Przyczyny ospy wietrznej
Ospa wietrzna należy do najbardziej zakaźnych chorób infekcyjnych. Szerzy się przede wszystkim u dzieci, choć zdarzają się zachorowania u dorosłych. Każdego roku w Polsce notuje się około 160-190 tys. nowych zachorowań (na świecie około 60 milionów rocznie). Zakaźność choroby może sięgać nawet 90 procent [Mierzejewska, Jung; 2012].
Wisona 2022 okazała się bardzo pechowa dla małych pacjentów. Do szpitali jest przyjmowanych coraz więcej dzieci z powikłaniami ospy. Może to być spowodowane nową odmianą wirusa tej choroby.
Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, która obowiązuje od 1 stycznia 2022 r., ospie wietrznej przypisano kod 1E90 (B01 w ICD-10).
Przyczyną ospy wietrznej jest wirus Varicella zoster (wirus ospy wietrznej i półpaśca, w skrócie VZV), który szerzy się drogą kropelkową. Po przebyciu choroby wirus pozostaje w organizmie w postaci uśpionej.
W przypadku reaktywacji wirusa może rozwinąć się półpasiec. Jednakże w większości przypadków pierwsze zachorowanie skutkuje trwałą odpornością. Na rozwój półpaśca narażona jest 1 osoba na 500.
Ospa wietrzna niekiedy bywa mylona przez pacjentów z ospą prawdziwą, nazywaną dawniej czarną. Należy podkreślić, że są to dwa odmienne schorzenia. Różnica pomiędzy czarną ospą a ospą wietrzną polega przede wszystkim na wysokiej śmiertelności tej pierwszej, sięgającej nawet 80 procent [gov.pl].
Ospa prawdziwa także jest zakaźną chorobą wirusową, jednakże wywoływaną przez wirusa Variola (wirus ospy prawdziwej, VARV). Dzięki obowiązkowym szczepieniom ostatni przypadek ospy miał miejsce w 1978 roku. Po ogłoszeniu eradykacji (całkowitego zwalczenia choroby na świecie) w 1980 roku zaprzestano szczepić ludność przeciwko VARV.
Reklama
Objawy ospy wietrznej
Wielu pacjentów zastanawia się, jak zaczyna się i jak wygląda ospa wietrzna na każdym z etapów rozwoju. Po okresie inkubacji, czyli wylęgania się choroby, pojawiają się tzw. symptomy zwiastujące.
Do takich pierwszych objawów ospy wietrznej zaliczyć można:
- stan podgorączkowy,
- zmęczenie,
- brak apetytu,
- bóle głowy,
- bóle brzucha,
- objawy przypominające infekcję górnych dróg oddechowych (ból gardła, nieżyt nosa).
Początki ospy łatwo przegapić, gdyż w podobny sposób objawia się wiele chorób infekcyjnych. Wymienione objawy utrzymują się zwykle przez 1-2 dni. Dopiero po tym okresie dochodzi do wysiewu wykwitów skórnych.
Wysypka w przebiegu ospy wietrznej przybiera postać plamek, które następnie przekształcają się w grudki, później pęcherzyki, by ostatecznie przyjąć formę suchych strupków, które powinny samoistnie odpaść.
Zmiany mogą występować na całym ciele, włącznie z owłosioną skórą głowy oraz śluzówkami. Wykwitom skórnym może towarzyszyć gorączka, a także ból mięśni.
Reklama
Ile trwa ospa wietrzna?
Odpowiedź na pytanie, ile trwa ospa wietrzna u dziecka, zależy od tego, czy do czasu trwania choroby wliczy się inkubację. Przyjmuje się, że okres wylęgania ospy wietrznej trwa od 10 do nawet 21 dni (średnio 14 dni).
Po inkubacji występują objawy zwiastujące, które zazwyczaj utrzymują się przez 1-2 doby. Następnie u chorego pojawia się wysypka, która w większości przypadków utrzymuje się około tygodnia.
W ciągu pierwszej doby pojawiają się kolejno plamki, grudki i pęcherzyki. Po upływie 2-3 dni pęcherzyki pękają i przybierają formę krostek. W ciągu kolejnych 3-4 dni krostki przysychają i zamieniają się w strupki.
Reklama
Jak można zarazić się ospą wietrzną?
Wirus ospy wietrznej cechuje się bardzo wysoką zakaźnością. Do zarażenia ospą wietrzną dochodzi drogą kropelkową, czyli kiedy osoba chora w czasie mówienia, kasłania czy kichania rozpyla zarazki, które następnie przez drogi oddechowej trafiają do organizmu osoby zdrowej.
Ospą wietrzną można się zarazić też pośrednio, czyli poprzez kontakt ze skażonymi przedmiotami. Zakażenie rozprzestrzenia się również drogą wertykalną z matki na płód.
Co istotne, osoba zakażona wirusem staje się zakaźna dla innych osób na około 2 dni przed pojawieniem się wysypki i może zarażać aż do momentu zaschnięcia wykwitów skórnych, czyli przez co najmniej tydzień.
Reklama
Ospa wietrzna u dziecka
Ospa wietrzna występuje przede wszystkim u dzieci. Szczyt zachorowań przypada na okres między 4. a 9. rokiem życia. Szacuje się, że ponad 90 proc. dzieci mieszkających w Europie przechorowuje ospę wietrzną do 12. roku życia [Mierzejewska, Jung].
W związku z tym, wymienione wyżej objawy ospy wietrznej dotyczą dzieci. Warto jednak zaznaczyć, że inny przebieg może mieć osoba wietrzna u niemowląt i noworodków.
Zakażenie u dziecka w okresie niemowlęcym, ale urodzonego o czasie i bez chorób towarzyszących, zwykle ma łagodny przebieg i nie wymaga leczenia szpitalnego. Z kolei noworodki każdorazowo wymagają leczenia szpitalnego w pełnej izolacji powietrzno-pyłowej.
Kluczowe znaczenie ma początek ospy u dziecka w wieku niemowlęcym, aby ustalić, czy doszło do zakażenia prenatalnego (przed urodzeniem dziecka), perinatalnego (związanego z porodem) czy postnatalnego (po porodzie).
W zależności od rodzaju zakażenia noworodek będzie wymagał innego postępowania leczniczego.
Reklama
Ospa wietrzna u dorosłych
Wielu pacjentów zastanawia się, jak wygląda ospa u dorosłych. Zachorowanie w dorosłym wieku jest możliwe, jednakże ze względu na szczyt zachorowań w wieku dziecięcym oraz bardzo wysoką zakaźność wirusa, dorośli zazwyczaj mają już trwałą odporność na Varicella zoster.
Po przechorowaniu wirus pozostaje jednak uśpiony i rezyduje w zwojach rdzeniowych i zwojach nerwów czaszkowych. Niekiedy dochodzi do jego reaktywacji, a wówczas u osoby dorosłej rozwija się półpasiec. Wśród czynników, które mogą prowadzić do reaktywacji wirusa wymienia się:
- promieniowanie UV,
- terapię rentgenowską,
- urazy mechaniczne lub psychiczne,
- niektóre leki,
- chorobę nowotworową.
Wirus ospy i półpaśca daje inne objawy u dorosłych. W przebiegu półpaśca charakterystyczne są objawy zwiastujące. Pojawia się bowiem:
- ból,
- drętwienie,
- mrowienie,
- świąd w jednym dermatomie (obszar skóry, który jest zaopatrywany czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy), co ma związek z rezydowaniem uśpionego wirusa.
Ból najczęściej lokalizuje się w obrębie czaszki. Po około 3-4 dniach pojawia się swędząca, charakterystyczna wysypka, ale występująca jednostronnie.
Zmiany skórne bardzo rzadko przekraczają linię pośrodkową ciała. Co charakterystyczne, nerwobóle oraz świąd mogą utrzymywać się przez wiele tygodni po ustąpieniu wysypki.
Reklama
Ospa wietrzna w ciąży
Kobiety w ciąży także są narażone na zachorowanie na półpasiec lub ospę wietrzną, jeśli wcześniej nie chorowały. Czy ospa jest groźna w ciąży? Zdecydowanie tak.
