Co to jest osutka?
Osutka skórna jest zmianą w obrębie skóry i błon śluzowych, będąca reakcją organizmu na konkretny czynnik. Jej przyczyną może być np. infekcja, nadmierna ekspozycja na światło, ale też stosowane leki miejscowe i ogólne. Osutka to częsty objaw niepożądany po zażyciu substancji leczniczych u hospitalizowanych pacjentów.
Może wiązać się z różnorodnymi objawami klinicznymi. To, jaką formę przybierze, zależy od właściwości farmakologicznych przyjętego preparatu, ale także indywidualnych predyspozycji organizmu i jego reakcji immunologicznych oraz nieimmunologicznych.
W klasyfikacji ICD 10 osutka występuje pod kilkoma kodami:
- L27.0 - jako uogólniona osutka skórna spowodowana przez leki i inne środki farmakologiczne;
- L27.1 - jako ograniczona osutka skórna spowodowana przez leki i inne środki farmakologiczne.
Z kolei w zestawieniu ICD 11 kod osutki to ME66.6.
Reklama
Przyczyny osutki
Jak twierdzą Andżelika Schwann-Majewska, Magdalena Lange, Aleksandra Wilkowska i inni autorzy publikacji w „Przeglądzie Dermatologicznym”, osutka w 90 proc. przypadków spowodowana jest nadwrażliwością organizmu na konkretne substancje zawarte w lekach. To, jaki składnik wywoła osutkę skórną zależy od indywidualnych cech pacjenta.
Występowaniu osutki plamisto-grudkowej może sprzyjać obniżona odporność, np. przez wirusa HIV czy chorobę COVID-19. Taka dermatoza może pojawić się również jako odpowiedź organizmu na infekcję - występuje na przykład przy anginie czy mononukleozie. Osutka stanowi też nierzadko efekt choroby wenerycznej - kiły.
To także konsekwencja narażenia organizmu na nadmierne promieniowanie słoneczne.
Reklama
Objawy osutki
Aby lepiej omówić objawy osutki, warto przyjrzeć się jej rodzajom. Nazwy wskazują, czym charakteryzuje się tego typu zmiana skórna. Wyróżnia się takie typy osutki, jak:
- plamisto-grudkowa - podczas której pacjentowi towarzyszą plamy i grudki. Tworzy się zazwyczaj na skutek zażycia preparatów antybakteryjnych;
- plamista - niektóre osutki wyróżniają się jedynie plamami, tj. wynaczynieniem do skóry, tkanki podskórnej i błon śluzowych. Taka odmiana występuje najczęściej po zażyciu sulfonamidów, salicylanów, chloramfenikolu i pochodnych kwasu fenylobarbiturowego;
- krostkowa - jak sama nazwa wskazuje, taka zmiana przebiega wraz z obecnością krostek;
- odropodobna - w wyglądzie może przypominać przebieg odry;
- pokrzywkowa - towarzyszą jej swędzące, wypukłe bąble pokrzywkowe, które mają różną wielkość i kształty. Pojawia się zwykle po zażyciu antybiotyków, a także leków przeciwzapalnych i inhibitorów konwertazy angiotensynowej;
- trądzikopodobna - pojawia się w efekcie zażycia leków antykoncepcyjnych czy też kortykosteroidów;
- liszajowata - po przyjęciu leków przeciwmalarycznych, tiazydów, fenotiazyny, furosemidu na skórze pojawia się liszaj płaski;
- pokrzywkowo-grudkowa - wiąże się ze zmianami pokrzywkowymi, towarzyszą jej również grudki;
- rumień wysiękowy wielopostaciowy - po przyjęciu leków takich jak sulfonamidy, antybiotyki, leki przeciwmalaryczne i przeciwpadaczkowe, NLPZ oraz barbiturany na skórze obserwuje się obrzękowe, sinoczerwone, dobrze odgraniczone ogniska rumieniowe. Wyróżnia się postać łagodną i ciężką (m.in. toksyczną nekrolizę naskórka);
Osutkę pęcherzykową można rozpoznać po obecności bąbli. Niektóre zmiany przyjmują także charakter świerzbopodobny.
Reklama
Gdzie może wystąpić osutka?
Zmiany skórne mogą wystąpić na całym ciele, choć często obserwuje się osutkę:
- na skórze wokół ust,
- błon śluzowych,
- nas szyi,
- na twarzy,
- na podniebieniu.
Osutka może być rozsiana również na narządach płciowych, ale także na tułowiu i kończynach dolnych. Miejscem, w którym rozpoznaje się, np. osutkę ciężarnych są okolice rozstępów. Interesującym typem osutki jest ta dotykająca przede wszystkim dzieci. Stanowi ona asymetryczne zmiany, o których więcej w dalszej części tekstu.
Reklama
Osutka kiłowa
Częstym objawem skórnym zakażenia kiłą jest osutka kiłowa. Choroba weneryczna daje tego typu symptomy, które jednak trwają dość krótko (od kilku dni do kilkunastu tygodni). Po tym czasie zwykle ustępują bez śladu.
Wygląd tego rodzaju dermatozy jest dość specyficzny. Zazwyczaj w przebiegu tej choroby pojawia się osutka plamisto-grudkowa lub osutka plamista. Zwykle są to więc drobne plamki, grudki, a czasem krostki.
Takie zmiany zazwyczaj zlokalizowane są na tułowiu i kończynach. Osutka w przebiegu kiły nie boli ani nie swędzi. Co ciekawe, jej kolor nie być zbyt intensywny, dlatego nierzadko jest ignorowana przez chorych.
Czasem może być wyczuwalna palcem.
Reklama
Osutka polekowa
Najczęstszą formę stanowią osutki polekowe. Występują one po antybiotyku, po przyjęciu kortykosteroidów, a także innych leków, które dokładniej omówiliśmy w części poświęconej objawom osutki.
To, jak wygląda osutka polekowa zależy ściśle od przyjętego preparatu, na który konkretny pacjent wykazuje nadwrażliwość, np. znana jest osutka rumieniowa po zażyciu leków przeciwmalarycznych.
Może towarzyszyć również obniżeniu odporności. Czas trwania to zazwyczaj kilka do kilkunastu dni.
Najczęstsze rodzaje osutki polekowej to: rumień wielopostaciowy, toksyczna nekroliza naskórka czy zmiany krwotoczne.
U dzieci często rozpoznaje się osutki polekowe, np. odropodobne oraz plamisto-grudkowe. Zdaniem Rakowskiego, autora publikacji na łamach Forum Pediatrii, to zwykle efekt podania małym pacjentom kodeiny, fenytoiny, leków NLPZ czy ibuprofenu.
Takim zmianom skórnym może towarzyszyć również gorączka.
Reklama
Osutki świetlne
Czy wiesz, że istnieje osutka słoneczna, która jest reakcją organizmu na nadmierną ekspozycję na światło? Zmianom tego rodzaju może towarzyszyć świąd, a także objawy ogólne, np. gorączka.
Zazwyczaj osutka posłoneczna pojawia się w miejscach odsłoniętych, bardziej narażonych na promieniowanie słoneczne. Są to ręce i twarz.
Tego rodzaju dermatozy ukazują się zazwyczaj w okresie wiosennym. Latem skóra już przyzwyczaja się do promieniowania, przez co nie obserwuje się wówczas tego rodzaju zmian.
Wyróżnia się takie typy zmian jak:
- wielopostaciowe osutki świetlne - zazwyczaj są to zmiany pojawiające się po kilku godzinach od ekspozycji na światło, które przyjmują postać bąbli;
- opryszczka ospówkowata - to fotodermatoza występująca u dzieci. Drobne pęcherze pojawiają się po 2-3 dniach od wystawienia skóry na słońce i zwykle są zlokalizowane na twarzy i przedramionach;
- pokrzywka świetlna - pojawia się po kilku do kilkunastu minut od momentu ekspozycji na słońce. Takie zmiany znikają samoistnie po upływie ok. doby.
Osutka wirusowa
Ten rodzaj dermatozy - jak sama nazwa wskazuje - jest wywołany działaniem wirusów. Osutka to konsekwencja zakażenia wirusem, np. enterowirusem, wirusem ospy wietrznej, wirusem HIV, półpaścem czy wirusem różyczki.
Za tego rodzaju zmianami może stać również tzw. parwowirus B19, ale także mononukleoza zakaźna.
Objawy osutki wirusowej to np. pęcherzyki zapalne z płynem surowiczym w środku, które przeistaczają się następnie w nadżerki, a na koniec w strupki.
Innym typem tego wykwitu jest rodzaj plamisty. Takie zmiany skórne współwystępują z pozostałymi symptomami choroby, jak np. gorączka czy bóle mięśniowe.
Osutka alergiczna
Ten rodzaj osutki to efekt reakcji alergicznej. Inaczej nazywa się ją wysypką alergiczną. To typ zmian skórnych, zwykle charakteryzujący się wypryskami, które przyjmują postać zaczerwienionych grudek czy czerwonych krostek.
