Choroba Wilsona należy do chorób genetycznych związanych z zaburzeniami gospodarki miedzi w organizmie. Choroba wywołana jest mutacjami punktowymi o charakterze mutacji recesywnych. Częstość występowania choroby szacuje się na 1 do 30 000 (w niektórych źródłach wartości szacunkowe współczynnika wynoszą 1 na 60 000). Częstość nosicielstwa mutacji punktowych związanych z chorobą wynosi 1 na 150-240. Oznacza to, iż średnio 4 osoby na tysiąc posiadają zmutowaną formę genu. Ponieważ zmiana (mutacja) ma charakter recesywny, nosiciele są osobami w pełni zdrowymi. Ponieważ choroba determinowana jest mutacjami w genie zlokalizowanym na autosomie - jej częstość jest zbliżona w przypadku obu płci. Objawy kliniczne nigdy nie występują przed 5. rokiem życia, natomiast nieleczona choroba jest śmiertelna.
Choroba Wilsona - przyczyny
Jak wspomniano postępujące zwyrodnienie soczewkowe Wilsona jest chorobą genetyczną wywołaną mutacjami punktowymi genu ATP7B (opisanych prawie 300) zlokalizowanego na chromosomie 13. pary w regionie długiego ramienia prążka q14.12-14. Zaburzenie genetyczne prowadzi do produkcji białka dysfunkcyjnego lub białka o obniżonej aktywności. Białko, o którym mowa to ATPaza typu P – należy do białek transbłonowych (zakotwiczonych w strukturach błon komórkowych) zlokalizowanych głównie w błonach hepatocytów i jest odpowiedzialna za transport jonów miedzi przez wspomnianą wcześniej strukturę.
W przypadku choroby Wilsona ścieżka patologii została dokładnie opisana. Za stany patologiczne uznaje się w tym przypadku zaburzenia struktur białka transbłonowego ATPazy P odpowiedzialnej za transport jonów miedzi przez błony komórkowe hepatocytów. Prowadzi to do braku możliwości wiązania jonów miedzi do właściwych struktur wewnątrzkomórkowych komórek wątroby, co prowadzi do masowego wyrzutu jonów Cu2+ do przestrzeni międzykomórkowej wątroby. Zjawisko to powoduje nie tylko dysfunkcje wątroby jako narządu, ale jednocześnie doprowadza do śmierci komórkowej hepatocytów. Jony miedzi dostają się do krwioobiegu i tam wiążą z albuminami (białkami osocza). Miedź w takiej formie dostaje się do innych organów organizmu, gdzie zaczyna się odkładać. Powstające złogi miedziowo-białkowe powodują dysfunkcję narządów wewnętrznych.
Reklama
Choroba Wilsona - obajwy
Ponieważ chorobę Wilsona wywołują różne mutacje punktowe zlokalizowane w obrębie jednego genu, charakter zmiany może mieć różny obraz fenotypowy – objawy kliniczne mogą mieć zarówno różny czas manifestacji (między 10. a 40. rokiem życia), jak i stopień nasilenia (wyróżnia się cztery główne obrazy kliniczne). W chwili obecnej wyróżnia się trzy stadia patologii fizjologicznej choroby (o czym mowa w akapicie poświęconym patologii choroby) mające przełożeniena bezpośredni obraz kliniczny pacjenta.
Do objawów choroby Wilsona zalicza się:
Objawy wątrobowe (u 40% chorych stanowią główne objawy choroby) takie jak:
- samo wygasające ostre zapalenie wątroby,
- przewlekle zapalenie wątroby,
- powiększenie wątroby (z możliwym jednoczesnym powiększeniem śledziony),
- piorunujące zapalenie wątroby
- marskość wątroby z nadciśnieniem wrotnym.
Objawy wątrobowe z reguły pojawiają się jako pierwsze, co niestety utrudnia postawienie prawidłowej diagnozy – trudno jest różnicować zapalenie wątroby wywołane chorobą Wilsona od innych typów patologii wątroby.
