Glistnica (askarioza) jest chorobą wywoływaną przez glistę ludzką (łac.Ascaris lumbricoides hominis), znacznie rzadziej przez glistę psią (łac. Toxocara canis), czy glistę kocią (łac. Toxocara cati). Glistnica występuje praktycznie na całym świecie z wyłączeniem obszarów bardzo zimnych i suchych.
Glistnica jest chorobą wywoływaną przez glistę ludzka (łac. Ascaris lumbricoides hominis) – nosi wówczas nazwę askariozy. Glistnica może być także wywołana inwazją glisty psiej (łac. Toxocara canis), czy glisty kociej (łac. Toxocara cati) które powodują tzw. toksokarozę. Glistnica występuje praktycznie na całym świecie z wyłączeniem obszarów bardzo zimnych i suchych. Najwyższa zachorowalność stwierdzana jest w krajach, gdzie do nawożenia roślin (także warzyw) wykorzystuje się nie kompostowane odchody ludzkie, zwłaszcza w klimacie tropikalnym i subtropikalnym, a przede wszystkim w krajach o niskim poziomie higieny. Wysoki odsetek zachorowań występuje również wśród tzw. geofilów, zwłaszcza u małych dzieci biorących do ust ziemię lub zjadających ziemię.
W Polsce zarażenie glistą ludzką jest na trzecim miejscu po owsiku i włosogłówce. Częściej zarażają się osoby młode oraz mieszkańcy wsi.
Glistnica - co to jest?
Glista ludzka jest dużym nicieniem barwy różowej pasożytującym w jelicie cienkim człowieka. Wykazuje dymorfizm płciowy – samice i samce różnią się wyglądem i wielkością. Dorosłe samice mogą osiągać rozmiar od 20 do około 50 cm długości i od 3 do 6 mm średnicy, samce natomiast są nieco mniejsze - od około 14,5 do 32 cm długości, średnica od 2 do 4 mm. Ciało glisty jest walcowate, zwężone na obu końcach. U samca tylny koniec ciała jest zagięty na stronę brzuszną. Powierzchnia ciała glisty okryta jest oskórkiem chroniącym pasożyta przed strawieniem. Na przednim końcu znajduje się otwór gębowy z trzema wargami.
Samica składa około 200-250 tysięcy jaj na dobę. Jaj maja niewielkie rozmiary (48-87 x 35-47 um), są owalne, żółtobrązowe. Jaja glisty ludzkiej są odporne na niskie temperatury (w glebie mogą przetrwać miesiące, czasem nawet lata), natomiast w czasie gotowania giną w kilka sekund. Samice mogą składać jaja zapłodnione lub niezapłodnione. Te ostatnie różnią się nieco wyglądem - są dłuższe (około 90 um), a ich obecność w kale świadczy o braku samca w jelicie cienkim żywiciela. Zapłodnione jaja zawierające niedojrzałą larwę są wydalane z kałem, a dalszy rozwój możliwy jest w środowisku zewnętrznym. Osiągnięcie postaci larwalnej zdolnej do zakażenia kolejnego żywiciela uzależnione jest od temperatury (12-36°C), dostępu tlenu i odpowiedniej wilgotności. W jaju rozwija się wówczas larwa, która po pierwszym linieniu staje się formą inwazyjną pasożyta (12-18 dni) zdolną zarażać żywiciela. Glista ludzka należy do tzw. pasożytów monoksemicznych, jednodomowych. Oznacza to, że cykl życiowy przebiega bez zmiany żywicieli.
Reklama
Glistnica w przewodzie pokarmowym
- Gdy jaja zostaną zjedzone, w przewodzie pokarmowym żywiciela zostają nadtrawione. Larwy mogą wówczas czynnie opuszczać otoczki jajowe, a następnie przebijają ścianę jelita i wnikają do układu naczyń krwionośnych, rzadziej chłonnych.
- Larwy wraz z krwią docierają do wątroby, gdzie osiągają długość około 1 mm.
- Z wątroby larwy wędrują następnie do płuc i serca.
- W płucach pasożyt przebijają śródbłonek naczyń i nabłonek pęcherzyka płucnego, przechodząc do światła pęcherzyków płucnych. W płucach dochodzi do dalszego rozwoju larwy, która osiąga wielkość około 2,2 mm. Wraz ze śluzem przesuwanym dzięki ruchom nabłonka rzęskowego pokrywającego drogi oddechowe, a także w wyniku kaszlu larwy transportowane są do gardła.
