Kaszel jest to naturalny odruch obronny, mający na celu oczyszczenie dróg oddechowych z zalegających zbędnych treści (nadmiar wydzieliny, ciała obce etc). Powstaje na skutek nagłego uwolnienia powietrza w drogach oddechowych. Kaszel poprzedza szybki i gwałtowny wdech.
Potem następuje zamknięcie głośni (części krtani oddzielającej układ pokarmowy od dróg oddechowych) i jednoczesny skurcz mięśni brzucha, klatki piersiowej i miednicy – powoduje to nagły i znaczny wzrost ciśnienia w klatce piersiowej.
Otwarcie głośni powoduje gwałtowny spadek ciśnienia, a szybki przepływ powietrza zabiera ze sobą niepotrzebne treści, zalegające w drogach oddechowych.
Kaszel - na czym polega?
Odruch kaszlu jest skomplikowany i uczestniczą w nim:
- receptory umieszczone głównie w nosogardle, krtani, tchawicy, oskrzelach oraz w mniejszej ilości w opłucnej, osierdziu, przewodzie słuchowym zewnętrznym i przeponie;
- nerw błędny, prowadzący impulsy nerwowe z receptorów do ośrodka kaszlu, znajdującego się w mózgu (w moście i górnej części pnia mózgu);
- ośrodek kaszlu;
- nerwy odśrodkowe, prowadzące impulsy z ośrodka kaszlu do mięśni wykonawczych (brzucha, klatki piersiowej i miednicy);
- mięśnie.
Kaszel jest odruchem, to znaczy, że dzieje się niezależnie od woli człowieka, jednak możemy modulować jego przebieg dzięki wpływowy kory mózgowej na działanie odruchu.
Kaszel sam w sobie jest więc bardzo potrzebnym zjawiskiem, bez niego niemożliwe byłoby oczyszczanie dróg oddechowych, co powodowałoby zaleganie treści i zwiększenie możliwości infekcji i cięższy ich przebieg. Jeżeli jest więc to suchy kaszel przy banalnej infekcji wirusowej nie staramy się go na siłę zwalczać, a tym bardziej tego nie próbujmy, gdy kaszel jest mokry, produktywny i pacjent odpluwa wydzielinę.
Reklama
Co może osłabiać skuteczność kaszlu?
- Osłabienie mięśni brzucha, klatki piersiowej (spowodowane np. porażeniem mięśni).
- Zaburzenia ruchomości klatki piersiowej (np. na skutek stłuczeń lub złamań żeber).
- Zwiększenie lepkości śluzu (które występuje między innymi w przebiegu mukowiscydozy).
- Zaburzenia czynności aparatu rzęskowego - aparat rzęskowy są to ruchome rzęski, wyścielające drogi oddechowe; mają one za zadanie pomoc w wydalaniu zanieczyszczeń i zalegającego śluzu z dróg oddechowych. Rzęski ruszają się szybkiej w jedną stronę, powolnie wracając w drugą, „zaganiając” śluz z dalszych dróg oddechowych w stronę gardła. Rzęski również występują w nasieniowodach, jajowodach.
Reklama
Rodzaje kaszlu
Pod względem dźwięku kaszlu możemy wyróżnić:
- Kaszel suchy – jest męczący i nie powoduje odpluwania plwociny. Uciążliwy, zarówno dla chorego jak i dla otoczenia.
- Kaszel mokry - produktywny, występuje po nim odpluwanie plwociny. Niemowlęta nie potrafią odpluwać, dlatego najczęściej połykają plwocinę i potem wymiotują.
W zależności od czasu trwania możemy mówić o:
- Kaszlu ostrym – kiedy trwa krócej niż 3 tygodnie. Taki kaszel najczęściej towarzyszy infekcjom, ale także i aspiracji ciała obcego.
- Kaszlu przewlekłym – trwającym u dzieci powyżej 4 tygodni, u dorosłych powyżej 8 tygodni. Jest jednym z objawów przewlekłych chorób układu oddechowego, genetycznych np. mukowiscydozy, chorób o podłożu kardiologicznym. Przewlekły kaszel występuje także w nowotworach płuc.
