Co to jest mononukleoza zakaźna?
Jedna z chorób wirusowych to mononukleoza zakaźna. Jej przyczyną jest zakażenie wirusem Epsteina-Barra. Został on rozpoznany po raz pierwszy w 1964 roku przez takich badaczy jak: Michael Anthony Epstein, Yvonne Barr i Bert Achong.
Historia rozpoczyna się jednak znacznie wcześniej, w latach 50. XX wieku w Afryce. Wówczas to Denis Burkitt, irlandzki chirurg, szukał odpowiedzi na pytania związane z występowaniem u tamtejszych dzieci endemicznego nowotworu, obejmującego szczękę oraz żuchwę. W tkance pobranej przez Burkitta, badacze Epstein, Achong i Barr odkryli wirusa, a wiele lat później powiązano go ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chłoniaka Burkitta.
Natomiast powiązanie wirusa z mononukleozą nastąpiło wcześniej, bo w 1968 roku, czyli zaledwie 4 lata po jego odkryciu. W pierwszej fazie badań serologicznych wykorzystano jako kontrolę ujemną surowicę pozyskaną od techniczki. Ta w międzyczasie zachorowała na mononukleozę. Po jej wyzdrowieniu, zbadano ponownie jej próbkę i odkryto w niej przeciwciała swoiste dla EBV. To sprawiło, że badacze zaczęli analizować sytuację i odkryli, że to wirus jest odpowiedzialny za mononukleozę.
Wirus jest bardzo rozpowszechniony. Dotyczy praktycznie całej populacji bez względu na status ekonomiczny czy miejsce zamieszkania. Często jednak jest – mówiąc potocznie – uśpiony. Niektórzy badacze twierdzą, że wirus może towarzyszyć ludzkości od tysięcy lat, dlatego rozwinął on wiele sposobów na to, by doprowadzać do wieloletnich zakażeń komórek, nie wywołując stanu zapalnego u gospodarza.
Okres wylęgania się mononukleozy wynosi 30-50 dni. Objawy mijają zwykle po około 7-10 dniach, ale mogą utrzymywać się dłużej.
To, co charakteryzuje mononukleozę to szybkie namnażanie się wirusa – z jamy ustnej i gardła zakaża limfocyty B. Te infekują się między sobą, a potem przedostają się na śledzionę, węzły, chłonne, wątrobę.
Choroba w skrajnych sytuacjach może doprowadzić do niebezpiecznych powikłań, zdarza się to jednak rzadko. W klasyfikacji ICD-11 mononukleoza zakaźna wywołana wirusem Epsteina-Barra posiada kod 1D81.0. i znajduje się w klasie: „pewne choroby zakaźne i pasożytnicze”.
Reklama
Objawy mononukleozy zakaźnej
Początkowo u chorego z mononukleozą zakaźną pojawiają się takie objawy jak:
- złe samopoczucie,
- zmęczenie,
- osłabienie,
- ból głowy,
- apatia.
Kilka dni później, gdy choroba się rozwija, zaczynają występować takie symptomy jak: zapalenie gardła, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka. Nierzadko ze względu na podobne objawy mononukleozę można pomylić z anginą. Warto zwrócić tu uwagę na elementy odróżniające tę chorobę od anginy paciorkowcowej:
- powiększenie węzłów chłonnych – w przypadku anginy jest ono miejscowe, a mononukleozy uogólnione;
- gorączka – podczas mononukleozy może trwać 10 do nawet kilkunastu dni;
- wysypka – mononukleozie zakaźnej często towarzyszą plamki na podniebieniu miękkim i twardym, u niektórych chorych pojawiają się nadżerki na narządach płciowych.
Jak podaje dr hab. n. med. E. Kuchar w publikacji na łamach „Medycyny Praktycznej”, po podaniu amokscyliny, w przypadku 8 na 10 pacjentów pojawi się na ich ciele wysypka, przypominająca odrę.
Zakażenie wirusem EBV może dotknąć praktycznie każdego.
Reklama
Czy nosiciel mononukleozy zakaźnej zaraża?
