Hipoglikemia reaktywna - jak się objawia i czy jest niebezpieczna?

Reklama

Co to jest hipoglikemia reaktywna?

Niedocukrzenie organizmu polega na zbyt niskim stężeniu we krwi glukozy – węglowodanu będącego dla człowieka głównym źródłem energii.

Stan ten najczęściej towarzyszy cukrzycy – poważnej chorobie przewlekłej, przy której wahania poziomu cukru (zarówno wzrosty jak i spadki) występują permanentnie.

Istnieje jednak również postać niedocukrzenia niezwiązana z cukrzycą – hipoglikemia reaktywna. Nazywana jest również hipoglikemią poposiłkową, która to nazwa odzwierciedla jej charakter, ponieważ niski poziom cukru we krwi spowodowany jest w niej właśnie przez spożywane posiłki.

Różne zaburzenia gospodarki węglowodanowej ujęte są w Międzynarodowych Klasyfikacjach Chorób ICD 10 oraz ICD 11. Hipoglikemia reaktywna w ICD 10 nie jest wyszczególniona, ale mieści się w szerszych kategoriach:

• E16.1 – Inna hipoglikemia,
• E16.2 – Hipoglikemia nieokreślona.

W nowszej Klasyfikacji ICD 11 wyodrębniona jest Hipoglikemia bez towarzyszącej cukrzycy (5A41), a hipoglikemia reaktywna jest tożsama z tą właśnie kategorią.

Niski poziom cukru we krwi może być w ciężkich przypadkach nawet zagrożeniem dla życia pacjenta, dlatego żadnych odchyleń od normy nie wolno lekceważyć.

Nieprawidłowości takie jak niedocukrzenie reaktywne, hiperglikemia i insulinooporność zawsze wymagają leczenia i wyrównywania poziomu glukozy, ponieważ jej prawidłowe stężenie jest niezbędne dla właściwego funkcjonowania organizmu.

Początek treści sponsorowanej

System ciągłego monitorowania glikemii to nowoczesne podejście do kontrolowania poziomu cukru, które działa w połączeniu z intuicyjną aplikacją Medtrum EasySense. Dzięki tej aplikacji możesz na bieżąco śledzić poziom glukozy, analizować dane i reagować w odpowiednim momencie - wszystko za pomocą telefonu. Odkryj, jak połączenie systemu monitorowania i aplikacji może uprościć Twoje codzienne zarządzanie cukrzycą, odwiedzając tę stronę.

Reklama

Hipoglikemia reaktywna - kiedy występuje?

Poposiłkowa hipoglikemia reaktywna występuje z reguły 2-3 godziny po posiłku, dlatego momenty spadków cukru po jedzeniu mogą pojawiać się o różnych porach dnia, w zależności od pór posiłków. Czy może wystąpić również w nocy?

Niedocukrzenie nocne jest odrębną postacią hipoglikemii, objawiającą się spadkami cukru w nocy, charakterystyczną dla pacjentów z cukrzycą. Jej ataki nie są związane ze spożywanym jedzeniem.

Czy możliwe są epizody hipoglikemii reaktywnej w nocy? Niski poziom cukru we krwi po jedzeniu może nastąpić nocą, jeśli ostatni posiłek został zjedzony zbyt późno, czyli tuż przed zaśnięciem. Aby uniknąć takich sytuacji, należy zjadać kolację na przynajmniej dwie godziny przed położeniem się spać.

Hipoglikemia reaktywna (inaczej czynnościowa) pojawia się u pacjentów bez cukrzycy, często u osób młodych, o szczupłej sylwetce. Dotyczy także wielu pacjentów, którzy w niedługim czasie zrzucili dużo zbędnych kilogramów. Kiedy natomiast występuje u osób z nadwagą, może świadczyć o stanie przedcukrzycowym. Warto wówczas trzymać rękę na pulsie i systematycznie monitorować poziom glukozy we krwi.

