Zespół zmian, tworzących chorobę popromienną jest przede wszystkim uzależniony od rodzaju i dawki promieniowania, a także od stanu zdrowia i cech osobniczych danej osoby. Ta choroba może przybierać różne formy, uzależnione przede wszystkim od dawki promieniowania. Przyczyny są bardzo różnorodne. Warto zatem poznać możliwe przyczyny, objawy i możliwości jej leczenia. Zawsze należy pamiętać, iż choroba popromienna jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży.
Co to jest choroba popromienna?
Choroba popromienna jest najczęściej określana jako zespół zmian chorobowych, które zostały wywołane szkodliwym działaniem promieniowania jonizującego. Intensywność, a tym samym szkodliwość choroby popromiennej zależy przede wszystkim od wielkości dawki pochłoniętego promieniowania jonizującego przez dany organizm.
Czym jest owo promieniowanie jonizujące? To sformułowanie określa wiele form energii, wysyłanych przez fale (na przykład radiowe, rentgenowskie, mikrofalowe czy promieniowanie alfa). W przyrodzie bardzo często określane jako promieniowanie kosmiczne, emitowane w naturalny sposób. Ten rodzaj jest także wytwarzany w sposób sztuczny. Najczęściej pochodzi wtedy z aparatów rentgenowskich czy reaktorów jądrowych i wtedy może wywołać chorobę popromienną.
Jakie przyczyny są podłożem tej choroby? Oto najważniejsze:
- broń atomowa,
- awarie reaktorów jądrowych,
- wadliwe funkcjonowanie sprzętu rentgenowskiego
- niewłaściwe działanie sprzętu, używanego do radioterapii,
- niewłaściwe zabezpieczenie pracowników medycyny nuklearnej.
Słynną awarią reaktora jądrowego była katastrofa w Czarnobylu w 1986 r. Ale nie zawsze musi wystąpić tak spektakularne zdarzenie, aby ludzi dotknęła choroba popromienna. Bardzo często wywołuje ją praca przy wadliwym urządzeniu rentgenowskim czy wykonywanie badań przez personel bez odpowiedniego zabezpieczenia, czyli bez wymaganych środków ochronnych.
W wielu przypadkach, na co dzień ludzie mają do czynienia z promieniowaniem jonizującym i jest to ilość bezpieczna dla zdrowia człowieka. Dopiero przekroczenie dopuszczalnych dawek stwarza zagrożenie. Choroba jest niebezpieczna z uwagi na napromieniowanie całego lub większości ciała ludzkiego w dość krótkim czasie.
Reklama
Objawy choroby popromiennej
Choroba popromienna nie występuje dość często. W największym natężeniu pojawia się po użyciu broni atomowej czy awarii reaktora jądrowego, ale nie są to zbyt powszechne przypadki. Najczęściej jest skutkiem nieprawidłowych badań obrazowych lub tych z zakresu radioterapii.
Objawy choroby popromiennej, które występują w czasie od 2 do 14 dni po napromieniowaniu świadczą o ostrym stadium tej choroby. Do najważniejszych należą:
- Ogólne osłabienie i limfopenia, czyli zmniejszenie ilości limfocytów we krwi obwodowej- te objawy, jeśli nie towarzyszą im dodatkowe, wskazują na postać subkliniczną ostrej choroby popromiennej. Jest to stan, który w zasadzie nigdy nie kończy się zgonem,
- Osłabienie, limfopenia, skaza krwotoczna i spadek odporności- te objawy świadczą o hematologicznej postaci tej choroby. W tych przypadkach chorzy dość często uskarżają się dodatkowe na:
● silne bóle głowy,
● duszności,
● nawracające krwawienia,
● problemy z gojeniem się ran,
● skłonności do infekcji i sepsy.
Umieralność w przypadku wystąpienia hematologicznej choroby popromiennej wynosi około 25%,
- Biegunka z krwią, zaburzenia systemu gospodarki wodno-elektrolitowej, skazy krwotoczne- te objawy oznaczają postać jelitową choroby popromiennej, najczęściej prowadzącą do zgonu. Chorzy często odczuwają także:
● niedrożność jelit,
● ostrą niewydolność nerek,
● krwawienie z przewodu pokarmowego,
● odwodnienie,
● niedożywienie.
Tutaj śmiertelność wynosi pomiędzy 50% a 100%,
- Drgawki i utrata przytomności - wtym przypadku występuje rodzaj mózgowej choroby popromiennej, niebezpiecznej, kończącej się zawsze śmiercią. Jest to najniebezpieczniejsza postać tej choroby. Dodatkowymi objawami są:
● obrzęk mózgu,
● niedotlenienie mózgu,
● wysokie ciśnienie wewnątrzczaszkowe,
● hipotensja, czyli niedociśnienie tętnicze.
Zgon następuje maksymalnie w ciągu 2-3 dni.
Medycyna wyróżnia jeszcze tak zwaną postać enzymatyczną choroby popromiennej. Jej objawem jest natychmiastowa utrata przytomności, po której chory zaraz umiera.
Nie zawsze objawy choroby popromiennej pojawiają się natychmiast po napromieniowaniu. Lekarze wyróżniają także chorobę popromienną przewlekłą. W tym przypadku objawy mogą ujawnić się dopiero po dłuższym czasie od momentu napromieniowania.
