Co to jest ortoreksja?
Ortoreksja to zaburzenie odżywiania, które zostało zdefiniowane w 1997 roku przez lekarza Stevena Bratmana. Co ciekawe, zjawisko to zostało poznane dzięki temu, że wspomniany medyk zaobserwował oznaki opisywanej anomalii u siebie. Jego wnioski zostały potwierdzone przez analizę innych przypadków.
Czym dokładnie jest ortoreksja? To ponadnormatywne skupianie się na gromadzeniu, przygotowywaniu i spożywaniu zdrowego jedzenia.
To z pozoru nic złego, ale zbyt restrykcyjne podejście do diety, odrzucanie wszystkiego co może mieć w sobie jakiekolwiek „podejrzane” składniki (np. konserwanty) wywołuje ograniczenia żywieniowe oraz braki substancji odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Definicja ortoreksji wywodzi się od połączenia łacińskich słów ortho (prawidłowy) i orexis (apetyt). Ortoreksja (łac. Orthorexia nervosa) to zatem chorobliwa koncentracja na zdrowym pożywieniu, która prowadzi do utraty zdrowia, a w skrajnych sytuacjach, do śmierci głodowej lub zgonu z wycieńczenia organizmu.
Obecnie nie ma wielu statystyk dotyczących ortoreksji, zarówno w Polsce, jak i na świecie, jednak dietetycy oraz psychoterapeuci odnotowują pogłębianie się tego problemu.
Zaburzenia odżywiania wynikające z ortoreksji występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. U kogo częściej? Wyniki różnorodnych badań naukowych nie dają póki co jednoznacznej odpowiedzi, poza tą, że problem dotyczy obu płci.
Anoreksja, bulimia, bigoreksja, a ortoreksja
Anoreksja, bulimia i ortoreksja to różne oblicza zaburzeń odżywiania, ale o wspólnej podwalinie, jaką jest „choroba duszy”. Warto w tym miejscu podkreślić, iż nieleczona ortoreksja może doprowadzić do anoreksji, bądź bulimii.
Jadłowstręt psychiczny, czyli anoreksja, charakteryzuje się olbrzymią niechęcią do jedzenia, wywołaną lękiem przed przytyciem. Ponadto odznacza się nienaturalnie niską wagą oraz zaburzonym obrazem własnej sylwetki.
Obok anoreksji, równie często występującym zaburzeniem związanym z odżywianiem jest bulimia. W tym przypadku mamy do czynienia z żarłocznością psychiczną, która polega na zjadaniu bardzo obfitego posiłku w bardzo krótkim czasie, a następnie przymuszaniu się do zwracania jedzenia lub do restrykcyjnej diety.
Bigoreksja to także pokrewne do wyżej opisywanych zjawisko, któremu definicyjnie najbliżej do anoreksji (kiedyś określano ją nawet mianem odwrotnej anoreksji).
Przejawia się zniekształconym postrzeganiem własnego ciała, jako zbyt wątłego, z niewystarczającym stopniem rozwinięcia sylwetki, w szczególności masy mięśniowej. Nie bez przyczyny inną nazwą tego zburzenia jest dysmorfia mięśniowa.
Reklama
Przyczyny ortoreksji i czynniki ryzyka
Przyczyny ortoreksji początkowo mogą wynikać z potrzeby schudnięcia, polepszenia kondycji fizycznej oraz profilaktyki chorób związanych z nadwagą i otyłością, ale nie tylko. Źródłem problemu może być również lęk przed niezdrowym pożywieniem i jego zgubnym wpływem na organizm.
Ortoreksję łatwo zatem pomylić, zwłaszcza w początkowej fazie, ze zdrowym trybem życia. Jednak w kolejnych etapach zaburzenia chory rezygnuje z coraz to nowych grup produktów, dokładnie analizując ich skład, pochodzenie, metodę przygotowania, a nawet sposób w jaki zostały zapakowane.
To w konsekwencji skazuje go na niewielki wybór składników w momencie przygotowywania konkretnego dania. Prowadzi to do znaczącego ograniczenia dietetycznego, co z kolei wywołuje niedobory białkowe, węglowodanowe, witaminowe, mineralne i inne.
Za czynniki ryzyka przy ortoreksji uznaje się skłonność do zaburzeń związanych z odżywianiem, czyli niewłaściwy stosunek do jedzenia, podwyższone BMI oraz zachowania obsesyjno-kompulsywne.
Reklama
Objawy ortoreksji. Czy łatwo ją rozpoznać?
Pierwsze objawy ortoreksji to przede wszystkim obsesyjne kontrolowanie jakości spożywanego jedzenia, surowe podejście do stosowanych technik obróbki kulinarnej, czy wyłącznie samodzielne przygotowywanie posiłków.
Ortorektyk nie zje niczego, czego sam nie ugotował, zatem unika spotkań towarzyskich, szczególnie w restauracjach, czy na domowych przyjęciach. Potrafi się również obarczać winą i karać za zjedzenie czegoś spoza „zdrowej listy” (owa subiektywna lista w mniemaniu osoby z ortoreksją to ściśle określone artykuły spożywcze).
Ponadto jedzenie nie stanowi już źródła przyjemności, a staje się olbrzymim stresem związanym z obowiązkiem zakupienia i przyrządzenia wyłącznie najzdrowszych (w rozumieniu osoby ortoreksyjnej) produktów i spożywanie ich w narzuconym pierwotnie rytuale.
Nierzadko tacy ludzie rezygnują z pracy i życia społecznego, ponieważ całą energię i czas poświęcają planowaniu oraz przygotowywaniu posiłków, głównie dla siebie.
