Co to jest nadczynność przytarczyc?
Stan, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji parathormonu to nadczynność przytarczyc. Warto przypomnieć, że przytarczyce to małe gruczoły wydzielania wewnętrznego, które znajdują się w dolnym i górnym biegunie tarczycy.
Zadaniem wskazanych gruczołów jest regulacja gospodarki wapniowej oraz fosforanowej w organizmie. Odpowiada za to dokładnie produkowany przez przytarczyce parathormon (PTH).
Dwa stany chorobowe związane z działaniem przytarczyc to nadczynność i niedoczynność przytarczyc.
Dziś lepiej przyjrzymy się nadczynności tych gruczołów. Choroba ta prowadzi do wzmożonej osteolizy i uwalniania wapnia do krwi oraz znacznego wydalania wraz z moczem wapnia i fosforanów. Wiąże się to z szeregiem konsekwencji zdrowotnych.
Nadczynność przytarczyc w klasyfikacji ICD 10 została oznaczona kodem E21. Poszczególne typy (pierwotny i wtórny) w nadczynności przytarczyc w ICD mają kolejno symbole: E21.0 oraz E21.1. W tej klasyfikacji wymienione są też: nadczynność przytarczyc inna oraz nadczynność przytarczyc nieokreślona.
Z kolei w nowszej klasyfikacji ICD 11, nadczynność przytarczyc ma kod 5A51. W definicji zawartej w tym miejscu można przeczytać, że pojawienie się nadczynności przytarczyc jest wywołane nadmierną produkcją parthormonu, zwykle spowodowaną guzem przytarczyc.
Czasem jednak nadczynność przytarczyc to odpowiedź na niedobór wapnia w organizmie. Do stanu zbyt niskiego poziomu tego minerału dochodzi w przewlekłej chorobie nerek lub z powodu niedoboru witaminy D3.
Reklama
Rodzaje nadczynności przytarczyc: pierwotna i wtórna
Wyróżnia się pierwotną i wtórną nadczynność przytarczyc. W tym pierwszym typie nadczynności praca komórek, które budują przytarczyce ulega zakłóceniu, przez co zaczynają produkować one zbyt dużą ilość parathormonu.
We krwi wzrasta wówczas poziom wapnia, jednakże jego produkcja nie zostaje powstrzymana. Zwykle wśród przyczyn nadczynności pierwotnej wymienia się gruczolaka.
Z kolei wtórna nadczynność przytarczyc to odpowiedź organizmu na obniżone stężenie wapnia we krwi.
Wtórna nadczynność przytarczyc
Czasem winnymi wystąpienia tego rodzaju nadczynności są choroby, które trwale sprawiają, że poziom wapnia we krwi jest poniżej ustalonych norm. Zdaniem Franciszka Kokota, Ewadra Franka, Ewy Płaczkiewicz-Jankowskiej, autorów publikacji “Wtórna nadczynność przytarczyc”, najczęściej wtórną nadczynność przytarczyc rozpoznaje się w przewlekłej niewydolności nerek.
Innym powodem wystąpienia wtórnej nadczynności przytarczyc mogą być stany chorobowe, którym towarzyszy hipokalcemia. Mówimy także o wtórnej żywieniowej nadczynności przytarczyc wywołanej dietą ubogą w pokarm zawierający wapń.
Jeżeli problem zostanie dostrzeżony w porę, a stężenie wapnia we krwi wyrównane wszystko powinno wrócić do normy.
Leczenie wtórnej nadczynności przytarczyc polega na usunięciu przyczyny obniżonej ilości wapnia. Jeżeli jednak jest to niemożliwe, specjaliści w pozbyciu się drugorzędowej nadczynności przytarczyc (takie jest inne określenie na wtórną nadczynność przytarczyc) stosują leczenie objawowe, w tym:
- działania prowadzące do wyrównania hipokalcemii i hiperfosfatemii;
- podawanie niewapniowych związków wiążących fosforany w przewodzie pokarmowym;
- podawanie aktywnych metabolitów witaminy D.
Niestety, gdy przyczyna hipokalcemii nie zostanie szybko usunięta, to nadprodukcja parathormonu może stać się niezależna od stężenia wapnia we krwi. Mówi się wówczas o trzeciorzędowej nadczynności przytarczyc.
