Higiena jamy ustnej u dzieci i dorosłych - zasady. Jak czyścić zęby?

Utrzymywanie higieny jamy ustnej jest jednym z najistotniejszych sposobów profilaktyki próchnicy i chorób przyzębia. Prawidłowe i regularne stosowanie zabiegów higienicznych zmniejsza zapadalność na próchnicę nawet o 30-40%. Zaniechanie szczotkowania zębów, już po 3 tygodniach skutkuje w pojawieniu się pierwszych śladów próchnicy, zwłaszcza na powierzchniach stycznych i przydziąsłowych.

Początek treści sponsorowanej

Dbając o właściwą higienę jamy ustnej, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na najmłodszych. Aby ochronić dzieci przed demineralizacją, warto już od 3. roku życia podawać im codziennie suplement diety wspierający zdrowie zębów. Preparat jest dostępny w postaci tabletek do ssania o smaku truskawkowym. Tabletka dzięki unikalnemu połączeniu opatentowanego, inaktywowanego termicznie liofilizatu bakterii kwasu mlekowego Lactobacillus salivarius HM6 Paradens z ksylitolem i witaminą D, obniża ryzyko wystąpienia próchnicy zębów. Kliknij tutaj aby dowiedzieć się jak chronić zęby u dzieci.

Zwykłe szczotkowanie, używanie nitki lub płukanek może zaoszczędzić nam drogiego i nieprzyjemnego leczenia kanałowego lub nawet ekstrakcji zębów. Zapoznajmy się zatem z całym asortymentem środków, z którego można skorzystać w domowym zaciszu. Zacznijmy jednak od początku:

Dlaczego należy myć zęby?

1. Po pierwsze - jama ustna jest siedliskiem niezliczonej ilości bakterii i innych drobnoustrojów. Część z nich zupełnie nam nie zagraża, niestety większość to groźne patogeny. Dla przykładu oprócz próchnicy, niektóre z nich wywołują również choroby dziąseł, przyzębia, atakują miazgę i tkanki okołowierzchołkowe. Jedynym sposobem na zredukowanie ilości bakterii jest szczotkowanie zębów i oczyszczanie języka (to na nim zbiera się szczególnie dużo resztek pokarmowych, które są wspaniałą pożywką dla bakterii).
    
2. Po drugie - już po kilku dniach, zalegająca płytka bakteryjna zaczyna mineralizować tworząc kamień nazębny. Kamień nad- i poddziąsłowy można usunąć tylko w gabinecie stomatologicznym poprzez skaling lub piaskowanie.
    
3. Po trzecie - zaniedbana jama ustna jest po prostu nieestetyczna. Biofilm na zębach może mieć kolor od białawego przez żółty, po pomarańczowy lub nawet zielony. Kamień nazębny ma z kolei tendencję do przebarwiania się od pokarmów na ciemne kolory. Co więcej, powoduje on recesje i zapalenia dziąseł. Zalegające na zębach resztki pokarmowe są fermentowane przez bakterie, co prowadzi do powstania halitozy, czyli cuchnącego oddechu.
    
4. Po czwarte - zaniechanie higieny jamy ustnej niesie ze sobą ryzyko poważnych powikłań. Jama ustna jest obszarem świetnie unaczynionym i unerwionym, a co za tym idzie dobrze połączonym z resztą organizmu. Wszelkie procesy chorobowe i zapalne rozprzestrzeniają się szybko drogą naczyń krwionośnych. Warto też zauważyć, że jama ustna jest położona w bardzo „strategicznej” okolicy - w pobliżu znajduje się wiele życiowo ważnych organów: mózg, oczy, narząd słuchu i węchu.
    
5. Po piąte - zaniedbywanie higieny jamy ustnej w dłuższej perspektywie czasu jest po prostu nieekonomiczne. Trzeba liczyć się z kosztami odbudowy protetycznej braków zębowych, leczenia kanałowego, ekstrakcjami lub kosztami ratowania stanu przyzębia i dziąseł.

