Czym jest borelioza?
O zachorowaniach na boreliozę słyszy się przede wszystkim w sezonie wiosenno-letnim. Co to za choroba i w jakich okolicznościach można na nią zapaść? Otóż jest to - obok kleszczowego zapalenia mózgu - jedna z najczęściej występujących u ludzi chorób odkleszczowych. Oznacza to, że jest przenoszona przez kleszcze, czyli pajęczaki zaliczające się do podgromady roztoczy, będące pasożytami zewnętrznymi.
Jak ona wygląda i czy wywoływana jest przez wirusy czy bakterie? Rozpoznanie boreliozy stało się możliwe na początku lat 80. XX wieku, kiedy wyizolowano bakterię Borrelia burgdorferi. To właśnie ona jest przenoszona przez kleszcze i odpowiedzialna za rozwój choroby u człowieka. Nie istnieje wrodzona postać tej choroby. Zgodnie z dzisiejszą wiedzą - można zapaść na nią wyłącznie w wyniku ugryzienia kleszcza.
Pierwsze przypadki schorzenia opisano już w latach 70. w miejscowości Lyme w stanie Connecticut w USA, gdzie z ugryzieniami kleszczy powiązano serię zapalenia stawów u młodzieży. Od nazwy miejscowości wzięła się inna nazwa boreliozy - choroba z Lyme.
Takim terminem (i symbolem A.69.2) została ona oznaczona w ICD-10 - Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ustanowionej przez WHO. W nowszej wersji tej klasyfikacji, czyli ICD-11 borelioza z Lyme nosi symbol 1C1G i podzielona została na trzy rodzaje:
- 1C1G.Z - borelioza z Lyme, nieokreślona,
- 1C1G.Y - inna określona borelioza z Lyme,
- 1C1G.0 - wczesna skórna borelioza z Lyme.
Borelioza jest chorobą wieloukładową, wykazującą cechy autoimmunizacji. Ze względu na układ, który atakuje, wyróżnia się kilka jej typów.
Jakie są rodzaje boreliozy?
Istnieją trzy podstawowe typy boreliozy:
- Borelioza stawowa, zwana inaczej boreliozowym zapaleniem stawów. Jest trudna do rozpoznania, ponieważ objawy mogą wystąpić kilka miesięcy, a nawet lat od ukąszenia, dlatego często nie są z nim w ogóle kojarzone. Stan zapalny może obejmować swym zasięgiem jeden duży staw (np. kolanowy czy łokciowy) lub kilka. Niekiedy ma charakter epizodyczny (objawy nasilają się raz na jakiś czas), innym razem - przetrwały. Głównymi objawami są dolegliwości bólowe i obrzęki, często występujące asymetrycznie.
- Borelioza kardiologiczna - borelioza najczęściej kojarzy się z dolegliwościami stawowymi i objawami neurologicznymi. Nie wszyscy wiedzą, że na jej skutek ucierpieć może również mięsień sercowy. Objawy tego rodzaju choroby z reguły występują po kilku tygodniach od ukąszenia, jednak są mało charakterystyczne. Niekiedy występuje tylko uczucie zmęczenia i słabej kondycji fizycznej. Innym razem występują symptomy przypominające zawał - duszności, kłujący ból zamostkowy czy przyspieszona praca serca.
- Neuroborelioza - postać neurologiczna choroby rozwija się u 15 do 40% zakażonych. Objawy mogą występować bardzo szybko lub przeciwnie - dopiero po kilku latach od ukąszenia. Wyróżnia się dwie fazy choroby - rozsianą i późną. W fazie rozsianej u chorego pojawiają się częste bóle głowy, neuropatie, uczucie zmęczenia, porażenie nerwów, natomiast w fazie późnej - encefalopatie, zaburzenia czucia czy parestezje. Najcięższa postać choroby to zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, które jednak nie występuje często (u 0,1% chorych na neuro-boreliozę).
Niekiedy mówi się także o boreliozie limfatycznej, jednak zmiana skórna w postaci chłoniaka limfocytowego to bardziej objaw choroby, aniżeli osobny jej rodzaj.
Reklama
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Przyczyny boreliozy. Czy jest zraźliwa?
