Co to jest babeszjoza?
Babeszjoza to choroba odkleszczowa wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia spp., czyli małe pasożyty, bytujące wewnątrz komórek krwi. Atakują one erytrocyty, mechanicznie prowadząc do ich rozpadu (hemolizy), a także wywołują zmiany toksyczne i immunologiczne w organizmie żywiciela.
Wśród psów schorzenie to występuje bardzo często i jest jednym z głównych powodów, dla których powinniśmy chronić nasze czworonogi przed kleszczami. Zakażenie postępuje u nich bardzo szybko, często zagrażając życiu zwierzęcia w wyniku postępującego osłabienia układu krwionośnego. Ludzie również mogą zarazić się babeszjozą, jednak zdarza się to dużo rzadziej, mimo że Babesia spp. występują powszechnie na całym świecie.
W naszym kraju rozpoznaje się bardzo mało przypadków zachorowań. Babeszjoza u ludzi występuje raczej w Stanach Zjednoczonych i krajach tropikalnych.
Człowieka atakują najczęściej gatunki:
- Babesia microti - głównie w USA, Japonii i niektórych krajach Europy (w tym w Polsce);
- Babesia divergens - głównie w Europie (Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Irlandia, Szwajcaria, Hiszpania, Portugalia, Chorwacja, Niemcy, Rosja, Polska);
- Babesia bovis - podobnie jak Babesia divergens.
Przypadki zakażeń babeszją notuje się także w Meksyku, Chinach, Indiach, Afryce i na Tajwanie.
Pierwotniaki najczęściej przenoszone są przez kleszcze pospolite (Ixodes ricinus), ale również te z rodzaju Dermacentor, Rhipicephalus i Boophilus. Najbardziej narażeni na zakażenie są:
- seniorzy,
- osoby chore na boreliozę, nowotwory, AIDS,
- osoby po usunięciu śledziony,
- osoby z osłabionym układem immunologicznym.
Babeszjoza to groźna choroba, przez wzgląd na mnogość poważnych powikłań, jakie może spowodować. W Międzynarodowej Statycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) przyznano jej kod B60.0. W ICD-11 można ją znaleźć, jako „1F52”.
Reklama
Jak dochodzi do zakażenia babeszjozą?
Babeszjoza jest najczęstszą chorobą odkleszczową psów. Atakuje przede wszystkim zwierzęta domowe, które są narażone na zakażenie niezależnie od rasy, wieku i kondycji. Chociaż zdarza się to rzadziej, ludzie również mogą zachorować. Schorzenie ma charakter sezonowy, z największą liczbą przypadków wiosną i jesienią, jednak występuje także zimą. Do zarażenia babeszjozą u ludzi, podobnie jak u zwierząt, dochodzi w wyniku żerowania zakażonego kleszcza, którego obecnie można złapać praktycznie wszędzie. Pasożyty te preferują niską, gęstą roślinność, dlatego należy szczególnie uważać podczas spacerów na polanach, łąkach i w lasach. Możliwa jest również transmisja między ludźmi - przez łożysko matki na płód (śródmacicznie) lub przez transfuzję krwi osoby zarażonej.
Cykl rozwojowy Babesia spp. musi przebiegać u dwóch żywicieli: pośredniego (gryzonie, psy, ludzie) i ostatecznego (kleszcze). Wygląda on następująco:
- Podczas żerowania zakażonego kleszcza na krwi żywiciela, do krwioobiegu tego ostatniego przedostają się pierwotniaki w formach nazywanych sporozoitami.
- Pasożyty atakują czerwone krwinki, których potrzebują do rozmnażania bezpłciowego (schizogonii).
- W jego wyniku powstają nowe formy - merozoity, które po kolejnych dwóch podziałach tworzą w erytrocytach główną cechę diagnostyczną babeszjozy u psa i u kota - tetradę przypominającą krzyż maltański.
- Merozoity uwalniają się z krwinek, powodując ich rozpad i zarażają kolejne erytrocyty. Zjawisko to może powtórzyć się wiele razy, w wyniku czego dochodzi do znacznego zwiększenia liczby pierwotniaków. Namnażanie pasożytów we krwi prowadzi do zmniejszenia liczby czerwonych krwinek i powoduje wystąpienie objawów klinicznych.
- Część osobników pasożyta zmienia swoją formę i powstają gametocyty. Dalsza część rozwoju babeszji, nazywana sporogonią, odbywa się dopiero po ich pobraniu przez kleszcza. W ten sposób dochodzi do zakażenia nowego osobnika stawonoga.
- W jelitach kleszcza dochodzi do rozmnażania płciowego Babesia spp.. Powstają komórki płciowe (gamety), które łączą się w ruchliwe ookinety (zygoty).