Reklama
Leczenie choroby popromiennej
Podstawową zasadą leczenia choroby popromiennej jest dostarczanie organizmowi takich leków, które są w stanie odbudować wyniszczone narządy wewnętrzne. Do najczęściej stosowanych zaliczane są preparaty homeostazy ustrojowej. Czym jest homeostaza ustrojowa? Jest to proces, zachodzący w każdym organizmie, który utrzymuje prawidłową wewnętrzną równowagę organizmu, kontrolując podstawowe parametry życiowe, takie jak ciśnienie czy temperatura ciała. I zadaniem takich leków jest właśnie przywrócenie takiej równowagi. Jednak leczenie skutków choroby popromiennej wymaga czasu.
Oto główne fazy leczenia choroby popromiennej:
● leczenie objawowe, przeciwdziałające biegunce, nudnościom i wymiotom,
● wykonanie badania morfologii krwi z rozmazem, aby dokładnie sprawdzić poziom limfocytów (wielkość ich spadku ułatwia określenie przyjętej dawki promieniowania),
● podanie czynników, które stymulują wzrost komórek macierzystych szpiku kostnego,
● zastosowanie antybiotyków,
● przetaczanie krwi w razie konieczności,
● uzupełnianie płynów ustrojowych i elektrolitów.
Forma leczenia zależy także dodatkowo od rodzaju tej choroby. W przypadku wystąpienia jelitowej choroby popromiennej konieczne jest rozpoczęcie żywienia pozajelitowego, aby przewód pokarmowy miał czas na regenerację.
W przypadku hematologicznej postaci choroby popromiennej konieczne jest podanie środków, które wzmacniają krew chorego. Do takich należą:
● preparaty krwiopochodne,
● preparaty aktywująceproces hematopoezy szpikowej,
● płyny, zastępujące krew,
● leki antywirusowe,
● leki przeciwgrzybiczne.
Jeżeli w sytuacji napromieniowania doszło do popromiennego zapalenia skóry, najczęstszą formą leczenia są metody zachowawcze. Polegają one głównie na stosowaniu przeróżnych maści, takich jak maści z antybiotykami czy glikokortykosteroidami. Ale wsparciem jest także leczenie farmakologiczne. Osobom chorym podawane są antybiotyki, witaminy, a niekiedy sterydy. W przypadkach dużych zmian popromiennych na skórze wprowadzane jest leczenie chirurgiczne.
Naukowcy cały czas prowadzą badania nad lekiem, który by idealnie umożliwił całkowite zlikwidowanie skutków choroby popromiennej.
Reklama
Skutki choroby popromiennej
Wiele osób jest poddawanych działaniu promieniowania jonizującego w celach medycznych. Dotyczy to różnego rodzaju zdjęć RTG, takich jak prześwietlenia żołądka, klatki piersiowej, kręgosłupa, zębów czy zatok. Są to dawki bezpieczne i nieszkodliwe. Większe dawki przyjmują osoby, poddawane radioterapii. Ale i tutaj taki proces jest kontrolowany. Gorzej sytuacja wygląda, gdy dochodzi do niekontrolowanego promieniowania jonizującego.
Jednostką napromieniowania w tym przypadku jest Grey (Gy) czyli symbol jednostki pochłoniętej dawki promieniowania. Najsłabsze promieniowanie występuje w postaci subklinicznej (0,5 – 2 Gy), potem w postaci hematologicznej (2-4 Gy), następnie w postaci jelitowej (4-8 Gy) i mózgowej (8-50 Gy). Wielkość promieniowania głównie decyduje o skutkach choroby popromiennej.
Ostra choroba popromienna wywołuje wiele ubocznych skutków, osłabiających napromieniowany organizm. Z jakiego powodu jest ono tak niebezpieczne i szkodliwe dla człowieka? Promieniowanie jonizujące wywołuje przede wszystkim ogromne zmiany chemiczne wody, która zajmuje do 60% ludzkiego ciała. Dochodzi wtedy do procesu radiolizy, czyli uwalniania rodników tlenowych i wodorotlenowych w organizmie. Wtedy następuje proces rozrywania wiązań wodorowych.
Skutki choroby popromiennej zależą od postaci tej choroby. Do najczęściej występujących zaliczane są:
● nieodwracalne uszkodzenia przewodu pokarmowego,
● niedotlenienie mózgu,
● skrócenie długości życia osoby napromieniowanej,
● czasowa bezpłodność,
● szybkie starzenie się organizmu,
● trwałe uszkodzenia komórek płciowych,
● występowanie wad rozwojowych potomstwa,
● zaburzenia hormonalne,
● zaćma,
● nowotwory, a w szczególności:tarczycy, układu kostnego, białaczka,chłoniaki,
● popromienne zapalenie skóry,
● uszkodzenia układu krwiotwórczego,
● zmiany zanikowe,
● zwyrodnienia narządów,
● zwłóknienia w różnych narządach,
Po dużych dawkach promieniowania, wystąpienie pewnych skutków jest nieuniknione. Dlatego też często określane są jako skutki deterministyczne. Siła skutków choroby popromiennej zależy od sposobu pochłania dawki promieniowania jonizującego. Jeśli dawkowanie jest rozciągnięte w czasie to skutki są na ogół łagodniejsze. Gdy niebezpieczna dawka promieniowania przenika w krótkim okresie to skutki są o wiele ostrzejsze i bardziej szkodliwe.
Zawsze jednak należy pamiętać, iż skutki są o wiele łagodniejsze, gdy napromieniowaniu została poddana tylko część organizmu, a nie cały. Zmniejsza to ryzyko uszkodzenia wszystkich narządów.