Reklama

Hipoglikemia reaktywna a normy cukru

Jaki poziom glukozy świadczy o niedocukrzeniu organizmu? Przyjmuje się, że norma cukru określanego na czczo mieści się w przedziale 70 mg/dl – 99 mg/dl (lub inaczej 3,9 mmol/l – 5,5 mmol/l, ponieważ poziom cukru podawany bywa wymiennie w dwóch różnych jednostkach).

Warto jednak zaznaczyć, że normy po jedzeniu są inne, gdyż stężenie glukozy po posiłku rośnie w sposób naturalny i osiąga szczytowy poziom około godziny po nim.

Przyjmuje się, że w tym momencie wartość nie powinna przekroczyć 140 mg/dl, natomiast dolna granica pozostaje taka, jak normy cukru na czczo.

Spadek poniżej 70 mg/dl po 2-3 godzinach od posiłku uznaje się za niedocukrzenie. Kiedy jest ono niewielkie, zwykle poziom wyrównuje się po kolejnym posiłku. O hipoglikemii poposiłkowej mówi się, kiedy dolna granica normy przekraczana jest po każdym lub większości zjadanych posiłków, niemniej jednak nawet sporadyczne ataki należy skonsultować z lekarzem.

Zbyt niski poziom cukru we krwi – zarówno na czczo jak i po jedzeniu – świadczy o zaburzeniach gospodarki węglowodanowej i trzeba znaleźć ich przyczynę.

Niedocukrzenie, bez względu na to, czy towarzyszy cukrzycy typu 1 czy w ogóle nie ma podłoża chorobowego, może nieść groźne konsekwencje.

Reklama

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej

O ile za ataki niedocukrzenia u diabetyków przeważnie odpowiedzialne jest przyjęcie zbyt dużej ilość insuliny, o tyle przy hipoglikemii reaktywnej hormon ten jest produkowany przez organizm i wyrzucany do krwiobiegu w ilości nieadekwatnej do zapotrzebowania, co powoduje spadek stężenia cukru.

Dlaczego tak się dzieje? Jedną z przyczyn może być zbyt szybkie opróżnianie żołądka z treści pokarmowej, a co za tym idzie – zwiększone wchłanianie glukozy. Z problemem takim mogą borykać się np. pacjenci po zabiegach chirurgicznych przewodu pokarmowego (np. recesji żołądka lub przełyku).

Najczęściej jednak przyczyny niedocukrzenia nie zostają poznane, a wówczas mówi się reaktywnej hipoglikemii idiopatycznej. Czynnikami zwiększającymi ryzyko jej wystąpienia są np.:

• niewłaściwa dieta,
• przewlekły stres,
• stosowanie niektórych diet (np. diety ketogennej),
• duża redukcja masy ciała w krótkim czasie.

Hipoglikemia reaktywna nie towarzyszy chorej trzustce. Choroby tego gruczołu objawiają się innymi postaciami niedocukrzenia, np. tzw. głodowym.

Reklama

Objawy hipoglikemii reaktywnej

Objawy niedocukrzenia są zawsze podobne, bez względu na jego postać. Fizycznymi objawami niskiego poziomu cukru we krwi są przeważnie:

• senność i osłabienie (przewlekła apatia towarzysząca niskiemu stężeniu glukozy może czasem przypominać symptomy depresji),

• drżenie rąk,
• wzmożona potliwość,
• zaburzenia mowy,
• zaburzenia widzenia (w tym widzenie podwójne),
• skoki ciśnienia tętniczego krwi,
• nierytmiczne bicie serca i kołatanie,
• bladość skóry,
• niekiedy – utrata przytomności.

Psychiczne objawy niedocukrzenia to natomiast:

• uczucie niepokoju – hipoglikemia reaktywna wywołuje niekiedy wewnętrzny lęk, a stres związany z epizodem przypomina czasem symptomy nerwicy,
• zaburzenia orientacji,
• zaburzenia pamięci.

Przy nagłym spadku cukru objawy również pojawiają się gwałtownie i szybko nasilają. Pacjenta, u którego wystąpią, należy bacznie obserwować, ponieważ w najcięższych przypadkach atak hipoglikemii powoduje śpiączkę.

