Okres ciąży to czas szczególny zarówno dla matki, ojca, jak i wszystkich bliskich przyszłych rodziców. Przez dziewięć miesięcy rodzina przygotowuje się na narodziny nowego członka rodziny. W końcu nastaje jednak kres oczekiwania i nadchodzi dzień przyjścia na świat dziecka. Jest to wydarzenie, które diametralnie zmienia życie matki i ojca.
Oprócz wielkiej radości, narodziny dziecka niosą ze sobą także bardzo dużo stresu. Odczuwany stres jest jedną, chociaż nie jedyną, przyczyną wystąpienia tzw. depresji poporodowej. Jest to zjawisko nierzadkie, gdyż według niektórych źródeł dotyka do 20% kobiet, które urodziły dziecko. Mimo powszechności depresji poporodowej absolutnie nie należy jej lekceważyć.
Podejrzenie depresji poporodowej powinno prowadzić do spotkania z lekarzem psychiatrą, który oprócz wywiadu i zebrania informacji o aktualnym stanie klientki, może zastosować także Edynburską Skalę Depresji Poporodowej, rozwiązywaną samodzielnie przez kobietę. Skala dotyczy samopoczucia z ostatnich siedmiu dni, a wynik od 13 punktów wzwyż wskazuje na depresję poporodową. Znaczne obniżenie nastroju, niechęć do zajmowania się dzieckiem, apatia, spowolnienie psychoruchowe, niepohamowany płacz to tylko niektóre z objawów depresji poporodowej.
- Zobacz czym jest: Choroba afektywna dwubiegunowa
Depresja poporodowa - przyczyny
Podobnie, jak w przypadku wszystkich zaburzeń psychicznych, nie można wskazać jednej, prawidłowej etiologii dla wszystkich przypadków. Na pewno dużą rolę odgrywają czynniki biochemiczne, ale także społeczne i osobowościowe. Burza hormonów, jaka dokonuje się w czasie ciąży, a potem po urodzeniu dziecka, ma duży wpływ na samopoczucie matki. Dlatego też włącza się do leczenia farmakoterapię. Leki wpływają na funkcję neurotransmiterów, jednak często nie wystarczają, co wskazuje z kolei na etiologię pozabiologiczną.
Czynniki psychiczne
Przyczyny psychiczne dotyczą pewnych właściwości jednostki, które mogą sprzyjać rozwijaniu się depresji poporodowej. Kobiety depresyjne, już przed ciążą, są w grupie ryzyka. Wystąpienie w przeszłości epizodów depresyjnych lub depresyjna osobowość zazwyczaj wiążą się z określonym sposobem przeżywania rzeczywistości i jej spostrzegania.
- Osoby te częściej doświadczają poczucia winy, przypisują sobie winę za własne niepowodzenia.
- Mają niskie poczucie własnej wartości, w związku z tym nie wierzą w możliwość osiągnięcia sukcesu, deprecjonują dokonane już osiągnięcia.
- Są też bardziej skryte, mają mniejsze zaufanie do ludzi. Głęboki smutek w ciężkiej depresji uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie społeczne.Osoby w depresji izolują się od otoczenia, któremu też ciężko znieść apatię i zniechęcenie ich bliskich.
- Niewiara we własne siły napędza błędne koło. Człowiek podejmuje coraz mniej inicjatyw, w związku z tym rozpoczyna się rzeczywiste pasmo utrat – od utraty pracy do utraty bliskich osób.
- Osoby z depresją mało efektywnie radzą sobie ze stresem, mają obniżoną zdolność znoszenia frustracji. Różne szkoły psychoterapeutyczne wskazują na rozmaite przyczyny skłonności do depresji. Ważne niewątpliwie wydają się relacje z rodzicami. Niezrozumienie z ich strony, konflikty, brak akceptacji, nadmierna surowość wychowania lub odwrotnie - nadmierna pobłażliwość, jeżeli nie są bezpośrednim źródłem depresyjności, to na pewno przyczyniają się do jej wystąpienia.
Sytuacja psychologiczna ma więc niewątpliwy wpływ na rozwój depresji poporodowej. Dodatkowymi bodźcami wyzwalającymi stają się:
- żywe konflikty z matką,
- kryzysowe wydarzenia w okresie ciąży lub porodu (jak np. śmierć kogoś bliskiego),
- problemy w utrzymaniu czy porodem przy poprzednich ciążach.
