Kandydoza jamy ustnej, określana również jako grzybica jamy ustnej, jest zakażeniem grzybiczym wywołanym przez drożdżaki z rodzaju Candida. Obecność drożdżaków Candida stwierdza się aż u 70 proc. populacji. Większość z nich nigdy nie zachoruje. Gdzie leży zatem przyczyna zachorowań na kandydozę? Między innymi w obniżonej odporności organizmu.
Przyczyny grzybicy jamy ustnej
Grzyby Candida występują powszechnie na powierzchni skóry i błon śluzowych, będąc elementem tzw. mikroflory. Mikroflora, w skład której wchodzą przede wszystkim bakterie saprofityczne, stanowi naturalną formę obrony organizmu przed patogenami.
Obrona ta wiąże się nie tylko z uniemożliwianiem adhezji (przylegania) mikroorganizmów patogennych do powierzchni błon śluzowych, ale także z hamowaniem ich rozwoju poprzez współzawodnictwo o składniki odżywcze oraz wydzielanie różnych substancji chemicznych hamujących rozwój patogenu.
Do rozwoju grzybicy jamy ustnej prowadzą:
-
zaburzenia równowagi mikroflory: leki, nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego itd.
-
uszkodzenie mechaniczne błony śluzowej
-
zła dieta
-
redukcja przepływu śliny
Jama ustna i gardło bezpośrednio stykają się ze środowiskiem zewnętrznym i drobnoustrojami dostającymi się do wnętrza organizmu z jedzeniem i powietrzem. Dlatego wykształcił się szereg mechanizmów ochronnych. Elementami tego sytemu jest ciągła błona śluzowa omywana śliną, kolonizacja śluzówki przez florę saprofitycznych mikroorganizmów, a także sprawnie działający układ odpornościowy.
Ślina nie tylko w sposób mechaniczny usuwa mikroorganizmy, ale posiada szereg właściwości przeciwbakteryjnych, tj. odpowiednie stężenie jonów wapnia, chloru, sodu i potasu zapewniające pH zbliżone do obojętnego, zawiera również lizozym, laktoperoksydazę oraz mieloperoksydazę - enzymy niszczące bakterie.
Błona śluzowa jamy ustnej pokryta jest licznymi drobnoustrojami, które tworzą tzw. odporność kolonizacyjną. W stanach zdrowia zachowana jest równowaga pomiędzy liczbą i rodzajem mikroorganizmów zasiedlających błonę i nie dochodzi do kolonizacji bakteriami patogennymi. Jałowa błona śluzowa jamy ustnej płodu jest zasiedlana już w trakcie porodu i kilku godzin po urodzeniu florą pochodzącą od matki.
W czasie życia człowieka skład flory podlega dynamicznym zmianom. W przypadku zaburzenia równowagi np. poprzez stosowanie szerokospektralnych antybiotyków, może dojść do wyniszczenia bakterii saprofitycznych i powstania wolnej niszy dla niekontrolowanego rozwoju któregoś ze składników mikroflory (np. drożdżaków) lub patogenu pochodzącego z zewnątrz.
Inną przyczyną rozwoju grzybicy jamy ustnej jest: mechaniczne uszkodzenie śluzówki, choroby (m.in. cukrzyca, zaburzenia hormonalne, choroby obniżające odporności tj. AIDS, nowotwory, pęcherzyca zwykłą obejmująca śluzówki jamy ustnej, liszaj płaski błon śluzowych), zażywanie dużych ilości leków (np. steroidów, cytostatyków,),ślinotok, nieprawidłowo dopasowana proteza zębowa ale także zła dieta i związane z nią niedobory witaminy B12, kwasu foliowego i żelaza.
Rozpowszechnione jest stwierdzenie, że kandydoza jest chorobą ludzi chorych. Wiąże się to z tym, że rozwój grzybicy na ogół powiązany jest albo z leczeniem choroby podstawowej (antybiotykoterapia) albo z konsekwencjami rozwoju innych chorób tj. AIDS, choroby nowotworowej, zaburzenia gospodarki węglowodanowej (cukrzyca), hormonalnej lub niedobory żelaza lub kwasu foliowego. Dlatego też często stwierdzenie grzybicy jamy ustnej sugeruje istnienie głębszych zaburzeń i toczących się stanów chorobowych.