Reklama

Pasty do zębów

Obecnie można wybierać spośród wielu past do zębów dostępnych na polskim rynku. Warto zauważyć, że większość z nich ma bardzo podobne składniki, a co za tym idzie właściwości. Po pierwsze w pastach znajdują się substancje odpowiedzialne za konsystencję, smak i zapach. Jednak to składniki biologiczne czynne nadają paście te najbardziej pożądane własności:

1. Zapobieganie nadwrażliwości zębów: związki fluoru, hydroksyapatyty, cytrynian sodu, chlorek potasu.
2. Działanie na dziąsła i błonę śluzowa jamy ustnej (jest ograniczone krótkim czasem kontaktu z powierzchnią tkanek i powierzchowną penetracją, dlatego poprawa będzie raczej niewielka):

• salicylan choliny - działa przeciwzapalnie i miejscowo odkażająco;
• zioła (np. rumianek, szałwia, eukaliptus, mirra, aloes, arnika, rumianek, malwa, rozmaryn, nagietek, itp.);
• witaminy (wit. A, C, E, P) - mają działanie ochronne, przeciwkrwotoczne;
• ksynitol - cukier pochodzenia naturalnego, pozyskiwany najczęściej z brzozy. Działa przeciwbakteryjnie, stymuluje wydzielanie śliny, likwiduje niemiły zapach z ust. Jest stosowany we wspomaganiu leczenia/zapobieganiu paradontozy;
• torf - wzmacnia i regeneruje tkanki przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej.

3. Zapobieganie odkładaniu płytki i kamienia nazębnego:

• pirofosforan sodowy - zapobiega mineralizacji płytki nazębnej;
• oktapinol - zmniejsza odkładanie płytki nazębnej;
• glukuronian chlorheksydyny, triklosan – działanie odkażające (niszczą drobnoustroje);
• sanguinaryna - działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczno.

Uwaga!!! Pasty o konsystencji żelu mają mniejsze właściwości ścierne.

Reklama

Szczoteczki do zębów

Szczoteczki do zębów to podstawowe przybory higieniczne, dlatego warto znać cechy i właściwości dobrej szczoteczki:

• Szczoteczki są produkowane w różnych stopniach twardości zależnych od średnicy ich włosia. Dostępne są szczoteczki twarde, średnio-twarde, miękkie i do implantów. Zwykle poleca się szczoteczki średnio-twarde i miękkie (twardymi bardzo łatwo zranić dziąsła i doprowadzić do ich nieodwracalnych recesji).
• Szczoteczki miękkie bywają szczególnie przydatne w okresach zaostrzeń chorób przyzębia, czyli na przykład w sytuacjach gdy pojawia się/zwiększa krwawienie z dziąseł, występuje wysięk ropny, wzrasta ruchomość zębów, obserwuje się owrzodzenia na dziąsłach). Miękkie szczoteczki są niezbędne podczas mycia zębów metoda Bassa (opisana poniżej w technikach).
• Włosie powinno być równej długości, zaokrąglone na końcach, z przestrzeniami pomiędzy pęczkami, które ułatwiają dokładne oczyszczenie szczoteczki po umyciu zębów.
• Część pracująca powinna obejmować nie więcej niż trzy sąsiadujące zęby (dla dorosłych o długości 2,5 do 3 cm). Większe szczoteczki są trudne w użyciu i nieskutecznie (oczyszczanie zębów trzonowych i zębów mądrości jest wtedy praktycznie niemożliwe).
• Rękojeść musi mieć odpowiednią długość, tak aby możliwe było wygodne trzymanie szczoteczki (dla dorosłych ok. 15-17 cm, dla dzieci 11-13 cm).

Szczoteczka elektryczna

Pierwsza szczoteczka elektryczna powstała w 1939 r. w Szwajcarii, jednak dopiero w latach 60 w USA zdecydowano się na jej masową produkcję. Od czasu wynalezienie budzi pytania:

• Czy jest bardziej skuteczna niż tradycyjna?
• Czy nie szkodzi zębom?
• Jak ją używać?

Szczoteczki elektryczne w działaniu wykorzystują ruchy:

• posuwisto-zwrotne,
• wibrujące,
• łukowate,
• rotacyjne.