Wtórna nadczynność przytarczyc pochodzenia nerkowego to jednak co do zasady odwracalny stan, kiedy to dochodzi do zwiększonego wydzielania PTH przez wtórnie przerośnięte przytarczyce.
Pierwotna nadczynność przytarczyc
Defekt komórek przytarczyc to jedna z przyczyn pierwotnej nadczynności przytarczyc.
Zwykle za nadczynnością przytarczyc stoi guz, gruczolak lub rak, który w wyniku nadmiernego nacisku na przytarczyce, prowokuje je do produkcji zbyt dużej ilości parathormonu.
Pierwotna nadczynność przytarczyc – opis choroby:
- objawy – pierwotna nadczynność przytarczyc daje objawy podmiotowe oraz przedmiotowe. Według tego podziału zaproponowanego przez Franciszka Kokota, Edwarda Franka oraz Ewę Płaczkiewicz-Jankowską, chory odczuwa ogólne osłabienie, depresję, bóle kostno-stawowe, a także objawy ze strony nerek. Z kolei do objawów przedmiotowych zalicza się problemy kostne wywołane uogólnionym lub miejscowym zrzeszotnieniem kości, może też pojawiać się nadziąślak, czyli inaczej guz dziąsła;
- leczenie – pierwotna nadczynność przytarczyc może być leczona zarówno w formie farmakologicznej, jak i operacyjnej. Jak jednak radzą przytoczeni powyżej autorzy, w przypadku jawnej (tzn. dającej objawy pierwotnej nadczynności przytarczyc) i braku przeciwwskazań, lekarz powinien rozważyć w pierwszej kolejności usunięcie guzów.
Nawrotowa nadczynność przytarczyc może w konsekwencji doprowadzić do uszkodzenia dróg moczowych i nerek. To również – jak twierdzą Krzysztof Tupikowski, Grażyna Bednarek-Tupikowska, Romuald Zdrojowy - autorzy publikacji na łamach “Urologii Polskiej” – jedna z przyczyn kamicy układu moczowego.
Reklama
Przyczyny nadczynności przytarczyc
W zależności od rodzaju nadczynności przytarczyc można wskazać na jej różne źródła. W przypadku wtórnej nadczynności przytarczyc obserwuje się jej pojawienie w niewydolności nerek. To właśnie problemy z nerkami tego rodzaju, zostały uznane przez Franciszka Kokota, Edwarda Franka, Ewę Płaczkiewicz-Jankowską, autorów publikacji “Wtórna nadczynność przytarczyc”, za najczęstszą przyczynę nadczynności przytarczyc.
Wtórna nadczynność przytarczyc pojawia się również niekiedy u dializowanych pacjentów. Świadczy to o tym, że stan nerek ma ogromny wpływ na cały organizm.
Z kolei pierwotna nadczynność przytarczyc jest wywołana hiperkalcemią, za którą stoi nadmierne wydzielanie parathormonu. Z reguły nadprodukcja parathormonu to konsekwencja guza przytarczyc, naciskającego na przytarczyce, co ma wpływ na jego nadprodukcję.
Do krwi wydzielany jest parathormon w nadmiarze, a z kolei przekłada się na podwyższony wapń we krwi i zwiększone wchłanianie wapnia przez jelita, a zahamowanie pozbywania się wapnia z moczem.
Bezpiecznym sposobem na łagodzenie nadczynności przytarczyc jest suplementacja witaminy D.
Inną metodą jest operacja, trzeba jednak mieć świadomość, że pooperacyjna niedoczynność przytarczyc, a także nagłe obniżenie poziomu wapnia w organizmie, może sprawić, że kości będą szybko i w dużym wymiarze pobierać wapń, co może doprowadzić do hipokalcemii. To tzw. zespół głodnych kości, skutek uboczny leczenia.