Możemy też powiedzieć, że kaszel jest:
- Charakterystyczny – dla danej jednostki chorobowej lub przyczyny. Charakterystyczny jest kaszel dla krztuśca, choroby występującej u dzieci, jest to kaszel szczekający, napadowy, zanoszący z sinicą na końcu.
- Niespecyficzny – ten sam rodzaj kaszlu może występować w wielu chorobach, np. kaszel w przebiegu zapalenia zatok obocznych nosa i infekcji jest podobny i na samej tylko jego podstawie nie da się sprecyzować przyczyny.
Reklama
Przyczyny kaszlu u niemowląt
- aspiracja treści pokarmowej (zachłyśnięcie się podczas karmienia, jedzenia),
- wady wrodzone budowy układu oddechowego – np. przetoki przełykowo-tchawicze,
- zaburzenia neurologiczne związane z zaburzeniami połykania – powoduje to zwiększone prawdopodobieństwo zachłyśnięcia się i aspiracji treści do drzewa oskrzelowego, a to w kolei powoduje odruchowy kaszel,
- zakażenia (infekcje) – wirusowe, bakteryjne – krztusiec, chlamydiowe,
- palenie bierne – palenie powoduje kaszel na drodze podrażnienia nabłonka wyścielającego drogi oddechowe.
Reklama
Przyczyny kaszlu u dzieci przedszkolnych
- aspiracja ciała obcego – często są to małe części zabawek,
- zakażenia – u dzieci kaszel w zakażeniach wirusowych najczęściej ustępują po 1-2 tygodniach, czasem przedłużają się do miesiąca,
- astma,
- mukowiscydoza,
- palenie bierne,
- refluks żołądkowo-przełykowy – zarzucanie treści żołądkowej do przełyku i dalej może powodować suchy kaszel oraz inne objawy takie jak: chrypka, nawracające zapalenia oskrzeli, nawracające zapalenia ucha, ubytki szkliwa,
- przerost migdałków.
Reklama
Przyczyny kaszlu u dzieci szkolnych i młodzieży
- astma,
- zapalenie zatok obocznych nosa,
- zakażenia,
- palenie papierosów czynne lub bierne,
- kaszel psychogenny - najczęściej na niego zapadają dziewczęta 10-14 lat, po banalnej infekcji dróg oddechowych kaszel utrzymuje się przez wiele tygodni, ustępując w czasie snu a nasilając się przy osobach trzecich.
Reklama
Przyczyny kaszlu u dorosłych
- zakażenia,
- spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (np. w wyniku zapalenia zatok obocznych nosa),
- astma,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc),
- leki (np. inhibitory angiotensyny -ACEi, np. kaptopril, enalapril, cilazapril),,
- przyczyny kardiologiczne – występuje w nocy, towarzyszą mu objawy niewydolności krążenia,
- nowotwory płuc – objawy są zależne od stopnia zaawansowania choroby.
Kaszel rzadko jest objawem pojedynczym, często występuje w połączeniu z innymi, np.:
- gorączka, ogólne złe samopoczucie może wskazywać na infekcję dróg oddechowych,
- świsty, zaostrzenie po wysiłku lub ekspozycji na alergen, sezonowość występowania może sugerować astmę,
- długotrwała gorączka, spadek wagi, męczący kaszel występuje w przebiegu gruźlicy,
- jeżeli kaszel wystąpi nagle, razem z krztuszeniem się i dławieniem wskazywać może na aspirację ciała obcego lub pokarmu. Nieco teatralny kaszel, nasilający się przy osobach trzecich a znikający w nocy sugeruje psychogenne podłoże.
Kaszel - kiedy iść do lekarza?
Kaszel przewlekły u osób dorosłych w większości przypadków jest spowodowany przez więcej niż jedną przyczynę.
Jeżeli zauważysz któreś z poniższych objawów występujących razem z kaszlem, zgłoś się szybko do lekarza:
- spadek wagi,
- nocne poty,
- utrzymująca się gorączka,
- początek kaszlu przy karmieniu/jedzeniu,
- długotrwały kaszel z odpluwaniem obfitej plwociny,
- krwioplucie,
- zmianę charakteru kaszlu przewlekłego.