- Migrują one w organizmie kleszcza do:
- hemocytów - niewielkich komórek, odgrywających kluczową role odpornościową u bezkręgowców,
- komórek cewek Malphiego - narządu wydalniczego stawonogów,
- mięśni,
- jajników, - co powoduje, że pierwotniaki obecne w organizmie samicy kleszcza zarażają jej potomstwo jeszcze zanim zacznie ono pobierać krew;
- oraz - co najważniejsze - gruczołów ślinowych kleszczy.
- Po przejściu wielu podziałów w gruczołach ślinowych powstają formy babeszji nazywane sporozoitami. Są one postaciami inwazyjnymi dla człowieka, dlatego kleszcze podczas przyszłych żerowań będą w stanie zakażać kolejnych żywicieli.
Ze względu na przebieg cyklu rozwojowego pierwotniaka, nie ma szans na zarażenie się człowieka babeszjozą bezpośrednio od czworonoga. Zagrożenie stanowią natomiast kleszcze przyniesione do domu na jego sierści. Nie każdy stawonóg jest zarażony chorobotwórczymi mikroorganizmami, jednak ze względu na mnogość istniejących chorób odkleszczowych zawsze warto unikać ich ukąszeń, a znalezione kleszcze jak najszybciej usuwać.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Jakie są objawy babeszjozy?
Między ukąszeniem kleszcza i zakażeniem człowieka, a pojawieniem się u niego pierwszych objawów babeszjozy może upłynąć od 1 do 6 tygodni. Przebieg choroby może przybierać formę bezobjawową lub - w większości przypadków - łagodną. Pojawiające się symptomy babeszjozy u ludzi w przebiegu łagodnym do złudzenia potrafią przypominać grypę ze względu na pojawienie się:
- gorączki,
- utraty apetytu,
- nudności, wymiotów,
- dreszczy i drgawek,
- bólu mięśni i stawów,
- bólu głowy,
- nadmiernej potliwości,
- zmęczenia, rozbicia.
Ponadto, może dojść do powiększenia wątroby oraz śledziony, a także charakterystycznej niedokrwistości. Podobne objawy babeszjoza wywołuje u zwierząt.
Przebieg choroby może być czasem szczególnie ciężki i skutkować poważnymi konsekwencjami.
Zdarza się to w przypadkach zakażenia:
- pierwotniakami z gatunku Babesia divergens,
- osób powyżej 50 roku życia,
- pacjentów z obniżoną odpornością, na przykład chorych na AIDS, po usunięciu śledziony i przyjmujących leki immunosupresyjne.
Choroba, przybierając formę ostrą, przypomina malarię. Obserwuje się wtedy:
- napady gorączki z nieregularnymi skokami temperatury aż do 41 stopni Celsjusza,
- dreszcze i obfite pocenie się,
- bóle brzucha,
- zmiany osobowości,
- żółtaczkę,
- ciężką niedokrwistość hemolityczną - powstałą w wyniku hemolizy erytrocytów tj. rozpadu czerwonych krwinek z uwolnieniem hemoglobiny do osocza krwi (hemoglobinemią) i moczu (hemoglobinurią),
- małopłytkowość,
- spłycony oddech i duszności - powodowane przez obrzęk płuc,
- zespół nerczycowy - objawy wynikające z uszkodzenia kłębuszków nerkowych, takie jak białkomocz, obrzęki, niski poziom albumin we krwi, wzrost ciśnienia krwi, zwiększona skłonność do infekcji.
Pacjent wykazujący takie symptomy jest zagrożony śmiercią, ze względu na możliwość wystąpienia groźnych powikłań. Po pewnym czasie objawy babeszjozy prowadzą, między innymi, do zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC) i uszkodzenia narządów miąższowych, z pojawieniem się zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS) czy niewydolności nerek. Ponadto, zarażenie babeszjozą często towarzyszy innym groźnym chorobom odkleszczowym, na przykład boreliozie.
Reklama
Jakie badania wykonać, by zdiagnozować babeszjozę?
Podczas wizyty u lekarza należy udzielić mu wszystkich informacji przydatnych do postawienia diagnozy. Poza opisaniem objawów i wykonaniem badania klinicznego, ważna będzie wiadomość o kontakcie z kleszczami lub podróżą do tropikalnego kraju. Aby postawić ostateczne rozpoznanie i wdrożyć odpowiednie leczenie specjalista może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne.
Najczęstszym testem na babeszjozę jest wykonanie rozmazu krwi. W trakcie procedury diagnosta odpowiednio wybarwia próbkę (metodą Wrighta lub Giemsy), a następnie ogląda ją pod mikroskopem. W ten sposób może zaobserwować pierwotniaka zlokalizowanego w czerwonych krwinkach - układa się on w taki sposób, że przypomina krzyż maltański. Zdarzają się jednak niekiedy wyniki fałszywie ujemne i badanie nie wykrywa pasożyta, mimo jego obecności w ciele pacjenta. Wynika to z zachowania pierwotniaków Babesia spp., które okresowo są nieobecne we krwi, ponieważ ukrywają się w narządach. W takim przypadku badanie babeszjozy powinno zostać powtórzone.
