Każdy z nas ma codziennie jakiś nastrój, czasem jest on lepszy (wyższy) czasem gorszy (niższy). Naturalne jest to, iż nasz nastrój się zmienia. Zmiany te mogą być niewielkie lub znaczne, powolne lub szybkie. Jednak niekiedy nastrój może być dużo lepszy, bądź dużo gorszy niż zwykle.
Choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD) jest przewlekłym zaburzeniem nastroju, charakteryzującym się występowaniem na przemian po sobie epizodów nieprawidłowo wysokiego i niskiego nastroju. Okresy niskiego nastroju – depresji – mogą mieć różny przebieg i ciężkość, od łagodnych do bardzo ciężkich. Okresy depresji przerywane są okresami nieprawidłowo wysokiego nastroju – manii bądź hipomanii.
Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa?
Ludzie doświadczali tej choroby przez wieki, znana jest, co najmniej od czasów Hipokratesa (IV w. p.n.e.), który opisał pacjentów z takimi objawami, jakich doświadczają ludzie chorujący na ChAD. Za autora współczesnego opisu choroby afektywnej dwubiegunowej uważa się Emila Kraeplina, niemieckiego psychiatrę pracującego w XIX i XX wieku.
Początek zachorowania może wiązać się z wielką i szybką zmianą w dotychczasowym życiu. Zazwyczaj jest on nagły, bywa kwestią dni, rzadziej godzin. U mężczyzn jako pierwszy najczęściej pojawia się epizod manii, u kobiet depresji.
Zaburzenie to charakteryzuje się tym, że powraca i każdy z epizodów trwa od kilku dni do kilku miesięcy. Istnieją rzadsze postacie choroby, w której dochodzi do szybkich zmian epizodów (kilka w roku), są też takie, w których zmiana z jednego na drugi trwa lata.
Inne nazwy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, którymi czasem posługują się lekarze to:
- zaburzenie dwubiegunowe,
- cyklofrenia,
- zaburzenie maniakalno-depresyjne,
- psychoza maniakalno - depresyjna,
- często używany jest skrót ChAD – od „Choroba Afektywna Dwubiegunowa”.
Określenie depresja dwubiegunowa jest nieprawidłowe, lecz czasem używane. Istnieją różne typy ChAD o odmiennym przebiegu i to jakie rozpoznanie postawi lekarz zależy od aktualnego nastroju, czasu trwania zaburzeń ich zmian.
Reklama
Typy choroby afektywnej dwubiegunowej - objawy
W typie I występuje przynajmniej jeden epizod manii. Wystąpienie epizodu depresyjnego nie jest konieczne do postawienia rozpoznania.
Natomiast w typie II występuje przynajmniej jeden epizod depresji i przynajmniej jeden epizod hipomanii. O cyklotymii mówi się, gdy objawy depresji lub hipomanii utrzymują się przez dłuższy czas.
Istnieją również postacie ChAD bez dokładnego określenia, w których pacjenci doświadczają objawów manii, ale nie spełniają one kryteriów typu I, II ani cyklotymii. Aktualne objawy mogą zależeć od fazy choroby, w jakiej aktualnie jest chory oraz jej typu.
Objawy manii
Nastrój osoby przeżywającej stan manii charakteryzuje euforia, ekspansywność, pobudliwość. Euforia nie występuje zawsze, może wystąpić rozdrażnienie oraz uczucie wielkiej frustracji w obliczu porażki. Zmiany nastroju mogą być bardzo gwałtowne i z jednej chwili przechodzić z wesołości w gniew.
Osoba w manii ma wybujałe myśli, często nie uwzględnia konsekwencji swoich działań, nie jest w stanie racjonalnie planować, co bywa przyczyną wielu kłopotów osobistych i rodzinnych. Może pojawić się przekonanie o swoich niezwykłych zdolnościach i ukrytych dotychczas talentach, a także fantastyczne wizje na temat własnych bogactw, władzy czy miłości. Mogą pojawić się myśli, iż jest się zagrożonym przez jakąś siłę, jest się ofiarą prześladowań (na przykład ze strony rządu, policji, kosmitów, szpiegów obcych mocarstw itd.).
Zachowania w manii (maniakalne) są szybkie, gwałtowne, cechują się nadmierną aktywnością. Często występuje:
- hazard,
- błędne inwestycje finansowe,
- nieostrożna jazda samochodem,
- ekstrawagancki ubiór.
Do objawów manii zaliczyć także należy duże ograniczenie potrzeby snu. Po kilku dniach dochodzi do wyczerpania organizmu i epizod maniakalny słabnie.