Wirus mononukleozy zaraża człowieka na całe życie. W tym czasie występują okresy jego reaktywacji oraz wydalania w płynach ustrojowych. Jak można się zarazić mononukleozą zakaźną? Istnieje przynajmniej kilka dróg.
Zarażają nie tylko pacjenci ze stwierdzoną chorobą, ale również osoby w czasie rekonwalescencji po przejściu mononukleozy, a także chorzy przechodzący zakażenie bezobjawowo i nosiciele mononukleozy.
Ozdrowieniec może zarażać przez kolejne kilka do nawet kilkunastu miesięcy po wyjściu z choroby. Zarazić można się po bezpośrednim kontakcie z osobą zakażoną poprzez ślinę czy wydzieliny z nosa i gardła. Z racji tego, że wirus przenosi się przez ślinę, mononukleoza nazywana jest czasem też chorobą pocałunków.
Inne sposoby zakażenia to przetoczenie krwi albo przeszczep narządów, rzadziej natomiast droga płciowa.
Reklama
Badanie na mononukleozę zakaźną
Lekarz rozpoznaje mononukleozę na podstawie własnych obserwacji. Takie objawy kliniczne, które towarzyszą anginie, jak uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, to dla specjalisty sygnał, że w organizmie może rozwijać się mononukleoza.
Aby rozpoznać tę chorobę można zrobić także badania laboratoryjne. Diagnostyka opiera się na:
- badaniu krwi – mononukleozę zakaźną rozpoznaje się tu na podstawie liczby oraz zróżnicowania leukocytów;
- badaniach serologicznych – zwykle wykonywanych testem ELISA, wykrywają one przeciwciała przeciwko antygenom wirusa. Kontakt limfocytów z wirusem prowadzi do wytworzenia się przeciwciał. Ich celem jest zniszczenie patogenu, ale również zakażonych komórek.
Ostre zakażenie pierwotne charakteryzuje się tym, że wzrasta stężenie immunoglobulin. Należy pamiętać, że przeciwciała klasy IgM dla antygenu VCA wirusa rozpoznawane są na początku infekcji. Znikają po 4-6 tygodniach. Po 2-4 tygodniach wystąpienia ostrej fazy choroby pojawiają się przeciwciała IgG dla antygenu VCA.
Można również skorzystać z testu opartego na łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR). Dzięki temu testowi na monukleozę zakaźną można wykryć materiał genetyczny wirusa. Taki test pozwala na oszacowanie ilości cząstek wirusa w mililitrze krwi. Wykonuje się go nie tylko po to, by potwierdzić zakażenie wirusem, ale też monitorować przebieg choroby.
Ile kosztuje badanie na mononukleozę? Jego cena to koszt kilkudziesięciu, około 60 zł, w przypadku badania przeciwciał IgG i IgM (cena za każde osobne przeciwciało).
Jeśli chodzi o wyniki morfologii w przebiegu mononukleozy, ich interpretacji dokonuje lekarz biorąc także pod uwagę obraz kliniczny choroby. Niemniej jednak warto wskazać, że w badaniach poziom leukocytozy u chorych wynosi około 10-20 g/l. Podwyższone czasem są też transaminazy ALAT na poziomie 100-600 j.m./l.
Istotne jest też odróżnienie mononukleozy zakaźnej od zespołów mononukleozopodobnych, tj:
- adenowirusy,
- cytomegalia,
- angina paciorkowcowa,
- HIV,
- zakażenie Taxoplasma gonidii.
Reklama
Leczenie mononukleozy zakaźnej
W procesie leczenia mononukleozy stosuje się leki objawowe, dostosowane do konkretnych symptomów. Jak leczyć mononukleozę? Jeżeli choroba prowadzi do obrzęku i powiększenia migdałków, które utrudniają oddychanie, podawanymi lekami są te, zawierające glikokortykosteroidy. Niektórzy lekarze przepisują też leki z acyklowirem, choć należy podkreślić, że opinie co do jego stosowania są podzielone.