Pojawiające się w obrębie jamy ustnej i wokół ust zmiany grzybicze są bolesne i mają charakterystyczny wygląd, dlatego kandydozy te są na ogół stosunkowo łatwe do zdiagnozowania. Poza oceną wyglądu zmian chorobowych wykonuje się także badania mikologiczne, rzadziej histopatologiczne potwierdzające diagnozę, identyfikujące grzyba i określające jego wrażliwość na leki.
Leki przeciwgrzybiczne mogą być stosowane w postaci żelu, zawiesiny, maści, płukanek lub środków doustnych. O powodzeniu leczenia decyduje także usunięcie dodatkowych przyczyn sprzyjających rozwojowi grzybicy tj. złej diety, nieprawidłowej higieny jamy ustnej, źle dopasowanej protezy itd.
Wszystkie zmiany w obrębie jamy ustnej spowodowane kandydozą są odczuwane jako bolesne.
Reklama
Rodzaje grzybicy jamy ustnej
Kandydoza jamy ustnej może przybierać postać pierwotna i wtórną.
Postać pierwotna obejmuje zmiany grzybicze występujące wyłącznie w jamie ustnej i tkankach wokół ust. Kandydoza pierwotna jamy ustnej może mieć przebieg kliniczny ostry lub przewlekły. Klasyfikuje się ją następująco:
-
W przypadku kandydozy pierwotnej o przebiegu ostrym wyróżniamy:
-
kandydozę pierwotną rzekomobłoniastą,
-
kandydozę pierwotną rumieniową.
-
Kandydoza pierwotna przewlekła może przybierać postać:
-
kandydozy przewlekłej hiperplastycznej,
-
kandydozy przewlekłej rzekomobłoniastej,
-
kandydozy przewlekłej rumieniowej.
W postaci wtórnej zmiany grzybicze stwierdza się nie tylko w jamie ustnej, ale też na powierzchni innych błon śluzowych i na skórze (kandydoza wtórna śluzówkowo-skórna). Ta postać choroby spotykana jest jako towarzysząca w wielu jednostkach chorobowych tj.: endokrynopatie, ciężkie złożone zespoły niedoboru odporności, przewlekłe zespoły ziarniniakowe, nowotwory złośliwe, AIDS.
Inne formy kandydozy nie ujęte powyższą klasyfikacją to:
-
stomatopatia protetyczna
-
zapalenie kącików ust (zajady)
-
pośrodkowe romboidalne zapalenie języka
1.Kandydoza rzekomobłoniasta (pleśniawki) powoduje powstawanie licznych białych lub żółtawych średniobolesnych nalotów na błonach śluzowych jamy ustnej i języka, które po zdjęciu z powierzchni błony śluzowej pozostawiają czerwone, krwawiące nadżerki. Naloty tworzone są przez grzybnię, ale także bakterie, leukocyty, włóknik i złuszczające się komórki nabłonka.
Chory może odczuwać: suchość, pieczenie, zaburzenia smaku, utratę apetytu, utrudnienie połykania. Ta forma kandydozy może przekształcać się w postać rumieniową.
2. Kandydoza rumieniowa (zanikowa, atroficzna) to najczęściej obserwowana forma kandydozy jamy ustnej, występująca po terapii antybiotykowej. Objawia się w postaci bolesnej zaczerwienionej zmiany, rozlanego zaniku brodawek nitkowatych na grzbiecie języka, atrofią nabłonkową lub brakiem powierzchniowej warstwy nabłonka.
U pacjentów zakażonych HIV postać rumieniowa może poprzedzać rozwój kandydozy rzekomobłoniastej. U pacjentów HIV-pozytywnych kandydoza rumieniowa objawia się zazwyczaj w postaci czerwonych plam zlokalizowanych na grzbiecie języka i/lub na podniebieniu twardym (plamy kontaktowe).
-
Kandydoza hiperplastyczna (przerostowa, leukoplakia grzybicza) występuje stosunkowo rzadko i przyjmuje postać płytkową lub grudkową. Pierwsza postać to słabo widoczne, przezroczyste lub białe, szorstkie płytki zlokalizowane w obrębie błony śluzowej jednego lub obu policzków, rzadziej na języku. Natomiast grudki są jednorodne lub plamiste, nie poddają się ścieraniu (w odróżnieniu od postaci rzekomobłoniastej). Ta postać kandydozy najczęściej występuje u osób palących tytoń.
