Grzybica narządów płciowych - objawy i leczenie. Na czym polega profilaktyka?

Prawie trzy czwarte wszystkich dorosłych kobiet doświadczy grzybicy narządów płciowych przynajmniej raz w życiu, a u 40-45 % kobiet wystąpi dwa lub więcej epizodów. Kandydoza narządów płciowych u mężczyzn występuje znacznie rzadziej w stosunku do płci żeńskiej. Grzybica pochwy u kobiet ma na ogół przebieg łagodny, bez poważnych powikłań.

Grzybica narządów płciowych - przyczyny

Chorobę wywołują grzyby z rodzaju Candida, tzw. drożdżaki. Występują one powszechnie na powierzchni skóry i błon śluzowych, będąc elementem tzw. mikroflory pochwy u ponad 20% kobiet. W skład tej mikroflory wchodzą przede wszystkim bakterie saprofityczne, które stanowią naturalną formę obrony organizmu przed patogenami.

W przypadku błony śluzowej pochwy najistotniejsze znaczenie odgrywają pałeczki kwasu mlekowego zakwaszające środowisko pochwy i uniemożliwiające rozwój bakterii chorobotwórczych i grzybów. Zaburzenia równowagi mikroflory (leki, nie prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, zasadowe pH pochwy itd.), ale także uszkodzenie mechaniczne błony śluzowej, zła dieta, czy zaburzenia równowagi hormonalnej (ciąża) lub węglowodanowej (cukrzyca), sprzyjają nadmiernemu namnożeniu się drożdżaków na powierzchni śluzówki.

W ostatnich latach częstość występowania kandydozy pochwy wzrasta, szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Wiąże się to ze sprzyjającym rozwojowi grzybicy:

• siedzącym trybem życia,

• noszeniem obcisłych, nieprzewiewnych ubrań i bielizny,

• korzystaniem z basenów i sauny,

• powszechnym stosowaniem antybiotyków

• oraz co może być zaskakujące, ze zbytnią higienizacją życia (stosowanie agresywnych detergentów do mycia ciała i niszczenie tym samym naturalnej flory bakteryjnej).

Leki przeciwgrzybicze mogą być stosowane w postaci kremów, tabletek lub globulek dopochwowych. O powodzeniu leczenia decyduje usunięcie dodatkowych przyczyny sprzyjających rozwojowi grzybicy tj.

• zła dieta,

• nieprawidłowa higiena,

• oraz wyrównanie poziomu cukru,

• zmniejszenie dawki stosowanych leków steroidowych itd.

W przypadku niepowikłanej kandydozy narządu rodnego nie ma konieczności leczenia partnerów seksualnych. Gdy dochodzi do nawrotów kandydozy, lub występuje jej ciężki i powikłany przebieg to wtedy istotne jest podjęcie leczenia przez oboje partnerów seksualnych.

Przerost drożdżaków zwykle występuje u kobiet w wyniku:

• obniżenia odporności spowodowanej przez zmęczenie, czy długotrwały silny stres;

• wahań hormonalnych w ciągu cyklu menstruacyjnego oraz zmian hormonalnych w okresie menopauzy, czy w czasie ciąży;

• zwiększonej ciepłoty i wilgotności w okolicach narządów płciowych w wyniku noszenia nie przewiewnej i obcisłej bielizny i odzieży, nie dokładnego osuszania miejsc intymnych po kąpieli, noszenia wilgotnego kostiumu kąpielowego przez dłuższy czas, nadmiernego pocenia się;

• stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych (pigułki antykoncepcyjne);

• złej diety, bogatej w cukry, a ubogiej w świeże warzywa i owoce;

• braku higieny osobistej (zwłaszcza w czasie miesiączki), lub przesadnej i nieprawidłowej higieny (mycie narządów płciowych agresywnymi detergentami tj. mydła, płyny do kąpieli);

• stosowania antybiotyków, w szczególności tych o szerokim spektrum działania;

• stosunków seksualnych przy nieodpowiednim nawilżeniu pochwy (uszkodzenia, otarcia śluzówki);

• niekontrolowanej cukrzycy, powodującej utrzymywanie się wysokiego poziomu cukru we krwi, co sprzyja rozwojowi drożdżaków;

• otyłości;

• niedożywienia;

• niedoborów żelaza;

• kontaktów seksualnych z osobą chorą na kandydozę (nie jest to jednak główne źródło zakażeń grzybiczych);

• dodatkowo u mężczyzn rozwojowi kandydozy sprzyja stosowanie prezerwatyw nawilżanych nonoksynolonem-9.

Reklama

Grzybica narządów płciowych - drogi zakażenia

Zmiany flory bakteryjnej spowodowane różnymi wyżej wymienionymi czynnikami ryzyka, powodują rozwój stanu zapalnego błony śluzowej pochwy. Wywołany jest on przez patogenne bakterie lub grzyby, które w niekontrolowany sposób namnażają się w pochwie. Rozrostowi drożdżaków towarzyszą objawy tj, upławy, świąd, podrażnienia, które czynią chorobę bardzo uciążliwą.

Ponieważ objawy grzybicy często przypominają objawy wywołane bakteryjnymi zapaleniami pochwy, prawidłowa diagnoza jest niezbędna w celu określenia czynnika infekcyjnego i wykluczenia diagnozy znacznie poważniejszych chorób przenoszonych drogą płciową (chlamydioza, rzeżączka itd.).

Wiele osób uważa, że źródłem zakażeń grzybiczych są przede wszystkim stosunki seksualne, jednak wbrew pozorom nie jest to główna przyczyna infekcji. Częstym źródłem przewlekłej kandydozy jest układ pokarmowy i samozakażenie grzybami pochodzącymi z dolnego odcinka jelita. Sposób i przyczyny przeniesienia grzybów z jelita grubego i okolic odbytu do dróg moczowo-płciowych nie są do końca wyjaśnione, ale znaczenie mają tutaj głównie czynniki anatomiczne – bliska odległość pochwy i odbytu. Stosunki analne oraz oralno-genitalne stanowią istotny czynnik ryzyka rozwoju grzybicy pochwy.

U niektórych osób mimo leczenia dochodzi do ciągłych nawrotów choroby, co według niektórych naukowców może wiązać się z osobniczym upośledzeniem odporności przeciwgrzybicznej lub z niewielkimi zaburzeniami tolerancji glukozy. Nie bez znaczenia jest także modyfikacja stylu życia.

Leczenie grzybic dodatkowo utrudnia fakt, iż grzyby w warunkach niesprzyjających mogą tworzyć formy przetrwalnikowe, oporne na leki przeciwgrzybicze. Przetrwalniki mogą bytować na śluzówkach w formie nieaktywnej metabolicznie do czasu pojawienia się warunków sprzyjających ich rozwojowi. Wówczas grzyb ponownie namnaża się i dochodzi do rozwoju grzybicy nawrotowej.

Reklama

Grzybica narządów płciowych - objawy

Ponieważ objawy choroby są mało specyficzne, przed wdrożeniem leczenia wskazane jest przeprowadzenie testów i potwierdzenie laboratoryjne kandydozy. Ustalenie czynnika etiologicznego zapalenia błony śluzowej pochwy i identyfikacja gatunku grzyba jest konieczne dla powodzenia terapii. Taka diagnostyka polega na bezpośrednim badaniu mikroskopowym wydzieliny z pochwy z dodatkiem soli fizjologicznej i 10% roztworu KOH lub potwierdzeniu obecności pączkującego grzyba po wybarwieniu preparatu metodą Gramma. Gdy badanie mikrobiologiczne wychodzi nam ujemne, a mamy silne podejrzenie grzybicy narządów rodnych należy wykonać posiewy z pochwy. Objawy kandydozy narządów płciowych u kobiet mogą się różnić, od bardzo łagodnych do ciężkich i obejmują:

• podrażnienie błony śluzowej pochwy,

• zaczerwienienie i obrzęk sromu, czasem z widocznymi liniowymi pęknięciami nabłonka,

• uczucie świądu w obrębie narządów płciowych (sromu),

• dyskomfort, bolesność w trakcie lub po stosunku płciowym,

• upławy (nie zawsze występują), które mogą być obfite lub niezbyt obfite, bez nieprzyjemnego zapachu, oraz przyjmować różną postać: gęste, białe do żółtych, serowate, tj. niejednorodne z grudkami.

W przypadku przewlekłej, nie leczonej kandydozy, jej obraz staje się mniej jasny. Dolegliwości są zmienne, na ogół niezbyt dokuczliwe. W koincydentalnym przeniesieniu choroby mogą pojawić się objawy ze strony układu moczowego tj.

• pieczenie przy oddawaniu moczu,

• częstomocz,

• uczucie nie do końca opróżnionego pęcherza.

Bardzo ważne jest to, że w przypadku braku objawów klinicznych i potwierdzenia obecności patogenów z rodzaju Candida w pochwie, nie należy wdrażać leczenia, gdyż ok 20 % kobiet może być jego bezobjawowymi nosiecialmi.

U mężczyzn objawy zakażenia występują stosunkowo rzadko, jeżeli jednak są obecne mogą one obejmować:

• uczucie pieczenia podczas stosunku,

• pieczenie lub uczucie swędzenia penisa,

• czerwone plamy i pęcherzyki na końcu penisa i w okolicy napletka,

• objawy nasilają się po stosunku, jeśli nie stosowano prezerwatywy,

• może pojawić się przemijająca wysypka oraz białawy nalot.

Reklama

Grzybica narządów płciowych - wizyta u lekarza

W przypadku nawrotowej grzybicy oraz grzybicy o ciężkich objawach należy koniecznie wykonać badania mykologiczne określające wrażliwość na leczenie konkretnego szczepu grzyba wywołującego chorobę u danej osoby, coraz częściej pojawiają się bowiem oporności na niektóre leki, co może skutkować niepowodzeniem terapii.

Lekarz może zlecić wykonanie badań mykologicznych i do tego celu należy pobrać wymaz z pochwy lub próbkę wydzieliny. Nie powinno się wdrażać leczenia bez potwierdzenia zakażenia grzybiczego ze wskazaniem gatunku grzyba wywołującego chorobę.

Wizyta kontrolna po leczeniu nie jest konieczna, chyba, że objawy nie ustąpiły lub nastąpił nawrót choroby w okresie do 2 miesięcy.

Zakażenia grzybicze mogą stanowić nawracający problem, co może z kolei prowadzić do przewlekłego zakażenia i stanu przetrwałego. Stan ten może poważnie wpłynąć na układ odpornościowy i pogorszenie ogólnego stanu zdrowia. Nie wyjaśniono do tej pory przyczyny powstawania nawracającej grzybicy pochwy. Przypuszcza się, że może to wiązać się z osłabieniem odporności na zakażenia grzybicze lub z nietolerancją glukozy, a także ze skłonnością do samozarażania się grzybami z okolic odbytu (np. wskutek nieprawidłowej higieny).

• Przeczytaj: Zapalenie pochwy

Reklama

Grzybica narządów płciowych - badania

W diagnostyce grzybic narządów płciowych podstawowe znaczenie ma badanie mikroskopowe. Do celów diagnostycznych pobiera się wymaz wydzieliny pochwy, sromu, czy z penisa i wykonuje się rozmaz na szkiełku. Po wybarwieniu poszukuje się charakterystycznych komórek drożdżaków.

Materiał ten może także zostać wykorzystany do namnożenia na odpowiednich pożywkach dla grzybów. Wówczas, po uzyskaniu pozytywnej hodowli w kierunku grzybów drożdżopodobnych, przeprowadza się izolację i identyfikację grzyba. Można wykonać także testy wrażliwości na leczenie konkretnego szczepu wywołującego kandydozę.

Ponieważ grzyby drożdżopodobne kolonizują błony śluzowe osób zdrowych, istotne znaczenie ma określenie ilości grzybów w materiale pobranym od pacjenta. Niewielkie liczby komórek grzyba są zjawiskiem normalnym szczególnie u kobiet. Cechą charakterystyczną grzybiczego zapalenia pochwy jest dodatkowo brak pałeczek mlekowych w preparacie barwionym metodą Grama.

Ze względu na stosunkowo wolny wzrost (np. w porównaniu z bakteriami) diagnostyka mikrobiologiczna grzybic jest długotrwała i wynosi, w przypadku hodowli grzyba, co najmniej 7 dni. Po uzyskaniu dodatniego wyniku hodowli konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych testów identyfikacji i oceny lekowrażliwości, co wydłuża oczekiwanie na wynik o kolejne kilka do kilkunastu dni.

Reklama

Grzybica narządów płciowych - leczenie

Jak w przypadku wszystkich chorób narządów rozrodczych grzybica jest problemem obojga partnerów i leczeniu powinna poddać się zarówno kobieta, jak i mężczyzna. Partnerzy seksualni płci męskiej, u których nie występują objawy choroby, nie powinni być leczeni. Kandydozę o dużym nasileniu oraz kandydozę nawrotową, związaną z cukrzycą, spadkiem odporności np. w zakażeniu wirusem HIV czy długotrwałą sterydoterapią leczy się intensywniej.

Leczenie grzybicy pochwy

W leczeniu grzybicy pochwy stosuje się różne formy leków przeciwgrzybiczych tzw. fungicydów, mogą być to kremy, czopki, globulki, tabletki doustne lub dopochwowe. Podstawową rolę w leczeniu kandydozy pochwy i sromu odgrywają pochodne azolowe:

• klotrimazol,

• ekonazol,

• tiokonazol,

• mykonazol,

• terkonazol,

• ketokonazol,

• flukonazol,

• fentikonazol,

• itrakonazol.

Leki z tej grupy dają poprawę kliniczną w około 80-95% przypadków grzybicy pochwy. Jednak w przypadku tych leków stosowanie ogranicza się do grzybic wywołanych przez C. albicans. Ponadto istnieje niewielkie ryzyko rozwoju zapalenia wątroby spowodowanego reakcją nadwrażliwości na azole, dlatego w przypadku przewlekłego leczenia doustnego raz w miesiącu należy wykonywać badania czynnościowe wątroby.

W zakażeniach wywołanych przez gatunki inne niż Candida albicans leki azolowe są nieskuteczne. Zaleca się wówczas stosowanie kwasu borowego w postaci kapsułek żelatynowych stosowanych dopochwowo przez 14 dni.

Do leczenia grzybic używana jest także nystatyna – jej skuteczność leczenia jest znacznie niższa w porównaniu z preparatami azolowymi, a wskaźnik wyleczeń szacuje się na 70-90%.

Leczenie niepowikłanej kandydozy jest krótkotrwałe. Do najczęściej stosowanych schematów leczenia zaliczamy: 

• klotrimazol, krem 1%, 5 g dziennie dopochwowo przez 7-14 dni

• klotrimazol, krem 2 %, 5 g dziennie dopochwowo przez 3 dni

• mikonazol kre,m 2 %, 5 g dziennie dopochwowo przez 7 dni

• mikonazol, krem 4 %, 5 g dziennie dopochwowo przez 3 dni

• mikonazol, 100 mg, globulka dopochwowa 1 x dziennie przez 7 dni

• mikonazol, 200 mg, globulka dopochwowa 1 x dziennie przez 3 dni

• mikonazol, 1200 mg, globulka dopochwowa jednorazowo

• tiokonazol, maść 6,5 %, 5 g dopochwowo w jednorazowej aplikacji

Z leków doustnych zalecany jest flukonazol w dawca 150 mg jednorazowo.