- Zobacz: Wirusowe zapalenie wątroby
Objawy neurologiczne (dominujące również u prawie 40% chorych):
- drżenie kończyn górnych,
- rytmiczne ruchy nadgarstków,
- ruchy „potakujące” głowy,
- kurcze dystoniczne tułowia i kończyn,
- zaburzenia chodu i równowagi (pacjenci chodzą w pozycji pochylonej, mogą chodzić tylko na palcach lub zewnętrznych krawędziach stóp),
- zaburzenia postawy wynikające z nieprawidłowego napięcia mięśni szkieletowych i mięśni kończyn,
- mogą pojawić się zaburzenia mowy,
- w skrajnych przypadkach ataki padaczkowe.
Objawy ze strony psychicznej dotyczą najczęściej
- zaburzeń osobowości,
- zachowania chorego,
- schizofrenia,
- zachowania maniakalne.
U większości chorych obserwuje się charakterystyczny pomarańczowo-brunatny pierścień Kaysera-Fleishera zlokalizowany w przedniej części rogówki.
U kobiet ciężarnych możliwe są poronienia.
Reklama
Dziedziczenie choroby Wilsona
Choroba Wilsona, w każdym przypadku, spowodowana jest mutacją genetyczną i jest ona jedynym czynnikiem ryzyka. Ponieważ mutacja ma charakter zmiany recesywnej, czyli do jej manifestacji „konieczne” jest wystąpienie zmiany w obu kopiach genu. W tabeli poniżej przedstawiono hipotetyczny rozkład fenotypów i genotypów dziecka w zależności od fenotypu i genotypu rodziców (symbol „m” oznacza gen zmutowany, „w” - wariant dziki, niezmutowany, prawidłowy).
Matka Ojciec Dziecko
w/w
(zdrowa) w/w
(zdrowy) w/w
(zdrowe)
w/m
(zdrowa, jest nosicielką mutacji) w/w
(zdrowy) w/m, w/w
(istnieją 50% szanse na przekazanie dziecku mutacji przez matkę-dziecko będzie osobą zdrową, nosicielem mutacji)
m/m
(chora) w/w
(zdrowy) w/m
(wszystkie dzieci są zdrowe, są nosicielami mutacji)
m/m
(chora) w/m
(zdrowy, nosiciel mutacji) m/m, w/m
(statystycznie 50% dzieci będzie chorować, pozostałe będą nosicielami mutacji)
w/m
(zdrowa, nosicielka mutacji) w/m
(zdrowy, nosiciel mutacji) m/m, w/m, w/w
(statystycznie 25% dzieci będzie chore, 50% będzie jedynie nosicielami mutacji, 25% będzie miało prawidłowe obie kopie genu)
Reklama
Choroba Wilsona - badania
Ponieważ choroba Wilsona wywołana jest mutacja genetyczną, nie istnieją żadne formy prewencji umożliwiające całkowita eliminację czynnika.
Najczęściej pacjenci zgłaszają się już z pierwszymi objawami patologicznymi. W przypadku podejrzenia zmian sugerujących chorobę Wilsona, pacjent powinien zostać skierowany do poradni biochemicznej i/lub błędów metabolicznych. Ze względu na mnogość symptomów wizyta u specjalisty powinna być skonsultowana również u neurologa i okulisty (potwierdzenie obecności zmian w obrębie rogówki). W przypadku wystąpienia zmian rodzinnie, wskazana jest również konsultacja w poradni genetycznej.
Diagnostyka choroby Wilsona odbywa się na kilku etapach. W pierwszej kolejności wyklucza się lub potwierdza obecność podobnych zmian w rodzinie chorego. Zaobserwowanie zmian w rogówce potwierdza w 99,99% obecność choroby. Jeżeli obserwowane zmiany nie są jednak charakterystyczne, wykonuje się badania biochemiczne:
- oznaczenie poziomu ceruloplazminy w osoczu (jest niższy niż w przypadku osób zdrowych),
- oznaczenie poziomu wolnej miedzi we krwi (również jest niższy) oraz ilości wydalanej miedzi w moczu (jest znacznie podwyższona w stosunku do normy),
- istnieje również możliwość badań z wykorzystaniem miedzi radioaktywnej (pozwala na określenie stopnia przyswajalności miedzi).