Czynniki społeczne
Czynniki społeczne wiążą się przede wszystkim z brakiem wsparcia ze strony bliskich oraz ciężką sytuacją materialną. Istotna wydaje się obecność partnera. Oczywiście liczą się okoliczności, czyli jak doszło do samotnego macierzyństwa. Szczególnie trudna wydaje się sytuacja ciąży nieplanowanej przy braku stałego partnera oraz młody wiek matki.
Wszystko jednak zależy od reakcji rodziny i wsparcia, jakie daje rodzina i przyjaciele. Kobieta w ciąży pozostawiona bez opieki nie tylko materialnej, ale także emocjonalnej, jest bardziej narażona na stres, a to z kolei może się negatywnie odbijać na jej zdrowiu psychicznym i fizycznym. Dla każdego człowieka sieć wsparcia społecznego jest silnym źródłem utrzymania psychicznej równowagi, a izolacja nie sprzyja dobremu samopoczuciu.
Czysto materialne kwestie – jak posiadanie pracy, zarobki, stałe miejsce zamieszkania – również mają wpływ na ciążę i nastrój matki po porodzie. Znów stres związany z realnymi trudnościami np. finansowymi, w powiązaniu ze stresem naturalnie towarzyszącym ciąży, może intensyfikować emocje, szczególnie te negatywne.
Reklama
Depresja poporodowa - objawy
Niezależnie od tego, które z wyżej wymienionych przyczyn są w danym przypadku trafne, objawy depresji poporodowej są podobne i właściwie takie same, jak w innych rodzajach depresji.Objawy depresji są na tyle silne, że łatwo je rozpoznać i rozpocząć leczenie jeszcze we wstępnym stadium choroby.
Depresja poporodowa rozwija się nawet od trzech do dwunastu miesięcy po porodzie i trwa do około roku, choć czas ten może oczywiście ulec wydłużeniu lub skróceniu. Najbardziej charakterystycznym objawami są:
- spadek nastroju,
- smutek,
- poczucie winy,
- rozdrażnienie,
- żal,
- irytacja.
Kobieta ma poczucie, że nie radzi sobie z dzieckiem, że nie jest dobrą matką. Traci zainteresowanie maluchem, który wzbudza w niej mieszane uczucia – od rozdrażnienia, przez gniew do wyrzutów sumienia.
Spadek aktywności przejawia się nie tylko w relacji z dzieckiem, ale także z mężem i innymi bliskimi oraz przyjaciółmi. W depresji poporodowej matka coraz rzadziej wychodzi z domu, zaniedbuje swój wygląd. Częste są niepohamowane ataki płaczu i niechęć do kontaktów z innymi. Osoba taka postrzegana jest jako pozbawiona radości, nieszczęśliwa, niezwykle przygnębiona.
Objawom emocjonalnym towarzyszyć wiele objawów somatycznych. Kobieta cierpiąca na depresję poporodową może się skarżyć na wszelkiego rodzaju zaburzenia snu, które owocują sennością, choć poczucie zmęczenia może też występować przy prawidłowej ilości i jakości snu. Zauważalne są zmiany wagi - albo spadek, albo wzrost masy ciała. Pojawiają się dolegliwości bólowe (brzuch), migreny, które mogą być interpretowane psychosomatycznie, jako krzyk o pomoc. Obserwuje się także spadek libido i chęci na seks.
Również myślenie ulega zniekształceniu w depresji poporodowej. Poznawcze teorie psychoterapii mówią o tzw. triadzie depresyjnej, czyli myśleniu negatywnym:
- o sobie,
- o świecie,
- o przyszłości.
Matki w depresji oceniają siebie i swoje umiejętności bardzo nisko, spostrzegają siebie jako „złe” matki, żony, kobiety. Świat i inni jawią się jako niesprawiedliwi, okrutni i znacznie potężniejsi niż one same. Dominuje więc poczucie beznajdziejności i bezsilności. Przyszłość jest albo niewiadoma, albo maluje się w czarnych barwach. Zdarzają się myśli samobójcze.
Stan depresji poporodowej jest rozpoznawalny, gdyż nie jest to jednodniowe obniżenie nastroju, lecz stan przedłużony, bardzo wyraźnie odbijający się na życiu i funkcjonowaniu całej rodziny. Należy pamiętać, że do 72 godzin po porodzie, matka może nie chcieć widzieć dziecka lub zajmować się noworodkiem, może być przygnębiona i apatyczna, lecz nie są to powody do niepokoju. Takie rozregulowanie emocjonalne jest naturalne, występuje u bardzo wielu kobiet po porodzie i co najważniejsze – mija. Natomiast depresja poporodowa rozwija się się niekiedy później, ale trwa dłużej, a i spektrum objawowe jest o wiele szersze.
Podjęcie jakichkolwiek działań terapeutycznych lub farmakologicznych powinno być poprzedzone konsultacją z psychiatrą lub psychologiem, który stwierdza, czy ma do czynienia z depresją poporodową, czy też być może z innego rodzaju zaburzeniem nastroju.
Reklama
Depresja poporodowa u ojca
Zaburzenia depresyjne po porodzie dotyczą nie tylko matek, ale także ojców. Szczególną grupę ryzyka stanowią mężczyźni, którzy po raz pierwszy zostali ojcami. Mimo że wskazuje się przede wszystkim na przyczyny psychiczne, rodzinne i ogólnie mówiąc społeczne, to istnieją również hipotezy hormonalne. Zmiany hormonalne u ojców w czasie ciąży ich partnerek mają polegać na zmniejszeniu się ilości wydzielanego testosteronu, a więc obniżeniu agresji w imię nawiązania relacji z dzieckiem i opieki nad nim oraz nad matką. W rodzinach, gdzie matki cierpią na depresję poporodową, ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju u mężczyzn jest większe.
Depresja poporodowa u ojców przebiega bardzo podobnie jak u kobiet, choć przyczyny są nieco inne. Mężczyzna, który przez dziewięć miesięcy był na bocznym torze w życiu rodziny musi stawić czoła sytuacji w której dziecko pochłania większość czasu matki i całej rodziny. Sytuacja triady w rodzinie zawsze wprowadza więcej relacji, a więc także konfliktów. Ojcowie często skarżą się na brak zainteresowania ich osobą ze strony partnerek. Dziecko pochłania mnóstwo energii, czasu i miejsca w dotychczasowym diadycznym życiu pary.
Mężczyźni pragną relacji z dzieckiem, ale tęsknią także za indywidualną relacją z kobietą. Ponadto mężczyźni, nawet w dzisiejszych wyemancypowanych czasach, mają poczucie, że to oni powinni zapewniać byt swojej rodzinie, a pojawienie się nowego członka klanu niesie ze sobą szereg wydatków. Mężczyźni, w przeciwieństwie do kobiet, rzadko przeżywają depresję w domu, a częściej uciekają w środowisko odmienne od środowiska rodziny, czyli np. w pracę. Depresja poporodowa u mężczyzn jest równie niebezpieczna, jak u kobiet. Ich ogólne funkcjonowanie pogarsza się, w małżeństwie rozpoczynają się konflikty, a dziecko może zacząć kojarzyć się jedynie z przymusem, kłótniami i być obiektem zazdrości o uwagę.
Reklama
Depresja poporodowa - leczenie
W przypadkach cięższej depresji konieczna jest farmakoterapia. Problem pojawia się, gdy matka karmi dziecko piersią, gdyż wraz z mlekiem matka przekazuje dziecku wszystkie substancje, które sama przyswoiła. Tradycyjne leki antydepresyjne są silne i należy uważać na dawki nawet w przypadku dorosłych osób, a tym bardziej dzieci. Z tego względu stosuje się maksymalnie połowę normalnych dawek, a najbezpieczniejszymi lekami okazały się inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny SSRI, które jednak podawane są i tak w najcięższych przypadkach.
Podstawowym orężem w leczeniu depresji poporodowej pozostaje jednak psychoterapia, przede wszystkim indywidualna. Jest bezpieczniejsza od leków, które dodatkowo działają z opóźnieniem, a czasami interwencja potrzebna jest bardzo doraźnie. Psychoterapia może trwać krócej i być remedium tylko na bieżące problemy i aktualny kryzys. Można jednak psychoterapię przedłużyć i poruszyć w niej wątki nie tylko związane bezpośrednio z tematem dziecka i zmian, jakie ono spowodowało.
Psychoterapia psychodynamiczna często odpowiada na potrzeby pacjentki i terapia kontynuowana jest jeszcze po zażegnaniu kryzysu. Istotnymi tematami w psychoterapii depresji poporodowej są:
- relacje z mężem, z matką, oczywiście z dzieckiem,
- potrzeby i pragnienia samej kobiety.