Przyjmuje się, że objawy takie mają trwać przynajmniej tydzień, jednak, jeśli dojdzie do zachowań zagrażających choremu lub jego otoczeniu i pojawi się konieczność przyjęcia do szpitala warunek ten nie musi być spełniony.
Objawy hipomanii
Nastrój jest podwyższony, osoba jest żywa, wesoła, odbierana pozytywnie przez otoczenie. Myśli są przyspieszone, często pojawia się wiele ciekawych pomysłów, bywa, iż łączy się to z dużą kreatywnością. Zachowania są podobne do tych w stanie manii, jednak mniej zdezorganizowane. Osoby takie są towarzyskie, mają opinie czarujących, często powodzenie u płci przeciwnej.
Objawy depresji
Pacjent zapytany o samopoczucie, odpowie zazwyczaj używając któregoś lub kilku z określeń:
- smutny,
- załamany,
- zgaszony,
- przygnębiony,
- bezradny,
- nieszczęśliwy,
- samotny,
- bezwartościowy,
- bezużyteczny,
- winny,
- zawstydzony,
- zaniepokojony.
Spośród nich smutek, wina i lęk (niepokój), są wymieniane najczęściej. Pojawia się niemożność czerpania satysfakcji ze swoich działań, poczucie nudy. Inni zauważają, że osoba cierpiąca z powodu epizodu depresji utraciła zainteresowania. Dolegliwości najsilniej zaznaczone są rano, z reguły, wraz z upływem dnia, chorzy czują się trochę lepiej.
Osoba w depresji ma negatywne myśli, dotyczące własnej osoby, innych ludzi, przyszłości. O swoich dokonaniach, swojej wartości, działaniach myśli, że są beznadziejne, nic nie warte. Przyszłość jawi się jako czarna, pełna kłopotów, z góry przesądzona.
Osoba w depresji często ma problemy z chodzeniem do pracy, realizowaniem zadań, nawet codziennych, zwykłych, często problemy zaczynają się po obudzeniu (niemożność wstania z łóżka). Może pojawić się wielkie spowolnienie działań i myśli, pacjent chodzi i mówi niezwykle wolno, twarz może być nieruchoma.
Dużo uwagi należy poświęcić tym przejawom epizodu depresyjnego, które mogą przysporzyć dużych trudności diagnostycznych lekarzowi, gdyż imitują inne choroby. Powszechna jest:
- utrata apetytu,
- problemy z zasypianiem,
- utrata zdolności do odczuwania przyjemności seksualnej,
- brak wzwodu u mężczyzn,
- brak podniecenia,
- bóle głowy,
- kręgosłupa,
- zmęczenie.
Objawy takie mogą sugerować wiele innych chorób, dlatego konieczna jest wnikliwa ocena lekarza.
W każdym przypadku, jeżeli dojdzie do sytuacji, w której chory zagraża sobie bądź komuś ze swojego otoczenia, należy niezwłocznie wezwać pomoc (pogotowie ratunkowe – 999), szczególną uwagę należy poświęcić myślom, impulsom i czynom o charakterze samobójczym – samobójstwo u osób chorujących na ChAD to bardzo poważny problem! Przyjmuje się, że nawet połowa pacjentów może w ciągu życia chcieć popełnić samobójstwo!
Zidentyfikowano wiele czynników, które mają wpływ na zachorowanie na ChAD, jednak pomimo wielu badań nie udało się jednoznacznie stwierdzić, co jest przyczyną choroby.
Reklama
Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej
Przyczyny powstawania choroby dwubiegunowej można podzielić na:
- Przyczyny genetyczne – najbliższa rodzina chorego (rodzeństwo, dzieci) mają siedmiokrotnie większą szansę na zachorowanie na ChAD w ciągu życia niż inni ludzie. Choroby tej nie dziedziczy się w sposób prosty, nie ma możliwości przewidzenia czy dzieci osoby chorej bądź chorego małżeństwa odziedziczą ją po rodzicach. Dzieci rodziców chorujących na ChAD mają 50% szansę na zachorowanie na chorobę psychiczną (schizofrenię, zaburzenia schizoafektywne, chorobę afektywną dwubiegunową).
- Przyczyny środowiskowe – ChAD częściej doświadczają: osoby bez wsparcia w najbliższym otoczeniu, doświadczające wielu negatywnych i stresujących wydarzeń w swoim życiu. Znaczenie ma też wielokrotne pozbawianie potrzebnej ilości snu i zaburzenia rytmu codziennej aktywności.
