W czasie oparzenia dochodzi do zajęcia różnych struktur narządu wzroku tj. powieki,rogówki,soczewki, siatkówki. Także skutki oparzenia mogą być bardzo różne, od niewielkiego łzawienia, obrzęku, czy ubytku w nabłonku rogówki do rozległej martwicy struktur gałki ocznej z jej utratą włącznie.
Narażenie człowieka na oparzenia chemicznie gałki ocznej wzrasta wraz z szerokim zastosowaniem różnych substancji w przemyśle, rolnictwie, w laboratoriach chemicznych. Substancje te mogą występować w różnej postaci (płyny, gazy) i należą do różnych grup chemicznych.
Oparzenia gałki ocznej zasadami
Oparzenia związkami zasadowymi należą do najcięższych oparzeń gałki ocznej. Związki zasadowe np.
- NaOH (wodorotlenek sodu),
- KOH (wodorotlenek potasu),
- Ca(OH)2 (wodorotlenek wapnia)
mają zdolność do wywoływania tzw. martwicy rozpływanej. Dochodzi do niej w wyniku reakcji tych zasad ze związkami tłuszczowymi zawartymi w tkankach (głównie w błonach komórkowych).
Penetracja zasady do wnętrza gałki ocznej powoduje uszkodzenie tęczówki, ciała rzęskowego, soczewki i kąta przesączania. Rogówka ulega zmętnieniu i ulega licznym owrzodzeniem. Spojówka gałkowa wytwarza zrosty ze spojówką powiek.
Oparzenie zasadowymi związkami chemicznymi może skutkować zaćmą, jaskrą lub hipotrofią, czyli zanikiem gałki ocznej (z powodu hipotonii, do której dochodzi w wyniku uszkodzenia nabłonka wydzielniczego).
Szczególnie niebezpieczne jest wapno palone czyli tlenek wapnia (CaO), gdyż przy kontakcie np. ze łzami (wodą zawartą w łzach) dochodzi do powstania wapna gaszonego, czyli wodorotlenku wapnia, a towarzyszy temu wyzwolenie dużej ilości energii cieplnej. Dlatego oparzenie wodorotlenkiem wapnia jest jednocześnie oparzeniem termicznym i chemicznym.
Reklama
Oparzenia kwasami
Kwasy mają zdolność do wywoływania martwicy skrzepowej. Oparzenie tymi substancjami może prowadzić do całkowitego zniszczenia gałki ocznej. Dotyczy to zwłaszcza stężonych kwasów nieorganicznych jak np.:
- kwas solny,
- siarkowy,
- hydrofluorowy,
gdyż w przypadku kwasów organicznych szkodliwe działanie ogranicza się jedynie do spojówki. W przeciwieństwie do zasad, gdzie uszkodzenie gałki ocznej może ulegać progresji nawet po usunięciu czynnika drażniącego, w przypadku kwasów najpoważniejsze uszkodzenia stwierdzanie są bezpośrednio po kontakcie z kwasem.
Reklama
Oparzenia wywołane pochodnymi węglowodorów
Oparzenia chemiczne wywołane pochodnymi węglowodorów mogą być spowodowane związkami fenolu lub związkami nitrowymi i aminowymi. W przypadku kontaktu z fenolem, zależnie od ciężkości oparzenia, może dojść do lekkiego podrażnienia spojówki i rogówki lub do poważnych uszkodzeń tych struktur z martwicą włącznie. Związki fenolu przyczyniają się do destrukcji włókien czuciowych, co sprzyja powstawaniu owrzodzeń rogówki. Związki nitrowe i aminowe posiadają żrące działanie. Przenikając w głąb tkanek oka powodują ich martwicę.
Reklama
Oparzenia spowodowane rozpuszczalnikami organicznymi
Rozpuszczalniki organiczne jak np. alkohole, aldehydy (formaldehyd, którego wodnym roztworem jest formalina), etery są substancjami bardzo lotnymi. Z tego względu są stosunkowo łatwo wchłaniane. Po kontakcie z rozpuszczalnikami organicznymi pojawia się:
- przekrwienie spojówek,
- łzawienie oczu,
- może wystąpić światłowstręt.
Związki te w dużym stężeniu mogą powodować owrzodzenia rogówki.
Reklama
Oparzenia środkami drażniącymi
Akroleina, chloroaceton lub bromoaceton zaliczamy do substancji drażniących, które wywołują łzawienie oddziałując na zakończenia nerwowe. Do oparzenia prowadzi kontakt z postacią płynną tych substancji, z kolei ich opary powodują:
- zaczerwienienie,
- łzawienie,
- bolesność,
- pieczenie oczu.
Na to pytanie można odpowiedzieć jednym słowem – PŁUKAĆ!!!
Wyjątek to zanieczyszczenie gałki ocznej wapnem palonym. W tym przypadku należy najpierw usunąć całkowicie substancję! Pierwsza pomoc przy oparzeniu ma w takich przypadkach ogromne znaczenie, które nie ogranicza się tylko do zahamowania progresji uszkodzeń gałki ocznej, ale także wpływa na dalsze rokowanie ofiary.
Poszkodowanemu powinno się zalecić długotrwałe (zwykle kilkanaście minut) płukanie gałki ocznej przy otwartych powiekach najlepiej bieżącą wodą z kranu lub butelki. W żadnym przypadku nie należy zaklejać gazikiem gałki ocznej! Jeżeli oparzenie jest wynikiem zanieczyszczenia oka zaprawą murarską należy dążyć do usunięcia jej resztek zwilżonym wacikiem. Następnie poszkodowany powinien trafić do okulisty.
Reklama
Oparzenia termiczne
Oparzenie termiczne mogą być wywołane ogniem oraz gorącymi substancjami ciekłymi i stałymi. W oparzeniu skóry powiek dochodzi do przekrwienia i zaczerwienienia. W ciężkich oparzeniach, jeśli doszło do uszkodzenia tarczki (rusztowania dla powiek) dochodzi do powstawania blizn, które prowadzą do niedomykania powiek i zespołu suchego oka. W leczeniu oparzenia powiek stosuje się antybiotyki aby uniknąć zakażenia. W przypadku oparzenia gałki ocznej gorącym płynnym metalem dochodzi do niedokrwienia i martwicy rogówki, a rokowanie jest bardzo niekorzystne.
Efekty cieplne są też skutkiem działania promieniowania elektromagnetycznego. Mikrofale powodują:
- łzawienie,
- światłowstręt,
- uszkodzenie siatkówki,
- i zaćmę.
Przekrwienie, obrzęk powiek i zaćma mogą być spowodowane też narażeniem na promieniowanie podczerwone (szczególnie narażeni pracownicy hut). Światło widzialne (oglądanie zaćmienia słońca bez ochrony) i laserowe może być przyczyną obrzęku plamki i jej zbliznowacenia, co może skutkować trwałym upośledzeniem ostrości wzroku.
Objawy tj.
- uczucie ciała obcego,
- ból oka,
- światłowstręt występujące zwykle w nocy
są one skutkiem promieniowania nadfioletowego. Źródłem tego promieniowania jest łuk elektryczny (spawanie bez ochrony oczu), a także promienie słoneczne szczególnie wysoko górach i na śniegu. Promieniowanie jonizujące prowadzi do oparzeń zwykle u pacjentów poddawanych radioterapii. Pojawia się obrzęk, wypadanie brwi. Przy większych dawkach promieniowania dochodzi do uszkodzenia rogówki, soczewki i siatkówki. W tym ostatnim przypadku dochodzi do tzw. retinopatii popromiennej, w której występują krwotoki, uszkodzenie tarczy nerwu wzrokowego i zakrzepy żył siatkówki.
W leczeniu oparzeń termicznych stosuje się:
- zimne okłady na powieki,
- środki przeciwbólowe,
- niekiedy antybiotyki.
Objawy zwykle ustępują w ciągu doby.
Reklama
Oparzenie energią elektryczną
Cechą charakterystyczną tego oparzenia jest:
- bezbolesny przebieg,
- wyraźne odgraniczenie tkanek martwiczych od zdrowych,
- aseptyczny przebieg.
Głębokie uszkodzenia powodują zniekształcenie i niedomykalność powiek, mogą być powodem krwotoków w dnie oka i obrzęku siatkówki, a nawet jej odwarstwienia. Powodują też zmętnienie rogówki i soczewki, w której może rozwinąć się zaćma. W przypadku porażenia energią elektryczną (lub piorunem) zaćma (tzw. cataracta electrica) może obejmować dwoje oczu. Leczenie ma charakter objawowy. Z racji na aseptyczność podawanie antybiotyku nie jest konieczne.
Porażenia prądem elektrycznym i rażenie piorunem wiążą się ze znacznie poważniejszymi i groźniejszymi dla życia zaburzeniami niż uszkodzenia w obrębie gałki ocznej. Postępowanie na miejscu wypadku polega na przeniesieniu poszkodowanego w bezpieczne miejsce (w przypadku porażenia prądem elektrycznym uprzednio odłącz dopływ prądu!!!). Następnie należy ocenić jego stan (w razie zatrzymania krążenia należy rozpocząć resuscytację!) i wezwać pogotowie ratunkowe.
Oparzenie gałki ocznej - leczenie
Najważniejsze jest dokładne wypłukanie substancji chemicznej. Jeżeli oparzeniu towarzyszy mocny ból, uniemożliwiający rozwarcie powiek podaje się miejscowo leki przeciwbólowe. Płukanie można przerwać jeżeli zmierzone pH w worku spojówkowym ma wartość prawidłową po 15-30 minutach zaprzestania płukania. Po dokładnym obejrzeniu zmian należy ocenić stopień uszkodzenia rogówki. Umożliwia to tzw. próba fluoresceinowa, w czasie której w odpowiednim świetle lekarz ogląda uszkodzenia rogówki, do jakich doszło w czasie oparzenia.
Celem działań lekarza jest:
- redukcja stanu zapalnego,
- przyspieszenie regeneracji rogówki,
- obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego.
W przypadku oparzeń małego stopnia możliwe jest leczenie ambulatoryjne. Cięższe oparzenia są leczone w oddziałach okulistycznych. W farmakoterapii oparzeń chemicznych stosuje się kortykosteroidy, ze względu na ich działanie przeciwzapalne. Aby uniknąć powodowanego przez te leki wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego podaje się acetazolamid.
W celu pobudzenia syntezy kolagenu podaje się także kwas askorbinowy (czyli witaminę C) doustnie i w postaci kropli. Działanie zapobiegające tworzenie zrostów ma tropikamid – dzięki rozszerzeniu źrenicy. Substancją stosowaną w przemyśle (jako regulator kwasowości) oraz w oparzeniach gałki ocznej jest cytrynian sodu – jego działanie polega na wiązaniu wapnia.
W razie nieskuteczności leczenia zachowawczego, gdy doszło do powikłań lub jako kolejny etap leczenia zastosowanie ma leczenie chirurgiczne. Stosuje się tutaj oddzielenie zrostów spojówkowych, przeszczepienie rogówki (nadciśnienie wewnątrzgałkowe i unaczynienie rogówki sprzyja odrzuceniu przeszczepu), przeszczep rąbkowych komórek macierzystych, częściowe zszycie szpary powiekowej, które przyspiesza jej regenerację, pokrycie rogówki błoną owodni - można w ten sposób zapobiec powstawaniu zrostów. Zabiegi chirurgiczne przeprowadza się dopiero po opanowaniu stanu zapalnego.
Oparzenie gałki ocznej - rokowania
Rokowanie u pacjenta po poparzeniu chemicznym ściśle zależy od stopnia tego oparzenia i tak:
- w oparzeniu I stopnia występuje jedynie mały ubytek nabłonka rogówki lub spojówki, a rokowanie jest bardzo dobre.
- W II stopniu pojawia się niewielkie przymglenie rogówki, a rokowanie jest dobre.
- W przypadku całkowitej utraty nabłonka rogówki lub jej silnego zamglenia z jakim mamy do czynienia w III stopniu oparzenia rokowanie jest niepewne.
- IV stopień to bardzo ciężkie poparzenie, w którym rogówka jest wręcz matowa i biała. Rokowanie jest w tym przypadku bardzo niekorzystne.