W przypadku depresji poporodowej mężczyzn również zalecana jest psychoterapia, a niekiedy terapia par, jeżeli faktycznie małżonkowie w związku upatrują źródło ich problemów. Statystyki leczenia napawają optymizmem – większość terapii kończy się pomyślnie.
Reklama
Baby Blues
Najczęściej depresja poporodowa mylona jest z tzw. Baby Blues, czyli wahaniami nastroju występującymi już od samego porodu lub wykluwającymi się do 2-3 tygodnia. Baby Blues spowodowane jest hormonalnymi zmianami, które zachodzą w wyniku urodzenia dziecka. Po dziewięciu miesiącach noszenia dziecka, organizm musi nagle stawić czoła sytuacji zgoła odmiennej. O ile wcześniej cała energia była kierowana do wewnątrz, teraz energia musi być wydatkowana na zewnątrz, jest kierowana już nie na własne ciało z dzieckiem, lecz na samo dziecko. Zmiany hormonalne pod postacią Baby Blues dotyczą aż 80% kobiet. Kobieta w tym okresie:
- ma obniżony afekt,
- jest zmęczona,
- apatyczna,
- często mniej zainteresowana dzieckiem,
- zirytowana.
Czasami Baby Blues objawia się pobudzeniem opartym nie na radości, lecz na niepokoju i lęku. Tego typu wahania nastroju mogą trwać do około 6 tygodni, po tym czasie ustępują. Zazwyczaj nie stosuje się żadnych leków lub terapii - Baby Blues, przy odpowiedniej, pełnej zrozumienia postawie rodziny, zanika samoistnie.
Reklama
Syndrom stresu pourazowego
Innym zaburzeniem związanym z pojawieniem się dziecka jest syndrom stresu pourazowego po porodzie. Kobieta może przeżyć poród dziecka jako sytuację naznaczoną niezwykle silną dawką stresu i sytuację, która przekracza jej zasoby i strategie radzenia sobie.
Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu poporodowego PTSD jest:
- neurotyczna, lękowa osobowość matki,
- słaba odporność na stres,
- sztywność osobowości,
- trudny poród (szczególnie taki, który zagrażał życiu matki lub dziecka)
- samotność lub izolacja od bliskich.
PTSD po porodzie objawia się tak, jak klasyczny Syndrom Stresu Pourazowego, tj.
- koszmarami sennymi o treści traumatycznego wydarzenia,
- powracaniem myślami do sytuacji porodu,
- występowaniem stanów i napadów lękowych,
- obniżeniem nastroju,
- poczuciem krzywdy oraz straty.
Szok poporodowy może samoistnie minąć, lecz jeżeli ulega on przedłużeniu, należy podjąć konsultację z psychologiem, jak każdy bowiem nieleczony kryzys psychiczny, PTSD może doprowadzić do trwałych zmian i bardzo negatywnych skutków, jak np. odrzucenie emocjonalne dziecka lub wykluczenie leczenia medycznego w przyszłości.
Reklama
Psychoza poporodowa
Niewątpliwie najbardziej niebezpiecznym zaburzeniem psychicznym występującym po urodzeniu dziecka jest psychoza poporodowa. Bywa mylona z depresją poporodową, chociaż dość szybko dają się zauważyć znaczące różnice.
Psychoza poporodowa może wystąpić od trzeciej doby po porodzie lub później - po trzech tygodniach. Podobnie, jak w depresji poporodowej, w psychozie zawiera się obniżenie nastroju i bezsenność, lecz z czasem dominującym wątkiem staje się lęk o życie dziecka. Lęk ten ma zdecydowanie nasilony charakter, wręcz obsesyjny, racjonalne myślenie zostaje zaburzone, pojawiają się urojenia, halucynacje, nastawienie paranoidalne.
Młoda matka może bez końca myć butelki w obawie przed zarazkami lub wykazywać patologiczną nieufność przed obcymi ludźmi i w oparciu o swoje obawy nie wychodzić z dzieckiem z domu. Chwiejność emocjonalna i psychotyczne elementy sprawiają, że zachowanie kobiety zazwyczaj nie pozostaje niezauważone. Interwencja powinna obejmować wizytę u psychiatry, psychoterapeuty i włączenie odpowiednich leków. Psychoza poporodowa zazwyczaj po podjęciu odpowiednich działań ustępuje, jednak konieczna jest szybka interwencja (także z uwagi na zdrowie dziecka). Zdarzają się również nawroty psychozy poporodowej.