Przed wizytą dobrze jest odpowiedzieć na kilka prostych pytań, ułatwiających diagnostykę:
- Kiedy zaczął się kaszel? Np. podczas zabawy, nagle, od dłuższego czasu, bez uchwytnej przyczyny, w przebiegu infekcji.
- Jak długo trwa?
- Jakiego rodzaju to jest kaszel - suchy, mokry, szczekający, dudniący?
- Czy podczas kaszlu jest odpluwana jakaś wydzielina - ropna, śluzowa, obfita, skąpa, żółtawa, zielonkawa, nagle pojawiająca się, podbarwiona krwią, serowata?
- Czy występuje krwioplucie?
- W jakiej porze dnia występuje kaszel - przez cały dzień, w nocy, rano po przebudzeniu się?
- Czy jest jakiś czynnik, wyzwalający kaszel? Np. wysiłek fizyczny, kontakt z określonymi alergenami, zimno, sen, dym tytoniowy.
- Czy kaszel jest jedynym objawem? Czy też jest jeszcze np. gorączka, ból gardła, katar, biegunka, niedożywienie, chrypka, duszność, chudnięcie, świszczenie podczas oddychania. Sam kaszel może wskazywać na aspirację astmę, chorobą związana z układem krążenia i sercem.
- Czy kaszel występuje stale czy sezonowo?
Powiedz lekarzowi o wszystkich lekach, jakie zażywasz – głównie tych przeciw nadciśnieniu. Inhibitory angiotensyny (ACEi) o nazwach systematycznych takich jak kaptopril, enalapril, cilazapril czy inne jako działanie niepożądane mogą wywoływać kaszel. Nie odstawiaj jednak żadnych leków bez konsultacji ze swoim lekarzem.
Powiedz również o tym, czy palisz papierosy lub ktoś robi to w Twojej obecności, czy jesteś narażony na wdychanie szkodliwych, drażniących substancji (praca, dom, hobby).
Kaszel - diagnostyka
Diagnostyka kaszlu bywa długotrwała i z uwagi na małą specyficzność kaszlu jako objawu oraz mnogości chorób przebiegających z kaszlem – trudna.
Do podstaw należy wywiad i badanie fizykalne, w którym lekarz może wybadać ważne zjawiska i zmiany chorobowe, np. wydłużenie fazy wydechowej w astmie.
Pomocne a wręcz czasem niezbędne są również badania:
- RTG klatki piersiowej – pokazuje zmiany organiczne w miąższu płuc oraz sylwetkę serca,
- bronchofiberoskopia – przy jej pomocy można zlokalizować i usunąć ciała obce w drogach oddechowych,
- bronchoskopia – pozwala na obejrzenie wnętrza dróg oddechowych i pobranie wycinków,
- TK (HRCT) – tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości,
- próba tuberkulinowa – próba, dzięki której można stwierdzić aktywne zakażenie prątkami gruźlicy, stare zakażenie lub odczyn poszczepienny,
- badanie plwociny – mikroskopowe i bakteriologiczne, pozwala na ocenienie, czy jest odczyn zapalny w układzie oddechowym i określenia jego przyczyny (etiologii),
- spirometria – dobra metoda na stwierdzenie obturacji (zwężenia) w drogach oddechowych,
- morfologia krwi obwodowej – w tym badaniu można sprawdzić, czy kaszel na podłoże ogólnoustrojowe, np.: odczyny alergiczne czy zakażenie bakteryjne.
Kaszel - powikłania
Długotrwały, męczący kaszel może w skrajnych przypadkach powodować powikłania takie jak:
- omdlenie (na skutek zmian ciśnienia w klatce piersiowej, wywołanych nagłym i głębokim wdechem przy zamkniętej głośni oraz intensywnym i szybkim wydechem; zmiany te wpływają na zmniejszenie napływu krwi do serca i tym samym mniejszy wyrzut krwi z serca);
- odma opłucnowa;
- złamania żeber (w przypadku znacznego uszkodzenia żebra, np. na skutek obecności przerzutów nowotworowych lub zaawansowanej osteoporozy);
- urazy mięśni i nerwów międzyżebrowych.
