Czym jest mastopatia?
Mastopatia to na wpół potoczne określenie dysplazji sutka. Pod pojęciem tym kryją się łagodne zmiany w piersi, polegające na zwyrodnieniu tkanki gruczołowej. Zwykle występują na podłożu hormonalnym, jednak wyczuwalne pod skórą mogą rodzić skojarzenia z rakiem piersi. Dlatego u wielu kobiet wywołują silny niepokój.
Mastopatia może przybierać różną postać. Termin ten jest bardzo szeroki i mieści w sobie takie patologie, jak:
- Fibrosclerosis - włóknienie i szkliwienie tkanki piersi;
- Cystese - występowanie torbieli, czyli wypełnionych surowiczym płynem pęcherzyków;
- Adenoza - nadmierny rozrost tkanki gruczołowej;
- Epitheloplasia - proliferacja (intensywny rozrost) nabłonka;
- Duct ectasia - rozstrzenie (poszerzenie) przewodów mlecznych, będące łagodnymi zmianami przypominającymi raka;
- Papillomatosis, czyli brodawczakowatość.
Ponieważ najczęstszymi z wyżej wymienionych zmian są zwłóknienia (rozrost tkanki włóknistej) i torbiele, mastopatię często nazywa się dysplazją lub chorobą włóknisto-torbielowatą sutka.
Mastopatia uważana jest za problem powszechny. Szacuje się, że stanowi około 50 procent wszystkich łagodnych zmian sutka (dane: J. Jakubik), te zaś w mniejszym lub większym stopniu występują u znacznej części kobiet.
Z tego też powodu trwa obecnie dyskusja, czy piersi mastopatyczne w ogóle należy traktować w kategoriach choroby, czy jedynie pewnej anomalii, a nawet wariantu naturalnych zmian zachodzących pod wpływem hormonów. Póki co, międzynarodowa klasyfikacja schorzeń i zaburzeń ICD-10 wyróżnia „łagodną dysplazję sutka” (kod N60).
Reklama
Rodzaje mastopatii
Ze względu na zróżnicowanie występujących zmian, używa się niekiedy terminów oddających ich charakter. Niektóre z nich używane są w literaturze naukowej, inne w opisach badań, inne jeszcze - czysto potocznie. Trudno zatem mówić o jednolitej typologii. Tak czy inaczej do najczęściej używanych określeń należą:
- mastopatia włóknisto-torbielowata - związana z występowaniem zmian różnego typu. Może też być nazywana mastopatią łagodną typu mieszanego. Pojęcie to jest używane także w bardziej ogólnym znaczeniu, odnosząc się do wszystkich dysplazji;
- mastopatia włóknista - wśród zmian dominują przyrosty tkanki włóknistej. Do tego rodzaju dysplazji mogą się również odnosić sformułowania mastopatia fibrocystyczna oraz fibrosa;
- mastopatia torbielowata - jak sama nazwa wskazuje, dominujące zmiany to torbiele (cysty).
Z innego porządku zaczerpnięte są takie pojęcia, jak mastopatia jednostronna czy rozsiana. Odnoszą się one do lokalizacji i ilości zmian (na przykład w tylko w jednej piersi, w wielu miejscach itd.).
Wyróżnia się też mastopatię cukrzycową. Jest to rzadkie powikłanie tej przewlekłej choroby (zwłaszcza typu 1), którego istotę stanowi odkładanie się tkanki włóknistej i innych twardych mas, a także czynników zapalnych w piersiach. Problem ten ma inne podłoże niż wspomniane wyżej zmiany, dlatego jest traktowany w odrębnych kategoriach. Co ważne, choć nie jest to rak, obraz radiologiczny może wstępnie wskazywać na zmiany nowotworowe. Dlatego w takim przypadku wymagana jest dalsza diagnostyka różnicowa, w tym między innymi wykonanie biopsji.
Pacjentki pytają niekiedy, czym jest mastopatia niecykliczna. Niczym. Pojęcie takie nie istnieje. Jest natomiast mastalgia niecykliczna, a więc ból piersi niezwiązany ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w ciągu cyklu miesiączkowego. Mastalgia może być jednym z objawów mastopatii, choć bywa też symptomem innych schorzeń i zaburzeń.
