Czym jest choroba wysokościowa?
Choroba wysokościowa to potencjalnie śmiertelny w skutkach zestaw jednostek chorobowych będących bezpośrednio konsekwencją przebywania na dużej wysokości i związanego z tym niedotlenienia organizmu.
Na chorobę wysokościową składają się:
- ostra choroba wysokościowa (wysokogórska),
- wysokościowy obrzęk płuc (HAPE - ang. high altitude pulmonary edema),
- wysokościowy obrzęk mózgu (HACE – high altitude cerebral edema).
Na chorobę wysokościową najczęściej zapadają osoby eksplorujące najwyższe góry świata, takie jak Himalaje, Karakorum, czy Andy, gdzie wysokości szczytów przekraczają 6, 7 a nawet 8 tysięcy metrów nad poziomem morza i gdzie naturalne warunki nie pozwalają na codzienną, czy nawet kilkudniową egzystencję.
Jednak łagodniejsze postaci choroby wysokościowej zdarzają się również na niższych wysokościach, doświadczają jej wspinacze turyści i narciarze w Alpach (najwyższy Mont Blanc osiąga 4810 m.n.p.m.) czy nawet Tatrach (najwyższy Gerlach - 2654 m.n.p.m.).
Reklama
Przyczyny choroby wysokościowej
Bezpośrednią przyczyną choroby wysokościowej jest spadek ciśnienia związany ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Im wyżej wychodzimy w góry, tym bardziej rozrzedzone jest powietrze i tym niższe jest ciśnienie parcjalnego tlenu w atmosferze.
Powoduje to spadek ciśnienia parcjalnego tlenu w pęcherzyku płucnym, a w konsekwencji - obniżenie ilości tlenu trafiającego do krwiobiegu i poszczególnych komórek ciała. Tak dochodzi do niedotlenienia, którego efektem są obrzęk mózgu, płuc i inne objawy o których więcej za chwilę.
Zapadalność na chorobę wysokościową jest warunkowana nie tylko poprzez mierzalny czynnik środowiskowy, jakim jest konkretna wysokość nad poziomem morza, ale też tempo, w jakim ta wysokość jest zdobywana (nie chodzi o tempo marszu liczone w km/h, lecz szybkość nabierania wysokości liczoną w metrach nad poziomem morza).
Ryzyko wystąpienia choroby wysokościowej jest większe u himalaistów, alpinistów, czy zwykłych turystów, którzy „nabierają wysokości” zbyt gwałtownie, w zbyt krótkim czasie, w dodatku bez niezbędnej aklimatyzacji.
Właśnie taki przypadek mógł być przyczyną dramatu Tomasza Mackiewicza. Prawdopodobnie ze swoją partnerką, skuszeni perspektywą zdobycia szczytu, narzucili sobie zbyt ostre tempo pokonywania wysokości w skrajnie rozrzedzonym powietrzu, na poziomie ponad 8 tys. m.n.p.m.
Oczywiście istotne w przypadku choroby wysokościowej są też indywidualne cechy organizmu (np. wydolność płuc), ale podkreślić należy, że choroba ta najczęściej dotyka osoby zdrowe i silne.
Do czynników ryzyka wystąpienia choroby wysokościowej należą:
- młody wiek,
- otyłość,
- hipotermia,
- spożywanie alkoholu przed wspinaczką,
- spożywanie niedostatecznej ilości płynów,
- brak okresu aklimatyzacji,
- przemęczenie się w okresie 24 godzin przed wspinaczką.
Reklama
Od jakiej wysokości pojawia się choroba wysokościowa?
Ponieważ choroba wysokościowa bezpośrednio wiąże się z wysokością nad poziomem morza, często pada pytanie - na jakiej wysokości mogą wystąpić objawy choroby wysokościowej. Ze względu na wspomniane wyżej indywidualne cechy organizmu, a także sposób poruszania się po górach, nie sposób udzielić jednej konkretnej odpowiedzi.
Przyjmuje się, że w bardzo sporadycznych, specyficznych i wyjątkowych przypadkach (słaby organizm, mała wydolność płuc, zbyt szybkie tempo, złe warunki atmosferyczne), choroba wysokościowa może się w łagodnej postaci objawić już po przekroczeniu wysokości 1500 metrów, czyli na wysokości tatrzańskiego Czarnego Stawu pod Rysami (niewiele wyżej, niż położone jest Morskie Oko).
Na pewno powyżej 2000 metrów nad poziomem morza można zacząć mówić o stałym niedotlenieniu komórek organizmu, które może u niektórych osób wywoływać pierwsze, lekkie objawy choroby wysokościowej, takie jak osłabienie, czy zawroty głowy.
Powyżej 3500 tysiąca metrów (a o takiej wysokości łatwo np. w Alpach) powietrze staje się tak rozrzedzone, że dłuższe przebywanie na tej wysokości, nawet w czasie snu lub wypoczynku, może u niektórych osób wywołać obrzęk płuc lub mózgu.
Za ekstremalne, związane z dużym ryzykiem wystąpienia choroby wysokościowej, uważa się wysokości przekraczające 5,5 tysiąca metrów. A przecież to wciąż jeszcze daleko od szczytów świata (Mt. Everest w Himalajach wznosi się na wysokość 8848 m.n.p.m.).
To tylko pokazuje, w jak skrajnych okolicznościach wydarzyła się tragedia, która dotknęła Tomasza Mackiewicza i w jak trudnych warunkach przebiegała akcja ratunkowa prowadzona na Nanga Parbat (8126 m.n.p.m) przez Adama Bieleckiego i Denisa Urubko.
