Niedobór witaminy K - objawy, badanie

Witamina K to zbiorcza nazwa dla grupy związków, które pod względem chemicznym są pochodnymi chinonowymi, wykazującymi aktywność przeciwkrwotoczną. Do tej grupy należą:

• filochinon (witamina K₁) – występująca w świecie roślinnym,
• menachinon (witamina K₂) – produkowana przez drobnoustroje, również przez florę jelitową, stanowi częściowe źródło zapotrzebowania na witaminę K u dorosłego człowieka,
• menadion (syntetyczna witamina K₃).

Właściwości wszystkich trzech związków są podobne.

Rola witaminy K w organizmie

Najważniejszą funkcją witaminy K jest regulacja krzepliwości krwi – jest ona niezbędna do syntezy białek związanych z tym procesem. Witamina K kontroluje wytwarzanie wątrobowych czynników krzepnięcia: II (protrombiny), VII, IX i X. Bierze również udział w aktywacji 10-12 czynników krzepnięcia krwi. Ponadto uczestniczy w syntezie białek kości, poprzez regulację mineralizacji kości. Ma również właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybiczne.

Reklama

Źródła witaminy K

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę K jest pokrywane z dwóch źródeł, tj.:

• z żywności,
• syntezy bakteryjnej w jelitach.

W żywności witamina K występuje zarówno w produktach roślinnych, jak i zwierzęcych. Bogatym jej źródłem są zielone warzywa liściaste (zawartość witaminy K jest w przybliżeniu równa ilości chlorofilu). Natomiast nie ma jej w bezchlorofilowych (niezielonych) roślinach – do grupy tej zaliczane są owoce i produkty zbożowe, ubogim źródłem są również mięso i mleko. Poniższa tabela przedstawia źródła pokarmowe witaminy K z podziałem na jej zawartość w poszczególnych produktach:

Szacuje się, że z produktów warzywnych organizm jest w stanie wykorzystywać od 30 do 70% zawartej w nich witaminy K. Obróbka termiczna (w tym również sterylizacja) i przechowywanie raczej nie powodują strat tej witaminy.

Reklama

Przyczyny niedoboru witaminy K

Obecnie niedobory witaminy K należą do rzadkości, powszechnie występuje ona w żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a prawie połowa dostarczana jest z syntezy bakteryjnej w jelicie. Ponadto w organizmie istnieje biochemiczny mechanizm odzyskiwania witaminy K, który osobom dorosłym gwarantuje odpowiednią ilość tego składnika.

Jednakże niedobór witaminy K może pojawić się u dorosłych:

• otrzymujących w pokarmach niewielkie jej ilości,
• po urazach,
• po rozległych zabiegach operacyjnych,
• w wyniku długotrwałego żywienia pozajelitowego z (lub bez) jednoczesnym stosowaniem antybiotyków o szerokim spektrum działania.

Osoby w każdym wieku mogą być narażone na niedobór witaminy K, jeśli występuje u nich:

1. niedrożność dróg żółciowych,
2. zaburzenia wchłaniania
3. jakakolwiek choroba mająca związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem miąższu wątrobowego.

Pacjenci stosujący pewne leki, m. in.

• przeciwdrgawkowe,
• przeciwkrzepliwe,
• niektóre antybiotyki (zwłaszcza cyklosporyny),
• pochodne kwasu salicylowego 
• znacznie zwiększone dawki witaminy A i E

mają większe ryzyko wystąpienia krwawień związanych z niedoborem.

Niedobór witaminy K pojawia się czasami u ludzi starszych, głównie w wyniku zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego, obniżonego wydzielania żółci, chorób wątroby lub z powodu stosowania antybiotyków i innych leków.

Narażone na niego są również noworodki i to one stanowią najliczniejszą grupę, w której pojawiają się objawy niedoboru. Dzieje się tak, gdyż zaraz po urodzeniu ich układ pokarmowy nie jest jeszcze zasiedlony przez bakterie (które mogłyby syntetyzować witaminę K), a mleko kobiece zawiera niewielkie ilości tego składnika. Dlatego noworodkom po urodzeniu podaje się profilaktyczną pojedynczą dawkę witaminy K.