- W gardle zostają połknięte, dzięki czemu pasożyt ponownie trafia do jelita cienkiego, gdzie dojrzewa i osiąga postać dojrzałą, zdolną do reprodukcji.
- Glista żyje około 1-1,5 roku. Część z larw nie trafia do płuc, ale po przedostaniu się do krążenia docierają do różnych narządów, gdzie otorbiają się tworząc tzw. guzki robacze.
Reklama
Glistnica - zakażenia od zwierząt
Glista psia występuje głównie w jelicie cienkim młodych psów, wilków i lisów. Glista kocia natomiast występuje w jelicie cienkim kota i innych przedstawicieli rodziny kotowatych. Człowiek jest żywicielem niespecyficznym dla tych pasożytów i do zarażeń dochodzi bardzo rzadko. Migracja larw kończy się zwykle u człowieka w wątrobie, rzadziej w płucach, czy innych narządach. Najczęściej zarażają się tym pasożytem dzieci mające kontakt z młodymi psami, czy kotami. Szczenięta i kocięta mogą być zarażane jeszcze w okresie płodowym, mówimy wówczas o glistnicy wrodzonej.
Obecność glist, podobnie jak i innych pasożytów jelitowych, powoduje obniżenie wartości odżywczych spożywanych pokarmów, gdyż część ze składników pobierana jest przez pasożyta. Glisty częściowo zużywają także witaminy A i C zawarte w pokarmie. Pasożyty ludzkie powodują mechaniczne uszkodzenia narządów i tkanek, wydzielają substancje toksyczne i powodują powstawanie objawów alergicznych.
Reklama
Glistnica - ryzyko zachorowań
Należy zgłosić się do lekarza natychmiast jeśli zaobserwujemy u siebie lub członków rodziny któreś z wymienionych objawów. Dodatkową wskazówką przy podejrzeniu glistnicy jest zjedzenie ziemi zanieczyszczonej jajami pasożyta, np.:
- jedzenie surowych owoców, warzyw, czy innych produktów zanieczyszczonych ziemią,
- branie do ust ziemi, bądź przedmiotów zanieczyszczonych ziemią (szczególnie dotyczy to dzieci),
- jedzenie brudnymi rękami.
Głównym powikłaniem jest wywołana skłębionymi, licznymi glistami niedrożność jelit lub przewodów żółciowych (żółtaczka mechaniczna), bywają też poważne komplikacje np. po operacji wyrostka robaczkowego.
Zarażenie glistnicą może nastąpić już w łonie matki, na ogół prowadzi to do poważnych uszkodzeń płodu. W badaniach in vitro wykazano, że glista ludzka wydziela substancje o działaniu embriotoksycznym i teratogennym.
Największe ryzyko zachorowań niesie za sobą nawożenie ogródków nie kompostowanymi odchodami ludzkimi, zwłaszcza w ciepłym klimacie. Dodatkowo zanieczyszczenia gleby mogą pojawiać się przy nieszczelnych szambach, źle działającej instalacji sanitarnej.
Źródłem pasożytów mogą być również nieodrobaczane psy i koty. Na ryzyko zachorowań narażeni są właściciele pupili (głównie szczeniąt i suk), których zwierzęta załatwiają swoje potrzeby w przydomowych ogródkach.
Dzieci są szczególnie narażone na zakażenia glistą ze względu na częste wsadzanie do ust brudnych rąk, przedmiotów zabrudzonych ziemią, bądź jedzenie ziemi. Podstawowym czynnikiem ryzyka jest brak higieny osobistej oraz nieprzestrzeganie higieny podczas przyrządzania posiłków (niemycie warzyw i owoców przed spożyciem).
Reklama
Glistnica - objawy
Na początku choroby objawy zarażenia glista ludzką wiążą się z migracją larw. Ze względu na to, że dużo larw ginie w wątrobie, często pierwsze objawy pozostają niezauważalne.
Do pierwszych objawów należą:
- gorączka,
- uporczywy kaszel,
- czasem wysypka typu pokrzywki
- świąd skóry.
W płucach dochodzi do rozwoju stanu zapalnego (gorączka, kaszel, duszność, zespół Loefflera). Poważnym powikłaniem mogą być krwawienia, a nawet krwotoku z płuc.
W okresie pasożytowania w jelicie postaci dorosłych glisty ludzkiej objawami są:
- bóle brzucha,
- nudności,
- brak apetytu,
- biegunki lub zaparcia,
- apatia lub nadmierna pobudliwość,
- zaburzenia snu,
- lęki nocne,
- zgrzytanie zębami.