Reklama
Objawy nadczynności przytarczyc
Trzeba mieć świadomość, że nadczynność przytarczyc może nie dawać żadnych objawów, ale mogą być one również bardzo uciążliwe. Jak objawia się nadczynność przytarczyc? Oto symptomy, które można skojarzyć z chorobą:
- złe samopoczucie ogólne – apatia, smutek, stany lękowe, depresja;
- problemy z kośćmi – pojawiają się trudności z wchodzeniem po schodach, a każdy nawet najdrobniejszy uraz może skutkować złamaniem kręgosłupa lub żeber;
- w obrębie dziąseł może rozwijać się guz, tzw. nadziąślak;
- kwasica – zdaniem Izabeli Michałus, Franciszka Kokota oraz Edwarda Franka, zaburzeniom jonowym może towarzyszyć kwasica, pojawiająca się na skutek utraty dwuwęglanów podczas oddawania moczu;
- nadciśnienie – nadmiar wapnia może prowadzić do nadciśnienia tętniczego oraz zaburzeń rytmu serca. Wapń ma wpływ na skurcz naczyń krwionośnych oraz przewodzenie impulsów nerwowych;
- wymioty, a także inne dolegliwości układu pokarmowego, np. bóle brzucha; co ciekawe, nadczynności przytarczyc może towarzyszyć biegunka;
- guzy brunatne – jak piszą autorzy publikacji “Mnogie guzy brunatne w przebiegu pierwotnej nadczynności przytarczyc imitujące zmiany przerzutowe w kościach — opis przypadku” – guzy brunatne zalicza się do rzadko występujących objawów klinicznej pierwotnej nadczynności przytarczyc, pojawiającej się w krajach uprzemysłowionych.
Nadczynność przytarczyc może powodować świąd oraz inne objawy skórne, o czym w dalszej części artykułu.
Skórne objawy nadczynność przytarczyc
W przebiegu choroby nadczynności przytarczyc pojawiają się objawy skórne. Zaliczyć do nich można m.in. świąd skóry, który jest odpowiedzią organizmu na nadmiar wapnia.
Nadczynność przytarczyc charakteryzuje się również wypadaniem włosów, a także ich zbyt wolnym wzrostem. Co więcej, włosy stają się także znacznie bardziej osłabione i cienkie.
Psychiczne objawy nadczynności przytarczyc
U pacjentów z pierwotną nadczynnością przytarczyc obserwuje się szereg objawów psychopatologicznych. To właśnie w ten sposób manifestuje się choroba. Zdaniem autorów pracy poglądowej “Zaburzenia psychiczne u chorych z pierwotną nadczynnością przytarczyc”, opublikowanej na łamach “Psychiatrii” (2016) psychiczne objawy rozwijają się wraz z chorobą. Oznacza to, że:
- w początkowej fazie choroby pacjenci pomimo tego, że nie odczuwają dolegliwości somatycznych, borykają się z apatią, męczliwością, problemami z koncentracją, lękiem, zaburzeniami snu czy drażliwością;
- cięższe przypadki nadczynności przytarczyc mogą prowadzić do depresji, występowania urojeń, omamów, a nawet śpiączki.
Zdaniem wspomnianych badaczy, stopień nasilenia objawów może być zależny od stężenia wapnia w surowicy, ale trzeba pamiętać, że wrażliwość jest uzależniona od konkretnej osoby. Z kolei inna teoria, na którą powołują się wskazani autorzy, mówi, że zaburzenia psychiczne pojawiające się w przebiegu choroby to nie wpływ wapnia, ale takie uwarunkowania jak czynniki społeczno-kulturowe czy również osobowość przedchorobowa.
W pierwotnej nadczynności tarczycy obserwuje się też zaburzenia funkcji poznawczych. Jednakże przeprowadzenie leczenia operacyjnego, może pozytywnie wpłynąć na tego rodzaju możliwości intelektualne pacjentów. Ciekawe badania w tym zakresie przeprowadzili m.in.:
- Numann wraz z zespołem – przebadał on 10 pacjentów z pierwotną nadczynnością tarczycy oraz 10 innych osób, które miały prawidłowy poziom wapnia we krwi. Poddał ich siedmiu testom, m.in. Testowi Pamięci Wzrokowej Bentona, Testowi Inteligencji WAIS czy WMS, które wykazały poprawę w zakresie funkcji poznawczych – tj. pamięci krótkotrwałej, sprawności wzrokowo-przestrzennej, orientacji – po zabiegu paratyroidektomii;
- Prager wraz ze współpracownikami – badacze sprawdzili, w jakim czasie pacjenci po zabiegu operacyjnym dochodzą do siebie, a ich funkcje poznawcze ulegają poprawie. Do badania wykorzystano Test D2 – Test do Badania Uwagi oraz Test Zapamiętywania Liczb. Wyższe wyniki w Teście D2 rozpoznano już po 6 tygodniach, natomiast w Teście Zapamiętywania Liczb po 12 tygodniach.