Jakie owady przenoszą boreliozę? Jak już zostało wspomniane, zgodnie ze stanem dzisiejszej wiedzy, przyjmuje się, że chorobę tę przenoszą wyłącznie kleszcze i jest to jedyna możliwa droga zakażenia.
Na boreliozę nie można zachorować od ukąszenia komara ani innego owada, nie można też zarazić się nią od drugiego człowieka.
Ile kleszczy przenosi tę chorobę? Czy każdy ma ją w sobie? Oczywiście nie każdy kleszcz jest nosicielem boreliozy, a co za tym idzie - nie każde ukąszenie powoduje rozwój zakażenia. Warto wspomnieć, że za przenoszenie choroby odpowiedzialne są różne gatunki tych pasożytów. W Europie najwięcej przypadków pochodzi od ukąszenia przez kleszcza pospolitego (łac. Ixodes ricinus). Bezpośrednią przyczyną zakażenia jest wniknięcie do skóry żywiciela krętek z rodzaju Borrelia wraz ze śliną żerującego pasożyta.
Krętki boreliozy często nie przenikają od razu, ale dopiero po kilku godzinach od ukłucia, dlatego moment wyciągnięcia kleszcza bywa kluczowy. Pierwsze objawy po ukąszeniu też nie pojawiają się od razu, dlatego niekiedy nie zostają z nim powiązane i przyczyn upatruje się w innych dolegliwościach.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Objawy boreliozy. Czy zawsze występuje rumień?
Borelioza nie jest chorobą łatwą do samodzielnego rozpoznania, ponieważ jej objawy często są mało charakterystyczne, a ponadto - pojawiają się w różnych odstępach czasowych od ukąszenia. Niektóre mogą być zauważalne już po kilku dniach od wkłucia się kleszcza, inne - dopiero po latach.
Jakie to są objawy? Pierwszym symptomem zwykle jest zmiana skórna, czyli tzw. rumień wędrujący. Jak on wygląda i czy zawsze oznacza boreliozę? Uznaje się, że taka postać rumienia charakterystyczna jest dla tej choroby i pojawia się po ugryzieniu kleszcza. Objaw ten występuje zarówno u dzieci, jak i pacjentów dorosłych, najczęściej w miejscu ugryzienia, choć - co ciekawe - może też pojawiać się w innych miejscach na skórze. Ma postać okrągłego zaczerwienienia, wokół którego tworzy się czerwony pierścień. Między pierścieniem a centralnym zaczerwienieniem z reguły występuje przerwa, gdzie skóra jest bledsza lub ma swój naturalny kolor. Czerwony pierścień z czasem zwiększa swoją średnicę, dlatego mówi się u rumieniu wędrującym. Niekiedy, oprócz zaczerwienienia, na rumieniu pojawia się drobna wysypka.
Innym objawem skórnym jest chłoniak limfocytowy skóry, pojawiający się zwykle w późniejszej fazie choroby. Ma postać niebolesnego guzka o barwie czerwonej lub sinoczerwonej. Częściej ujawnia się on u dzieci.
Borelioza w swych późniejszych fazach daje rozmaite objawy, w zależności od tego, które układy lub narządu atakuje. Często wywołuje dolegliwości neurologiczne:
- bóle i zawroty głowy,
- zaburzenia czucia,
- mrowienie i drętwienie kończyn,
- zaburzenia motoryczne,
- problemy z pamięcią,
- bezsenność,
- wahania nastrojów.
Kiedy borelioza atakuje stawy kończyn, pacjent może odczuwa bóle nóg lub rąk. Rzadziej zdarzają się objawy oczne - zapalenie rogówki, twardówki lub siatkówki, zapalenie nerwu wzrokowego czy błony naczyniowej.
Nietypowe objawy boreliozy
Niektóre objawy boreliozy są zupełnie nietypowe, a co za tym idzie - mylące i przypisywane innym chorobom i dolegliwościom. Jakie to objawy?
- Zaburzenia pracy serca - przy boreliozie rytm skurczów serca może być zarówno przyspieszony, jak i spowolniony. Zdarza się też, że występują obydwa zaburzenia, w sposób naprzemienny.