Reklama

Objawy niedoboru witaminy K

Objawy wywołane są przez zaburzenie prawidłowego funkcjonowania układu krzepnięcia krwi. Głównym objawem jest krwawienie, które może wynikać zarówno z niewystarczającej podaży tej witaminy w pożywieniu, jak i z innych przyczyn (patrz punkt Przyczyny niedoboru), np. z powodu przyjmowania leków mających antagonistyczne działanie w stosunku do witaminy K. Do objawów zalicza się również:

• łatwe powstawanie sińców,
• krwawienie z błon śluzowych, np.: krwawienia z nosa, krwotoki z przewodu pokarmowego,
• obfite miesiączki,
• krwiomocz,
• sączenie z miejsc nakłucia lub nacięcia powstałych podczas urazu,
• krwotoki wewnątrzczaszkowe (szczególnie niebezpieczne!).

Reklama

Niedobór witaminy K - choroba krwotoczna noworodków

Choroba krwotoczna noworodków wynikająca z niedoboru witamy K zwykle pojawia się od 1 do 7 dni od urodzenia i może przejawiać się krwotokami:

• pod powierzchnią skóry,
• z przewodu pokarmowego,
• klatki piersiowej
• w skrajnych przypadkach – wewnątrzczaszkowymi.

Późna choroba krwotoczna może pojawić się w okresie do 3 miesięcy po urodzeniu. Ma podobne objawy jak postać występująca w pierwszym tygodniu życia dziecka, dodatkowo towarzyszą jej zaburzenia wchłaniania i problemy z wątrobą. Ryzyko wystąpienia obu postaci choroby krwotocznej jest większe, jeśli matka zażywa:

• leki przeciwpadaczkowe z grupy pochodnych hydantoiny,
• antybiotyki z grupy cefalosporyn,
• leki przeciwzakrzepowe z grupy pochodnych kumaryny.

Reklama

Niedobór witaminy K - badania i leczenie

Rozpoznanie niedoboru witaminy K ustala się na podstawie objawówm oraz danych z wywiadu lekarskiego przeprowadzonego z pacjentem. W badaniach laboratoryjnych parametry potwierdzające niedobór tego składnika to wydłużone PT (czas protrombinowy) i PTT (czas częściowej tromboplastyny).

W leczeniu najczęściej stosowany jest filochinon (witamina K₁) – najlepszy efekt uzyskuje się podając dawkę leczniczą podskórnie lub domięśniowo. Dawka może być powtórzona po kilku godzinach. Poprawa może być widoczna już po 1-2 godzinach, ale najczęściej jest to 3-6 godzin. Czasami podczas podawania filochinonu mogą wystąpić groźne objawy nadwrażliwości na lek lub anafilaksji, m. in. pod postacią wstrząsu i/lub zatrzymania krążenia i oddychania.

Reklama

Niedobór witaminy K - profilaktyka

Jak już wspomniano wcześniej – człowiek pokrywa swoje dzienne zapotrzebowanie na witaminę K z dwóch źródeł, tj. z żywności i syntezy bakteryjnej w jelitach. Dla dorosłego człowieka, który dba o utrzymanie różnorodnej i zbilansowanej diety nie ma potrzeby suplementacji preparatami z witaminą K.edynie osoby, które cierpią na schorzenia i przyjmują leki wymienione w punkcie Przyczyny niedoboru powinny skonsultować ze swoim lekarzem opcję uzupełniania niedoboru tej witaminy.

Profilaktyką objęte są przede wszystkim noworodki i kobiety w ciąży. Witamina K₁ jest zalecana noworodkom w celu zapobiegania hipoprotrombinemii (niedoborowi protrombiny) i zmniejszenia częstości występowania krwotoków wewnątrzczaszkowych związanych z urazem porodowym oraz profilaktycznie, gdy rozważa się konieczność przeprowadzenia zabiegu operacyjnego.

Innym zalecanym postępowaniem jest:

• podawanie witaminy K₁ w dawkach zapobiegających matce przez tydzień przed oczekiwanym porodem,
• podawanie matce witaminy K₁ na 6-24 godzin przed porodem,
• ciężarne zażywające leki przeciwdrgawkowe powinny otrzymywać witaminę K₁ przez 2 tygodnie przed porodem, aby zapobiegać krwotokom u płodu.