Niepowikłana kandydoza narządów rodnych nie jest zwykle nabywana podczas stosunków seksualnych, stąd leczenie partnera seksualnego nie jest obowiązkowe.

Leczenie powikłanej lub nawrotowej kandydozy obejmuje etap początkowy tzw. etap indukcji, a następnie etap leczenia podtrzymującego, trwający do 6 miesięcy. Przerwanie terapii może doprowadzić do nawrotu choroby przynajmniej u 50% pacjentek.

Najczęściej doustnie lub dopochwowo stosuje się:

• Flukonazol co tydzień przez 6 miesięcy,

• Klotrimazol (tabletki dopochwowe) co tydzień przez 6 miesięcy,

• Itrakonazol co miesiąc przez 6 miesięcy,

• Ketokonazol raz na dobę przez 6 miesięcy.

Flukonazol i itrakonazol nie może być stosowany w czasie ciąży, w przypadku możliwości zajścia w ciążę oraz w okresie karmienia piersią. W tym wypadku preferowane jest stosowanie preparatów przeciwgrzybicznych działających miejscowo.

W leczeniu miejscowym stosuje się:

• tabletki dopochwowe zawierające klotrimazol, izokonazol, mikonazol, nystatynę,

• krem dopochwowy zawierający klotrimazol lub nystatynę,

• globulki dopochwowe z ekonazolem lub fentikonazolem.

Fentikonazol i mikonazol powodują uszkodzenia prezerwatyw lateksowych i krążków dopochwowych.

Leczenie grzybicy narządów płciowych u mężczyzn

U mężczyzn przy obecności objawów zakażenia grzybiczego (zapalenie żołędzi prącia), stosuje się zewnętrznie leki przeciwgrzybicze w postaci kremów.

Na ogół środki miejscowe stosuje się 1-2 razy dziennie przez okres do 7 dni. Leki te aplikuje się na noc, a schemat stosowania zależny jest od rodzaju i dawki leku. Objawy na ogół ustępują w ciągu 3-4 dni leczenia, ale należy w dalszym ciągu kontynuować leczenie, gdyż może dojść do nawrotu choroby. Jeśli objawy nie ustępują po upływie 7 dni lub następuje nawrót choroby w okresie do 2 miesięcy, należy zgłosić się ponownie do lekarza.

Nie powinno się używać żadnego z wyżej wymienionych leków bez konsultacji lekarskiej jeśli:

• choroba dotyczy osoby w wieku poniżej 12 lat,

• nie ma pewności, że przyczyną dolegliwości są drożdżaki,

• choroba dotyka osobę w ciąży, starającą się zajść w ciążę lub karmiącą piersią,

• u osób, które w przeszłości stwierdziły uczulenie na wymienione leki.

Stosowanie leków przeciwhistaminowych (przeciwzapalnych) lub miejscowo znieczulających maskuje objawy i uniemożliwia leczenie właściwej choroby.

Reklama

Grzybica narządów płciowych - dieta

Zmiany żywieniowe są niezbędne w leczeniu infekcji drożdżakami. Należy wzbogacić dietę w produkty tj.:

• świeże warzywa i owoce,

• ryby i drób,

• produkty pełnoziarniste, bogate w błonnik, siemię lniane i otręby,

• produkty zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak oliwa z oliwek, orzechy,

• produkty zawierające pałeczki kwasu mlekowego, tj. jogurty, mleko acydofilne,

• należy pic dużo wody,

• można wzbogacać dietę poprzez suplementowanie probiotyków, czyli preparatów zawierających bakterie kwasu mlekowego, tj. Trilac, Tribiotic itp.

Powinno się natomiast unikać:

• alkoholu,

• tłuszczy zwierzęcych,

• kofeiny,

• dużych ilości nabiału z wyjątkiem jogurtów,

• jedzenia typu fast food,

• utwardzonych margaryn i oleju,

• żywności wysoce przetworzonej, tzw. „śmieciowego" jedzenia (chipsy, parówki, batony),

• ograniczyć spożycie cukru, białej mąki i produktów pszennych.