-
Stomatopatia protetyczna to przewlekła zanikowa kandydoza u osób noszących protezę. Objawia się w postaci obrzęku i rumienia na powierzchni śluzówki, w miejscu stykania się z protezą. Zmianom często towarzyszy zapalenie kątów ust.
-
Zapalenie kątów ust (zajady) to podrażnienie, rumień zapalny i bolesne pęknięcia kątów ust. Zmiany zazwyczaj występują obustronnie, a w procesie zapalnym udział biorą także bakterie. Zapalenie kątów ust powinno być różnicowane z niedokrwistością i niedoborem witamin.
-
Pośrodkowe romboidalne zapalenie języka - często występuje u palaczy i chorych na AIDS, objawami są zmiany atroficzne śluzówki języka, które układają się w kształt rombu lub elipsy.
Reklama
Przebieg kandydozy jamy ustnej
Kandydozy jamy ustnej są wywoływane przez grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida, najczęściej jest to gatunek:
-
C. albicans,
rzadziej
-
C. tropicalis,
-
C. krusei,
-
C. glabrata,
-
C. parapsilosis,
-
C. guillermondi,
-
C. famata,
-
C. kefyr,
-
C. dubliniensis.
Grzyby te są naturalnymi mieszkańcami powierzchni błon śluzowych jamy ustnej i stanowią element prawidłowej flory układu pokarmowego i dróg moczowo-płciowych.
Pierwszym etapem rozwoju grzybicy jest kolonizacja jamy ustnej rozpoczynająca się od pokonania przez grzyba ciągłości śluzówki i mechanizmów oczyszczających jamę ustną (przemywanie śliną, odruch kaszlowy). Dochodzi wówczas do namnożenia komórek grzyba i kolonizacji powierzchniowej.
O rozwoju infekcji mówimy wówczas, gdy grzyb przerywa ciągłość śluzówki i przenika do głębszych tkanek. Drożdżaki penetrują do tkanek wydzielając enzymy trawiące wierzchnie warstwy błony lub wykorzystują do tego celu rany powstałe przy urazach mechanicznych.
Wnikanie grzyba do głębszych warstw błony śluzowej ułatwiają również zaburzenia w funkcjonowaniu śluzówki występujące w rozmaitych chorobach, a także osłabienie odpowiedzi immunologicznej.
W rozwoju kandydozy ważna jest liczba komórek grzyba atakującego błonę śluzową i jego zdolności do:
-
namnażania,
-
przylegania (adherencji),
-
produkcji enzymów i toksycznych metabolitów
czyli tzw. wirulencja.
Reklama
Kto jest najbardziej narażony na grzybicę jamy ustnej?
Kandydoza jamy ustnej jest często obserwowana u:
-
noworodków
-
osób starszych
-
osób noszących protezy stomatologiczne
-
osób, które stosują kortykosteroidy wziewne
-
osób stosujących antybiotyki o szerokim spektrum działania
-
osób z osłabionym układem immunologicznym, zwłaszcza u chorych na AIDS i osób poddawanych leczeniu z powodu raka.
Reklama
Czynniki ryzyka kandydozy jamy ustnej
Istnieje wiele czynników ryzyka zwiększających szansę zachorowania na kandydozę jamy ustnej, należą do nich m.in. :
-
zaburzenia mikroflory jamy ustnej przez zażywanie niektórych leków tj. antybiotyki, czy kortykosteroidy wziewne,
-
urazy mechaniczne i podrażnienia błony śluzowej, spowodowane np. przez protezy stomatologiczne,
-
choroby tj.: cukrzyca, zaburzenia hormonalne (szczególnie zaburzenia funkcji tarczycy i nadnerczy), choroby błon śluzowych (liszaj płaski, pęcherzyca zwykła), choroby nowotworowe, niedobory immunologiczne pierwotne i wtórne oraz związane z tym zażywanie leków immunosupresyjnych, cytostatyków itp.,
-
nadmierna suchość błony śluzowej jamy ustnej, spowodowana przez palenie papierosów, radioterapię, ciąża i związane z nią zmiany endokrynologiczne oraz zmiany w gospodarce węglowodanowej,
-
podeszły wiek, a w zasadzie związana z wiekiem mnogość schorzeń, oraz mnogość stosowanych leków,
-
niewłaściwa dieta uboga w warzywa i owoce, oraz przetwory mleczne, nadmierne spożycie węglowodanów, niedobór witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego,
-
antykoncepcja hormonalna.