- Dolegliwości ze strony układu pokarmowego - biegunka, wymioty, spadek apetytu, a nawet jadłowstręt i bóle żołądka. Borelioza prowadzi niekiedy do zaburzeń pracy wątroby lub śledziony.
- Ból kręgosłupa towarzyszący boreliozie często nasila się nocą lub nad ranem - tuż po wstaniu z łóżka.
Ponieważ kleszcze przenoszą różne choroby, u niektórych pacjentów stwierdza się koinfekcje. Oznacza to, że oprócz symptomów boreliozy występują równocześnie objawy innych chorób, np. toksoplazmozy czy odkleszczowego zapalenia mózgu.
Objawy boreliozy po latach
Zdarza się, że pierwsze objawy choroby są nietypowe lub na tyle łagodne, że zostają przez pacjenta zlekceważone. Jeśli leczenie nie zostanie podjęte odpowiednio wcześnie, utajona choroba rozwija się i stopniowo wyniszcza organizm.
Objawy boreliozy po latach trudno powiązać z ukąszeniem, dlatego rozpoznanie ich przyczyny nastręcza trudności. Objawy późnej neuroboreliozy to np. bardzo nasilone bóle rąk i nóg, a także ich drętwienie i mrowienie. Mogą pojawiać się też silne bóle głowy, sztywność karku, jednostronny paraliż mięśni twarzy, a nawet zapalenie mózgu lub rdzenia kręgowego.
Symptomy neurologiczne mogą wystąpić nawet po 10 czy 15 latach rozwoju boreliozy. Jako jej późne objawy mogą pojawić się też:
- stany zapalne stawów (głównie w obrębie kończyn),
- arytmia serca,
- nerwobóle,
- zmiany skórne w postaci rumienia pojawiające się w innych partiach ciała, z dala od miejsca ukąszenia.
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Badania na boreliozę
Kiedy i jakie badania na boreliozę warto zrobić? Tuż po ukąszeniu objawy choroby mogą nie być w ogóle widoczne. Wtedy nie ma także sensu wykonywanie badań, ponieważ organizm dopiero po jakimś czasie zaczyna produkować przeciwciała. Testy na boreliozę przeprowadzone zbyt wcześnie mogą zatem dać wynik fałszywie ujemny.
Diagnostyka zaczyna się więc od uważnych obserwacji, szczególnie miejsca ukąszenia. Jeśli wyciągnięcie kleszcza odbędzie się zaraz po ukłuciu, a na skórze nie pojawi się żaden odczyn, można podejrzewać, że pasożyt nie zdążył jeszcze wpuścić w skórę swojej śliny, a tym samym - przekazać chorobotwórczych drobnoustrojów.
Jeśli jednak po 2-3 tygodniach na skórze widoczne jest okrągłe zaczerwienienie lub pojawiają się jakiekolwiek inne niepokojące objawy, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza celem przeprowadzenia badań na boreliozę.
Za najskuteczniejsze uznaje się badania krwi, a dokładnie - test przesiewowy ELISA oraz test potwierdzenia Western Blot. Wykonanie ich obu daje miarodajne wyniki i potwierdza bądź wyklucza obecność choroby.
Jak się do nich przygotować? Badania wykonuje się na czczo, co oznacza, że przed pobraniem krwi pacjent musi zrezygnować z jedzenia i picia innych napojów niż czysta woda na przynajmniej 12 godzin. Na pobranie najlepiej zatem zgłosić się rano, przed śniadaniem. Poza tym nie wymaga ono żadnych specjalnych przygotowań.
Kiedy test ELISA da wynik pozytywny, potwierdza się go testem Western Blot, wykrywającym nie tylko boreliozę, ale i inne choroby (w tym HIV, opryszczkę, gruźlicę). Obydwa badania można wykonać na NFZ, jednak tylko ze skierowaniem od lekarza (np. lekarza rodzinnego)
Jak odczytać wyniki? Jakie świadczą o obecności boreliozy? W badaniach oznaczane są przeciwciała IgG i IgM. Wynik dodatni potwierdza zatem ich wytwarzanie przez organizm, co oznacza również obecność choroby.