Grzybica narządów płciowych - higiena osobista

Poza zmianami dietetycznymi należy przestrzegać kilku zasad higieny osobistej tj.:

• codzienna zmiana bielizny i odzieży, a w przypadku treningów zaraz po zajęciach;

• w trakcie krwawienia menstruacyjnego należy wymieniać tampony i podpaski tak często jak to możliwe;

• przy skłonnościach do grzybic najlepiej używać podpasek i tamponów bezzapachowych;

• dokładnie myć okolice krocza, czystą wodą z użyciem płynu do higieny intymnej lub tylko czystą wodą;

• należy unikać stosowania olejków kąpielowych, płynów do kąpieli, dezodorantów do miejsc intymnych, mydeł perfumowanych;

• należy prowadzić higieniczny tryb życia i zapewnić organizmowi odpowiednio dużo odpoczynku, aby wzmocnić odporność;

• brać prysznic po kąpieli w basenie, w celu usunięcia chloru ze skóry i śluzówek - chlor działa wysuszająco i podrażniająco, a także niszczy naturalną mikroflorę skóry i błon śluzowych;

• należy nosić bieliznę niezbyt obcisłą i z naturalnych surowców (bawełnianą);

• po wypróżnieniu należy wycierać się zawsze w kierunku od przodu do tyłu, aby uniknąć przeniesienia grzybów i bakterii z okolic odbytu do narządów płciowych;

• w trakcie leczenia należy powstrzymać się od stosunków seksualnych (uszkodzenia mechaniczne śluzówki, przeniesienie grzybów do wyższych rejonów dróg rodnych, zakażenie partnera), a leczeniu powinni poddać się oboje partnerzy.

Grzybica narządów płciowych - domowe sposoby

Poza leczeniem farmakologicznym istnieje szereg metod łagodzenia objawów i leczenia grzybicy. Należą do nich: :

• czopki i irygacje z kwasem borowy (tzw. kwaśne borowiny);

• ciepłe kąpiele i tampony z kilkoma kroplami olejku z drzewa herbacianego (łac. Melaleuca alternifolia);

• nasiadówki i tampony z wyciągiem z ziół tj. gorzknik kanadyjski (Hydrastis canadensis), korzeń mahonii (Aqjuifolium mahonia);

• czosnek zawiera naturalne substancje przeciwgrzybiczne, powinien być włączony do diety, ale może być również wykorzystywany do okładów i nasiadówek, ale należy uważać, gdyż może powodować podrażnienia, niektórzy ludzie są uczuleni na czosnek;

• nadtlenek wodoru, jest produkowany naturalnie przez bakterie w pochwie i zabija drożdże, można używać tamponów z roztworem wody utlenionej;

• można stosować okłady z jogurtu, który zawiera bakterie mlekowe tj. Lactobacillus acidophilus, w celu zregenerowania zniszczonej mikroflory i zakwaszenia środowiska pochwy, nie może być to oczywiście jogurt słodzony lub z owocami.

Powikłania grzybicy

Zaniedbanie leczenia grzybicy pochwy może być przyczyną poważnych powikłań tj. stany zapalne wyższych odcinków dróg rodnych, co z kolei może prowadzić do zrostów i bliznowaceń, w skrajnych przypadkach przyczyniających się do powstania niedrożności jajowodów i niepłodności mechanicznej.

W przypadku ciąży o nieprawidłowym przebiegu, przy silnej grzybicy pochwy u matki, może dojść od zakażenia wewnątrzmacicznego lub okołoporodowego płodu i różnych postaci grzybicy u dziecka, szczególnie urodzonego przedwcześnie.

W rzadkich przypadkach może wystąpić inwazyjna, uogólniona kandydoza. Jest to najcięższa forma grzybicy, w której grzyb wraz z krwią rozprzestrzenia się po całym organizmie, nierzadko doprowadzając do śmierci. Ta forma kandydozy na ogół wiąże się jednak z ciężkimi niedoborami odporności, tj zarażenie wirusem HIV.