Charakterystyczne dla niedocukrzenia czynnościowego jest to, że objawy występują około 2-3 godzin po posiłku. Im posiłki obfitsze, a ich indeks glikemiczny wyższy, tym większe nasilenie wymienionych dolegliwości.

Reklama

Czy hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna?

Czy hipoglikemia reaktywna może być groźna dla zdrowia i życia pacjenta? Jakie są jej konsekwencje i powikłania?

Niedocukrzenie, oprócz wywoływania wyżej wymienionych objawów, może powodować skutki długofalowe, wśród których są np. arytmia serca czy obrzęk płuc.

Nie są to przypadki częste, jednak nieleczona hipoglikemia reaktywna może negatywnie wpływać na zdrowie. Dotyczy to również pacjentów, u których wiąże się ona ze stanem przedcukrzycowym. Brak odpowiednich środków podejmowanych celem wyrównania poziomu glukozy może doprowadzić do rozwoju cukrzycy.

Inne postacie hipoglikemii niż reaktywna mogą towarzyszyć groźnym chorobom, takim jak rak trzustki, a niedoczynność tarczycy może przyczyniać się do spadku poziomu cukru, co nie jest jednak częstym przypadkiem.

U podłoża niedocukrzenia czynnościowego z reguły nie leżą poważne stany chorobowe. Same jego objawy mogą być jednak groźne, co nie oznacza, że niski poziom cukru we krwi zawsze oznacza utratę przytomności. Przeważnie objawy nie są aż tak nasilone, a obniżenie stężenia glukozy na tyle lekkie, że skutecznie można wyrównać je odpowiednim posiłkiem.

Na czym polega diagnostyka hipoglikemii reaktywnej?

Jakie badania wykrywają hipoglikemię reaktywną? W Polsce testem stosowanym najczęściej w jej diagnostyce jest test obciążenia glukozą (OGTT) (z ang. oral glucose tolerance test). Badanie to polega na dwu- lub trzykrotnym pobraniu krwi pacjenta i określeniu w niej poziomu stężenia glukozy.

Pierwszego pobrania dokonuje na czczo, po czym podaje się pacjentowi do wypicia 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie. Kolejnego pobrania dokonuje się godzinę od spożycia roztworu, a ewentualnie trzeciego – dwie godziny po spożyciu.

Tzw. krzywa cukrowa jest badaniem często wykorzystywanym do wykrywania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, jednak nie wszyscy są zgodni, że w przypadku hipoglikemii reaktywnej jej wyniki są miarodajne.

Po pierwsze – obciążenie organizmu glukozą w takiej ilości nie wywołuje takiego samego efektu, co normalny codzienny posiłek. Po drugie – niedocukrzenie po podaniu glukozy może nastąpić później, niż po 2 godzinach i przy braku kolejnych pobrań, nie zostanie wykryty.

Badaniem na hipoglikemię reaktywną, wykonywanym często w innych krajach, jest test mieszanego posiłku MMTT (z ang. mixed meal tolerance test), który lepiej niż OGTT odzwierciedla rzeczywistość i pokazuje reakcję organizmu na normalny, zbilansowany posiłek.

Dieta przy hipoglikemii reaktywnej

Wielu pacjentów, u których stwierdzono hipoglikemię reaktywną, zastanawia się, co jeść. W przypadku niedocukrzenia czynnościowego nie tylko jednak ważne jest to, co się je, ale również, jak się je.

Odpowiednie nawyki żywieniowe są tu niezwykle istotne, a najważniejsza jest częstotliwość jedzenia. Ponieważ przy tej dolegliwości spadki poziomu cukru występują 2-3 godziny po posiłku, w tym czasie powinno się zjeść kolejny posiłek, by wyrównać poziom glukozy.

Tak częste jedzenie może jednak prowadzić do nadwagi lub otyłości albo przyczyniać się do coraz większych zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Aby tego uniknąć, należy jeść często, ale niewielkie, zbilansowane porcje, unikając produktów o wysokim IG. Warto też pamiętać o wczesnym jedzeniu kolacji, by ataki hipoglikemii reaktywnej nie zdarzały się nocą.