Do leczenia objawów wywołanych przez wirusy nie korzysta się z antybiotykoterapii, bo ta jest skuteczna jedynie w przypadku pojawienia się nadkażeń bakteryjnych. Jednakże często towarzyszą one mononukleozie, dlatego lekarze sięgają również po antybiotyki.
Należy pamiętać, że wirus mononukleozy zakaźnej pozostaje w organizmie chorego na zawsze. Może jednak pozostać uśpiony i reaktywować się.
Reklama
Mononukleoza zakaźna u dzieci
Ta choroba zakaźna dotyczy głównie dzieci po 4. roku życia, młodzieży oraz młodych dorosłych – wynika z pracy „Mononukleoza zakaźna – opis przypadku”, opublikowanej na łamach „Forum Medycyny Rodzinnej” (2015). Zwykle dzieci zarażają się przez kontakt z rówieśnikami.
Do klasycznych symptomów wskazujących na zakażenie wirusem zalicza się: gorączkę, ból gardła, powiększenie migdałków oraz innych węzłów chłonnych. Oprócz objawów mononukleozy opisanych powyżej, warto wspomnieć, że u dzieci pojawia się czasem też obrzęk powiek górnych.
Zazwyczaj jej objawy przypominają przeziębienie albo grypę. Może pojawiać się zmęczenie, biały nalot na migdałkach czy ból głowy.
Mononukleoza u dzieci może zwykle być leczona w warunkach domowych. Hospitalizacji wymaga natomiast wystąpienie:
- nadkażenia bakteryjnego;
- ciężkiej obturacji dróg oddechowych.
Wirus mononukleozy u dziecka często może nie dawać żadnych objawów. Zakażenie u przedszkolaków zwykle przechodzi bezobjawowo. Natomiast podatność na zakażenie pojawia się już po urodzeniu, kiedy to u niemowlęcia spada ilość przeciwciał otrzymanych od matki.
Reklama
Mononukleoza zakaźna u dorosłych
Według danych opublikowanych przez dra hab. n. med. E. Kuchara na łamach Medycyny Praktycznej co trzeci chory na mononukleozę to osoba dorosła. Zazwyczaj chorują osoby do 40. roku życia. Znacznie rzadziej choroba występuje u starszych.
Objawy mononukleozy u dorosłego zostały już omówione we wcześniejszej części artykułu. Jeżeli chodzi o to, ile trwa mononukleoza u dorosłych, to czas infekcji to nawet kilkanaście dni.
Leczenie obejmuje przyjmowanie leków przepisanych przez lekarza, rezygnację z aktywności fizycznej w celu uniknięcia pęknięcia śledziony i wypoczynek w łóżku.
Powikłania po mononukleozie zakaźnej
Okazuje się, że po przejściu mononukleozy powikłania pojawiają się rzadko. Jednakże do najbardziej poważnych należy pęknięcie śledziony, które zwykle występuje w 2-3 tygodniu choroby. Może być wynikiem niewielkiego urazu, ale czasem nie ma swojej przyczyny – jest samoistne.
Do innych niebezpiecznych powikłań po mononukleozie zaliczyć należy:
- śródmiąższowe zapalenie płuc,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- zaburzenia hematologiczne – są to m.in. skaza małopłytkowa, niedokrwistość aplastyczna oraz niedokrwistość hemolityczna,
- zaburzenia i zespoły neurologiczne – powikłania po przejściu mononukleozy zakaźnej mogą być konsekwencją zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Wśród nich wymienić można zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie Bella, ataksję, sztywność karku, a nawet zaburzenia z postrzeganiem przestrzeni, np. zespół Alicji w Krainie Czarów,
- zwiększenie ryzyka wystąpienia niektórych nowotworów,
- zapalenie trzustki,
- zapalenie jąder,
- miąższowe uszkodzenie wątroby.
Zakażenie wirusem Epsteina-Barra może prowadzić do zespołu przewlekłego zmęczenia. Osłabienie po chorobie, zazwyczaj mija po około 8 tygodniach. Dość częstym powikłaniem są nadkażenia bakteryjne.