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości można wykonać badania genetyczne zarówno pacjenta, jak i najbliższych członków rodziny, nawet jeżeli nie stwierdzono u nich objawów klinicznych – wykonanie badań ma na celu nie tylko identyfikację mutacji genu ATP7B, ale również identyfikację mutacji u bezobjawowych nosicieli.
- Zobacz czym jest: Odwarstwianie siatkówki
Reklama
Choroba Wilsona - leczenie
Leczenie w przypadku choroby Wilsona nakierowane jest na:
- usunięcie już związanej w organizmie miedzi,
- ułatwianie wiązania i wydalania miedzi z organizmu przez układ wydalniczy (a więc z moczem),
- blokowanie wchłaniania jonów miedzi w przewodzie pokarmowym, z jednoczesnym ułatwianiem wydalania jonów w kale.
Najczęściej stosowane są związki chelatujące miedź oraz preparaty oparte na solach cynku. Leczenie w większości przypadków przynosi oczekiwane rezultaty terapeutyczne. Preparaty podawane są w formie doustnej (najczęściej zawiesin lub tabletek) w regularnych odstępach czasu – najczęściej codziennie. Leczenie farmakologiczne jest leczeniem dożywotnim.
Wczesne rozpoznanie choroby oraz podjęcie właściwej terapii umożliwia prawie całkowitą regresję objawów klinicznych. Pacjenci muszą przyjmować preparaty do końca życia. Niezwykle ważne jest stałe monitowanie poziomu miedzi w organizmie (nawet podawanie stałych dawek preparatów farmakologicznych nie może wykluczyć okresowej, wzmożonej ekspozycji chorego na działanie czynnika zawierającego miedź np. pokarm. W takim przypadku ustalone wcześniej leczenie może być nieskuteczne, a jego efektywność wręcz minimalna). Poza kontrolą poziomu miedzi wskazane są również badania kontrolne tj. USG i badania biochemiczne wątroby (co umożliwia wykrycie jakichkolwiek nieprawidłowości w strukturze organu), badania neurologiczne.
W codziennym życiu pacjenci zmuszeni są do stałej kontroli – zwłaszcza własnej diety – aby maksymalnie ograniczyć ilość miedzi spożywanej w posiłkach.
Czy wykonać badania genetyczne w przypadku stwierdzenia choroby Wilsona w najbliższej rodzinie?
Choroba Wilsona wywołana jest obecnością mutacji autosomalnej, recesywnej zlokalizowanej w genie ATP7B. Charakter mutacji powoduje, iż nosiciele (a więc osoby posiadające jedną kopię genu zmutowaną, a drugą prawidłową) nie wykazują żadnych niepokojących objawów, zarówno klinicznych, jak i w badaniach biochemicznych. W przypadku wystąpienia choroby u członka najbliższej rodziny (rodzeństwa, jednego z rodziców, a nawet rodzeństwa rodziców – wujostwa) istnieje zwiększone ryzyko obciążenia mutacją. Informacje o ewentualnym nosicielstwie są istotne w kontekście posiadania w przyszłości dzieci i przekazania im wadliwego genu.
Wystąpienie pełnoobjawowej choroby u rodzeństwa nie wyklucza obecności choroby u nas samych. Głównym czynnikiem (a zarazem jedynym) determinującym chorobę jest czynnik genetyczny, jednakże istnieje zawsze możliwość mniej lub bardziej świadomej modulacji innego czynnika, jakim jest miedź. W przypadku osób, u których objawy zostały zaobserwowane w późniejszym okresie, stwierdzono zmniejszoną ekspozycję na miedź np. w pokarmach.
Jeżeli u członka najbliższej rodziny stwierdzono chorobę Wilsona, powinniśmy się zgłosić na specjalistyczne badania genetyczne w celu ustalenia nosicielstwa mutacji.