Warto w tym miejscu podać, że klasyfikacja ICD-10 w kategorii N60 wyróżnia kilka bardziej szczegółowych podtypów, a są to:
- samotna torbiel (N60.0),
- rozlane zwyrodnienie torbielowate (N60.1),
- gruczlokowłókniakowatość (N60.2),
- stwardnienie tkanki włóknistej (N60.3),
- poszerzenie przewodów mlekowych (N60.4).
Reklama
Stopnie rozwoju zmian mastopatycznych
W opisie badań diagnostycznych może się pojawić określenie „łagodna dysplazja sutka”, czasem z dopiskiem „nieokreślona”, nierzadko z kodem N60. Czasem potocznie mówi się też o mastopatii czy dysplazji zaawansowanej. Wszystko to mogłoby sugerować, że istnieją różne stopnie rozwoju zmian mastopatycznych. W rzeczywistości jest inaczej.
Do oceny wszelkich zmian w piersiach, które zostaną uwidocznione w badaniach obrazowych (USG, mammografia, rezonans) używa się skali BI-RADS (Breast Imaging Reporting and Data System). Została ona stworzona przez amerykańskich uczonych i obecnie jest stosowana na całym świecie, głównie w diagnostyce chorób nowotworowych. Zawiera kilka stopni, ponumerowanych kolejno od 0 do 6. Zero oznacza konieczność uzupełnienia badań ze względu na niejednoznaczny obraz. 1 to wynik najbardziej pożądany, oznacza bowiem brak zmian nowotworowych w piersiach. Jak łatwo się domyślić, stopień najwyższy oznacza raka, w dodatku potwierdzonego wynikami badań histopatologicznych.
Stopień 2 na skali to zmiany łagodne, nie wykazujące tendencji do złośliwienia w przyszłości, nie stanowiące powodu do zaniepokojenia. Do tej właśnie kategorii zaliczana jest dysplazja, a także kilka innych problemów, takich jak zmiany bliznowate po zabiegach, lekkie zwapnienia czy pojedyncze torbiele.
Choroba włóknisto-torbielowata jest więc wyróżniana jako jeden ze stopni skali BI-RADS, ale nie wyróżnia się różnych stopni samej mastopatii. Wszystkie tego typu zmiany są opisywane jako łagodna dysplazja sutka lub w podobny sposób.
Doprecyzowując inne użyte na początku określania: N60 to oczywiście odniesienie do klasyfikacji ICD-10, a więc jedynie kod przypisany dysplazji piersi, jednostka służąca celom porządkowym i statystycznym. Natomiast sformułowanie „nieokreślona” i inne tego typu, oznaczają wyłącznie to, że obraz zmian nie jest na tyle jednoznaczny, by można było opisać ich charakter.
Reklama
Przyczyny mastopatii
Przyczyny mastopatii nie są dokładnie poznane. Najprawdopodobniej jednak różnego rodzaju rozrosty elementów nabłonkowych i podścieliska są związane ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w organizmie kobiety. Wymienia się wśród nich zaburzenia wydzielania takich substancji, jak:
- estrogeny,
- gestageny,
- prolaktyna,
- hormony tarczycy,
Najważniejszym z mechanizmów prowadzących do dysplazji jest zapewne zaburzenie równowagi między poziomem estrogenów oraz gestagenów, wśród których wyróżnić należy przede wszystkim progesteron. Problem w szczególności dotyczy kobiet w przedziale wiekowym 30-50, często po ciąży, ale niekiedy dotyka nawet młode dziewczęta po osiągnięciu dojrzałości płciowej.
Na skutek nadmiaru estrogenów w drugiej połowie cyklu miesięcznego oraz zmian w metabolizmie tkanki gruczołowej piersi, dochodzi do powstawania wewnątrz niej drobnych, niewyczuwalnych dotykiem, wypełnionych płynem torbieli. Torbiele pękają, ich zawartość wylewa się do otaczającej tkanki powodując powstanie drobnych zwłóknień. Obecność tych zmian oraz fizjologiczny obrzęk piersi występujący przed okresem wywołują objawy choroby.
Na mastopatię narażone są też kobiety bezpośrednio po menopauzie, aczkolwiek w kolejnych latach problem ten powinien minąć. Należy przypomnieć, że tak zwane klimakterium wiąże się z ustaniem funkcji jajników, a także silną „restrukturyzacją” gospodarki hormonalnej. Maleje wówczas stężenie progesteronu. Obniża się też stężenie estrogenów, przy czym zauważalna jest również zmiana ich struktury - spada znaczenie 7-beta estradiolu wytwarzanego przez jajniki na rzecz estronu powstającego w tkance tłuszczowej. W początkowej fazie zwiększa się natomiast ilość hormonów produkowanych przez przysadkę mózgową, takich jak FSH oraz LH.