Dzieci chorujące na glistnicę nie rozwijają się prawidłowo pod względem fizycznym i umysłowym.
Glistnica może wywoływać:
- eozynofilię,
- niedokrwistość,
- osłabienie,
- spadek masy ciała.
Podczas wymiotów glisty przedostają się do jamy ustnej i nosa, gdzie mogą powodować uszkodzenia mechaniczne.
Inną grupą objawów są reakcje alergiczne tj.:
- obrzęki powiek,
- łzawienie,
- nieżyt nosa,
- stany astmatyczne,
- wysypki.
Objawy zarażenia glistą psią i kocią charakteryzują cechy zarażenia wieloogniskowego. W początkowym etapie intensywnej inwazji larwy wzrasta temperatura ciała nawet powyżej 39°C, obserwuje się:
- powiększenie wątroby,
- ból brzucha,
- nudności i wymioty,
- zmiany zapalne płuc
- objawy ogniskowych zmian w mózgu i gałce ocznej.
Później temperatura spada, osiągając okresowo 37,5°C, mogą pojawiać się:
- bóle głowy,
- zaburzenia równowagi,
- zapalenie węzłów chłonnych,
- częste infekcje dróg oddechowych.
Reklama
Glistnica - badania
W przypadku glisty ludzkiej przeprowadza się bezpośrednie badanie mikroskopowe kału, lecz ze względu na duże podobieństwo jaj do ziaren pyłku wielu roślin kwiatowych, konieczne stają się inne metody tj. sedymentacyjne zagęszczanie kału. Materiał do badania powinien być pobrany z różnych miejsc oddanego kału, dostarczony w odpowiednim jednorazowym pojemniczku (dostępne w aptekach), wypełnionym do połowy objętości.
Po leczeniu należy wykonać badanie kontrolne – trzykrotnie w odstępach dwutygodniowych. W przypadku ujemnego wyniku, u osób podejrzanych o inwazje pasożytniczą badanie powtarza się trzykrotnie w odstępach 3-5 dni.
Diagnostykę może ułatwić stwierdzenie obecności glist podczas wymiotów lub wydalanie z kalem dojrzałych pasożytów. Larwy mogą pojawiać się w:
- plwocinie,
- popłuczynach pęcherzykowo-oskrzelikowych
- popłuczynach żołądkowych.
Rozpoznanie lub podejrzenie glistnicy na podstawie objawów klinicznych potwierdza się również badaniami serologicznymi. Badania te są szczególnie przydatne w przypadku toksokarozy, gdyż glista psia czy kocia nie wytwarza jaj wydalanych z kałem i jedynie obecność we krwi specyficznych przeciwciała może potwierdzić zakażenie tym pasożytem. Badania serologiczne w celu kontroli po leczeniu wykonuje się ponownie dopiero po 6 - 9 miesiącach od zakończenia terapii. Przydatne są także badania z zastosowaniem tomografii komputerowej, czy rezonansu magnetycznego, niekiedy wykonuje się biopsję.
We krwi stwierdza się znaczną leukocytozę z eozynofilią oraz hiperglobulinemię.
Reklama
Glistnica - leczenie
W leczeniu glistnicy stosuje się leczenie z użyciem albendazolu podawanego w jednej dawce. Ze względu na silne działanie teratogenne, lek jest nie wskazany w czasie ciąży i karmienia piersią, nie podaje się go również dzieciom poniżej 2. roku życia. Lek może powodować działania niepożądane tj.:
- ból brzucha,
- nudności,
- wymioty,
- czasem łysienie,
- wzrost parametrów krwi (wzrost stężenia transaminaz),
- rzadko leukopenię.
Można również stosować mebendazol, terapia polega na przyjmowaniu leku dwa razy dziennie przez 3 dni. Lek także nie jest wskazany w ciąży i dla dzieci poniżej 2 roku życia.
Alternatywnie można stosować iwermektyne w pojedynczej dawce lub nitazokasanid 1 raz dziennie przez 3 dni. Iwermektyna może wywołać łagodne działania niepożądane tj.:
- świąd,
- wysypka,
- niewysoka gorączka.
W czasie leczenia chory może odczuwać dolegliwości związane z zaparciami.
W niektórych przypadkach leczenie glistnicy przeprowadza się w warunkach szpitalnych, ze względu na wskazania do stosowania leków tylko w trakcie hospitalizacji.
Czytaj też:
