Niedoczynność tarczycy - objawy i dieta. Czym grozi nieleczona?

Co to jest niedoczynność tarczycy?

Jak sama nazwa wskazuje, niedoczynność tarczycy to zaburzenie polegające na zbyt małej aktywności gruczołu tarczowego, odpowiedzialnego za produkcję hormonów.

Co to oznacza? Tarczyca wydziela hormony niezbędne dla prawidłowej pracy całego organizmu, biorące udział w tak ważnych procesach fizjologicznych, jak choćby metabolizm węglowodanów czy białek. Są to:

• tyroksyna (T4),
• trijodotyronina (T3),
• kalcytonina.

Ich prawidłowe stężenie to takie, które pokrywa zapotrzebowanie organizmu, a różne choroby tarczycy mogą powodować, że hormonów tych wydzielanych jest zbyt dużo lub zbyt mało.

Ten ostatni przypadek nazywany jest właśnie niedoczynnością tarczycy. Czy jest ona groźna? Często ma charakter przewlekły i wówczas - nieleczona - prowadzi do trwałego niedoboru hormonów, a tym samym do nieprawidłowego funkcjonowania innych narządów i całych układów.

Czy niedoczynność tarczycy jest chorobą immunologiczną? Jej podłoża mogą być różne. Niekiedy rzeczywiście towarzyszy ona schorzeniom o charakterze autoimmunologicznym, jako jeden z ich objawów, m.in. dość częstej choroby Hashimoto.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 choroby tarczycy oznaczone są symbolami E00 - E07, przy czym:

• E00.9 - wrodzony zespół niedoboru jodu, nieokreślony (w tym - wrodzona niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu BNO),
• E01.8 - inne choroby tarczycy z powodu niedoboru jodu i pokrewnych przyczyn (w tym - niedoczynność tarczycy wtórna do nabytego niedoboru jodu BNO),
• E02 - subkliniczna postać niedoczynności tarczycy
• E03 - niedoczynność tarczycy o innej etiologii; wraz z podgrupami:
  • E03.0 - wrodzona niedoczynność tarczycy z wolem rozlanym,
  • E03.1 - wrodzona niedoczynność tarczycy bez wola,
  • E03.2 - niedoczynność tarczycy wywołana leczeniem lub innymi egzogennymi substancjami (tzw. polekowa niedoczynność tarczycy),
  • E03.3 - niedoczynność tarczycy po przebytej infekcji,
  • E03.4 - zanik tarczycy (nabyty),
  • E03.5 - śpiączka w przebiegu obrzęku śluzowatego,
  • E03.8 - inne określone postacie niedoczynności tarczycy,
  • E03.9 - niedoczynność tarczycy, nieokreślona.

W nowszej wersji Klasyfikacji ICD-11 niedoczynność tarczycy oznaczona jest symbolem 5A00, a jej podgrupy to:

• 5A00.0 - wrodzona niedoczynność tarczycy
  • 5A00.00 - trwała wrodzona niedoczynność tarczycy z wolem rozlanym,
  • 5A00.01 - trwała wrodzona niedoczynność tarczycy bez wola,
  • 5A00.03 - przemijająca wrodzona niedoczynność tarczycy,
  • 5A00.04 - wrodzona niedoczynność tarczycy spowodowana niedoborem jodu,
  • 5A00.0Y - inna wrodzona niedoczynność tarczycy, określona,
  • 5A00.0Z - wrodzona niedoczynność tarczycy, nieokreślona,
• A500.2 - nabyta niedoczynność tarczycy,
  • 5A00.20 - niedoczynność tarczycy spowodowana lekami lub innymi substancjami egzogennymi
  • 5A00.21 - śpiączka śluzowata,
  • 5A00.22 - subkliniczna niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu,
  • 5A00.2Y - inna nabyta niedoczynność tarczycy, określona,
  • 5A00.2Z - nabyta niedoczynność tarczycy, nieokreślona,
• 5A00.Z - niedoczynność tarczycy nieokreślona.

Reklama

Rodzaje niedoczynności tarczycy

Jak widać w przytoczonych klasyfikacjach, niedoczynność tarczycy to zaburzenie o wielu obliczach. Jej postacie wyróżnia się przede wszystkim ze względu na podłoże występowania i tak, podział najbardziej podstawowy obejmuje niedoczynność wrodzoną i nabytą.

Z tą pierwszą człowiek przychodzi na świat, co oznacza, że zaburzenie występuje już na etapie płodowym. Nabyta rozwija się natomiast w późniejszym życiu, tj. dzieciństwie lub dorosłości.

Zarówno niedoczynność wrodzona, jak i nabyta, mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. Co to oznacza? Że zaburzenia wynikają albo ze zmian występujących w obrębie samego gruczołu (niedoczynność pierwotna), albo w obrębie przysadki mózgowej regulującej pracę tarczycy (niedoczynność wtórna).

Ponadto, ze względu na przyczynę powstawania lub przebieg choroby, wyróżnia się takie jej postacie jak niedoczynność subkliniczna, polekowa, pozabiegowa, jatrogenna, itd.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy

Zaburzenia pracy tarczycy (zarówno podwyższona jak i obniżona produkcja hormonów) mogą mieć dwojaki przebieg - jawny lub ukryty. Zmniejszona funkcjonalność gruczołu, która w wyraźny sposób nie daje o sobie znać, nazywana jest subkliniczną niedoczynnością tarczycy.

Co to oznacza? O zaburzeniu tym mówi się, kiedy wyniki badania TSH są obniżone, natomiast poziom T4 i T3 pozostają w normie. Nazywa się je ukrytym, ponieważ jego objawy nie są nasilone, a niekiedy trudno je w ogóle dostrzec.

Wśród najczęstszych wymienia się bóle głowy, uczucie zmęczenia i ospałość, obniżenie nastroju i uczucie zimna. Często są one jednak na tyle skąpe, że przypisuje się je błahym przyczynom, takim jak niewyspanie, niekorzystny biomet czy zwykłe przemęczenie.

Przyczyny subklinicznej niedoczynności tarczycy mogą być podobne, jak w przypadku jej postaci jawnej, natomiast o leczeniu powinien zadecydować lekarz. Niekiedy łagodna niedoczynność przez jakiś czas jest jedynie monitorowana, natomiast terapię rozpoczyna się dopiero po jej progresji do postaci jawnej klinicznie.

Leczenia wymaga jednak każda niedoczynność u kobiet starających się o dziecko. Zaburzenia czynności tarczycy mogą wpływać na ogólną gospodarkę hormonalną organizmu, a nawet utrudniać zajście w ciążę.

Ponadto mogą one pogłębiać się w czasie ciąży, co nie pozostaje bez wpływu na zdrowie matki oraz dziecka.

Wtórna niedoczynność tarczycy

Jeśli chodzi o podział niedoczynności na pierwotną i wtórną, jak już zostało wspomniane - zależy on od źródła zmian będących przyczyną niedoboru wydzielanych hormonów. Jeśli zmiany zachodzą w samym gruczole tarczowym, mówi się o niedoczynności pierwotnej, jeśli w przysadce mózgowej - o niedoczynności wtórnej (in. trzeciorzędowej).

Na czym polega podwzgórzowo-przysadkowa niedoczynność tarczycy? Otóż przysadka mózgowa to także gruczoł dokrewny, wydzielający różnorakie hormony. Jednym z nich jest TSH - hormon tyreotropowy, który pobudza do działania właśnie tarczycę.

Między tymi dwoma gruczołami obecna jest zasada sprzężenia zwrotnego. Wzmożone wydzielanie TSH przez przysadkę skutkuje wzmożonym wydzielaniem T3 i T4 przez tarczycę, jednak wzrost ich stężenia we krwi powoduje zmniejszenie produkcji TSH.

To dlatego przy nadczynności gruczołu tarczowego poziom TSH jest poniżej, a przy niedoczynności - powyżej normy. Jeśli przyczyną zaburzeń są zmiany w funkcjonalności przysadki, obecna jest więc niedoczynność wtórna, której objawy przypominają jednak te towarzyszące niedoczynności pierwotnej.

Zarówno w jednym jak i drugim przypadku wywołuje je bowiem niedobór hormonów tarczycy.

Wrodzona niedoczynność tarczycy

Tarczyca jest narządem, który wykształca się u człowieka bardzo wcześnie, bo już w trzecim tygodniu życia płodowego. Również jej rozwój czynnościowy rozpoczyna się wcześnie - już w 11 tygodniu gruczoł zaczyna wydzielać tyroksynę.

Niestety zdarza się, że już na etapie płodowym tarczyca działa nieprawidłowo i produkuje niewłaściwą ilość hormonów. Jednym z takich zaburzeń jest wrodzona niedoczynność tarczycy.

To choroba, której istotą jest wytwarzanie zbyt małej ilości hormonów w stosunku do zapotrzebowania organizmu, już w momencie przyjścia na świat. Jakie są przyczyny takiego stanu? Wymienia się ich kilka:

• agenezję - całkowity brak gruczołu tarczowego,
• aplazję - jego niewykształcenie, mimo obecności zawiązka,
• hipoplazję - niepełne wykształcenie tarczycy,
• ektopię - jej niewłaściwe umiejscowienie.

Kiedy i jak wykrywa się wrodzoną hipotyreozę? Jest to jedna z chorób, których obecność sprawdza się u każdego noworodka, w pierwszych dobach życia, za pomocą tzw. badań przesiewowych.

Celem wykonania testu pobiera się dziecku próbkę krwi, która następnie analizowana jest laboratoryjnie. Wynik potwierdzający obecność niedoczynności jest podstawą do niezwłocznego rozpoczęcia leczenia, koniecznego, by zapewnić dziecku prawidłowy rozwój.

Inne rodzaje niedoczynności tarczycy

Kiedy mówimy o niedoczynności tarczycy i jej rodzajach, zwykle chodzi o jej różny przebieg oraz różne podłoże jej występowania.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób jedną z grup jest „Niedoczynność tarczycy o innej etiologii”. W jej podgrupach znajduje się hipotyreoza wrodzona z wolem oraz bez niego, ale też — dość często zdarzająca się - niedoczynność polekowa, czyli powstająca na skutek przyjmowanych substancji.

Najczęściej zdarza się, że występuje ona podczas farmakologicznego leczenia nadczynności tarczycy. Jeśli środki hamujące wydzielanie hormonów przyjmowane są w zbyt dużych dawkach, może to prowadzić w konsekwencji do ich niedoboru.

Jatrogenna (spowodowana leczeniem innego zaburzenia) niedoczynność tarczycy może być nie tylko polekowa, ale też pooperacyjna.

Niektóre choroby gruczołu (np. guzki nowotworowe) leczy się chirurgicznie. Kiedy istnieje konieczność usunięcia całego narządu lub jego części, automatycznie dochodzi do zahamowania lub osłabienia jego funkcji wydzielniczej.

Tyreidektomia (całkowite wycięcie tarczycy), bez wsparcia farmaceutycznego, prowadziłaby do skrajnej niedoczynności tarczycy, dlatego pacjenci po zabiegu do końca życia muszą przyjmować leki regulujące gospodarkę hormonalną.

W innych przypadkach rzadko zdarza się ostry przebiega choroby. Zwykle zaburzenie zaczyna się od niedoczynności utajonej (zwanej też ukrytą), a w przypadku niepodjęcia odpowiedniego leczenia, rozwija się ona do postaci jawnej klinicznie, wpływającej na funkcjonowanie całego organizmu.

Reklama

Przejście z niedoczynności w nadczynność tarczycy - objawy

Nadczynność i niedoczynność tarczycy to stany niejako przeciwstawne. O ile przy nadczynności stężenie hormonów jest zbyt duże i wiąże się to z przyspieszeniem i nadmierną intensywnością różnych procesów fizjologicznych, o tyle przy niedoczynności niektóre procesy spowalniają i stają się „niewystarczające”.

Objawy tych dwu zaburzeń są więc w związku z tym różne i trudno je pomylić. Czy możliwe jest występowanie niedoczynności i nadczynności tarczycy jednocześnie? Jeśli traktować je jako zaburzenia czynnościowe gruczołu to nie - jedno z nich wyklucza drugie.

Zdarza się jednak, że niedoczynność pojawia się na skutek leczenia nadczynności lub odwrotnie. Kiedy jest moment przejścia między jedną dysfunkcją a drugą, następuje zmiana objawów - nadpobudliwość zastępuję ospałość, spadek masy ciała zastępuje tycie lub na odwrót.

Proces ten nie odbywa się z dnia na dzień, ale ma charakter stopniowy. Pacjenci borykający się z chorobami tarczycy często zastanawiają się, co jest groźniejsze - nadczynność czy niedoczynność gruczołu?

Trudno odpowiedzieć jednoznacznie na to pytanie, ponieważ zależy to od wielu czynników, takich choćby jak podłoże zaburzeń, ich głębokość i stopień zaawansowania.

Reklama

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Jak już zostało wspomniane, niedoczynność tarczycy może wynikać z wielu czynników. Co powoduje ją najczęściej? Do powszechnych przyczyn należą:

• niewłaściwa budowa anatomiczna - mała tarczyca nie zawsze wiąże się z produkcją małej ilości hormonów. Jej wymiary przy niedoczynności mogą pozostawać w normie, jeśli jednak gruczoł jest niewłaściwie lub nie w pełni wykształcony, często jego funkcjonalność jest osłabiona,
• niedobór jodu - jod jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gruczołu, a jego niedobór w diecie prowadzi do zaburzeń czynnościowych. W Polsce i innych krajach, gdzie istnieje obowiązek jodowania soli spożywczej problem ten jednak właściwie nie istnieje,
• niedobór selenu - zbyt niskie jego stężenie hamuje syntezę hormonów tarczycy, prowadząc do niedoczynności,
• niedobór żelaza - przyczynia się on do zmniejszonej syntezy hormonów tarczycy oraz wzmożonego wydzielania TSH przez przysadkę mózgową. Staje się to niekiedy przyczyną powiększenia tarczycy i jej niedoczynności. Stan taki może być skutkiem zbyt małej podaży żelaza w diecie lub zaburzenia jego wchłaniania,
• lit - odwrotnie niż jod i selen - lit w zbyt dużym stężeniu może powodować niedoczynność gruczołu tarczowego,
• choroby wątroby - istnieje silny związek między tarczycą a wątrobą, dlatego zaburzenia czynnościowe jednego narządu mogą stanowić podłoże zaburzeń drugiego. Niedoczynność tarczycy może przyczyniać się np. do stłuszczenia wątroby,
• radioterapia - niedoczynność tarczycy występować może po radioterapii przeprowadzanej w obrębie głowy lub szyi. Silne napromieniowanie niekiedy wywołuje uszkodzenie gruczołu, a co za tym idzie upośledza jej funkcjonalność,
• niewłaściwa praca nadnerczy - niedoczynność kory nadnerczy może skutkować niedoczynnością tarczycy - obydwa narządy stymulowane są bowiem za pośrednictwem przysadki mózgowej,
• predyspozycje genetyczne - czy niedoczynność tarczycy jest dziedziczna? Choroby autoimmunologiczne, którym towarzyszy zaburzenie, są uwarunkowane genetycznie, a ich występowanie w bliskiej rodzinie zwiększa ryzyko zachorowania,
• stres - pozostawanie pod wpływem przewlekłego lub silnego stresu negatywnie wpływa na zdrowie ogólne i może prowadzić do zaburzeń wydzielania hormonów tarczycy. Podczas stresu organizm nadmiernie produkuje adrenalinę, to zaburza niekiedy czynnościową aktywność przysadki i podwzgórza.

Reklama

Objawy niedoczynności tarczycy

Po czym rozpoznać zaburzenia czynnościowe tarczycy? Najważniejsze objawy niedoczynności to:

• powiększona tarczyca - niekiedy niedoczynności towarzyszy tzw. wole tarczycowe, czyli widoczne przez skórę powiększenie gruczołu. Kiedy tarczyca jest nabrzmiała, pojawiają się problemy ze swobodnym przełykaniem większych tabletek i uczucie guli w gardle, należy zgłosić się do lekarza. Rosnące wole może w późniejszej fazie powodować nawet problemy z oddychaniem i duszności.
• tycie - czy przy niedoczynności tarczycy się tyje? Niekontrolowany wzrost wagi mimo braku zmian nawyków żywieniowych bywa pierwszym alarmem, że tarczyca nie pracuje, jak należy. Niedobór jej hormonów spowalnia metabolizm, co skutkuje przybieraniem na wadze, nawet w przypadku osłabionego apetytu lub jego braku. Do tego dochodzi zatrzymanie wody w organizmie wywołujące nie tylko obrzęki, ale też przybieranie na wadze. Aby zachować wagę, trzeba na co dzień przestrzegać diety odpowiednio dobranej do zapotrzebowania kalorycznego. Jeśli natomiast przy zaburzeniu obserwuje się spadek wagi, należy niezwłocznie skonsultować objaw z lekarzem.
• brzuch tarczycowy - jest to potoczne określenie na otyłość brzuszną, która często towarzyszy niedoczynności. Objaw polega na nadmiernym odkładaniu się tkanki tłuszczowej właśnie w tych okolicach. Niekiedy dochodzi do tego uczucie wzdętego brzucha, ponieważ przy zaburzeniu pojawiają się także zaparcia i problemy z jelitami. Praca jelit może być spowolniona i utrudniona, a w konsekwencji pojawiają się czasem takie dolegliwości jak ból brzucha, wzdęcia i biegunka.
• bóle nóg - niedoczynności tarczycy towarzyszą sztywność i bóle mięśni oraz stawów (szczególnie stawów proksymalnych, czyli obręczy barkowej i biodrowej). Dolegliwości te powodują problemy z chodzeniem po schodach, uprawianiem sportów, a niekiedy też - codziennymi czynnościami. Może pojawiać się też opuchlizna w okolicy stawów, drżenie mięśni i ich osłabienie. Chorobie Hashimoto towarzyszy niekiedy fibromialgia, czyli przewlekłe bóle mięśni i stawów oraz punktowa nadwrażliwość na ucisk.
• objawy neurologiczne - choroby endokrynologiczne, a wśród nich niedoczynność tarczycy, mogą prowadzić do uszkodzenia nerwów, wskutek czego pojawiają się takie dolegliwości, jak parestezje (zaburzenia czucia i mrowienie wynikające z uszkodzenia nerwów) czy neuropatie.
• bóle i zawroty głowy - u wielu pacjentów przewlekłe bóle głowy są oznaką niedoczynności tarczycy. Niekiedy rozwija się też u nich migrena. Bóle przeważnie mają postać tępą, obustronną, czasem towarzyszy im wrażenie ucisku i kręcenia w głowie.
• problemy z sercem - wszelkie zmiany w aktywności hormonów tarczycy wywołują zmiany w czynności mięśnia sercowego. O ile przy nadczynności występują kołatania serca, o tyle przy niedoczynności zmniejsza się raczej jego kurczliwość, tętno spowalnia, a praca mięśnia słabnie lub staje się niemiarowa. W związku z tym możliwe są również skoki ciśnienia.
• potliwość - nadmierne pocenie i uderzenia gorąca są raczej oznakami nadczynności tarczycy, przy której procesy metaboliczne są przyspieszone. Przy niedoczynności zaburzenia termoregulacji polegają raczej na permanentnym uczuciu zimna. Charakterystyczny może być natomiast zapach potu, który staje się bardziej kwaśny i nieprzyjemny.
• senność - ponieważ niedoczynność tarczycy powoduje spowolnienie różnych procesów fizjologicznych, cały organizm zaczyna działać jakby „na wolnych obrotach”. Wiąże się to z bardzo charakterystycznym objawem zaburzenia - ciągłym uczuciem zmęczenia i ospałości, choć niekiedy zdarza się też ospałość w ciągu dnia oraz bezsenność nocą.
• spadek libido - u wielu pacjentów z niedoborem hormonów popęd seksualny znacząco maleje, co wiąże się ze złym samopoczuciem ogólnym, spadkiem nastroju i objawami depresyjnymi.

• cieśń nadgarstka - to jeden z objawów nietypowych, choć występujący wcale nie rzadko. Niedobór hormonów tarczycy predysponuje do powstania tej dolegliwości, której towarzyszy ból, mrowienie i zaburzenia czucia w obrębie dłoni.
• zaburzenia poziomu cukru - o ile spadek cukru bardziej charakterystyczny dla nadczynności, o tyle przy niedoborze hormonów tarczycy spowalnia proces wchłaniania glukozy, a odpowiedź insuliny na jej podwyższone stężenie zostaje osłabiona. Prowadzi to często do podwyższenia poziomu cukru we krwi. Brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do takich stanów jak mgła mózgowa.
• pogorszony wzrok - mogą występować zaburzenia ostrości widzenia, suchość oczu, wrażenie ich zmęczenia i podrażnienia.
• hormonalny nieżyt nosa - wodnisty katar może być powodowany zaburzeniami gospodarki hormonalnej organizmu. Zdarza się on w okresie dojrzewania, niektórych momentach cyklu miesiączkowego i właśnie przy niedoczynności tarczycy.
• padaczka - napady epilepsji towarzyszą niekiedy niedoczynności wywołanej chorobą Hashimoto.
• krwawienia z nosa - kruchość naczyń krwionośnych powoduje niekiedy częste krwawienia z nosa, jednak objaw należy zawsze skonsultować z lekarzem.

Wygląd przy niedoczynności tarczycy

Czy niedoczynność tarczycy wpływa na wygląd zewnętrzny i wygląd twarzy? Niektóre symptomy rzeczywiście dostrzegalne są gołym okiem, a wśród nich znajdują się:

• gorsza kondycja skóry - skóra przy zaburzeniu często staje się sucha, pozbawiona kolorytu i ciepła. Ma zwiększoną tendencję do różnego rodzaju uszkodzeń i podrażnień. Cera bywa brzydka, ziemista i zmęczona, pojawiają się na niej zmiany skórne (np. trądzik).
• obrzęk twarzy - w niektórych przypadkach (głównie w przebiegu choroby Hashimoto) niedoczynności tarczycy może towarzyszyć tzw. obrzęk śluzowaty. Polega on na obrzęku tkanek podskórnych, dając efekt nalanej twarzy, zmieniając jej ryzy i zubożając mimikę.
• drugi podbródek - kiedy w przebiegu choroby pojawia się wole tarczycowe, można odnieść wrażenie rośnięcia drugiego podbródka lub nabrzmiałej, opuchniętej szyi.
• wypadanie włosów - włosy często są suche, matowe i szorstkie. Podobnie jak skóra - tracą swoją naturalną odporność na łamliwość i uszkodzenia, a w konsekwencji są osłabione i bardziej podatne na wypadanie. Co ciekawe, w związku z zaburzeniem gospodarki hormonalnej, u kobiet wzrost stężenia męskich hormonów może prowadzić do wzrostu włosów na brodzie i innych rejonach twarzy.
• zmienione oczy - bywają one podrażnione, zmęczone i zapadnięte, w przeciwieństwie do wytrzeszczu oczu towarzyszącemu nadczynności gruczołu tarczowego. Przy obrzęku śluzowatym oczy wydają się pomniejszone, a ruchomość powiek zostaje upośledzona.
• suche dłonie - podobnie jak twarz, są one przesuszone, blade i zimne. Paznokcie stają się kruche, łamliwe i matowe, mają tendencję do rozdwajania.
• suche łokcie - nadmierna suchość skóry widoczna jest także w obrębie stawów łokciowych. Może też pękać i łuszczyć się.

Objawy psychiczne przy niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy, podobnie jak inne zaburzenia pracy gruczoły i wiele schorzeń o podłożu hormonalnym, objawia się nie tylko w sferze fizycznej, ale też psychicznej. Najczęściej występujące symptomy tego rodzaju to:

• nerwica lękowa - pacjenci zmagający się z niedoczynnością gruczołu są bardziej podatni na zaburzenia lękowe, odczuwanie strachu, ataki paniki.
• depresja - zaburzeniom hormonalnym często towarzyszą stany depresyjne objawiające się niechęcią do wszelkich aktywności, obniżonym poczuciem własnej wartości, ogólnym spadkiem nastroju.
• zmienność zachowania - czasem występuje tzw. huśtawka nastrojów, a zachowanie chorego ulega częstym zmianom - naprzemiennie występuje np. apatia i złość.

Psychika chorego na niedoczynność tarczycy często jest rozchwiana i wymaga psychoterapii lub leczenia psychiatrycznego. Psychiatra i endokrynolog powinni działać na zasadzie współpracy i w porozumieniu planować leczenie pacjenta, by było ono jak najbardziej skuteczne, a przyjmowane leki nie hamowały wzajemnie swojego działania.

Reklama

Badania na niedoczynność tarczycy

Diagnostyka różnych chorób tarczycy opiera się na laboratoryjnych badaniach krwi, określających poziom hormonu TSH oraz hormonów tarczycy i różnych badaniach obrazowych, w tym ultrasonografię, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny.

Jakie badania pozwalają rozpoznać niedoczynność? Zwykle postępowanie diagnostyczne zaczyna się od pobrania krwi. Czy wystarczy zwykła morfologia, by wykryć zaburzenie? Nie - trzeba określić przynajmniej poziom produkowanego przez przysadkę mózgową TSH.

Podwyższony wynik może świadczyć o niedoczynności i jest podstawą do zlecania dalszych badań. Niekiedy lekarz od razu zleca także określenie poziomu hormonów T3 i T4. Z reguły krew do zbadania wszystkich parametrów pobiera się jednorazowo.

W Internecie dostępne kalkulatory do obliczania poziomu hormonów, w których można samodzielnie obliczyć, czy uzyskany wynik świadczy o niedoczynności tarczycy, jej nadczynności czy braku zaburzeń.

Należy jednak pamiętać, że mimo dostępności takich rozwiązań, końcowej interpretacji wyników powinien zawsze dokonywać specjalista. Niekiedy wyniki samych testów krwi nie są wystarczające i lekarz pogłębia diagnostykę o badania obrazowe.

Jak zbadać wielkość i budowę gruczołu? Najczęściej wykorzystuje się do tego nieinwazyjne badanie USG, które w większości przypadków wystarcza, by określić echogeniczność, anatomię i rozmiary narządu.

W przypadku jednak, gdy badanie okazuje się niewystarczające, można wykonać też tomografię komputerową lub rezonans.

Ceny badań obrazowych z reguły są dość wysokie, jednak w przypadku podejrzenia chorób tarczycy z reguły można wykonać je bezpłatnie, korzystając z refundacji NFZ. Zlecanymi niekiedy badaniami uzupełniającymi są:

• określenie poziomu wapnia całkowitego (za wchłanianie tego pierwiastka odpowiadają hormony tarczycy, więc ich niedobór może prowadzić do spadku stężenia),
• określenie poziomu glukozy (jak już zostało wspomniane, poziom hormonów tarczycy wpływa na stężenie cukru we krwi),
• określenie poziomu homocysteiny (niski poziom T3 i T4 wpływa na zwiększenie stężenia tego aminokwasu).

Czy przy niedoczynności tarczycy można wykonywać tomografię komputerową z kontrastem jodowym? Z reguły zaburzenie nie jest przeciwwskazaniem do tego badania, jednak każdorazowo warto omówić sytuację z lekarzem prowadzącym.

Niedoczynność tarczycy a inne choroby

Badania na niedoczynność tarczycy są niekiedy zalecane przy innych chorobach, którym zaburzenie może towarzyszyć. Są to przede wszystkim:

• choroba Hashimoto - różnica między tym schorzeniem a „zwykłą” niedoczynnością polega przede wszystkim na jej autoimmunologicznym podłożu prowadzącym do przewlekłego stanu zapalnego gruczołu,
• cukrzyca - nie jest ona często chorobą współistniejącą z niedoczynnością tarczycy, jednak niekiedy obniżeniu poziomu hormonów towarzyszy wzrost poziomu cukru ze względu na zmniejszoną aktywność insuliny lub insulinooporność; czasem zaburzenia poziomu cukru (hiper- czy też hipoglikemia) występują równocześnie z chorobami tarczycy bez wpływu jednego zaburzenia na drugie,
• hiperprolaktynemia - jest jednym z częstych powikłań niedoczynności gruczołu tarczowego i może prowadzić do problemów z zajściem w ciążę,
• hiperurykemia - niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko zapadania na tę chorobę, której towarzyszy wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi,
• rak tarczycy.

W przypadku chorób nowotworowych niedoczynność może być też wynikiem leczenia (przede wszystkim usunięcia całego gruczołu lub jego fragmentu).

Zdarza się także, nie zaburzenie jest skutkiem farmakologicznego leczenia nadczynności, np. przy autoimmunologicznej chorobie Gravesa-Basedowa.

Reklama

Wyniki niedoczynności tarczycy

Jakie wyniki badań świadczą o niedoczynności tarczycy? Przede wszystkim jest to wynik TSH powyżej normy oraz zaniżone wyniki poziomu FT3 i FT4, czyli wolnych frakcji hormonów gruczołu tarczowego.

Czy zawsze parametry takie idą w parze? Nie, zdarza się bowiem, że TSH jest podwyższone, a T3 i T4 pozostają w normie - mówi się wówczas o niedoczynności subklinicznej.

Czy jednak TSH może być prawidłowe, kiedy tarczyca choruje? Zdarza się to rzadko, ale bywa np. że gruczoł jest powiększony, a wyniki badań krwi są w normie.

Wówczas konieczne jest wykonanie badań obrazowych celem ustalenia przyczyn zmian z budowie narządu. Jakie inne wyniki badań mogą być zaburzone przy nieprawidłowościach w pracy tarczycy?

• jod - jego niedobór stanowi jedną z przyczyn powstawania niedoczynności,
• biotyna - przyjmowana w zbyt dużych dawkach może wpływać na wyniki poziomu hormonów T3 i T4, jednak z reguły prowadzi do ich nadmiaru,
• ferrytyna - zbyt niska i zbyt wysoka może wpływać na produkcję hormonów T3 i T4. Przy jej niedoborze ich wydzielanie jest hamowane,
• żelazo - nadmiar pierwiastka w organizmie może prowadzić nawet do uszkodzenia gruczołu tarczowego i upośledzać jego funkcjonalność,
• cholesterol - niedoczynność negatywnie wpływa na wydalanie tzw. „złego cholesterolu” i prowadzi do zwiększenia jego stężenia,
• TBG - badanie poziomu globuliny wiążącej. Określanie tego poziomu służy ocenie wiązania hormonów T3 i T4 z białkami,
• tyrozyna - jej niedobór może leżeć u podłoża niedoczynności,
• kortyzol - badanie poziomu tzw. „hormonu stresu” często wykonuje się zarówno przy niedoczynności, jak i nadczynności tarczycy, ponieważ jego wysokie stężenie powoduje zmiany w pracy gruczołu,
• prolaktyna - jak już zostało wspomniane, czasem przy niedoczynności jej poziom ulega podwyższeniu.

Czy przy niedoczynności tarczycy zaburzeniu ulegają wyniki badań świadczące o obecności stanu zapalnego, takie jak PCT, CRP czy OB?

Na to pytanie trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ wiele zależy od podłoża problemu, występowania chorób współistniejących itd. Interpretacji wszystkich wyników powinien dokonywać lekarz w oparciu o pełen obraz kliniczny pacjenta.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Jak leczyć niedoczynności tarczycy, by wyrównać poziom hormonów i zniwelować objawy? Jaki lekarz zajmuje się zaburzeniami pracy gruczołu? Po zaobserwowaniu niepokojących objawów należy najpierw udać się do swojego lekarza POZ.

Niekiedy już on sam zleca pierwsze badania pod kątem niedoczynności (przeważnie są to badania krwi określające stężenia odpowiednich hormonów), a następnie kieruje pacjenta do specjalisty.

Lekarzem zajmującym się wszelkimi nieprawidłowościami pracy układu dokrewnego zajmuje się endokrynolog, jednak od jakiegoś czasu istnieje również ściślejsza specjalizacja - tyreologia.

Tyreolog zajmuje się typowo schorzeniami i zaburzeniami gruczołu tarczowego. To lekarz POZ powinien zdecydować, do kogo skierować pacjenta, ponieważ wiele zależy od podłoża zaistniałego problemu.

Leczenie stwierdzonej niedoczynności tarczycy również zależy w dużej mierze od jej przyczyny oraz ewentualnych chorób, które ją wywołują. Czy zaburzenie to jest całkowicie wyleczalne?

Niektóre jego postacie można wyleczyć (np. niedoczynność polekową o charakterze przejściowym), przy innych jednak można jedynie doprowadzić do wyrównania poziomu hormonów, by całkowicie wyeliminować skutki zaburzenia.

Leczenie z reguły opiera się właśnie na podawaniu środków hormonalnych przywracających równowagę. Po jakim czasie następuje poprawa? Potrzeba zwykle kilku dni systematycznego stosowania leków, by stężenie substancji się podniosło.

To, jakie środki należy zastosować w terapii, zależy przede wszystkim od źródła problemów. Przy niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborem jodu stosuje się preparaty z jodem.

Co ważne, znany roztwór jodku potasu, czyli płyn Lugola, dostępny w aptekach, nie nadaje się do picia, a wyłącznie do użytku zewnętrznego (na otarcia skóry, drobne rany itd.)!

Czy przy niedoczynności tarczycy potrzebna jest operacja? To zależy od przebiegu choroby, jej objawów, stopnia zaawansowania, itd. Jeżeli zaburzeniu towarzyszy np. wole tarczycowe uciskają na sąsiadujące z nim narządy, zabieg chirurgiczny może być konieczny.

Podobnie w przypadku wystąpienia zmian nowotworowych. Niekiedy pacjenci pytają, czy skuteczne są w leczeniu mniej inwazyjne metody - leki bez recepty, leki homeopatyczne, lampa solna czy rośliny o prozdrowotnych właściwościach, takie jak berberyna.

Niekiedy mogą one wspomóc tradycyjną terapię, natomiast nigdy nie powinny jej zastępować. O stosowanie wszelkich metod najlepiej zapytać lekarza prowadzącego.

Edukacja pacjenta z niedoczynnością tarczycy, dotycząca nie tylko leczenia, ale także codziennej diety i życia z zaburzeniem jest niezwykle ważna.

Lek na niedoczynność tarczycy

Środki na niedoczynność tarczycy mają z reguły postać tabletek. Bez względu na patogenezę powstałego zaburzenia, leczenie opiera się na uzupełnianiu niedoborów hormonów i nazywane jest leczeniem substytucyjnym.

Jakie leki stosuje się najczęściej? Z reguły pacjentowi podaje się lewotyroksynę, czyli lewoskrętny analog tyroksyny naturalnej, celem podniesienia jej stężenia. Dobrze wchłania się ona z przewodu pokarmowego, musi być jednak stosowana na czczo, ponieważ wiele pokarmów i napojów zakłóca jej działanie.

Działania niepożądane pojawiają się rzadko, jednak bardzo ważne jest odpowiednie dawkowanie preparatów hormonalnych. Zbyt mała dawka może nie podnieść wystarczająco poziomu hormonów, zbyt duża - przekształcić niedoczynność gruczołu w jego nadczynność. To dlatego środki tego rodzaju dostępne są wyłącznie z przepisu lekarza, a leki dostępne bez recepty mogą jedynie wspierać pracę narządu i wspomagać klasyczną terapię.

Czy leki na niedoczynność tarczycy powodują chudnięcie? Ponieważ przy zaburzeniu metabolizm zostaje spowolniony, a masa ciała często rośnie mimo stosowania niskokalorycznej diety, wyrównanie poziomu hormonów może przyczyniać się do ubytku kilogramów, ponieważ procesy przemiany materii znów przybierają na sile.

Leki takie nie mogą być jednak nigdy stosowane wyłącznie jako środki na odchudzanie, a ponadto wszelkie wątpliwości związane z utratą masy należy konsultować z lekarzem. Niekiedy, oprócz lewotyroksyny, do leczenia włącza się również trijodotyroninę (przeważnie po leczeniu operacyjnym).

Witaminy przy niedoczynności tarczycy. Co warto suplementować?

Niekiedy niedoczynności tarczycy towarzyszy niedobór pewnych ważnych dla organizmu substancji. Jakie witaminy i pierwiastki można suplementować, by wyrównać ich poziom? Przede wszystkim są to:

• witamina D3 - hamuje w organizmie rozwój stanów zapalnych, wspiera prawidłową pracę gruczołu tarczowego i spowalnia rozwój jego niedoczynności; jej niedobory zauważa się głównie u pacjentów cierpiących na chorobę Hashimoto,
• witamina B12 - podobnie, jak w przypadku witaminy D, tak i niedobór witaminy B12 występuje często przy niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto.

Oprócz witamin suplementy zalecane przy zaburzeniu zawierają ważne dla pracy tarczycy pierwiastki, a wśród nich: cynk, selen, żelazo i jod. W aptekach dostępne są preparaty wspierające kondycję gruczołu, zawierające wszystkie niezbędne substancje.

Suplementację tego rodzaju produktów, mimo że są one dostępne bez recepty, najlepiej skonsultować z lekarzem.

Zioła i rośliny na niedoczynność tarczycy. Jak wygląda leczenie naturalne?

Podczas leczenia niedoczynności warto zadbać o odpowiedni tryb życia, dietę i aktywność fizyczną. Terapię można także wspomagać naturalnymi metodami takimi jak zioła i przyprawy o prozdrowotnych właściwościach. Co wspiera prawidłową pracę gruczołu? Są to rośliny takie jak:

• ashwagandha - to roślina zaliczana do adaptogenów - poprawia ogólną kondycję organizmu, dodaje energii i sił witalnych; jej stosowanie może niwelować niektóre objawy niedoczynności tarczycy, a przede wszystkim uczucie zmęczenia i ospałość. Przyjmowanie ashwagandhy może być jednak niekorzystne przy zaburzeniu towarzyszącym chorobom autoimmunologicznym, ponieważ roślina stymuluje układ odpornościowy i wzmaga jego działanie,
• tarczyca bajkalska - to również popularny adaptogen, posiadający podobne właściwości co ashwagandha,
• moringa - dodaje energii, jest bogatym źródłem selenu,
• pokrzywa - zawiera jod oraz krzemionkę biorącą udział w odbudowywaniu gruczołu tarczowego,
• imbir - rozgrzewa, przyspiesza krążenie, wspiera odporność i metabolizm,
• niepokalanek - zmniejsza działanie prolaktyny, działa przeciwzapalnie, co jest pożyteczne np. podczas leczenia choroby Hashimoto,
• morwa biała - wspiera funkcjonalność gruczołu tarczowego,
• CDB (olej konopny) - pomaga przywrócić równowagę hormonalną,
• mięta - wspiera pracę układu pokarmowego, która przy niedoczynności tarczycy może być spowolniona lub utrudniona,
• pyłek pszczeli i miód - wspomagają wydzielanie tyroksyny,
• olej z wiesiołka - łagodzi stany zapalne i niweluje suchość skóry,
• olej z czarnuszki - przyspiesza przemianę materii, wspomaga odchudzanie, wspiera wydzielanie hormonów,
• kurkuma - jest silnym przeciwutleniaczem, hamuje rozwój stanów zapalnych, zalecana jest więc szczególnie przy zapaleniach tarczycy, również w chorobie Hashimoto,
• oliwka magnezowa - do stosowania zewnętrznego, działa odprężająco i rozluźniająco, ale też nawilża i wzmacnia suchą skórę.

Leczenie naturalne może wspomagać tradycyjną terapię niedoczynności tarczycy lub być stosowane w przypadkach, kiedy stan nie kwalifikuje się do leczenia, a jedynie jest regularnie monitorowany (np. niedoczynność subkliniczna).

Należy również pamiętać, że nie wszystkie rośliny, znane ze swych dobroczynnych właściwości, zalecane są akurat przy tym zaburzeniu. Ziołami, przy których stosowaniu należy zachować szczególną ostrożność, chorując na niedoczynność tarczycy są:

• czerwona koniczyna - może osłabiać działanie przyjmowanych leków hormonalnych, dlatego przed jej zastosowaniem należy poradzić się lekarza,
• kelp - posiada wysoką zawartość jodu i w związku z tym może działać niekorzystnie przy różnych zaburzeniach pracy tarczycy, głównie w nadczynności i chorobie Hashimoto. Jego stosowanie przy niedoczynności powinno być zawsze konsultowane ze specjalistą,
• melisa - wykazuje działanie uspokajające, w związku z czym może wzmagać uczucie ospałości, ponadto hamuje wydzielanie hormonów tarczycy,
• korzeń maca - zawiera substancje zaburzające wchłanianie jodu,
• kozieradka - zaburza gospodarkę hormonalną organizmu.

Warto pamiętać, że leczenie domowe najlepiej zawsze skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Działanie ziół może być bardzo różne u różnych pacjentów, zależeć od innych chorób, którymi są dotknięci, od prowadzonego przez nich trybu życia itd.

Dieta przy niedoczynności tarczycy

Codzienna, zbilansowana dieta to najlepsza recepta na zdrowie i poprawę kondycji. Jednak przy różnego rodzaju zdiagnozowanych schorzeniach nie wszystkie produkty są jednakowo zalecane do systematycznego spożywania.

Co jeść i co pić przy niedoczynności tarczycy, a czego lepiej unikać? Jedzenie spożywane na co dzień powinno być bogate w witaminy, pierwiastki i minerały dobroczynne dla pracy gruczołu, wspomagające jego funkcję wydzielniczą.

Jaki chleb wybierać przy zaburzeniu? Pacjentom z niedoborem hormonów tarczycy zaleca się wybieranie pieczywa bez glutenu. Powinno ono natomiast zawierać dużo błonnika wspierającego trawienie.

Bogatym źródłem błonnika jest pieczywo i inne produkty pełnoziarniste, kasze, płatki owsiane i siemię lniane. Jakie warzywa i owoce można jeść „bezkarnie”? Te, które są  bogate w jod, selen czy cynk, a przy tym nie zawierają substancji sprzyjających rozwojowi wola tarczycowego.

Jakie herbaty wspierają pracę tarczycy? W aptekach dostępne są specjalne mieszanki ziołowe wykazujące takie właściwości. Ograniczyć należy natomiast herbatę zieloną, która w większych ilościach może osłabiać narząd i jego funkcje.

Aby opracować korzystną dietę dla osób z niedoczynnością i otrzymać konkretne przepisy kulinarne, warto zgłosić się po pomoc do dietetyka. Podpowie on, jak “podkręcić” metabolizm przy niedoborze hormonów oraz jaka dieta będzie najlepiej wspierać leczenie w danym przypadku.

Dietetyk, na podstawie wywiadu z pacjentem wskaże również działanie konkretnych nawyków żywieniowych takich wegetarianizm, weganizm czy dieta keto. Produkty wspierające prawidłową pracę gruczołu to np.:

• soki owocowe i warzywne - są bogatym źródłem witamin i innych ważnych mikroelementów,
• czosnek - bogate źródło jodu i selenu - pierwiastków ważnych dla funkcjonowania gruczołu tarczowego,
• kiszonki (w tym kapusta i ogórki kiszone) - zalecane przy zaburzeniach tarczycowych, ponieważ w procesie fermentacji ulatniają się działające wolotwórczo goitrogeny,
• banany i awokado - zawierają tyrozynę potrzebną do syntezy hormonów tarczycy.

Czego nie jeść w większych ilościach przy niedoczynności tarczycy? Czego tarczyca nie lubi? Wśród produktów, których lepiej unikać, znajdują się np.:

• soja oraz jej przetwory, np. tofu - mogą one utrudniać wchłanianie leków stosowanych przy zaburzeniu,
• alkohol - jego długotrwałe lub częste picie obniża poziom hormonów tarczycy,
• kasza jaglana - zawiera substancje utrudniające syntezę hormonów,
• nabiał - lepiej jeść go w ilościach umiarkowanych i wybierać produkty nabiałowe bez laktozy,
• pomidory - spożywane w dużych ilościach zaburzają wchłanianie jodu,
• jarmuż - zawiera wolotwórcze goitrogeny,
• seler naciowy - należy do roślin zaburzających wchłanianie jodu.

Jak schudnąć przy niedoczynności tarczycy?

Czy przy niedoczynności tarczycy można stosować dietę odchudzającą?

Osoby borykające się z problemem niedoboru hormonów T3 i T4 powinny w sposób szczególny zwracać uwagę na bogactwo witamin i niektórych mikroelementów w pożywieniu, a stosowanie niektórych diet niesie ryzyko pogłębiania ich niedoborów.

O to, co jeść, aby schudnąć, najlepiej zapytać lekarza prowadzącego lub wykwalifikowanego dietetyka. Pomogą oni tak dobrać jadłospis, by przy niskiej kaloryczności dostarczał organizmowi potrzebnych mu substancji.

Samodzielne narzucenie sobie głodówki czy diety redukcyjnej może nie być dobrym pomysłem, warto natomiast zacząć od unikania żywności przetworzonej, która źle wpływa na metabolizm i znacząco obciąża układ pokarmowy.

Wzbogacenie codziennej diety o produkty nieprzetworzone, w tym owoce, produkty pełnoziarniste, warzywa surowe i gotowane, ułatwia trawienie i przyspiesza metabolizm, co jest konieczne do zdrowego chudnięcia.

W niektórych przypadkach zaleca się stosowanie tzw. postu przerywanego. Polega on na robieniu w ciągu doby 16-godzinnej przerwy w jedzeniu (np. brak posiłków od 19 wieczorem do 11 rano następnego dnia i powrót do jedzenia na kolejne 8 godzin).

Praktyk takich nie powinno się jednak rozpoczynać bez konsultacji z lekarzem. Aby zrzucić zbędne kilogramy, należy także pamiętać o odpowiednim nawadnianiu organizmu i umiarkowanej aktywności fizycznej (ciężkie treningi wysiłkowe nie są wskazane przy niedoczynności tarczycy).

Niedoczynność tarczycy u dzieci i w okresie dojrzewania

Niedoczynność tarczycy występuje nie tylko u dorosłych, ale też u młodzieży i dzieci, nawet tych najmłodszych.

Wrodzona diagnozowana jest u noworodka już w pierwszych dniach życia, podczas badań przesiewowych, a jej najczęstszą przyczyną jest nieprawidłowy rozwój gruczołu na etapie płodowym.

Choroby tarczycy u dzieci mogą być niekiedy trudne do rozpoznania, ponieważ mali pacjenci nie zawsze zgłaszają swoje dolegliwości, czasem nie potrafią ich nawet nazwać.

Warto więc wiedzieć, jakie są objawy niedoczynności u dzieci i niemowląt, by zachować czujność i w razie czego odpowiednio wcześnie podjąć właściwe kroki.

Niektóre z nich podobne są do objawów u dorosłych, jednak istnieją też takie, które charakterystyczne są dla okresu wzrastania i rozwoju. U niemowląt są to przede wszystkim:

• żółtaczka fizjologiczna trwająca dłuższy czas,
• większe ciemiączko,
• szersze szwy czaszkowe, czyli włókniste przestrzenie między kośćmi czaszki,
• osłabione łaknienie,
• wychłodzenie organizmu,
• przepuklina,
• nadmierna senność,
• zaparcia,
• spowolnione przybieranie na wadze,
• sucha skóra,
• chrypa,
• opóźnione ząbkowanie.

U starszych dzieci i u nastolatków w okresie dojrzewania można natomiast zaobserwować takie symptomy jak:

• spowolnione wzrastanie lub jego zahamowanie,
• opóźniona wymiana zębów,
• opóźnione dojrzewanie płciowe,
• zła tolerancja niskich temperatur,
• zaparcia,
• zła kondycja skóry (suchość, brak odporności na uszkodzenia),
• zła kondycja włosów (włosy suche, łamliwe, wypadające),
• senność i zaburzenia koncentracji,
• pogorszenie wyników w nauce,
• przyrost masy ciała mimo słabego łaknienia.

U dzieci często ospałość, nadpobudliwość, brak koncentracji czy problemy z zapamiętywaniem kojarzy się z zupełnie innymi dolegliwościami, głównie tymi na tle psychicznym.

Warto jednak zawsze zacząć od badań ogólnych i określenia poziomu hormonów tarczycy, by w pierwszej kolejności wykluczyć tego rodzaju zaburzenia.

Niedoczynność tarczycy w ciąży

Tarczyca w ciąży „zachowuje się” nieco inaczej niż poza ciążą, na co wpływ mają silne zaburzenia hormonalne, charakterystyczne dla tego okresu.

W pierwszym trymestrze gruczoł bywa powiększony, a ilość wydzielanych przez niego hormonów rośnie nawet dwukrotnie. W kolejnych trymestrach, kiedy poziom hCG już spada, wahania te powinny samoistnie ustąpić.

Niedoczynność tarczycy wykryta w ciąży wymaga niezwłocznego rozpoczęcia leczenia. To bardzo ważne, by poziom hormonów T3 i T4 był wówczas na właściwym poziomie. Ich niedobór może być bowiem groźny w skutkach, zarówno dla kobiety ciężarnej, jak i rozwijającego się w jej macicy dziecka.

Badanie TSH jest obligatoryjne już w pierwszych tygodniach ciąży, ponieważ zaburzenie późno wykryte zwiększa ryzyko wystąpienia jego konsekwencji. Objawy niedoczynności w ciąży to m. in.:

• nadmierne przybieranie na wadze,
• wole tarczycowe,
• uczucie ciągłej ospałości i zmęczenia,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• zaparcia,
• problemy z koncentracją,
• zimne dłonie i stopy,
• sucha skóra,
• zła kondycja włosów i paznokci.

Czy niedoczynność tarczycy w ciąży mija samoistnie? Stężenie hormonów, podniesione w pierwszych tygodniach, w późniejszych zaczyna jeszcze spadać, dlatego podejrzenie ich niedoboru należy jak najszybciej zgłosić lekarzowi prowadzącemu.

Czy istnieje związek między chorobami tarczycy a wynikiem testu PAPP-A? Niedoczynność nie powinna mieć wpływu na wynik badania, jednak jego interpretacji powinien zawsze dokonywać lekarz.

Wpływ, jaki zaburzenie może mieć na dziecko, obejmuje szereg nieprawidłowości, w tym odklejenie łożyska, nadciśnienie ciążowe, krwawienia, a nawet poronienie. Problemem jest jednak nie tylko niedoczynność gruczołu tarczowego w ciąży, ale też przy jej planowaniu. Dlaczego?

Ponieważ niedobór hormonów może zaburzać cykl menstruacyjny, a nawet prowadzić do zahamowania owulacji, starania o dziecko bywają bardzo utrudnione.

Zajście w ciążę staje się znów możliwe, kiedy dzięki leczeniu farmakologicznemu poziom hormonów wraca do normy. Niedoczynność tarczycy może być problemem także po porodzie, kiedy organizm kobiety jest szczególnie narażony na anemię, a wahania hormonów mogą zaburzać karmienie piersią.

Nieprawidłowa laktacja polega przede wszystkim na nadprodukcji lub - przeciwnie - niedoborze pokarmu.

Niedoczynność tarczycy u kobiet

Ogólnie rzecz ujmując, kobiety znacznie częściej zapadają na wszelkie choroby tarczycy, niż mężczyźni. Hormony odgrywają w kobiecym organizmie bardzo istotną rolę i regulują wiele fizjologicznych procesów, dlatego wszelkie jej zaburzenia od razu prowadzą do istotnych konsekwencji i wyraźnych objawów. Jakie mogą być objawy i konsekwencje niedoczynności tarczycy u kobiety? Wśród nich warto wymienić choćby:

• zaburzenia miesiączki - przy niedoczynności okres może być długi, nieregularny lub też spóźniający się. Niekiedy skutkiem zaburzeń jest nawet brak okresu i brak owulacji związany ze zbyt małą ilością progesteronu. Charakterystyczne dla kobiet cierpiących na niedobór hormonów tarczycy są też wyjątkowo bolesne miesiączki. Pomocne przy tych dolegliwościach mogą być niekiedy tabletki antykoncepcyjne, które podczas leczenia tarczycy można przyjmować, jednak wyłącznie po konsultacji z lekarzem.
• przerost endometrium lub endometrioza - mała ilość hormonów tarczycy może prowadzić do wzrostu stężenia estrogenów i nadmiernego rozrostu tkanki endometrialnej.
• zmiany w piersiach - niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko powstawania łagodnych, torbielowatych zmian w obrębie piersi, jednak zauważenie jakichkolwiek symptomów (wyciek z sutka, zgrubienie, guzek) należy natychmiast skonsultować z lekarzem.
• nadmierny cellulit - spowolniony metabolizm przyczynia się do odkładania większych ilości tkanki tłuszczowej, co niekiedy skutkuje pojawieniem się lub powiększeniem cellulitu.

Oprócz wymienionych symptomów i skutków niedoczynności, pojawiają się u kobiet również objawy charakterystyczne dla wszystkich pacjentów z zaburzeniem, takie jak senność, zmęczenie i przybieranie na wadze itd.

Niedoczynność tarczycy u mężczyzn

Choć tarczyca u mężczyzn choruje rzadziej niż u kobiet, nie oznacza to, że żadne zaburzenia jej pracy ich nie dotykają. Mężczyźni także profilaktycznie powinni co jakiś czas badać u siebie poziom TSH celem wykrycia lub wykluczenia nadczynności i niedoczynności tarczycy.

Nieleczony niedobór hormonów wydzielanych przez gruczoł także dla nich może być przykry w skutkach, wpływając negatywnie chociażby na sprawność seksualną, a niekiedy nawet na płodność.

Zaburzenie przyczynia się często do spadku libido oraz utrudniać erekcję, co wiąże się z obniżonym poziomem męskiego hormonu - testosteronu. U mężczyzn pojawiają się tej symptomy typowe dla niedoczynności, takie jak zmęczenie, ospałość, tycie czy bóle mięśniowo-stawowe.

Ich połączenie wraz z obniżeniem sprawności seksualnej często prowadzą do nasilenia objawów psychicznych - spadku nastroju i poczucia własnej wartości, frustracji, stanów depresyjnych.

Leczenie niedoczynności tarczycy u mężczyzn wygląda w zasadzie tak samo, jak u kobiet, a wyrównanie poziomu hormonów skutkuje zniwelowaniem objawów i poprawą samopoczucia.

Życie z niedoczynnością tarczycy

Przy dzisiejszych metodach leczenia i skuteczności środków farmakologicznych zaburzenie nie wpływa w większym stopniu na jakość życia. Istnieją jednak pewne zalecenia, które wspierają terapię i pozwalają pacjentowi cieszyć się dobrym samopoczuciem.