W niektórych aptekach można również kupić testy domowe, które także określają poziom przeciwciał IgG i IgM, z krwi pobranej poprzez nakłucie palca. Uznaje się, że badania laboratoryjne są dokładniejsze i bardziej wiarygodne niż testy domowe, choć ich skuteczność też nie jest 100-procentowa.
Wykonane zbyt wcześnie nie wykryją przeciwciał i dadzą fałszywy wynik. Przy boreliozie nieco odchylone od normy mogą być wyniki innych badań krwi, takich jak CRP, OB czy RF.
Reklama
Leczenie boreliozy. Czy ta choroba jest uleczalna?
Co zabija krętki boreliozy? Czy choroba ta jest uleczalna, czy tylko niweluje się jej objawy? Leczenie wczesnej postaci choroby polega na podawaniu antybiotyków. Jakich? Najczęściej amoksycyliny lub doksycykliny. Kiedy te leki nie są wskazane, podaje się też cefuroksym i ceftriakson. Droga ich podawania (doustna lub dożylna) zależy od stopnia zaawansowania choroby, ogólnego stanu pacjenta itd. Zawsze decyduje o niej lekarz (od chorób zakaźnych lub rodzinny).
Czy borelioza jest wyleczalna? Na wczesnym etapie tak. Im szybciej zostanie podjęta antybiotykoterapia, tym większe szanse całkowite wyleczenie. Leki na tę chorobę należy przyjmować tak długo, jak poradzi lekarz.
To, ile trwa leczenie, zależy w dużej mierze od momentu postawienia diagnozy, a tym samym - stopnia zaawansowania boreliozy. Przy jej postaci przewlekłej stosuje się niekiedy terapię dożylną trwającą cały miesiąc.
Czy borelioza może powrócić, kiedy jest całkowicie wyleczona? Samoistnie nie, jednak u osób raz już zakażonych, ryzyko ponownego zakażenia przez kolejnego kleszcza jest wyższe niż u pozostałych pacjentów.
Jak jeszcze można ją leczyć, poza przyjmowaniem antybiotyków? Czy boreliozę można wyleczyć niekonwencjonalnymi metodami? Leczenie naturalne (np. ziołami) może wspierać specjalistyczną terapię, ale nigdy nie powinno jej zastępować. Amerykański zielarz - Stephen Buhner opracował mieszankę ziół na boreliozę (tzw. protokół Buhnera), która wykazuje wysoką skuteczność w zwalczaniu schorzenia. Mieszanka ta zawiera przede wszystkim:
- rdestowiec japoński,
- koci pazur,
- ashwagandhę,
- żeń-szeń syberyjski.
Są to rośliny podnoszące odporność, zaliczane do tzw. adaptogenów i wspomagają organizm w walce z chorobą.
Przy boreliozie bardzo istotna jest także dieta. Powinna być ona bogata w witaminy i minerały wspierające odporność, a jednocześnie jak najbardziej ograniczać węglowodany, cukry proste i żywność przetworzoną, gdyż mogą one prowadzić do nasilenia objawów.
Jak już zostało powiedziane - naturalne sposoby nie mogą zastąpić wizyty u lekarza lub w poradni chorób zakaźnych. Pod jej stałą opieką powinni pozostawać pacjenci cierpiący na przewlekłą lub późną postać boreliozy.
Reklama
Skutki boreliozy. Czym grozi nieleczona?
Czy borelioza jest groźna? Nieleczona choroba może nieść poważne i nieodwracalne skutki. Najczęściej występujące powikłania to:
- dolegliwości neurologiczne (łącznie z zapaleniem opon mózgowych, które w skrajnych przypadkach prowadzić może do ropnia mózgu, utraty słuchu, częściowego paraliżu);
- choroby serca (stanu zapalnego w jego obrębie, arytmii, uszkodzenia zastawek);
- dolegliwości stawowe (stan zapalny, sztywność, parestezja).
W najcięższych przypadkach, przy długotrwałym braku leczenia borelioza może prowadzić nawet do śmierci, na skutek rozwoju wymienionych skutków ubocznych. Co ważne - powikłania mogą wystąpić zarówno u pacjentów dorosłych, jak i u dzieci.
U najmłodszych opisane skutki są szczególnie groźne, ponieważ wpływają negatywnie na procesy rozwojowe. Jak najszybsze rozpoznanie i leczenie boreliozy ma także szczególne znaczenie u kobiet w ciąży. Choć powszechnie panuje opinia, że ciężarne powinny unikać antybiotyków, w przypadku boreliozy ich stosowanie jest niezbędne. O rodzaju stosowanych leków musi zdecydować specjalista. Ciąża jest przeciwwskazaniem do stosowania doksycykliny, dlatego z reguły zaleca się przyszłym matkom przyjmowanie innych środków.
Jak długo żyje się z boreliozą?
Czy borelioza jest śmiertelna? Jak zostało wspomniane - zdecydowana większość przypadków choroby kończy się jej całkowitym wyleczeniem i nie ma wpływu na długość życia. Śmierć na skutek najcięższych powikłań przy dzisiejszych metodach leczenia jest niezwykle rzadka i zwykle wynika z całkowitego lekceważenia wyraźnych, niepokojących objawów.
Nie ma konkretnych danych na temat tego, jak długo żyje się z boreliozą. Nawet przetrwała postać choroby, jeśli jest leczona, nie powinna mieć wpływu na długość życia, a odpowiednia terapia utrzymuje jego komfort na zadowalającym poziomie.
Rokowania zależą zatem od bardzo wielu czynników, takich jak:
- ogólny stan pacjenta,
- jego wiek,
- obecność chorób współistniejących,
- reakcja organizmu na zastosowanie leczenie.
Zdarza się, że przez długi czas choroba przebiega bezobjawowo, a dopiero po latach daje o sobie znać. Przez ten czas podstępnie niszczy organizm, jednak na podjęcie leczenia nigdy nie jest za późno. Bez względu na to, ile czasu minęło od ukąszenia, jeśli podejrzewa się związek z nim występujących objawów, należy jak najszybciej zgłosić problem lekarzowi.
Jakie są przeciwwskazania przy boreliozie?
Jak żyć z przewlekłą boreliozą? Czego lepiej nie jeść przy chorobie i jaki tryb życia prowadzić? Zdecydowanie należy zrezygnować z używek - palenia papierosów i picia alkoholu. Najlepiej wyłączyć z diety również napoje zawierające kofeinę.
Borelioza wpływa na funkcjonowanie układu naczyniowego i pracę serca, dlatego lepiej wyeliminować czynniki, które dodatkowo je obciążają. Chory powinien zrezygnować z używania cukru i jedzenia produktów zawierających jego większe ilości. Cukier sprzyja namnażaniu w układzie pokarmowym grzybów, które przy zakażeniu łatwo mogą wywołać infekcję
Aby nie narażać przewodu pokarmowego na dodatkowe dolegliwości, warto też ograniczyć lub wykluczyć gluten oraz produkty zawierające kwas szczawiowy (w tym: szczaw, rabarbar, szpinak).
Osoby przewlekle chorujące na boreliozę muszą też zrezygnować z oddawania krwi. Pacjenci wyleczeni w choroby natomiast nie mogą jej oddawać przez rok od zakończenia antybiotykoterapii.
Czy istnieją szczepienia na boreliozę?
Jak zapobiec boreliozie? Wytworzenie przeciwciał podczas zakażenia nie daje długotrwałej odporności, dlatego na odkleszczową chorobę można zapaść wielokrotnie.
Czy istnieją szczepienia skutecznie chroniące przed zachorowaniem? Niestety nie ma szczepionki, która dawałaby odporność na boreliozę. Preparat taki pojawił się pod koniec lat 90. XX wieku i w 1998 roku został zatwierdzony przez amerykańską Agencję Żywności i Leków. Niestety, wątpliwości co do bezpieczeństwa stosowania produktu i doniesienia o wywoływanych przez niego skutkach ubocznych doprowadziły do jego wycofania już w roku 2002.
Obecnie trwają prace nad nowym, bezpiecznym szczepieniem na boreliozę, które zrewolucjonizowałoby profilaktykę tej budzącej strach choroby. Póki co jednak, aby ustrzec się przed zachorowaniem, warto stosować repelenty przeciw kleszczom i dokładnie oglądać całe ciało po spacerach na łonie natury.