-
cechy osobnicze tj. odporność lub podatność na zakażenia grzybicze.
Reklama
Jak rozpoznać grzybicę jamy ustnej?
Wizyta u lekarza
W przypadku stwierdzenia objawów grzybicy jamy ustnej konieczna jest wizyta u lekarza rodzinnego, dermatologa lub u lekarza stomatologa specjalizującego się w peridontologii. Lekarz może pobrać wymaz lub wycinek zmiany chorobowej w celu wykonania badania mikologicznego lub histopatologicznego.
Istotne jest, aby przed pobraniem próbek do badania mikologicznego być na czczo i nie myć zębów, najlepiej pobierać je rano. Jak już wspomniano - grzybice jamy ustnej na ogół są symptomem występowania poważniejszych schorzeń, dlatego lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań identyfikujących przyczynę rozwoju grzybicy.
Badania laboratoryjne
Kandydoza jamy ustnej często rozpoznawana jest na podstawie badania stanu śluzówki z pobraniem próbki z miejsca zmienionego. Próbki kliniczne wysyłane są do badania mikologicznego.
W laboratorium wykonuje się preparat bezpośredni z materiału klinicznego, w którym wyszukuje się elementów grzybni. Prowadzona jest równolegle hodowla na specjalnych podłożach umożliwiających wzrost grzyba.
Po namnożeniu grzyb jest identyfikowany i określa się jego wrażliwość na różne rodzaje antymykotyków (antybiotyków przeciwgrzybiczych). Ponieważ Candida jest mikroorganizmem normalnie występującym na powierzchni błony śluzowej jamy ustnej, uzyskanie dodatniego wyniku hodowli nie jest wystarczające. Istotne jest wówczas ilościowe określenie patogenu (wzrost skąpy, średnioobfity, bardzo obfity itp.) oraz jego identyfikacja.
Diagnostyka mikologiczna w przypadku hodowli grzybów drożdżopodobnych wynosi ok 2 dni. Po uzyskaniu dodatniego wyniku hodowli konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych testów identyfikacji i oceny lekowrażliwości, co wydłuża oczekiwanie na wynik o kolejne kilka dni.
Reklama
Leczenie grzybicy jamy ustnej
Farmakoterapia grzybic powinna trwać co najmniej przez okres 7–14 dni. Po zakończeniu właściwego leczenia zaleca się przedłużenie terapii przez kolejne 14 dni, aby zapobiec nawrotom. Jak leczyć grzybicę jamy ustnej?
-
Stosuje się preparaty przeciwgrzybicze w postaci żelu, zawiesiny, maści, płukanek i leków doustnych, na ogół aplikuje się je, bądź zażywa 4 razy dziennie, są to : nystatyna, natamycyna, mikonazol, ketokonazol, klotrymazol, fukonazol i amfoterycyna B.
-
Dodatkowo zaleca się płukanki z chlorheksydyną do płukania jamy ustnej, zażywanie witamin z grupy B, stosowanie diety niskowęglowodanowej, bogatej w owoce, warzywa oraz wzbogacenie diety w fermentowane produkty mleczne (kefiry, jogurty).
W leczeniu grzybicy jamy ustnej podstawowe znaczenie ma nie tylko odpowiednia farmakoterapia, ale też podjęcie szeregu działań prewencyjnych. Do działań tych należy:
- właściwe leczenie choroby podstawowej,
-
prawidłowa higiena jamy ustnej,
-
wymiana protez na nowe po zakończonym leczeniu,
-
eliminacja miejscowych czynników drażniących,
-
suplementacja diety w witaminy, wyrównywanie innych niedoborów,
-
w niektórych przypadkach stosuje się profilaktyczne leki przeciwgrzybiczne
Długotrwale zaburzenie równowagi mikrobiologicznej błony śluzowej jamy ustnej prowadzi do trudnych do wyleczenia nawracających grzybic. Powoduje to pogorszenie komfortu życia i stanu ogólnego pacjenta.
W rzadkich przypadkach może wystąpić inwazyjna, uogólniona kandydoza. Jest to najcięższa forma grzybicy, w której grzyb we krwi rozprzestrzenia się po całym organizmie mogąc doprowadzić do śmierci.