Reklama
Nadczynność przytarczyc a tycie
Choroby przytarczyc związane z jej nadczynnością raczej nie powinny powodować tycia. Przybieranie na wadze występuje glównie przy niedoczynności gruczołów, jednakże nie należy wykluczyć możliwości wzrostu wagi, np. pod wpływem stosowanych leków do zwalczania nadczynności przytarczyc.
Reklama
Diagnostyka nadczynności przytarczyc. Jakie badania wykonać?
Zastanawiasz się, czy możesz mieć nadczynność przytarczyc i nie wiesz, jakie badania wykonać? Wahasz się, jak zbadać nadczynność przytarczyc?
W rozpoznaniu nadczynności przytarczyc istotną rolę pełnią:
-
badania laboratoryjne – nadczynność przytarczyc można diagnozować m.in. na podstawie badań z krwi i moczu;
- badania obrazowe – aby rozpoznać nadczynność przytarczyc potrzebna będzie scyntygrafia tarczycy, USG oraz RTG.
Diagnostyka nadczynności przytarczyc poprzez badania krwi pozwoli na ustalenie takich kwestii jak:
- pojawienie się hiperkalcemii, a więc wzrostu stężenia wapnia całkowitego we krwi. Stężenie to przewyższa wówczas 2,75 mmol/l. Tego rodzaju wyniki rozpoznaje się przy nadczynności przytarczyc pierwotnej oraz nadczynności trzeciorzędowej;
- obniżenie stężenia wapnia lub wapń w dolnej granicy – to objaw wtórnej nadczynności przytarczyc;
- podwyższenie stężenia PTH – jeżeli chcesz stwierdzić jakikolwiek typ nadczynności przytarczyc i nie wiesz, jakie badania wykonać, pamiętaj o zbadaniu tej wartości. Obecnie funkcjonującym oznaczeniem jest iPTH. Skrót ten oznacza sumę stężeń parathormonu oraz fragmentu jego łańcucha aminokwasowego;
- podwyższenie stężenia fosforanów – rozpoznawane w przypadku wtórnej nadczynności przytarczyc, ma związek z przewlekłą niewydolnością nerek;
- obniżenie stężenia fosforanów – obserwowane w przypadku pierwotnej nadczynności przytarczyc, gdy obserwuje się nadmierne usuwanie fosforanów z moczem.
Reklama
Leczenie nadczynności przytarczyc
Proces terapeutyczny jest wielokierunkowy. Zarówno pierwotną, jak i wtórną nadczynność przytarczyc można leczyć farmakologicznie, jak i operacyjnie. Wśród leków na nadczynność przytarczyc wymienia się:
- suplementację witaminą D – leczenie działa na podwyższony parathormon, który powinien wrócić do normy bez wywoływania kalcemii czy kalciurii;
- kalcymimetyki – leki zwiększają wrażliwość receptorów wapniowych na wapń pozakomórkowy, przyjmuje się je, gdy operacja obarczona jest zbyt dużym ryzykiem;
- bisfosfoniany – ich zadaniem jest hamowanie resorpcji kości oraz zmniejszanie nasilenia zespołu głodnych kości;
- leki hamujące wydzielanie parathormonu – zwykle po rozpoczęciu leczenia stopniowo zwiększa się dawkę leku, by osiągnąć odpowiednie stężenie parathormonu we krwi.
Celem leczenia nadczynności przytarczyc jest nie tylko zmniejszenie wydzielania parathormonu, uważanego za toksynę mocznicową, ale też zapanowanie nad zaburzeniami w obrębie kalcemii, fosfatemii, niedoboru witaminy D;
Jeżeli tego rodzaju leczenie nie przyniesie rezultatów konieczne może być leczenie operacyjne. Chcąc jednak z niego skorzystać trzeba spełnić szereg wytycznych.
Pierwotna nadczynność przytarczyc – wskazania do operacji:
W przypadku jawnej pierwotnej nadczynności przytarczyc, która jest wywołana rakiem albo gruczolakiem, niezbędne może okazać się usunięcie gruczolaka lub raka, a w niektórych przypadkach także gruczołów przytarczyc. Obecność takich zmian stanowi podstawowe wskazanie do operacji. Tego rodzaju leczenie może opierać się na takich metodach jak:
- paratyreiktomia totalna – lekarz usuwa wszystkie przytarczyce, a niewielki fragment wszczepia do mięśnia w kończynie górnej. Pozostałe przytarczyce zamraża się, by w razie wystąpienia niedoczynności tarczycy móc je na nowo wszczepić;
- paratyreiktomia subtotalna – usuwa się 3,5 przytarczyc, a pozostawiona połowa gruczołu ma produkować parathormon.