Dobrym rozwiązaniem jest opracowanie konkretnego jadłospisu u dietetyka. Przepisów w ramach konkretnych diet można również szukać w książkach lub Internecie, lecz należy pamiętać, że najlepiej skonsultować je specjalistą.

Niektórzy próbują stosować dietę ketogeniczną, która ,,ma nauczyć” organizm czerpania energii z tłuszczów lub dietę ze śniadaniami białkowo-tłuszczowymi. Przy hipoglikemii reaktywnej nie zawsze jednak dieta niskowęglowodanowa przyniesie dobre efekty, dlatego najlepiej poradzić się lekarza, w jakie produkty powinny obfitować posiłki w danym przypadku.

Leczenie hipoglikemii reaktywnej

Co robić po usłyszeniu diagnozy hipoglikemia reaktywna? Przede wszystkim nie należy wpadać w panikę, ponieważ z niedocukrzeniem czynnościowym można żyć i dobrze sobie z nim radzić. Należy tylko odpowiednio je leczyć. Jak?

Podstawą jest dieta i nawyki żywieniowe umówione powyżej. Oprócz ich stosowania na co dzień, warto zrezygnować ze szkodliwych używek, a przede wszystkim alkoholu, którego spożywanie może dodatkowo obniżać poziom cukru, a ponadto niszczy trzustkę – organ ściśle związany z regulacją gospodarki węglowodanowej organizmu.

Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna podaje, że liczba chorych na cukrzycę wciąż rośnie. Podstawą leczenia chorego jest monitorowanie stężenia glukozy we krwi (glikemii).

Jaki lekarz zajmuje się hipoglikemią reaktywną? Jest to diabetolog – specjalista zajmujący się diagnostyką, leczeniem i profilaktyką cukrzycy oraz innych zaburzeń poziomu glukozy.

Czy można wyleczyć ją całkowicie? Na to pytanie trudno odpowiedzieć jednoznacznie, ponieważ większość przypadków dolegliwości ma charakter idiopatyczny, czyli o nieznanym podłożu. W takich sytuacjach trudno mówić o leczeniu, ponieważ nie ma możliwości niwelowania przyczyn. Można jedynie łagodzić objawy i starać się utrzymywać cukier na równym poziomie mieszczącym się w granicach normy.

Nie ma też jednego sprawdzonego leczenia farmakologicznego hipoglikemii reaktywnej, choć w niektórych przypadkach można rozważyć stosowanie takich leków jak:

• akarboza – lek zmniejszający wchłanianie cukrów w przewodzie pokarmowym,
• metformina – zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny, obniża wytwarzanie glukozy w wątrobie, zmniejsza wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego.

Leczenie niedocukrzenia zawsze powinno przebiegać zgodnie z zaleceniami lekarza.

Niektórzy wspierają je naturalnymi metodami, np. ziołami wspomagającymi prawidłowe funkcjonowanie mózgu przy obniżonym stężeniu glukozy. Zioła odżywiające mózg to np. brahmi, jatamansi czy lukrecja. Ich częste stosowanie przy hipoglikemii reaktywnej też jednak najlepiej uprzednio skonsultować ze specjalistą.

Hipoglikemia reaktywna w ciąży

O ile cukrzyca ciążowa jest zjawiskiem występującym dość często, o tyle niedocukrzenie czynnościowe w ciąży zdarza się rzadko.

Kobieta w tym szczególnym czasie musi „podwójnie” zadbać o swoje zdrowie, ponieważ zależy od niego również zdrowie dziecka, a ciąża przebiegająca właściwie zwiększa szansę na jego prawidłowy rozwój.

Hipoglikemia reaktywna nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę, jednak pacjentki nią obarczone muszą systematycznie monitorować swój stan i wykonywać wszelkie badania zlecane przez lekarza prowadzącego.

Niski poziom cukru we krwi w ciąży może mieć negatywny wpływa zarówno dla matki jak i płodu. Są to jednak przypadki rzadkie, a spadki cukru przeważnie można wyrównywać odpowiednią dietą.