Reklama
Ostra choroba wysokościowa (wysokogórska)
Przejdźmy teraz do opisu jednostek chorobowych wchodzących w skład choroby wysokościowej.
Pierwszą z nich jest ostra choroba wysokościowa (wysokogórska). Objawia się ona poczuciem skrajnego zmęczenia i osłabienia, zawrotami głowy, nudnościami i bezsennością. Pojawić się może po około 3 godzinach od osiągnięcia wysokości, która okaże się nieakceptowalna dla danego organizmu w danych okolicznościach.
Objawy ustępują po 3-7 dniach, oczywiście od warunkiem, że osoba opuści wysokość, która przyczyniła się do wystąpienia choroby wysokościowej. W przeciwnym razie może dojść do jeszcze poważniejszych zaburzeń.
Reklama
Choroba wysokościowa a wysokościowy obrzęk płuc
Typowy dla choroby wysokościowej obrzęk płuc jest jednostką chorobową o niedokładnie zbadanych przyczynach. Prawdopodobnie obrzęk, czyli nadciśnienie płucne, jest wynikiem skurczu naczyń płucnych w odpowiedzi na hipoksję, czyli niedotlenienie. Obrzęk płuc objawia się najczęściej poprzez takie dolegliwości, jak:
- uczycie kłucia w klatce piersiowej,
- duszność spoczynkowa,
- osłabiona wydolność organizmu, uczucie zmęczenia,
- kaszel,
- przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę.
Jeżeli osoba dotknięta wysokościowym obrzękiem płuc nie otrzyma natychmiast leków oraz nie zostanie sprowadzona na niższą wysokość, umrze w ciągu kilku, maksymalnie kilkunastu godzin.
Reklama
Choroba wysokościowa a wysokościowy obrzęk mózgu
Dla choroby wysokościowej charakterystyczny jest również obrzęk mózgu, zazwyczaj współwystępujący z obrzękiem płuc. Często poprzedzony jest łagodniejszymi objawami, ale niekiedy występuje od razu, bez wcześniejszych symptomów. Obrzęk mózgu objawia się on poprzez:
- zaburzenia świadomości, halucynacje, omamy,
- zaburzenia koordynacji ruchowej,
- napady padaczkowe,
- paraliż funkcji oddechowych,
- śpiączkę.
Niekiedy wysokościowy obrzęk mózgu prowadzi do ogniskowych zmian i uszkodzeń w obrębie tego organu.
Reklama
Leczenie choroby wysokościowej. Jakie leki?
W przypadku choroby wysokościowej podstawą leczenia jest… zejście, lub sprowadzenie na niższą wysokość, tak aby organizm mógł zacząć oddychać gęstszym powietrzem i rozpocząć proces autoregeneracji.
W niektórych przypadkach choroba wysokościowa zacznie ustępować bez obniżania wysokości, a jedynie na skutek zaprzestania dalszego wznoszenia, lub też zmniejszenia tempa tego wznoszenia.
Leczenie choroby wysokościowej polega też na podaniu tlenu oraz środków farmakologicznych - adekwatnych do objawów. Konieczne może być również zastosowanie komory, tudzież torby hiperbarycznej.
Przewlekła choroba wysokościowa (choroba Monga)
Chroniczna choroba wysokościowa występuje nie tylko u sportowców czy pasjonatów wspinaczki górskiej. Dotyka ona również populacji andyjskiej.
Choroba Monga dotyczy wyłącznie osób długotrwale przebywających na wysokościach. Objawia się:
- zmęczeniem,
- bezdechem,
- bólami,
- nadkrwistością,
- skłonnością do powstawania zatorów.
Chory z rozpoznaną chorobą Monga powinien być przetransportowany na jak najniższą wysokość.
Jeśli ból głowy, nudności, wymioty i duszność nie ustępują pomimo odpowiedniego leczenia należy zgłosić się do lekarza.
Natychmiast rozpocznij schodzenie na niższą wysokość jeśli pojawi się u ciebie:
- duszność w czasie spoczynku,
- zaburzenia orientacji,
- nadmierna senność,
- problemy z koordynacją ruchową.
Zapobieganie chorobie wysokościowej
Jeśli chodzi o zapobieganie chorobie wysokościowej, najprościej było zalecić nie wychodzenie w wysokie góry, co jednak jak wiadomo, jest radą całkowicie niemądrą i bezsensowną dla wszystkich, którzy góry kochają.
Najważniejsze jest więc:
- zdobywanie wysokości w niezbyt szybkim tempie; wysokość na jakiej sypiasz nie powinna się zwiększać o więcej niż 300 m dziennie (Według zasady „climb-high, sleep-low” wspinaj się wysoko, śpij nisko. Każdego dnia wspinaj się na określoną wysokość, po czym na noc wracaj do obozu położonego niżej. Każdego następnego dnia wydłużaj swój pobyt na wyższej wysokości, aż do momentu kiedy będziesz mógł tam spędzić noc.).
- aklimatyzacja na kolejnych pułapach w przypadku dłuższych wypraw,
- nieforsowanie organizmu,
- uważne wsłuchiwanie się w sygnały płynące z organizmu,
- powściągnięcie ambicji i zdolność do „odpuszczenia” w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia,
- picie dużej liczy płynów oraz unikanie alkoholu i soli,
- spożywaj posiłki bogate w węglowodany,