Oprócz przyczyn hormonalnych, naukowcy podejrzewają, że znaczenie mogą mieć również predyspozycje genetyczne. Bierze się pod uwagę również tło emocjonalne, a także takie czynniki środowiskowe, takie jak palenie tytoniu, niska aktywność fizyczna czy dieta bogata w tłuszcze nasycone.
Reklama
Objawy mastopatii
Zmiany włóknisto-torbielowate w piersiach najczęściej manifestują się poprzez dolegliwości bólowe. Ten najbardziej typowy z objawów mastopatii daje o sobie znać zwłaszcza w ostatnich dniach fazy lutealnej cyklu miesiączkowego, na kilka dni przed okresem, gdy poziom progesteronu jest niższy, a w organizmie zaznacza się przewaga estrogenów.
Ból nasila się na skutek ucisku, występuje bowiem wyraźna nadwrażliwość na dotyk. Symptom ten może ustąpić wraz z nadejściem miesiączki, aczkolwiek przy większych zmianach może się też utrzymywać przez cały miesiąc.
Oprócz tego mastopatia może się wiązać również z napięciem skóry i obrzmieniem piersi oraz uczuciem ich ciężkości.
Niekiedy znajdujące się pod skórą grudki są wyczuwalne przy dotyku. W takiej sytuacji niezbędne staje się wykonanie badań różnicujących z innymi schorzeniami, w tym zwłaszcza nowotworowymi. Zwłaszcza jeśli widoczne są inne niepokojące objawy, takie jak wyciek z brodawki czy ból pod pachą. Nie są one typowe dla mastopatii, mogą natomiast wskazywać na podłoże onkologiczne.
Reklama
Czy mastopatia jest groźna?
Mastopatia włóknisto-torbielowata sama w sobie nie jest groźna. Przede wszystkim nie jest nowotworem, o czym świadczy między innymi jej ulokowanie na skali BI-RADS.
Czy zwiększa szansę zapadnięcia na raka w przyszłości? Zwykle nie jest w ogóle rozpatrywana w tym kontekście, tym bardziej, że jest powszechna - ma ją ogromny odsetek kobiet. Ryzyko przeistoczenia się w zmianę złośliwą jest określane jako niskie, na poziomie maksymalnie 2 razy większym, niż u kobiet bez dysplazji.
Wyjątek stanowi atypowa hiperpazja (rozrost na skutek zwiększenia się liczby komórek), stanowiąca od 4 do 10 procent wszystkich tego typu zmian. W tym przypadku ryzyko raka jest 4 razy większe (dane: J. Jakubik).
Wszystko to oznacza, że nie należy przyjmować ewentualnej diagnozy z przesadną obawą, aczkolwiek nie można jej też całkowicie lekceważyć. Tym bardziej warto się regularnie badać profilaktycznie, aby ewentualny proces nowotworzenia został wychwycony na możliwie wczesnym etapie. Wydatnie zwiększy to szanse skutecznego leczenia.
Reklama
USG przy mastopatii. Jakie badania jeszcze wykonać?
Diagnostyka mastopati jest złożona, aczkolwiek przeważnie niezbyt skomplikowana. Pierwszym etapem jest klasyczny wywiad lekarski. Ginekolog może pytać o takie aspekty, jak między innymi:
- ogólny stan zdrowia, w tym choroby przewlekłe,
- przyjmowane leki, przebyte zabiegi,
- aktywność seksualna,
- wiek pojawienia się pierwszej miesiączki,
- regularność cykli miesięcznych,
- obfitość krwawień i ewentualne plamienia pomiędzy nimi,
- występowanie zespołu napięcia przedmiesiączkowego,
- stosowanie używek, zwłaszcza papierosów; dieta,
- rodzinna historia chorób, w szczególności pod kątem nowotworów,
- przebyte ciąże oraz sposób ich rozwiązania,
- objawy związane z podejrzewaną mastopatią.
Następnie może zostać wykonane ogólne badanie ginekologiczne oraz fizykalna ocena piersi (ogląd, palpacja). Lekarz będzie poszukiwać takich nieprawidłowości, jak zgrubienia, stwardnienia, zaczerwienienia, zasinienia czy wycieki z brodawek. Zbadane zostaną też okoliczne węzły chłonne ulokowane pod pachami.
Już na tym etapie mogą zostać wychwycone różnice, wskazujące wstępnie na mastopatię lub nowotwór.
Następnie należy wykonać badania obrazowe. Podstawę stanowi mammografia, czyli prześwietlenie piersi za pomocą promieniowania rentgenowskiego. Uzyskany obraz ocenia się pod kątem obecności zagęszczeń i zwapnień w miąższu piersi, które świadczyć mogą o rozwijającej się zmianie nowotworowej. Co ważne, skuteczność tej metody jest większa u kobiet starszych, po menopauzie. Ma to związek z zachodzącą na przestrzeni lat fizjologiczną przebudową piersi. W okresie przedmenopauzalnym miąższ piersi składa się głównie z tkanki gruczołowej, później zaś w coraz większym stopniu z tłuszczowej. Mammografia wykrywa zmiany o wielkości minimum 2-3 mm.
Drugim badaniem jest USG piersi. W tym przypadku obraz jest uzyskiwany za pomocą ultradźwięków, które emituje specjalna głowica przykładana do sutków. Metoda ta znajduje zastosowanie u młodszych pacjentek, których piersi są zbudowane w większym stopniu z tkanki gruczołowej.
Jeżeli podejrzenia zostaną na tym etapie skierowane w stronę mastopatii, przydatne okazuje się wykonanie badań hormonalnych. Sprawdzenia wymaga poziom hormonów produkowanych przez:
- jajniki - estradiol, progesteron, testosteron;
- przysadkę mózgową - prolaktyna, hormon luteotropowy, hormon folikulotropowy;
- tarczycę - tyroksyna, trijodotyronina.
W sytuacji, gdy uzyskane wyniki pozostają niejednoznaczne i wciąż nie udaje przeprowadzić skutecznego różnicowana, niezbędna może być diagnostyka inwazyjna, w tym:
- Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa - pobranie komórek za pomocą długiej i cienkiej igły, a następnie poddanie ich badaniu cytologicznemu. Igła jest wprowadzana pod kontrolą mammografii lub USG.
- Biopsja gruboigłowa - pobranie niewielkiego wycinka za pomocą grubej igły - uzyskany w ten sposób materiał poddać trzeba badaniu histopatologicznemu.
Jak leczyć mastopatię?
Jak leczyć mastopatię? Terapia ma charakter przede wszystkim farmakologiczny. W zastosowaniu są między innymi:
- Paracetamol oraz różnego typu niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak na przykład ibuprofen. Działają one przeciwbólowo. Nie powinny być stosowane w dłuższej perspektywie i w bardzo dużych ilościach ze względu na działania niepożądane, niekorzystne między innymi dla wątroby i żołądka.
- Doustna antykoncepcja - uniemożliwiające zajście w ciążę tabletki z małą ilością estrogenów i większą progesteronu mogą też przeciwdziałać mastopatii, aczkolwiek i one mają swoje potencjalne działania uboczne, takie jak przyrost masy ciała, obniżenie libido, bóle głowy i wiele innych.
- Danazol - pochodna 7-α-etynylotestosteronu, lek stosowany zwykle w terapii endometriozy, w mastopatii używany rzadko, przy dużym natężeniu dolegliwości. Blokuje wydzielanie żeńskich hormonów w jajnikach, obniżając stężenie estrogenów i progesteronu. Powoduje jednak szereg niepożądanych skutków ubocznych, takich jak przyrost wagi, retencja płynów, zmniejszenie piersi, przetłuszczanie się skóry i trądzik, uderzenia gorąca czy obniżenie barwy głosu.
Tabletki antykoncepcyjne oraz danazol są dostępne na receptę, leki z grupy NLPZ można kupić bez przepisu lekarza, aczkolwiek i w tym przypadku warto zasięgnąć konsultacji. Do jakiego specjalisty należy się udać? Wstępną poradę można uzyskać u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, dla pewności jednak lepiej jest poddać się badaniu u ginekologa. W sytuacji, gdy pojawią się przesłanki świadczące o tym, że podłoże objawów może być poważniejsze, niezbędna jest konsultacja z onkologiem.