- Przyczyny biologiczne - u osób z ChAD w fazie depresji większa jest aktywność hormonów osi podwzgórze – przysadka – nadnercza biorących udział w reakcji odpowiedzi na stres.
Ogólnie przyjmuje się, iż przyczyna choroby jest wieloczynnikowa. Fakt, iż ChAD jest chorobą psychiczną, utrudnia badanie tego, co jest przyczyną zaburzenia, a co skutkiem. Pewne znaczenie przypisuje się zmianom:
- biochemii mózgu – szczególnie części czołowej;
- strukturze mózgu – wzrasta objętość komór w stosunku do objętości tkanki mózgowej, pewne rejony mózgu odpowiedzialne za reakcje emocjonalne oraz procesy zapamiętywania stają się większe, ale gorzej funkcjonują, pojawiają się zaburzenia w strukturze i funkcji komórek gleju, stanowiących podporę dla komórek nerwowych w mózgu;
- czynności mózgu – dochodzi do nieskoordynowanej czynności niektórych ośrodków w mózgu.
Reklama
Konsultacja lekarska u pschiatry
Lekarzem, który zajmuje się leczeniem choroby afektywnej dwubiegunowej jest psychiatra. Po informacje, gdzie znajduje się najbliższy gabinet najlepiej udać się do oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia lub do lekarza POZ. Do lekarza psychiatry można iść bez skierowania, jednak niewielu chorych cierpiących z powodu ChAD decyduje się na ten krok.
Często to rodzina lub najbliżsi motywują chorego, aby zgłosił się do lekarza. Przyczyną tego stanu rzeczy jest brak potrzeby leczenia, związany najczęściej z przeżywaniem stanu manii bądź hipomanii.
Inną przyczyną nie korzystania z pomocy lekarza jest strach przed byciem odrzuconym przez innych, jako osoba z potwierdzoną chorobą psychiczną, czasem też lęk przed lekarzem. W rzeczywistości badanie psychiatryczne przebiega w miłej atmosferze i ma najczęściej charakter rozmowy. Czasem pacjent zostaje poproszony o wypełnienie kilku formularzy bądź testów.
Rozmowa z lekarzem psychiatrą różni się od zwykłego wywiadu lekarskiego. Lekarz psychiatra, szanując godność pacjenta i jego prawo do odmowy rozmawiania na jakieś tematy, może zapytać o wiele osobistych spraw. Warto pamiętać, że wszystkie informacje objęte są tajemnicą lekarską.
Przykładowe tematy, jakie mogą pojawić się ze strony lekarza, przy podejrzeniu ChAD:
- historia choroby, jaki nastrój jest teraz, jaki zazwyczaj, jak się zmienia;
- historia chorób psychicznych w rodzinie;
- dane z życia pacjenta, dotyczące członków rodziny, pracy, wykształcenia;
- w skróconej formie historia życia pacjenta, kim jest, kim są jego bliscy, jakich wyborów dokonywał w swoim życiu;
- pytanie o objawy depresyjne, maniakalne, myśli samobójcze;
- pytanie o dietę, używki, inne choroby, styl życia.
Po rozmowie z psychiatrą, jeżeli zapisze on jakieś leki, warto zapytać o następujące rzeczy:
- Jak nazywa się choroba, na którą cierpię?
- Jak nazywają się lekarstwa, które mam brać, jak często, w jakiej dawce?
- Czy lekarstwo brać rano czy wieczorem, z jedzeniem czy między posiłkami?
- Na ile wystarczy to lekarstwo, kiedy zgłosić się po kolejne?
- Czego unikać podczas przyjmowania tego lekarstwa?
- Czy mogę jednocześnie brać inne leki, pić alkohol?
- Co mam zrobić, jeśli zapomnę dawki leku?
- Ile lek działa, jakie są jego efekty, jakie są działania niepożądane?
- Czy są inne metody pomocy (psychoterapia, hospitalizacja, oddział dzienny, leczenie środowiskowe)?
Mogą pojawić się również inne pytania w trakcie spotkania.
Reklama
Diagnostyka choroby dwubiegunowej
Nieznane są żadne czynniki ryzyka, na które można wpłynąć, aby choroba afektywna dwubiegunowa nie pojawiła się. Ważne jest stosowanie się do metod prewencji, a także kontakt z lekarzem i właściwe leczenie w razie wystąpienia choroby. Przyjmuje się, iż od 0,3% do 1,5% ludności może doświadczyć choroby afektywnej dwubiegunowej w ciągu życia.