Czego nie wolno robić? W większości przypadków nie ma tak restrykcyjnych zasad, zakazujących różnych praktyk. Najlepiej jednak zrezygnować z niezdrowych nawyków, takich jak jedzenie przetworzonej żywności, używki (palenie papierosów, picie alkoholu), brak aktywności fizycznej, niewysypianie się, picie zbyt małej ilości płynów. Pacjenci pytają też czasem o związek między niedoczynnością tarczycy a:

• oddawaniem krwi - choroby tarczycy są przeciwwskazaniem do oddawania krwi,
• szczepieniem na COVID-19 - niedoczynność nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, jednak o chorobie należy koniecznie poinformować lekarza kierującego,
• tężnią solankową - jod zawarty w tężniach może uzupełniać niedobory pierwiastka w organizmie, jednak pacjenci ze stwierdzoną niedoczynnością powinni w sprawie ich korzystania poradzić się lekarza prowadzącego, podobnie jak w kwestii dłuższych pobytów nad morzem,
• sauną - zaburzenia hormonalne - w tym niedoczynność tarczycy - są przeciwwskazaniem do korzystania z sauny,
• morsowaniem - jest ono jedną z metod na poprawienie tolerancji zimna, jednak zaburzenia endokrynologiczne są przeciwwskazaniem do zażywania lodowatych kąpieli lub poddawania się krioterapii,
• piciem kawy - kawa podnosi ciśnienie, przyspiesza krążenie i pobudza, może więc delikatnie niwelować objawy niedoboru hormonów tarczycy, jednak w jej spożywaniu warto zachować umiar; poranną kawę należy pić co najmniej pół godziny po zażyciu leków, by uniknąć interakcji,
• znieczuleniem ogólnym - o rodzaju znieczulenia powinien zawsze decydować lekarz anestezjolog; pacjent zobowiązany jest poinformować go o wszystkich swoich chorobach, w tym - niedoczynności gruczołu tarczowego, by mógł ocenić, czy narkoza jest bezpiecznym rozwiązaniem,
• pracą w nocy - przy zaburzeniu bardzo ważna jest odpowiednia ilość snu, dlatego osoby pracujące nocą powinny zadbać o odpowiednią długość i higienę snu o innych porach, by organizm mógł efektywnie się regenerować,
• akupresurą - metoda ta pomaga niwelować różne objawy choroby, jednak przed jej zastosowaniem należy poradzić się lekarza,
• ziołami na pamięć i koncentrację - ze stosowaniem wszelkich preparatów ziołowych należy być ostrożnym, a oto, jak poprawić pamięć przy niedoczynności tarczycy, najlepiej zapytać lekarza POZ lub endokrynologa,
• sportem - umiarkowany wysiłek fizyczny jest jak najbardziej wskazany, jednak nie wszystkie dyscypliny są korzystne dla chorych na niedoczynność. Jakie ćwiczenia przy zaburzeniu są dobre, a czego lepiej unikać? Warto postawić na sporty ogólnorozwojowe, ale uprawiać je rozsądnie i na miarę swoich sił. Lepiej natomiast zrezygnować z ciężkich dyscyplin wysiłkowych i ćwiczeń na platformie wibracyjnej. O radę w tej sprawie można też poprosić lekarza prowadzącego.

Kosmetyki i zabiegi estetyczne przy niedoczynności tarczycy

Sama niedoczynność tarczycy w większości przypadków nie jest przeciwwskazaniem do wykonywania zabiegów estetycznych i kosmetycznych, szczególnie, gdy jest leczona, a poziom hormonów wyrównany.

Należy jednak zawsze przed zabiegiem skonsultować się z lekarzem lub poinformować o zdiagnozowanej chorobie kosmetologa. Wiele zależy tu od podłoża zaburzeń, a nie samego niedoboru hormonalnego.

Problem pojawia się szczególnie przy chorobach autoimmunologicznych, które wiążą się z zaburzeniami pracy układu odpornościowego. Przy różnych zabiegach bardziej inwazyjnych, w których np. do tkanek wprowadza się ciała obce (implanty i inne wypełnienia), właściwe funkcjonowanie tego układu jest bardzo ważne.

Konsultacja z lekarzem i wykonanie zleconych przez niego badań jest bardzo ważna przed wszelkimi zabiegami, w tym tak popularnymi jak:

• tatuaż,
• makijaż permanentny,
• depilacja laserowa.

W niektórych przypadkach nawet manicure typu hybryda nie jest wskazany, ponieważ przy niedoczynności niekiedy znacznie pogarsza się kondycja paznokci i metoda ta jest zbyt „agresywna” dla osłabionych płytek.

Zaburzenie stanowi przeciwwskazanie do peelingu kawitacyjnego - zabiegu mającego na celu usuwanie martwych warstw naskórka.

Wiele pacjentek z niedoczynnością zastanawia się też, czy odrosną im włosy, które nadmiernie tracą z powodu niedoboru hormonów, i zastanawia się nad zabiegiem przeszczepu. Temat ten również należy zawsze skonsultować ze specjalistą i w razie konieczności przeprowadzić potrzebne badania.

Jak długo żyje się z niedoczynnością tarczycy?

Czy niedoczynność tarczycy jest śmiertelna? Jak już zostało wspomniane - współczesne metody leczenia zaburzeń hormonalnych są na tyle skuteczne, że sama niedoczynność nie wpływa właściwie na długość życia.

Środki farmakologiczne wyrównują poziom hormonów, niwelując objawy ich niedoboru i zapobiegają rozwojowi i skutkom choroby. Problemem może być natomiast zaburzenie nieleczone, ponieważ nie ustępuje ono samoistnie, ale przeciwnie - pogłębia się i rozwija - prowadząc do poważnych konsekwencji.

Czy można umrzeć na niedoczynność tarczycy? Na to pytanie trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ wiele zależy od przyczyny niedoboru hormonów oraz podjętego leczenia.

Jeśli zaburzenie towarzyszy poważnym schorzeniom o charakterze autoimmunologicznym lub nowotworowym, rokowania zależą od bardzo wielu czynników, takich choćby jak wiek pacjenta, jego kondycja ogólna, reakcja organizmu na terapię itd.

O tym, jak ważne jest dla organizmu wyrównywanie poziomu hormonów, wiedzą pacjenci, którzy mogą porównać swoje samopoczucie przed i po leczeniu.

Nieleczona niedoczynność tarczycy wiąże się bowiem ze spadkiem ogólnej formy i utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Skutki niedoczynności tarczycy

Jakie konsekwencje może wywołać nieleczona tarczyca? Do możliwych powikłań należą:

• otyłość - niekontrolowane przybieranie na wadze prowadzi do otyłości, z którą wiążą się problemy z poruszaniem, nadmierne obciążenie stawów, otłuszczenie narządów wewnętrznych oraz wiele chorób współistniejących,
• choroby serca i układu naczyniowego - zaburzenia rytmu serca, migotanie przedsionków, rozwój zmian miażdżycowych, nadciśnienie,
• hiperglikemia,
• choroby wątroby,
• niepłodność,
• choroby o podłożu psychicznym - depresja, stany lękowe, choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Jednym z najpoważniejszych skutków ubocznych braku leczenia niedoczynności tarczycy może być śpiączka hipometaboliczna, będąca stanem zagrożenia życia. Polega ona na skrajnym wyczerpaniu organizmu, objawiającym się głównie:

• zmniejszeniem stężenia tlenu i zwiększeniem poziomu dwutlenku węgla w organizmie,
• hipotermią, czyli spadkiem temperatury ciała,
• znacznym spadkiem ciśnienia krwi,
• spadkiem napięcia mięśniowego,
• upośledzeniem odruchów ścięgien,
• spowolnieniem pracy serca,
• drgawkami,
• spowolnieniem oddechu,
• obrzękami.

Zaobserwowanie tego rodzaju objawów wymaga natychmiastowego wezwania fachowej pomocy medycznej.

Profilaktyka niedoczynności tarczycy

Czy zapobieganie zachorowaniu na niedoczynność tarczycy jest w ogóle możliwe? Zależy, o jakiej niedoczynności (a właściwie czym uwarunkowanej) mowa. Autoimmunologiczne choroby, którym towarzyszy zaburzenie, mają podłoże genetyczne, więc pacjent nie ma wpływu na ich występowanie i rozwój.

Jeśli jednak nie ma on jeszcze zdiagnozowanego zaburzenia, a znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka (posiada przypadki takiej choroby w bliskiej rodzinie), powinien poinformować o tym swojego lekarza rodzinnego, by ten miał fakt na uwadze, zlecając leki i inne metody terapeutyczne.

Profilaktyka chorób tarczycy polega przede wszystkim na podaży jodu w diecie codziennej i regularnych badaniach. Kwestia jodu jest w Polsce uregulowana obowiązkiem wzbogacania o pierwiastek soli spożywczej.

Stosowanie soli jodowanej z reguły wystarcza, by jego stężenie było prawidłowe i zapobiegało zachorowaniom. Jeśli chodzi o badania, warto omówić kwestię z lekarzem POZ i zalecaną przez niego regularnością określać poziom hormonów.