Ważną rolę w diagnozowaniu babeszjozy u ludzi odgrywają też testy serologiczne, określające poziom odpowiednich przeciwciał (np. test immunofluorescencji pośredniej, Western-Blot) i metody biologii molekularnej, wykrywające DNA pasożyta (np. PCR). Rzadziej wykonuje się rozmazy punktatów z węzłów chłonnych, wątroby lub śledziony.
W diagnostyce babeszjozy wykorzystywane są również:
- morfologia krwi - chorzy wykazują niedokrwistość, małopłytkowość i obniżenie liczby białych krwinek;
- badanie ogólne moczu - obserwuje się obecność hemoglobiny i/lub białka w moczu;
- biochemia krwi - badanie poziomu tak zwanych prób wątrobowych (AspAT, ALAT) oraz stężenia mocznika i kreatyniny we krwi.
Reklama
Leczenie babeszjozy. Czy jest to choroba uleczalna?
Leczenie babeszjozy polega na przywróceniu równowagi liczby czerwonych krwinek oraz eliminacji pierwotniaków z organizmu chorego. Po zaobserwowaniu niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem, który przeprowadzi badania i dobierze odpowiednie leki na babeszjozę.
Najczęściej wdraża się terapię farmakologiczną z pomocą antybiotyków i środków pierwotniakobójczych. Stosuje się:
- atovaquon z azytromycyną,
- klindamycynę z chininą - w cięższych przypadkach.
Dobre wyniki przynosi terapia skojarzona, w której chinina jest przyjmowana doustnie, a klindamycyna i azytromycyna - dożylnie. Ważne jest też odpowiednie nawodnienie organizmu. W sytuacjach zagrożenia życia, stosuje się transfuzje krwi, które mają za zadanie wymienić zakażone erytrocyty na zdrowe. Nie zaleca się leczyć babeszjozy na własną rękę.
Czas powrotu do zdrowia zależy od stopnia zaawansowania choroby i jej wpływu na narządy. U przeciętnego pacjenta leczenie trwa od 7 do 10 dni. U chorych wymagających hospitalizacji (z niedoborami odporności, powikłaniami, starszych, nieodpowiadających na standardowe leczenie) terapia może wymagać nawet 1-2 miesięcy.
Przy łagodnej babeszjozie rokowanie jest dobre, zaś przy ciężkiej - zróżnicowane. Zależy od:
- stanu zdrowia pacjenta,
- obecności chorób współistniejących,
- wieku,
- występujących powikłań.
Szybkie postawienie diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia znacznie poprawiają szansę chorego na powrót do zdrowia. Skuteczność terapii ocenia się poprzez monitorowanie przebiegu klinicznego choroby, a w przypadku utrzymywania się objawów - powtarzanie badań krwi.
Reklama
Jak zapobiec zakażeniu babeszjozą?
Nie istnieje szczepienie na babeszjozę dla ludzi. Zapobieganie zakażenia babeszjozą, tak samo jak w przypadku wszystkich chorób odkleszczowych, polega przede wszystkim na ochronie przeciwko ukąszeniom tych pasożytniczych stawonogów. Należy:
- odpowiednio ubierać się na spacery - zwłaszcza te na terenach łąkowo-leśnych. Zaleca się noszenie koszul z długim rękawem, spodni z nogawkami wpuszczonymi w skarpety, wyższych butów i nakrycia głowy. Jasne ubrania ułatwiają zauważenie kleszczy;
- stosować repelenty na odzież i skórę - szczególnie preparaty zawierające DEET lub permetrynę;
- dokładnie sprawdzać skórę po powrocie z wycieczek w naturze - szczególnie miejsca takie jak pachwiny, pachy, skóra pod kolanami i za małżowinami usznymi;
- w przypadku znalezienia kleszcza na skórze - jak najszybciej go usunąć. Najlepiej w ciągu 24 godzin od ukąszenia - zminimalizuje to ryzyko zachorowania.
Instrukcja prawidłowego usuwania kleszczy:
- Użyj pęsety do złapania pasożyta jak najbliżej skóry i zdecydowanie pociągnij do góry. Możesz użyć także specjalnych narzędzi do usuwania kleszczy, dostępnych w aptece, na przykład kleszczołapek, pompki ssącej czy lassa.
- Upewnij się, że w ciele nie zostały urwane fragmenty kleszcza.
- Zdezynfekuj miejsce ukąszenia.
Nie należy usuwać kleszczy używając palców, igły, bądź cążek do paznokci. Nie można ciągnąć za odwłok ani smarować pasożyta kremem, tłuszczem, spirytusem itp. Takie działania zwiększają tylko ryzyko zakażenia.
Warto chronić przed babeszjozą także swoje zwierzęta. Najlepszą metodą jest stosowanie środków przeciwkleszczowych przez cały rok. Są one dostępne w różnych formach - od kropel i tabletek, po obroże.
