Czym jest choroba kociego pazura?
Co to jest choroba kociego pazura? Inaczej nazywa się ją gorączką kociego pazura (cat scratch disease) ze względu na to, że ludzie zarażają się głównie w kontakcie z kotami domowymi i dzikimi.
Jest to powszechna, występująca na całym świecie choroba zakaźna. Wywołują ją gram-ujemne bakterie - Bartonella (przedtem Rochalimae) henselae oraz Bartonella clarridgeiae, które lokalizują się w erytrocytach krwi, ,,chroniąc się” przed układem immunologicznym.
Choroba jest najczęściej przenoszona przez koci pazur, który raniąc człowieka wprowadza do jego krwi bakterie. Pierwszy objaw choroby kociego pazura - ziarniniak - pojawia się w miejscu zadrapania już w kilka dni od zadrapania.
Koty, chociaż same zazwyczaj nie wykazują objawów tej bartonelozy, są powszechnymi nosicielami zarazka nawet przez kilka lat od zarażenia. Bakterie wykryto u około 40% kotów, szczególnie kociąt i młodych samic, zaś przeciwciała przeciwko Bartonella henselae u 20-30% osobników.
Ta kocia choroba ze względu na zwyczajowo łagodny przebieg stanowi małe zagrożenie. Mimo tego właściciele zwierząt powinni przestrzegać zasad higieny i regularnie stosować środki przeciwpchelne.
Choroba kociego pazura znajduje się w klasyfikacji ICD-10 pod numerem A2f8.1, a w ICD-11 przyjmuje numerację - 1B98.
Reklama
Jak dochodzi do zarażenia chorobą kociego pazura?
Czy choroba kociego pazura jest zaraźliwa? Bakterie przenoszą się między kotami za pomocą wektora, jakim jest pchła kocia (Ctenocephalides felis). Bartonella henselae bytuje w jej przewodzie pokarmowym i rozprzestrzenia się na organizm zwierzęcia podczas posilania się pasożyta.
Koty zarażają się między sobą także poprzez kontakt bezpośredni. Nie ma jednak możliwości przeniesienia schorzenia z człowieka na człowieka. Jak sama nazwa wskazuje, u ludzi najczęstszą drogą zarażenia chorobą kociego pazura jest zadrapanie przez kota. Możliwe jest także zarażenie dospojówkowe i w wyniku ugryzienia kota, a sporadycznie także pcheł lub kontaktu z ich odchodami.
Ponadto mikroorganizmy chorobotwórcze przenoszą inne stawonogi krwiopijne, między innymi wszy i komary, a także kleszcze - potwierdzono obecność DNA bakterii z rodzaju Bartonella we wszystkich stadiach rozwojowych tego pasożyta.
Choroba kociego pazura u człowieka jest obecnie bardzo rozpowszechniona - zakażenia występują prawie na całym świecie w klimacie umiarkowanym. W USA diagnozuje się około 24 tysięcy nowych przypadków rocznie. W Polsce jest ona rzadko diagnozowana.
Występowanie choroby jest niezależne od wieku, chociaż częściej zdarza się u dzieci ze względu na częsty kontakt z kotami domowymi i powodowane przez nie rany. Z tego samego powodu w grupie ryzyka znajdują się hodowcy kotów, lekarze weterynarii czy pracownicy schronisk dla zwierząt.
Gorączka kociego pazura jest szczególnie niebezpieczna dla ludzi z AIDS.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Objawy choroby kociego pazura
Jak wygląda choroba kociego pazura? Okres wylęgania objawów wynosi najczęściej 3-5 dni, ponieważ Bartonella henselae po przedostaniu się do krwi przez kilka dni pozostaje w śródbłonku, nabywając zdolność do zakażania erytrocytów.
U większości chorych przebieg choroby jest łagodny z ogólnym złym poczuciem. Wyjątkowo dochodzi do ciężkich chorób ogólnych. Główne objawy choroby kociego pazura u ludzi to:
- plamki, grudki, pęcherzyki i strupy na głowie i kończynach - zmiany na skórze pojawiają się u części pacjentów, 3-10 dni po zakażeniu. Powodowana przez Bartonella henselae wysypka pojawia się w miejscu zadrapania lub ugryzienia i może utrzymywać się nawet do 5 miesięcy jako mała, różowa i niebolesna grudka. W niektórych przypadkach można zaobserwować nawet guz szyi;
- długotrwale powiększone i bolesne węzły chłonne - zwykle te znajdujące się blisko miejsca zranienia, prawie nigdy nie dochodzi do uogólnionego powiększenia. Objaw pojawia się w 2 tygodnie po zakażeniu. Węzły są przesuwalne, miękkie, ciepłe, bolesne i w 30% przypadków ropieją (20-30%), a skóra nad nimi jest zaczerwieniona. Stan ten utrzymuje się od 2 do 4 miesięcy (w szczególnych przypadkach do 24 miesięcy), po czym zmiany najczęściej goją się samoistnie.