Najbardziej efektywne są szczoteczki rotacyjne o ruchach wibrujących. Badania wykazały, że szczoteczki elektryczne są podobnie efektywne w usuwaniu płytki bakteryjnej jak te tradycyjne. Mają jednak wiele dodatkowych zalet:

• Pracują z mniejszą siłą nacisku (około 1/3) w stosunku do szczoteczek tradycyjnych, dzięki temu ścierają powierzchnię zębów w mniejszym stopniu (około 5 razy).
• Są bardziej skuteczne w usuwaniu płytki bakteryjnej z przestrzeni międzyzębowych.
• Lepiej usuwają przebarwienia i osady (z kawy, herbaty, wywołane paleniem itp.).
• Nie trzeba nimi wykonywać żadnych specjalnych ruchów - wystarczy przesuwać szczoteczkę wzdłuż zębów. Jest to bardzo wygodne w przypadku dzieci, osób niepełnosprawnych, starszych oraz użytkujących aparaty ortodontyczne.
• Zapewniają 4-20 tys. obrotów na minutę ruchami rotacyjnymi, pulsacyjnymi, oscylującymi - trudno jest osiągnąć taki wynik przy użyciu tradycyjnej szczoteczki.
• Sygnał dźwiękowy powiadamia o minięciu 2 minut.
• Odbarwianie się specjalnych włókien odwzorowuje zużywanie się końcówki (część tradycyjnych szczoteczek również posiada takie włókna).

Reklama

Metody szczotkowania zębów

1. Metoda ruchów okrężnych wg Fonesa

• Dla kogo? Rzadko polecana dorosłym, używana najczęściej przez dzieci i osoby z upośledzeniami ( ze względu na łatwość stosowania).
• Jak? Szczoteczkę ustawia się prostopadle do powierzchni policzkowej ostatnich zębów bocznych. Następnie wykonuje się okrężne ruchy, obejmujące zęby górne i dolne, przesuwając się powoli ku przodowi. Powierzchnie żujące myje się przy szeroko otwartych ustach, ruchami poziomymi.

2. Metoda roll (inaczej „dziąsło-zęby”)

• Dla kogo? Może być wprowadzana u dzieci 10-11 letnich oraz osób z chorobami przyzębia (ale tylko jeśli nie towarzyszy im znaczny obrzęk, czy rozrost dziąseł).
• Jak? Szczoteczkę kładzie się na dziąśle pod kątem 45, przy czym włosie skierowane jest w kierunku korzenia zęba. Następnie wykonuje się ruchy obrotowo-wymiatające („wymiatając” najpierw dziąsło, a później koronę zęba).

3. Metoda Stillmana („masująco-oczyszczająca”)

• Dla kogo? U osób z cienkimi dziąsłami i recesjami dziąsłowymi, również przy wrażliwości szyjek zębów.
• Jak? Szczoteczkę układamy tak jak w metodzie roll (czyli pod kątem 45° do dziasła), ale wykonujemy inne ruchy (w zakresie dziąsła: poprzecznie-wibrujące, w obrębie korony: wymiatające). Metoda ta zwana jest inaczej masująco-oczyszczająca, ze względu na dobroczynny „masaż” dziąseł.

4. Metoda Bassa

• Dla kogo? Bardzo skomplikowana i wymagająca dużej precyzji i wyczucia. Umożliwia jednak bardzo dokładne oczyszczenie szczeliny dziąsłowej. Należy pamiętać, że jest praco- i czasochłonna.
• Jak? Szczoteczkę ustawiamy pod katem 45° do dziąsła tak że włosie delikatnie wnika do szczeliny dziąsłowej. Następnie stosujemy delikatne, drobne ruchy wibrujące typu „tam i z powrotem”. W jednym miejscu wykonujemy 4-5 serii składających się z ok.20-30 takich ruchów. Wyciągamy włosie szczoteczki z szczeliny i przemieszczamy się na miejsce obok. Bezwzględnie miękka szczoteczka!