Jedzenie małych porcji co 3 godziny zwykle skutecznie rozwiązuje problem hipoglikemii reaktywnej, a poronienia lub wady rozwojowe płodu nią spowodowane są bardzo sporadyczne i zdarzają się z reguły na skutek braku leczenia.

Badanie poziomu cukru w ciąży jest obowiązkowe, a jego wyniki zawsze trzeba skonsultować z lekarzem prowadzącym i – w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości – postępować zgodnie z jego zaleceniami.

Czy hipoglikemia reaktywna występuje u dzieci?

Niedocukrzenie organizmu oczywiście zdarza się u dzieci, a nawet niemowląt i noworodków, jednak nie jest ono diagnozowane jako hipoglikemia reaktywna. Ta postać zaburzeń gospodarki węglowodanowej charakterystyczna jest dla pacjentów dorosłych.

Niedocukrzenie u dzieci najczęściej diagnozowane jest u noworodków lub później – w wieku przedszkolnym. Epizody spadku cukru przeważnie wskazują na obecność cukrzycy typu 1, a objawy niedocukrzenia u dzieci to przede wszystkim:

• wzmożone pragnienie i wilczy głód (szczególnie na słodycze),
• niepokój,
• drżenie kończyn,
• kołatanie serca,
• bladość skóry,
• zimne poty.

Zaobserwowanie takich symptomów należy niezwłocznie skonsultować z pediatrą, ponieważ niski poziom cukru we krwi u dziecka może źle wpływać na funkcjonowanie jego mózgu i hamować rozwój psychiczny i intelektualny.

Na co uważać przy hipoglikemii reaktywnej?

Pacjenci ze zdiagnozowanym niedocukrzeniem poposiłkowym często martwią się tym, jakie zmiany powinni wprowadzić do swojego tryby życia, by niwelować dolegliwości i jak najskuteczniej wyrównywać poziom glukozy w organizmie. Stąd pojawiające się pytania o zależności hipoglikemia reaktywna a:

• sport – aktywność fizyczna wskazana jest przy wszelkich zaburzeniach poziomu glukozy, jednak należy pamiętać, że wysiłek dodatkowo obniża poziom cukru; radą na to może być zjedzenie pół godziny przed treningiem lekkostrawnego posiłku,
• bieganie – sporty ogólnorozwojowe jak bieganie czy pływanie obniżają glikemię, zatem, uprawiając je, należy pamiętać o systematycznym jedzeniu i kontrolowaniu poziomu cukru przed i po treningu,
• praca fizyczna – osoby z hipoglikemią reaktywną mogą ją podejmować, ale – podobnie jak w przypadku sportu – muszą się odpowiednio odżywiać i regularnie monitorować stan swojego zdrowia, np. przy pomocy glukometru,
• tycie i odchudzanie – wzmożony apetyt towarzyszący hipoglikemii może prowadzić do nadwagi; chcąc zgubić zbędne kilogramy, warto postawić na zdrową, zbilansowaną dietę bogatą w warzywa i produkty zbożowe oraz rozsądną aktywność fizyczną,
• alkohol – jak już zostało wspomniane, alkohol obniża poziom cukru we krwi, dlatego przy hipoglikemii należy go ograniczyć lub całkowicie wykluczyć z diety,
• kawa – jest produktem pobudzającym wydzielanie insuliny, dlatego przy niedocukrzeniu lepiej jej unikać,
• papierosy – palenie papierosów w każdej sytuacji szkodzi zdrowiu w znacznym stopniu, jest szczególnie groźne dla diabetyków, ponieważ podnosi poziom cukru; z tego samego powodu jest bardzo niewskazane przy hipoglikemii reaktywnej towarzyszącej stanowi przedcukrzycowemu,
• berberyna – jako środek hipoglikemizujący nie powinna być stosowana przy niedocukrzeniu bez konsultacji z lekarzem.

Aby, mimo wystąpienia hipoglikemii poposiłkowej, wciąż cieszyć się na co dzień wysoką jakością życia, najlepiej zrezygnować z używek, postawić na zbilansowaną dietę bogatą w witaminy i minerały wspomagające rozmaite zachodzące w organizmie procesy oraz postępować zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.