- łagodne, niecharakterystyczne objawy ogólne - pojawiają się u 1 na 3 pacjenta. Mogą to być: stany podgorączkowe lub rzadko gorączka, złe samopoczucie, zmęczenie, ból gardła i głowy, brak łaknienia, bóle stawów, bóle brzucha i nudności.
Bakterie prowokują też patologiczną angiogenezę, czyli powstawanie nowych naczyń włosowatych, doprowadzając w ten sposób do naczyniakowatości bakteryjnej.
W przypadku zakażenia dospojówkowego (10-20% pacjentów) bakterie atakują oko i układ nerwowy, w wyniku czego przebieg choroby kociego pazura może być nietypowy. Obserwuje się w nim zespół Parinauda, który wynika z uszkodzenia podkorowego ośrodka skojarzonego spojrzenia do góry i w dół. Dochodzi do porażenia nerwów twarzowych: bloczkowego i okoruchowego. W następstwie tego obserwuje się objawy takie jak brak reakcji źrenic na światło oraz zaburzenia ruchomości gałek ocznych. Dodatkowo w tej formie zakażenia pojawia się zapalenie spojówek i powiększenie węzłów chłonnych przyuszniczych. W miejscu zakażenia w spojówce można wyczuć miękki ziarniniak z niewielką rumieniową obwódką.
Bakterie choroby kociego pazura są wyjątkowo niebezpieczne dla osób zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS. U takich pacjentów zakażenia mają inny przebieg - z zapaleniem płuc i opłucnej, zapaleniem mózgu i szpiku kostnego, plamicą małopłytkową (zakrzepicą drobnych naczyń krwionośnych) i zapaleniem wsierdzia. U chorych pojawiają się też wypełnione krwią i bakteriami torbiele w śledzionie i wątrobie oraz guzkowate, owrzodziałe zmiany na skórze związane z proliferacją naczyń wywołaną przez bakterie. Zmiany te mogą lokalizować się też w mózgu i kościach, gdzie są przyczyną silnego bólu. Dodatkowo obserwuje się zmęczenie, złe samopoczucie i spadek masy ciała wywołane nawracającą obecnością bakterii we krwi.
Aby uniknąć zakażenia warto obserwować swoje zwierzęta, aby szybko wprowadzić ewentualne leczenie. Objawy choroby kociego pazura u kota występują rzadko, mimo że bakterie można wykazać we krwi przez wiele miesięcy. Na wystąpienie symptomów bardziej narażone są młode samice, poniżej 1 roku życia. Nie jest też wykluczone częstsze występowanie objawów klinicznych u kotów zakażonych równocześnie Bartonella henselae i FIV.
Zakażenia doświadczalne u kotów wykazały wystąpienie:
- przejściowej gorączki (> 39,7°C),
- braku łaknienia,
- apatii,
- bóli mięśniowych,
- zaburzeń rozrodu u samic,
- objawów neurologicznych takich jak: oczopląs, drżenia całego ciała, lokalne zaburzenia motoryczne, wzrost lub zmniejszenie reakcji na bodźce zewnętrzne, zmiany w zachowaniu,
- nieznacznego powiększenia węzłów chłonnych i śledziony,
- zapalenia jamy ustnej i dziąseł,
- zapalenia rogówki i błony naczyniowej oka.
U psa choroba kociego pazura przebiega najczęściej podobnie jak u kota, czyli bezobjawowo. U obu zwierząt bakteria może doprowadzić do powikłań, takich jak śródmiąższowe zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wsierdzia, wątroby czy nerek.
Reklama
Choroba kociego pazura u dzieci
Choroba kociego pazura u dzieci spotykana jest częściej, ze względu na ich częsty kontakt z kotami i powodowane przez nie zadrapania. Przebieg zakażenia jest także poważniejszy.