Reklama

Tabletki RED-COTE i erytrozynowe

Pomimo, iż bardzo staramy się dokładnie oczyszczać zęby, często zdarza nam się pomijać pewne obszary. Jeśli chcemy wykryć te „ brudne miejsca”, które mogą być niezauważalne gołym okiem, warto skorzystać z następujących metody.

Tabletki RED-COTE i erytrozynowe - są to tabletki, które wybarwiają złogi bakteryjne. Używa się ich po dokładnym umyciu zębów, starannie rozprowadzając po całej jamie ustnej. Złogi wybarwiają się na kolor różowy. Tabletki można kupi w niektórych aptekach i sklepach stomatologicznych.

Uwaga! Aby dostrzec wybarwione złogi na trudno dostępnych miejscach (np. na zębach bocznych) może być konieczne użycie lusterka stomatologicznego (dostępne w sklepach stomatologicznych). Złogi najlepiej wybarwiać wieczorem - tabletki barwią język na intensywnie czerwony kolor, który utrzymuje się przez około 2 godziny.

Reklama

Higiena jamy ustnej - akcesoria

Niektóre trudniej dostępne miejsca mogą wymagać dodatkowych przyborów higienicznych. Szczególnie trudne do oczyszczenia są:

• Powierzchnie żujące.
• Okolice implantów.
• Okolice aparatów ortodontycznych oraz uzupełnień protetycznych (np. pod przęsłami mostów).
• Powierzchnie styczne i przestrzenie międzyzębowe.
• Obnażone korzenie.
• Głębokie kieszonki dziąsłowe.
• Zęby z chropowatą powierzchnią szkliwa i cementu.
• Zęby stłoczone, zrotowane itp.
• Kieszonki dziąsłowe.

Do oczyszczania tych miejsc można skorzystać z:

• nitek dentystycznych (szczególnie nawoskowanych i nasączonych fluorem),
• szczoteczek międzyzębowych,
• irygatorów,
• wykałaczek.

Nitki i taśmy dentystyczne

Nitki i taśmy dentystyczne są dostępne w wersjach nawoskowanych i nasączonych fluorem lub miętą. Nić nawoskowana usuwa płytkę bakteryjna w podobnym stopniu jak nienawoskowana, a jej zaleta polega na łatwiejszym wprowadzeniu jej między zęby, wykorzystując „poślizg” wosku.

Dla kogo?

Stosowanie nitek dentystycznych poleca się osobom z wąskimi przestrzeniami międzyzębowymi, wykluczającymi użycie innych przyborów higienicznych. Dzieci, które ukończyły 10 rok życia mogą rozpocząć używanie nitek.

UWAGA!!! Nie stosujemy nitki gdy na obnażonym cemencie korzeniowym występują dołki i zagłębienia. W takim wypadku nitka jest po prostu nieskuteczna, nie oczyści wklęsłych powierzchni.

Jak używać nitki dentystycznej?

Nieumiejętnie stosowana nitka może wyrządzić wiele złego, raniąc dziąsła i brodawkę międzyzębową. Dlatego też należy używać ją z wyczuciem, stosując się do następujących rad:

• Utnij ok. 50 cm nitki, nawiń ją na palce wskazujące lub środkowe, tak aby po naprężeniu nitki między palcami znajdował się jej odcinek o długości 4 cm.
• Można również korzystać ze specjalnych uchwytów do nitek. Są one szczególnie wygodne gdy chcemy oczyścić zęby boczne lub gdy nie mamy zbyt wielkich zdolności manualnych.
• Wprowadź nitkę do przestrzeni między zębowej ruchami zygzakowatymi ( jak gdyby delikatnie „wpiłowywując” się między zęby- taka technika zapewnia dużą kontrolę i bezpieczeństwo).
• Przeciągnij nitkę po całej powierzchni stycznej zęba. By jak najdokładniej usunąć resztki pokarmów i bakterie stosuje się ruch, który bywa porównywany do „pastowania butów”. Czynność powtórz w zębie sąsiednim, który ogranicza tą samą przestrzeń międzyzębową.
• Delikatnie wyciągnij nitkę spomiędzy zębów. Przesuń ją między palcami, tak by w następną przestrzeń międzyzębową wprowadzić jej czysty fragment.

