Około 1/3 guzów przysadki nie powoduje objawów klinicznych charakterystycznych dla nadmiernego wydzielania hormonów. Zmiany te mogą wywodzić się z każdego z pięciu typów komórek gruczołowych, występujących w przednim płacie przysadki. Obraz kliniczny tej grupy chorób wynika z ucisku struktur mózgowych przez masę guza.
Czym jest przysadka mózgowa?
Przysadka mózgowa to jeden z najważniejszych gruczołów dokrewnych – a więc narządów wydzielających hormony do krwi - w organizmie człowieka. Położona jest w środkowym dole czaszkowym, w zagłębieniu zwanym siodłem tureckim.
Po obu stronach przysadki znajdują się zatoki jamiste, w których biegną naczynia tętnicze, żylne oraz nerwy odpowiedzialne za ruchy gałek ocznych i unerwienie czuciowe twarzy.
Powyżej przysadki znajduje się miejsce, w którym krzyżują się włókna nerwów wzrokowych. Znajomość anatomii okolicy przysadki jest ważna, gdyż w chorobach przysadki mózgowej przebiegających z powiększeniem jej rozmiarów zajęte są również struktury sąsiadujące, co powoduje konkretne objawy kliniczne.
Przysadka mózgowa zbudowana jest z dwóch płatów: przedniego i tylnego.
1. Płat przedni, zwany gruczołowym, zawiera pięć typów komórek, produkujących hormony. Są to tzw. hormony tropowe, które wpływają na funkcje innych gruczołów dokrewnych. Należą tu:
- adrenokortykotropina (ACTH), regulująca funkcję nadnerczy i produkcję kortyzolu,
- tyreotropina (TSH), która wpływa na czynność tarczycy, gonadotropiny (FSH, LH), dla których narządami docelowymi są jądra i jajniki,
- prolaktyna (PRL), regulująca laktację oraz somatotropina, czyli hormon wzrostu (GH).
2. Tylny płat przysadki, zwany nerwowym, zbudowany jest z zakończeń komórek nerwowych podwzgórza, z którym przysadka połączona jest za pomocą lejka. W tej części przysadki magazynowane są dwa hormony wytwarzane w podwzgórzu i transportowane do płata tylnego:
- wazopresyna
- oksytocyna.
Przysadka mózgowa i podwzgórze wpływają wzajemnie na swoją funkcję, tworząc układ podwzgórzowo – przysadkowy.
Reklama
Choroby przysadki mózgowej
Choroby przysadki to bardzo różnorodna grupa schorzeń. Ich objawy mogą wynikać z nadmiaru hormonów, co ma miejsce w przypadku czynnych hormonalnie guzów przysadki; mogą też być spowodowane jedynie uciskiem guza przysadki na struktury otaczające.
Inna grupa chorób wiąże się z niedoborem hormonów przysadkowych, występującym w niedoczynności przysadki o różnorodnym podłożu (urazy, niedokrwienie, nowotwór). Do chorób przysadki mózgowej zaliczamy też moczówkę prostą,, czyli schorzenie prowadzące do zaburzeń zagęszczania moczu wskutek niedoborów wazopresyny.
Guzy przysadki stanowią około 10% wszystkich guzów mózgu. Możemy je podzielić:
- na nieczynne hormonalnie, które dają objawy wynikające głównie z ucisku znajdujących się w pobliżu nerwów i naczyń
- na guzy produkujące hormony. W zależności od rodzaju produkowanego hormonu wyróżniamy
- guzy prolaktynowe,
- guzy wydzielające hormon wzrostu, które prowadzą do choroby zwanej akromegalią,
- guzy wydzielające ACTH, które leżą u podłoża choroby Cushinga,
- guzy gonadotropinowe oraz tyreotropinowe.
Nieczynny hormonalnie guz przysadki jest często znajdowany przypadkowo w czasie diagnostyki innych zaburzeń. Najlepszym badaniem obrazowym pozwalającym na ocenę rozmiarów i usytuowania guza jest rezonans magnetyczny.