Wśród osób chorujących, są prawie wyłącznie dorośli, brak jest małych dzieci i osób starszych. ChAD zwykle zaczyna się przed 40 rokiem życia. Niektóre postacie choroby rozpoczynają się później, po 40 roku życia i w swoim przebiegu zamiast manii częściej występuje hipomania. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni chorują tak samo często.
Warto jest pamiętać, iż dla lekarza, który będzie pracował nad postawieniem diagnozy w tej chorobie, jest to trudne zadanie. Choroba ta jest jak kameleon, jej obraz się zmienia, bywa, że z dnia na dzień, a objawy są różne u różnych pacjentów. Dlatego należy spodziewać się, iż wywiad, który lekarz będzie zbierał będzie bardzo szczegółowy, może zdarzyć się, iż w proces diagnostyczny włączeni zostaną członkowie rodziny chorego (za jego zgodą).
Lekarz pracując nad postawieniem diagnozy, musi zorientować się, czy nie ma do czynienia z jedną z chorób mogących dawać podobne objawy, jak:
- zaburzenia lękowe,
- ADHD,
- uzależnienie lub zatrucie substancjami psychoaktywnymi,
- choroba Cushinga,
- stwardnienie rozsiane,
- toczeń,
- guz mózgu,
- padaczka,
- AIDS,
- zapalenie mózgu.
Dlatego konieczne mogą być konsultacje lekarzy innych specjalności oraz wykonywanie dodatkowych badań, często pomocne są testy psychologiczne.
Reklama
Leczenie dwubiegunowości
Nie ma jeszcze lekarstwa, które całkowicie wyleczy chorego z ChAD. Celem leczenia, jest zmniejszenie siły, częstotliwości i konsekwencji psycho-społecznych epizodów depresji i manii. Podstawowe leczenie, to leczenie farmakologiczne, stosowana jest też psychoterapia, a w ciężkich przypadkach elektrowstrząsy.
Leczenie farmakologiczne
Lekami przynoszącymi poprawę są:
- stabilizatory nastroju (najczęściej związki litu) – chronią pacjenta przed niepożądanymi wahaniami nastroju, początek działania po kilku tygodniach;
- leki przeciwpsychotyczne – umożliwiają choremu pozbycie się objawów psychotycznych, które mogą pojawić się w niektórych postaciach choroby;
- leki przeciwdrgawkowe (najczęściej karbamazepina lub kwas walproinowy) – w połączeniu ze związkami litu wpływają stabilizująco na nastrój;
- leki przeciwdepresyjne – mają znaczenie podczas leczenia epizodu depresyjnego, poprawiają nastrój i umożliwiają lepsze funkcjonowanie, jednak ich stosowanie jest ograniczone do niektórych preparatów;
- inne leki neuroleptyki: w zależności od potrzeb lekarz może przepisać benzodiazepiny, neuroleptyki atypowe – stosowane są najczęściej w epizodach manii.
Elektrowstrząsy (EW)
Efekt leczniczy uzyskiwany jest poprzez wywołanie dużego napadu padaczkowego za pomocą impulsów elektrycznych. Zabiegi wykonywane są w znieczuleniu ogólnym i w zwiotczeniu, zwykle powtarza się je co 2 dni. W Polsce EW stosuje się w przypadkach zagrożenia życia w przebiegu manii lub ciężkiej depresji, ewentualnie w przypadku postaci lekoopornych ChAD. Jako działanie niepożądane mogą pojawić się zaburzenia pamięci, które z reguły cofają się po kilku miesiącach.
Psychoterapia
Psychoterapia, w szczególności psychoterapia poznawczo – behawioralna, ma wpływ na związki między myśleniem, zachowaniem a nastrojem. Wpływa na zmniejszenie częstości nawrotów choroby, jest szczególnie skuteczna w przypadku zaburzeń depresyjnych.
Psychoedukacja – ma na celu przekazanie chorym teoretycznych i praktycznych informacji o radzeniu sobie z chorobą i jej skutkami. Prowadzi do poprawy współpracy z pracownikami służby zdrowia i swoim otoczeniem. Jej częścią jest promocja higieny snu i nauka rozpoznania nawrotów choroby.
Terapia rodzin – ma na celu poprawę funkcjonowania chorego w rodzinie i otoczeniu, polega na zmianie metod rozwiązywania problemów, poprawie komunikacji, strategii radzenia sobie w różnych sytuacjach.
Reklama
Jak zapobiegać chorobie afektywnej dwubiegunowej?