Nic Superfloss

Specjalny rodzaj nici składający się z sztywnego fragmentu, który umożliwia wprowadzanie pod przęsła mostów. Dzięki temu można dokładnie wyczyścić przestrzeń pomiędzy dziąsłem a przęsłem, co robimy przy użyciu ruchów szorująco-polerujących. Nić ta bywa tez przydatna podczas leczenia ortodontycznego.

Szczoteczki do przestrzeni międzyzębowych

Gdy przestrzenie pomiędzy zębami są większe (u osób starszych, cierpiących na paradontopatie, przy brakach brodawek międzyzębowych itp.) lub gdy występują znaczne odsłonięcia korzeni, nici dentystyczne nie są w stanie dokładnie oczyścić wszystkich powierzchni. W takim wypadku warto zdecydować się na zakup szczoteczek do przestrzeni międzyzębowych. Są one produkowane w dwóch typach, butelkowym o kształcie cylindrycznym i stożkowym. Co więcej można je dobrać w zależności od rozmiaru naszych przestrzeni międzyzębowych. Obecnie dostępne są też szczoteczki nasycone chlorheksydyną, które zapewniają efekt bakteryjny trwający nawet do dwóch tygodni.

Szczoteczki jednopęczkowe

Szczoteczki jednopęczkowe poleca się w przypadku:

• znacznego odsłonięcia powierzchni korzenia,
• stosowania aparatów ortodontycznych,
• uzupełnień protetycznych,
• posiadania implantów
• tzw. otwartych przestrzeni międzyzębowych (czyli przy braku brodawek dziąsłowych).

Oprócz tradycyjnej wersji manualnej, niektórzy producenci proponują również elektryczne szczoteczki jednopęczkowe. Badania dowiodły, że szczoteczki jednopęczkowe pozwalają usunąć aż 50% płytki bakteryjnej z trudno dostępnych miejsc.

Wykałaczki

Osoby posiadające zdrowe przyzębie oraz niezniszczone brodawki dziąsłowe nie powinny w ogóle używać wykałaczek. Szeroko dostępne wykałaczki koktajlowe (czyli okrągłe na przekroju) nie nadają się do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych.

Wykałaczki wytwarza się z drewna lub plastiku. Te pierwsze są często nasączone fluorem lub miętą. Aby dobrze dopasować się w przestrzenie międzyzębową powinny być trójkątne na przekroju.

Jak używać wykałaczek?

Wykałaczki chwytamy w dwa palce (kciuk i wskazujący lub kciuk i palec środkowy) i delikatnie wprowadzamy do przestrzeni międzyzębowej tak, że podstawa trójkąta skierowana jest w kierunku dziąsła a wierzchołek do punktu stycznego. Każda przestrzeń oczyszczamy 4-5 razy.

Stymulatory dziąsłowe

Stymulatory dziąsłowe to urządzenia służące do masażu dziąseł. Składają się z trzonka, na końcu którego przymocowany jest wymienny stożek gumowy lub plastikowy (miękki lub twardy). Jak łatwo się domyślić, aby w ogóle możliwe było wprowadzenie stymulatora, musi wystąpić całkowity lub częściowy brak brodawki międzyzębowej. Urządzeniem wykonujemy drobne ruchy po okręgu, jednocześnie delikatnie uciskając dziąsło. Stymulatory są wykorzystywane w fazie rehabilitacji już po opanowaniu chorób przyzębia, ponieważ dzięki masażowi dziąseł sprzyjają ich regeneracji.

Irygator stomatologiczny

Irygator stomatologiczny to urządzenie służące do przepłukiwania jamy ustnej. Dzięki strumieniowi wody umożliwia on usunięcie resztek pokarmów z przestrzeni międzyzębowych i kieszonek dziąsłowych. Do wody można też dodawać leki, potęgując dobroczynny efekt. Niektóre stymulatory posiadają funkcje zmiany strumienia ciągłego na przerywany lub wirujący zapewniając dodatkowy masaż dziąseł. Szerokie możliwości irygatorów sprawiają, że sprawdzają się one zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu chorób przyzębia.