Naturalne leczenie mastopatii
Należy podkreślić, że łagodne zmiany nienowotworowe zwykle nie wymagają żadnego postępowania farmakologicznego. Pacjentki często nie robią z nimi nic lub też korzystają z różnych metod leczenia naturalnego. Wśród domowych sposobów najczęściej wymieniane są:
- gorące kąpiele i okłady, a także lodowate kompresy, które mogą zmniejszać doznania bólowe. Metoda ta może się sprawdzić pod warunkiem, że ból nie jest szczególnie nasilony;
- oleje roślinne stosowane zewnętrznie, wcierane w piersi. Najczęściej w tym kontekście jest wymieniany olej z wiesiołka, będący bardzo bogatym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych i uchodzący za remedium na torbiele. W tym celu można użyć także oleju rycynowego, lnianego, słonecznikowego, dyniowego;
- suplementacja witamin E i B6, kwasów omega-3 i omega-6 (przy zachowaniu zalecanej proporcji pomiędzy nimi);
- picie oraz stosowanie zewnętrzne ziół, takich jak mniszek lekarski, skrzyp polny, krwawnik pospolity czy zielona herbata;
- aktywność fizyczna, unikanie siedzącego trybu życia, utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
- ograniczanie czynników ryzyka, takich jak palenie papierosów i picie alkoholu.
Dieta przy mastopatii
Duże znaczenie terapeutyczne ma też sposób odżywiania się. Kluczowa jest podaż takich składników, jak błonnik pokarmowy, nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy E, B6, D, kwas foliowy czy wapń. W związku z powyższym dieta przy mastopatii powinna być bogata w:
- pełnoziarniste produkty zbożowe, w tym ciemne pieczywa, kasze, makarony;
- warzywa owoce oraz inne produkty zawierające w błonnik, witaminy i minerały;
- zdrowe tłuszcze roślinne znajdujące się w oliwie z oliwek, orzechach, awokado;
- tłuszcze nienasycone pochodzące z ryb i owoców morza;
- białka z wartościowych źródeł, takich jak rośliny strączkowe, ryby, drób, jajka, orzechy.
Należy przede wszystkim unikać tłuszczów nasyconych, które w dużych ilościach znajdują się w tłustym mięsie i nabiale, produktach wysokoprzetworzonych, daniach gotowych, przekąskach, fast foodach. Ograniczone powinno być spożycie alkoholu i kawy, unikać należy także palenia papierosów.
Czy mastopatia występuje u mężczyzn?
Choroby piersi u mężczyzn występują znacznie rzadziej. Męskie nowotwory tej części ciała stanowią zaledwie 1 procent wszystkich notowanych przypadków (pozostałych 99 proc. występuje u kobiet).
Natomiast mastopatia u mężczyzn, choć możliwa, jest tak sporadyczna, że nie uwzględniają jej żadne statystyki. W zagranicznej literaturze można się spotkać jedynie z pojedynczymi opracowaniami na temat męskiej mastopatii cukrzycowej, w przebiegu której pierś staje się twarda, zbita i gęsta. Ma to najprawdopodobniej związek z nadprodukcją kolagenu oraz zaburzeniem jego degradacji u diabetyków.
Niski wskaźnik zachorowań u mężczyzn wiąże się z różnicami w budowie i funkcjach sutków oraz odmienną charakterystyką systemów hormonalnych. Niewykluczone jednak, że po części odpowiada za to brak diagnostyki profilaktycznej - mężczyźni praktycznie w ogóle nie badają swoich piersi, zatem ewentualne zmiany zwykle wykrywane są całkowicie przypadkiem.
Czego unikać przy mastopatii?
Czy mastopatia, oprócz dostarczanych dolegliwości bólowych, wpływa w jakikolwiek sposób na życie pacjentki? Czy może stanowić ograniczenie dla różnych aktywności?
Spośród kwestii, o które często pytają kobiety, warto omówić krótko trzy konkretne:
- karmienie piersią - mastopatia nie jest przeciwwskazaniem, natomiast należy się liczyć z tym, że procedura ta może być w praktyce nieprzyjemna, a nawet dodatkowo bolesna;
- ciąża - mastopatia nie utrudnia zajścia w ciążę ani nie stanowi dla niej przeciwwskazania;
- implanty - mastopatia nie wyklucza możliwości wykonania operacji powiększania biustu, zwłaszcza jeśli występujące zmiany są małe, poniżej jednego centymetra. Należy się jednak liczyć z tym, że chirurg poprosi o wyniki badań oraz „zaświadczenie” od onkologa, wykluczające nowotworowy charakter zmian.