Organizm, który nie otrzymuje wymaganej ilości substancji odżywczych, zaczyna się buntować i reaguje w nieprawidłowy sposób.
Często w przebiegu ortoreksji pojawiają się więc wymioty, nudności, bóle brzucha, zawroty i bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia funkcjonowania jelit, kłopoty z pamięcią i koncentracją oraz inne niebezpieczne symptomy, których nie należy lekceważyć.
Reklama
Skutki ortoreksji, czyli jak zaburzenie wpływa na zdrowie
Zdrowotne skutki ortoreksji mogą być bardzo poważne. Wyniszczony przez niedobór białek, węglowodanów, tłuszczów, witamin i minerałów ustrój może zapadać na różne schorzenia.
Mogą to być m.in.:
- nadciśnienie tętnicze krwi,
- choroby serca,
- kwasica metaboliczna,
- rozedma podskórna lub śródpiersiowa,
- odma opłucnowa,
- osteoporoza,
- anemia,
- rabdomioliza (rozpad mięśni).
Ortoreksja może wywołać też konsekwencje związane ze zdrowiem psychicznym i spowodować wahania nastojów, a nawet depresję.
U osoby dotkniętej ortoreksją obserwuje się znaczny spadek wagi, ogólne osłabienie i hipotermię. W wynikach badań uwidacznia się zbyt wysoki poziom AIAT, AspAT i bilirubiny, a za niskie stężenie białka, żelaza i witaminy B12. U kobiet dodatkowo może dojść do zatrzymania krwawienia miesięcznego.
Bardzo groźna dla zdrowia może okazać się ortoreksja u dzieci w wieku nastoletnim. Dlaczego? Wbrew pozorom nastolatki potrafią być bardzo konsekwentne, restrykcyjnie trzymać się jakiegoś założenia i trudno im przyjąć do wiadomości, że ich rozumowanie i działania mogą nie być słuszne, a jednocześnie stanowić dla nich samych niebezpieczeństwo. W tym przypadku warto skorzystać ze wsparcia psychologiczno-dietetycznego.
A czym może skutkować ortoreksja w ciąży? Może m.in. sprowokować wcześniejszy poród, spowodować, że masa urodzeniowa dziecka będzie zbyt niska, a oddech noworodka będzie zaburzony.
Reklama
Test na ortoreksję. Jak wygląda diagnostyka?
W 2004 roku naukowcy opracowali test na ortoreksję ORTO-15, który precyzuje najbardziej powszechne objawy zaburzenia.
Dziesięć lat później inny zespół badawczy przygotował kwestionariusz na ortoreksję, który ocenia cztery strefy tej anomalii:
- nadmierne skupianie się na koncepcji zdrowego odżywiania (głównie dotyczące składu i jakości przygotowywanych posiłków);
- problemy zdrowotne, jakie wywołuje koncentracja na zdrowym żywieniu i szkodliwy stres związany z funkcjonowaniem w społeczeństwie;
- brak związku symptomów z inną chorobą, np. schizofrenią;
- wykluczenie zależności religijnych, alergii pokarmowej, schorzenia wymagającego stosowania specjalnej diety, itp.
Ortoreksję może stwierdzić lekarz internista, psychiatra i psycholog podczas wywiadu z pacjentem i jego bliskimi. Niekiedy, by potwierdzić diagnozę, zlecane są dodatkowe badania.
Ważne: Pomimo tego, że w Internecie dostępne są przykładowe testy potwierdzające lub wykluczające występowanie tego zaburzenia, po precyzyjne rozpoznanie należy się udać do lekarza specjalisty.
Reklama
Leczenie ortoreksji
Leczenie ortoreksji opiera się przede wszystkim na uzupełnieniu niedoborów żywieniowych przez indywidualnie dobraną suplementację brakujących składników odżywczych.
Wprowadza się zbilansowaną dietę, którą układa lekarz albo specjalista do spraw żywienia. Pacjent otrzymuje konkretne zalecenia, w tym jadłospis zawierający wszystkie grupy pokarmów, zwłaszcza te, wśród których odnotowano niedobory.
Jak jeszcze leczy się ortoreksję? Bardzo istotna jest również terapia na poziomie psychicznym. Ortorektyk musi być uświadamiany, że jego zachowanie nie prowadzi do zdrowia, a wręcz przeciwnie – do jego degradacji.
Często odbywa się to w zaciszu gabinetów psychiatrycznych, psychologicznych, na różnorodnych psychoterapiach. W niektórych przypadkach konieczna może okazać się również farmakoterapia.
Aby łatwiej było poradzić sobie z ortoreksją, dobrze żeby w proces terapii były włączone osoby z bliskiego otoczenia, które mogą okazać się nieocenionym wsparciem.
Reklama
Ortoreksja a dieta
Dieta po stwierdzeniu ortoreksji jest starannie układana zgodnie z potrzebami konkretnego pacjenta. Aby pozbyć się objawów wywołanych przez to zaburzenie i nie dopuścić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych, ortorektyk powinien stosować się do zaleconego jadłospisu.
Trudno w tym miejscu przytoczyć przykładowe menu, gdyż wszystko zależy od tego, jakich składników pokarmowych brakuje w organizmie. Diety przy ortoreksji mają za zadanie wyeliminować te niedobory.
Istotne jest to, aby właściwie zbilansowane posiłki zagościły na stałe w codziennym menu osoby cierpiącej na ortoreksję. Nie należy zapominać o tym, że to właśnie restrykcyjne diety wykluczające ze spożycia wiele produktów (np. ścisły weganizm bez suplementacji), mogą doprowadzić do różnych zaburzeń odżywiania.