Tak samo jak u dorosłych, objawy choroby kociego pazura u dziecka to powiększenie lokalnych węzłów chłonnych, grudkowate zmiany na skórze kończyn i głowy oraz niecharakterystyczne objawy ogólne.
Ponadto może wystąpić zapalenie siatkówki, nerwu wzrokowego i zapalenie nerwów obwodowych, rumień guzowaty na skórze czy zapalenie płuc. W najgorszym wypadku może pojawić się encefalopatia, czyli uszkodzenie struktury mózgu, w wyniku której pojawią się drgawki i śpiączka, ustępująca po 1-12 tygodniach.
Reklama
Choroba kociego pazura w ciąży
W większości przypadków choroba kociego pazura w ciąży nie objawia się w znacząco inny sposób niż u osób nieciężarnych. Mogą występować powiększone i bolesne węzły chłonne, gorączka, ból mięśni i stawów, a także ogólne złe samopoczucie.
W przypadku wystąpienia tych objawów, bądź zadrapania przez kota zaleca się jednak szybką konsultację z lekarzem. Chociaż zakażenie Bartonella henselae zazwyczaj nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla płodu, to może prowadzić do powikłań u matki, które mogą wpłynąć na zdrowie rozwijającego się dziecka.
Reklama
Badania na chorobę kociego pazura
Lekarz rozpoczyna diagnostykę choroby kociego pazura na podstawie informacji o kontakcie z kotem, bądź kleszczem podanych w wywiadzie oraz objawów, takich jak przewlekłe powiększenie węzłów chłonnych, trudno gojąca się rana lub widoczna zmiana na skórze w miejscu zadrapania.
Są to często na tyle charakterystyczne dane, że wystarczają do postawienia rozpoznania i wprowadzenia leczenia. Jakie badania na chorobę kociego pazura można jednak wykonać w celu potwierdzenia zakażenia?
- Badania serologiczne - na przykład immunofluorescencja pośrednia. Polegają na sprawdzeniu obecności przeciwciał (w przypadku bartonelozy IgG lub IgM) przeciwko bakterii w surowicy krwi.
- PCR - analiza próbek krwi w celu wykrycia materiału genetycznego bakterii.
- Biopsja węzłów chłonnych - jest bardziej inwazyjnym zabiegiem, więc lekarz nie decyduje się na niego rutynowo. W strukturach węzła chłonnego można znaleźć charakterystyczne zmiany, takie jak proliferacja małych naczyń tętniczych, pogrubienie ich ścian, rozsiane mikroropnie lub ropnie ogniskowe oraz obecność bakterii.
- Izolacja bakterii z posiewów krwi - jest to niestety metoda mało czuła, więc możliwe są wyniki fałszywie ujemne.
- Morfologia krwi - jest zbyt mało specyficzna do zdiagnozowania choroby kociego pazura. CRP (stężenie białka C-reaktywnego) będzie podwyższone w przypadku każdej infekcji bakteryjnej.
Niestety lekarz rodzinny nie może wystawić skierowania na takie badanie. Aby wykonać badanie bezpłatnie (w ramach refundacji NFZ) trzeba posiadać skierowanie od lekarza chorób zakaźnych lub innego specjalisty, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu i objawów podejmuje decyzję o dalszej diagnostyce i ewentualnym leczeniu.
Testy można także wykonać prywatnie i wówczas nie potrzeba skierowania. Cena badania na chorobę kociego pazura w prywatnym laboratorium oscyluje w granicach 180-280zł.
Reklama
Leczenie choroby kociego pazura
Jak leczyć chorobę kociego pazura? Najczęściej nie jest to konieczne. Tylko 10% chorych wymaga opieki medycznej. Powiększenie węzłów chłonnych najczęściej ustępuje samoistnie po 2-4 miesiącach. W przypadkach pacjentów z gorączką, w wypadku ciężkiego przebiegu choroby kociego pazura lub wystąpienia powikłań leczenie obejmuje:
- antybiotykoterapię z użyciem azytromycyny lub doksycykliny - dzięki leczeniu choroby kociego pazura antybiotykiem chorobę można z powodzeniem wykurować. Rokowanie w większości przypadków jest dobre, a śmiertelność nie przekracza 0,1%. W wyniku powikłań współczynnik ten wzrasta do 1-2%. Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia komplikacji szczególnie istotne jest leczenie choroby kociego pazura u dzieci i kobiet w ciąży. Problematyczna jest jednak terapia w przypadku ludzi z upośledzoną odpornością. Chociaż najbardziej potrzebują opieki medycznej, to niestety u pacjentów takich antybiotykoterapia jest nieskuteczna, co powoduje, że choroba staje się trudniejsza do zwalczenia.