Irygatory dzielą się na nad- i poddziąsłowe, przy czym w warunkach domowych najczęściej korzysta się z tych pierwszych. Irygacja nigdy nie zastąpi szczotkowania, ale może go skutecznie uzupełniać. Zabieg można wykonywać raz dziennie lub raz na dwa dni. Szczególnie skuteczne są irygacje roztworem chlorheksydyny. Aby zaobserwować pozytywne efekty irygacji trzeba zabieg powtarzać regularnie przez około 2-3 miesiące.

Irygację powinno się wykonywać na zębach wstępnie oczyszczonych pastą do zębów i szczoteczką. Stosowanie irygacji w sytuacji, gdy na zębach znajduje się kamień nad- i poddziąsłowy może wywołać ropnia paradontalnego albo podrażnienie dziąsła. Dzieje się tak dlatego, iż odłamane w trakcie irygacji fragmenty kamienia dziąsłowego wraz ze znajdującymi się na nich bakteriami łatwo mogą ulec wtłoczeniu w kieszonkę przyzębną.

Płukanki

Płukanki stanowią zwykle roztwory wodne, sporadycznie wodno-alkoholowe. Poza wodą i alkoholem często dodaje się do nich substancje lecznicze o różnym kierunku działania. Zawarte składniki mają zwykle właściwości:

• przeciwbakteryjne,
• ściągające,
• łagodzące i wpływają na remineralizację szkliwa.

Płukanie jamy ustnej powoduje usunięcie do 50% resztek pokarmowych i w żaden sposób nie może stanowić alternatywy dla szczotkowania zębów, a tylko jego uzupełnienie. Istnieje kilka sytuacji, w których płukanie jamy ustnej z konieczności jest jedynym sposobem utrzymywania higieny jamy ustnej, są to: ostre zapalenie dziąseł oraz stany po zszynowaniu zębów po wypadkach.

Stosowanie płynów do płukania jamy ustnej jest szczególnie polecane:

• Dorosłym i dzieciom powyżej 6. roku życia, gdy występuje podwyższone ryzyko próchnicy.
• Osobom u których występuje odsłonięcie powierzchni korzenia.
• Pacjentom podczas leczenia ortodontycznego
• Pacjentom po radioterapii.

Składniki płukanek często są podobne do komponentów past do zębów:

• Związki fluoru (fluorek sodu, fluorek potasu i amino fluorki) - sprzyjają remineralizacji szkliwa i mogą powodować redukcje próchnicy nawet do 30%. Dzięki czynności płukania mają łatwość wnikania do trudno dostępnych miejsc (np. przestrzeni międzyzębowych). Aminofluorki dodatkowo znoszą nadwrażliwość zębów.
   
• Olejki eteryczne - stanowią zwykle do 5% składu płukanek. Najczęściej producenci korzystają z dobroczynnych właściwości olejku miętowego, anyżowego, koprowego, kminkowego, eukaliptusowego, goździkowego, cynamonowego lub tatarakowego. Czasami decydują się też na wykorzystanie jedynie konkretnego składnika czynnego olejku (np. mentolu, tymolu, karwakrolu itp.). Olejki eteryczne oprócz działania aromatyzującego świetnie dezynfekują. Wyciągi z rumianku i krwawnika mają silne działanie przeciwzapalne, a z kolei sangwinaryna pochodząca z glistnika jaskółczego ziela, leczy nieświeży oddech.
   
• Sole lecznicze (zawierające sód, fosfor, żelazo, brom, wapń) - przyśpieszają proces gojenia tkanek oraz działają aseptycznie.
   
• Glikol propylenowy, pochodne celulozy - nie są to składniki lecznicze, ale dzięki swojej „lepkiej” konsystencji, umożliwiają substancjom czynnym dłuższy kontakt z zębami.

Inne substancje pochodzenia roślinnego:

• Alantoina - substancja pochodząca np. z kukurydzy, czy nasion soi.
• Garbniki - rośliny bogate w garbniki maja działanie ściagające