Brak jest udowodnionego, bezpośredniego wpływu profilaktyki na pojawienie się choroby, istnieje możliwość, że ma ona wpływ na zapobieganie nawrotom i dlatego jest szeroko stosowana w leczeniu. Należą do niej:
- profilaktyka choroby alkoholowej, na którą często chorują osoby z ChAD,
- uregulowany tryb życia,
- unikanie stresów,
- regularny wysiłek fizyczny
- dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3, które w wysokich dawkach działają jak stabilizatory nastroju.
Jak sobie radzić z chorobą dwubiegunową?
ChAD nigdy nie pozostaje bez wpływu na życie osoby, która jej doświadcza. Osobiste obciążenie związane z chorobą może być bardzo duże. Konsekwencje dotyczą zarówno jakości życia jak i współwystępowania innych chorób.
Jakość życia - osoby z ChAD częściej się rozwodzą, często pogarsza się ich status zawodowy i sytuacja materialna. W porównaniu ze zdrowymi mają mniejszą satysfakcję z życia, częściej korzystają z pomocy medycznej, zasiłków chorobowych, rent. Odsetek samobójstw wśród osób chorujących jest dużo wyższy niż w populacji ogólnej.
Współwystępowanie innych chorób:
- częstym problemem u pacjentów z ChAD są zaburzenia lękowe,
- nadużywanie alkoholu
- Otyłość często pojawia się u pacjentów jako rezultat zmiany trybu życia na bardziej siedzący po zachorowaniu lub jako objaw niepożądany przyjmowania niektórych leków.
Osoba cierpiąca z powodu ChAD po edukacji ma możliwość samodzielnego rozpoznawania i reagowania na objawy epizodów choroby. Służyć do tego mogą prowadzone regularnie karty samoobserwacji, notatki i zapiski dotyczące własnego nastroju, aktywności, reakcji na leki. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich oraz stosowanie się do metod prewencji. Bez kontaktu z lekarzem leczenie nie jest możliwe.
W psychiatrii, inaczej niż w innych dziedzinach medycyny, kluczowe decyzje leżą w gestii pacjenta, nie lekarza. Tylko w niektórych stanach, zagrażających choremu bądź jego otoczeniu lekarz podejmuje wszystkie decyzje. W każdym innym przypadku zalecenia i wskazania lekarza są wynikiem rozmowy lekarza psychiatry z pacjentem i mają na celu jak najlepsze leczenie choroby.
Zdarza się, że osobą, do której udaje sie chory zamiast lekarza psychiatry, jest psycholog, psychoterapeuta bądź lekarz POZ. W takiej sytuacji należy upewnić się, że dojdzie do spotkania z lekarzem, gdyż farmakoterapia jest podstawową metodą leczenia ChAD.
Znane osoby chorujące na chorobę dwubiegunową
Stosując odpowiednio wcześnie interwencje terapeutyczne, można zminimalizować negatywne konsekwencje choroby. Możliwe jest utrzymanie wysokiej produktywności, poprawa jakości życia. Przykładem mogą być żyjące i zmarłe osoby cierpiące z powodu ChAD.
Znani ludzie, którzy publicznie potwierdzili, iż chorują na ChAD:
- Buzz Aldrin - astronauta
- Tim Burton - reżyser
- Francis Ford Coppola - reżyser
- Ray Davies - muzyk
- Robert Downey, Jr. - aktor
- Stephen Fry - aktor, komik
- Stuart Goddard (Adam Ant) - muzyk
- Linda Hamilton - aktorka
- Axel Rose - muzyk
- Ben Stiller - aktor, komik
- Gordon Sumner (Sting) - muzyk, pisarz
- Jean-Claude Van Damme - aktor, sportowiec
- Tom Waits - muzyk, kompozytor
- Brian Wilson - muzyk, kompozytor
Sławni, nieżyjący już ludzie, chorujący na ChAD:
- Neal Cassady (19260-1968) - pisarz
- Frances Lear (1923-1996) - pisarka
- Vivien Leigh (1913-1967) - aktorka
- Robert Lowell (1917-1977) - poeta
- Burgess Meredith (1908-1997) - aktor
- Spike Milligan (1919-2002) - aktor, pisarz
- Don Simpson (1944-1996) - producent
- David Strickland (1970-1999) - aktor
- Joseph Vasquez (1963-1996) - pisarz, reżyser
- Virginia Woolf (1882-1941) - pisarka
W 2020 roku amerykański muzyk Kanye West ogłosił, że on również zmaga się z dwubiegunowością.