- usuwanie patologicznej zawartości węzłów chłonnych przez aspirację - nie zaleca się jednak nacinania ich i drenowania, ze względu na ryzyko powstania przetoki.
- leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe - objawowo, do momentu ustąpienia symptomów.
Zachorowania można jednak uniknąć stosując się do zasad profilaktyki, takich jak unikanie kontaktu z dzikimi kotami czy odpowiednie oczyszczanie zadrapań. Czym smarować takie rany? Najlepiej użyć do tego preparatu dezynfekującego, zawierającego na przykład dichlorowodorek oktenidyny.
Istotną częścią zapobiegania zakażeniom u ludzi jest też leczenie choroby kociego pazura u kota domowego. Polega ono na antybiotykoterapii, która, aby była skuteczna, powinna trwać 2-4 tygodnie. Po zakończeniu leczenia, aby uniknąć nawrotów zarażenia warto stosować preparaty przeciwpchelne i nie wypuszczać kota na zewnątrz.
Powikłania po chorobie kociego pazura
Choroba kociego pazura u ludzi może skutkować powstaniem powikłań. Jednym z nich jest zropienie węzła chłonnego do takiego stopnia, że powstaje przewlekła przetoka. Niebezpieczeństwo takiego zdarzenia wzrasta w wyniku nieprawidłowego leczenia, na przykład za pomocą nacinania lub drenowania węzłów chłonnych.
Natomiast nieleczona, przewlekła choroba kociego pazura może doprowadzić do poważniejszych konsekwencji, takich jak:
- powiększenie wątroby i śledziony,
- rumień guzowaty,
- zapalenie kości,
- zapalenie wsierdzia,
- reumatyczne bóle stawów,
- zapalenie płuc i opłucnej,
- małopłytkowość,
- a nawet utratę wzroku w wyniku zajęcia siatkówki i całego oka.
Na wysokie ryzyko wystąpienia powikłań narażone są szczególnie dzieci i osoby z obniżoną odpornością. Najpoważniejszym powikłaniem choroby kociego pazura jest encefalopatia, czyli zapalenie mózgu, które może pojawić się u nich w okresie 1-6 tygodni od wystąpienia pierwszych objawów choroby.
O odpowiednio wczesną diagnozę i terapię powinny zadbać także kobiety w ciąży, ze względu na poważny w skutkach wpływ komplikacji na płód.
Zapobieganie chorobie kociego pazura
Bartonella henselae wywołuje chorobę kociego pazura, określaną przez pacjentów czasem jako syndrom bądź zespół kociego pazura. Niebezpieczeństwo zarażenia właścicieli kotów jest małe, jednak niezależnie od tego właściciele kotów powinni przestrzegać podstawowych zasad profilaktyki.
Ze względu na drogi zakażenia i sposoby jej przenoszenia, w celu uniknięcia zakażenia zaleca się:
- przede wszystkim unikać zadrapań i ugryzień kotów,
- nie dotykać nieznanych, dzikich, bądź bezdomnych kotów, zwłaszcza jeśli istnieją przesłanki, by podejrzewać, że są zapchlone i chore,
- w wypadku zadrapania przez kota, rany odpowiednio oczyścić i zdezynfekować,
- myć ręce po kontakcie ze zwierzęciem,
- unikać tarcia oczu,
- zarówno u kotów domowych, jak i w schroniskach przeprowadzać regularne, profilaktyczne odpchlanie, w celu zapobiegania szerzenia się nosicielstwa w populacji zwierząt,
- koty z objawami choroby poddawać leczeniu antybiotykami przez 2 do 4 tygodni.
Profilaktyka choroby jest szczególnie istotna u osób z obniżoną odpornością, u których objawy są bardzo dotkliwe, a leczenie znacznie utrudnione. Z tego powodu, właściciele kotów chorzy na AIDS, by nie narazić się na chorobę - Bartonella spp. powinny być regularnie sprawdzane w trakcie celowych okresowych badań zwierzęcia.