Ospa w ciąży zwykle ma cięższy przebieg niż w populacji ogólnej, a ponadto stanowi zagrożenie dla rozwijającego się płodu.
U ciężarnych, poza typowym obrazem klinicznym, częściej rozwija się zapalenia płuc wywołane wirusem VZV. Jeśli do zakażenia dojdzie w I trymestrze ciąży, u dziecka z kolei może rozwinąć się wrodzona ospa wietrzna, która może skutkować:
- deformacjami kończyn,
- bliznami na skórze,
- zaćmą,
- zapaleniem siatkówki i naczyniówki oka,
- wadami ośrodkowego układu nerwowego,
- dysfunkcjami zwieracza cewki moczowej i odbytu,
- upośledzeniem umysłowym.
Natomiast zakażenie w III trymestrze ciąży, zwłaszcza przed samym porodem, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na ospę przez noworodka, gdyż wówczas nie będzie on chroniony przeciwciałami matki.
Ospa u noworodka zwykle ma ciężki przebieg i może prowadzić do zgonu, dlatego dzieci często wymagają leczenia w warunkach szpitalnych.
Leczenie ospy wietrznej
Ospę wietrzną rozpoznaje się na podstawie charakterystycznym wykwitów skórnych oraz wywiadu z pacjentem, dotyczącego szczególnie możliwego kontaktu z osobą zarażoną. Badania laboratoryjne przeważnie nie są konieczne.
Leczenie ospy wietrznej przebiega zazwyczaj objawowo. Zastosowanie znajdują leki przeciwgorączkowe (paracetamol) i przeciwświądowe. Czym smarować ospę u dzieci? Na rynku dostępne są różne żele, maści oraz pianki do smarowania skóry.
Niekiedy wprowadza się leczenie przeciwwirusowe (najczęściej stosowaną substancją czynną jest acyklowir), ale jedynie u pacjentów narażonych na ciężki przebieg choroby (m.in. noworodki, kobiety w ciąży, osoby w stanach obniżonej odporności).
Pacjentom zalecana jest ponadto codzienna kąpiel. Zmiany skórne warto dezynfekować i przykrywać sterylnymi gazami, aby nie doszło do nadkażeń bakteryjnych. Wskazane jest też leżenie w łóżku.
Warto także pamiętać o profilaktyce. Najlepszą metodą zapobiegania chorobie są szczepienia ochronne. Jednakże szczepienie na ospę wietrzną jest obowiązkowe tylko w określonych przypadkach, wynikających z przesłanek epidemiologicznych oraz klinicznych.
Istnieje także profilaktyka bierna w postaci immunoglobuliny odpornościowej przeciwko VZV (VZIG), którą podaje się noworodkom, których matki zachorowały między 5. dniem przed porodem a 2. dniem po porodzie oraz osobom nieszczepionym, które nie chorowały wcześniej, a miały kontakt z osobą chorą.
Powikłania po ospie wietrznej
Zachorowanie na ospę wietrzną może się wiązać z wystąpieniem powikłań. Dotyczy to szczególnie osób, które narażone są na cięższy przebieg choroby (kobiety w ciąży, dorośli, nastolatki, dzieci z upośledzeniem odporności), ale zdarzają się także powikłania u osób zdrowych.
Najczęstszym powikłaniem po ospie u dzieci są nadkażenia bakteryjne zmian skórnych, wynikające z rozdrapywania wykwitów. Warto pamiętać, że drapanie zmian na skórze może skutkować także bliznami po ospie. U dzieci zdarzają się też powikłania ze strony układu oddechowego, takie jak:
- zapalenie oskrzeli,
- zapalenie płuc,
- zapalenie ucha środkowego.
Znacznie groźniejsze mogą być powikłania po ospie u dorosłych. Zakażenie VZV w populacji dorosłych może bowiem doprowadzić do schorzeń neurologicznych, m.in. do zapalenia mózgu oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Zdarzają się także stany zapalne mięśnia sercowego, wątroby, nerek, a nawet kości, mięśni czy stawów. Możliwe są też powikłania po ospie ze strony narządu wzroku.