Jeżeli w badaniu obrazowym stwierdzono guza wielkości >8 mm, należy przeprowadzić badanie okulistyczne z oceną pola widzenia. Powinno się również zbadać funkcjonowanie przysadki pod kątem jej niewydolności, gdyż często guzom towarzyszy niedobór któregoś z hormonów tropowych (ACTH, TSH, PRL, GH, gonadotropiny).
Reklama
Guzy przysadki nieczynne hormonalnie - rodzaje i objawy
Guzy nieczynne hormonalnie można podzielić na cztery rodzaje:
- guzy produkujące hormony w tak małych stężeniach, że nie wywołują one następstw klinicznych,
- guzy produkujące prawidłowe ilości hormonów, które mają jednak zmienioną budowę i są nieaktywne,
- guzy produkujące w nadmiarze prawidłowe hormony, które z nieznanych dotąd przyczyn nie wywołują efektów biologicznych,
- guzy nie wydzielające hormonów.
Objawy wspólne dla guzów przysadki nieczynnych hormonalnie to:
- bóle głowy,
- ubytki w polu widzenia (najczęściej zawężenie),
- podwójne widzenie,
- objawy niedoboru hormonów płciowych,
- niewydolność nadnerczy,
- niedoczynność tarczycy,
- moczówka prosta (brak zdolności zagęszczania moczu i jego nadmierne wydalanie).
Reklama
Guzy przysadki nieczynne hormonalnie - wizyta u lekarza
Choroby przysadki mogą manifestować się w rozmaity sposób, co sprawia, że zanim zostanie wykryta przyczyna objawów, pacjent może trafić do okulisty, neurologa czy internisty. Jednak osobą, która powinna prowadzić leczenie pacjenta z chorobą przysadki jest endokrynolog.
Przed wizytą u lekarza pacjent powinien dowiedzieć się jak najwięcej na temat istoty swojej choroby, jej możliwych przyczyn i przebiegu, aby lepiej zrozumieć sugestie lekarza co do postępowania terapeutycznego. W tym celu można korzystać z literatury medycznej oraz medycznych portali internetowych.
A oto kilka pytań, które warto zadać już w trakcie samej rozmowy z lekarzem:
- Czy objawy choroby mogą się nasilać?
- Czy leczenie spowoduje całkowite ustąpienie objawów?
- Jakie są działania niepożądane stosowanych metod leczniczych?
- Czy leczenie wymaga hospitalizacji?
- Czy konieczne są badania kontrolne?
- Jak długo trwa leczenie?
- Jakie są koszty leczenia?
- Czy są objawy, których zaobserwowanie powinno zostać natychmiast zgłoszone lekarzowi?
- Gdzie można uzyskać całodobową pomoc w razie zaostrzenia się choroby?
- Czy można zmniejszyć objawy choroby odpowiednią dietą lub stylem życia?
- Czy można zapobiegać nawrotom choroby?
- Czy schorzenie jest dziedziczne?
Objawy kliniczne nasilają się w miarę wzrostu guza. Małe guzy z reguły są bezobjawowe, osiągnięcie rozmiarów wywołujących objawy uciskowe trwa zazwyczaj kilka lat. Zaburzenia neurologiczne i okulistyczne wynikają z ucisku guza na biegnące w pobliżu przysadki nerwy wzrokowe i nerwy poruszające gałką oczną. Guzy o dużej masie powodują też wzrost ciśnienia wewnątrz zamkniętej przestrzeni, jaką jest czaszka, co przejawia się bólami głowy.
Reklama
Guzy przysadki nieczynne hormonalnie - leczenie
Postępowanie lecznicze zależy od wielkości guza. Jeżeli jest on na tyle mały, że nie daje zaburzeń widzenia ani objawów niedoczynności przysadki, wystarcza postępowanie zachowawcze, polegające na okresowej kontroli jego rozmiarów i czynności hormonalnej.
W przypadku dużych guzów metodą z wyboru jest leczenie operacyjne przez zatokę klinową. Ma ono na celu odbarczenie uciśniętych nerwów wzrokowych i gałkoruchowych, co prowadzi do ustąpienia zaburzeń widzenia. Kontrolne badania okulistyczne, radiologiczne i hormonalne należy przeprowadzić w 3. i 12. miesiącu po operacji, a badanie radiologiczne powinno być powtarzane jeszcze co roku przez 5 lat.