Operacja przy wtórnej nadczynności przytarczyc:
Wśród wskazań do operacji wtórnej nadczynności przytarczyc wymienić można:
- kamicę nerkową, rozwijającą się niewydolność nerek,
- zmniejszenie masy kostnej w kościach,
- rozwój przełomu hiperkalcemicznego,
- zwiększenie stężenia wapnia we krwi powyżej 3 mmol/l oraz zwiększanie jego wydalania z moczem,
- wiek pacjenta: w przypadku pacjentów poniżej 50. roku życia operacja może być przeprowadzona niezależnie od tego, czy występują objawy nadczynności przytarczyc.
Dieta przy nadczynności przytarczyc
Chcąc sobie pomóc, oprócz przepisanych leków, warto stosować dietę w nadczynności przytarczyc. Jeżeli w Twoim organizmie doszło do obniżenia poziomu fosforu, np. w wyniku pierwotnej nadczynności przytarczyc dieta powinna być bogata w ten składnik.
Uważaj, ponieważ w przypadku wtórnej nadczynności przytarczyc ten wskaźnik jest bardzo wysoki, dlatego nie powinno się wprowadzać jeszcze dodatkowej suplementacji fosforem. Tym samym pacjenci z nadczynnością wtórną powinni ograniczyć ich spożywanie, w przeciwieństwie do chorych na nadczynność pierwotną, którzy w ten sposób uzupełniają swoje braki.
Natomiast, gdy borykasz się z pierwotną nadczynnością przytarczyc możesz sięgnąć po takie produkty bogate w fosfor jak:
- mięso drobiowe;
- makaron, kasza;
- wędzone, a także świeże ryby;
- sery podpuszczkowe;
- wędliny;
- wątróbka;
- kawa;
- czekolada.
Drugim składnikiem jest wapń. Znajdziesz go w takich produktach jak: ryby, soja, mleko oraz przetwory mleczne, wody mineralne. Nie zapominaj również o suplementacji witaminą D, dostępną w wątróbce, jajach, rybach i tranie.
Suplementację wapniem zaleca się w przypadku hipokalcemii. Z kolei, gdy w organizmie występuje nadmiar wapnia, należy wręcz unikać tych składników.
Skutki nadczynności przytarczyc. Jakie są możliwe powikłania?
Niestety, nadczynność przytarczyc prowadzi do wielu przykrych konsekwencji zdrowotnych. Warto wylistować choroby, których przyczyną jest nadczynność przytarczyc.
Pierwotna nadczynność przytarczyc może powodować takie powikłania jak:
- osteoporoza – zwiększenie ilości wapnia w surowicy i moczu po pewnym czasie może doprowadzić do wystąpienia tej choroby;
- kamica nerkowa – nadmiar wapnia może skutkować kamicą układu moczowego, jak również pogorszeniem funkcji nerek.
Wśród możliwych powikłań nadczynności przytarczyc wymienić trzeba także takie powiązania jak:
- nadczynność przytarczyc a choroba wrzodowa,
- nadczynność przytarczyc a zapalenie trzustki.
Choroba może więc skutecznie zniszczyć organizm chorego. Dobrze wykonany zabieg usunięcia przytarczyc to szansa całkowitego wyleczenia, jednakże nawroty mogą zdarzyć się zawsze. Z tego powodu należy okresowo kontrolować ilość wapnia w surowicy.
Nadczynność przytarczyc w ciąży
Kolejną interesującą kwestią jest nadczynność przytarczyc a ciąża. Okazuje się, że choroba może prowadzić do wystąpienia u ciężarnej nadciśnienia, a także szeregu powikłań wynikających z nadciśnienia.
U kobiet w ciąży z nadczynnością przytarczyc obserwuje się również odwodnienie czy kamicę.
Nadczynność przytarczyc u matki dziecka jest równie niebezpieczna dla płodu. Może doprowadzić u niego do hypotrofii, a także do wystąpienia przedwczesnego porodu, a nawet zgonu przed narodzinami.