Taka osutka może wystąpić po amoksycylinie albo po lekach uczulających.
Niestety, tego rodzaju zmiany skórne mogą łatwo się otwierać i pękać, co skutkuje sączeniem się z nich wydzieliny.
Silne swędzenie i pieczenie, wywołane podrażnieniem powierzchni ciała to objawy charakterystyczne dla tego typu osutki.
Osutka opryszczkowa
Ten typ osutki to efekt opryszczkowego zapalenia jamy ustnej. Cechami, które go wyróżniają jest pojawianie się pęcherzy z płynem surowiczym wewnątrz ust.
Takie drobne pęcherzyki na skórze i błonach śluzowych mogą przeistoczyć się w nadżerki. Pęknięcie pęcherza wiąże się z kolei z dolegliwościami bólowymi.
To typ osutki nawrotowej, który rozpoznaje się zarówno u dzieci, jak i dorosłych.
Osutka asymetryczna
Ten rodzaj osutki określany jest także jako dziecięca niesymetryczna osutka okolicy zgięć stawowych.
Została po raz pierwszy opisana w latach 60. XX wieku przez Brunnera. Trzy dekady później kolejni badacze: Bodemer i de Prost w serii swoich artykułów określili ją jako jednostronną osutkę bocznej powierzchni klatki piersiowej.
Taka osutka dziecięca, inaczej jednostronna ma nieznane przyczyny. Zwykle jednak wskazuje się, że czynnikiem ją wywołującym jest wirus.
Ten rodzaj niesymetrycznej dermatozy dotyka głównie dzieci. Zdaniem dr hab. n. med. Ernesta Kuchara, jak dotąd opisano tylko 3 przypadki występowania osutki asymetrycznej ciała u osób dorosłych.
Taka asymetryczna osutka okołostawowa to zazwyczaj problem bardziej kosmetyczny. Zmiany powinny ustać bez leczenia po około 4-6 tygodniach.
Należy mieć świadomość, że ta dziecięca dolegliwość może przypominać inne choroby, np. grzybicę skóry, łupież różowy Giberta czy osutki polekowe, dlatego niezwykle istotna jest prawidłowa diagnoza tego rodzaju osutki.
Osutka bostońska
Charakterystyczną chorobą, która jest wywoływana zakażeniem enterowirusami jest tzw. choroba bostońska.
Ze względu na pojawiające się objawy, często określana jest jako enterowirusowe zapalenie jamy ustnej z wysypką albo wysypka pęcherzykowa czyli choroba ręki stopy i ust.
Niekiedy można spotkać się też z określeniem bostonka. Oprócz wysypki pojawiają się również złe samopoczucie oraz gorączka.
Choroba bostońska występuje w każdej strefie klimatycznej, a wylęganie się wirusa wynosi zaledwie kilka dni.
Zakażenie zwykle następuje drogą doustną lub oddechową. Wirus osiedla się w gardle, a następnie rozprzestrzenia się w tkance chłonnej.
Osutka ciężarnych
W efekcie zmian hormonalnych i reakcji autoimmunologicznych zachodzących w ciąży, ciężarne narażone są na występowanie różnorodnych chorób skóry.
Najbardziej popularnymi osutkami w ciąży są:
- liszajec opryszczkowaty,
- opryszczka ciężarnej,
- świerzbiączka ciężarnych,
- grudkowe zapalenie skóry ciężarnej.
Tego rodzaju osutki ciążowe występują zazwyczaj w formie grudek, pęcherzy a także zmian rumieniowych złuszczających.
Leczenie osutki w ciąży opiera się na podawaniu leków objawowych, np. emolientów.
Do najczęstszych dermatoz ciążowych, która zdaniem C. M. Rudolpha pojawia się w III trymestrze ciąży zalicza się polimorficzną osutkę ciężarnych.
Jej wystąpieniu sprzyja ciąża mnoga, a także nadmierny przyrost masy ciała ciężarnej.
Rokowania dla matki i dziecka są bardzo dobre. Co więcej, wielopostaciowa osutka ciężarnych nie nawraca w kolejnych ciążach.
Choroba utrzymuje się przez około 6 tygodni i mija po porodzie. Zazwyczaj ma formę swędzących wykwitów i pęcherzyków, które zwykle najpierw pojawiają się w okolicach rozstępów.
Leczenie osutki
Sposób leczenia zmian dostosowany jest do czynnika, który ją wywołuje. Przyjrzyjmy się najpierw, jak leczyć osutki polekowe.
W przypadku osutki polekowej terapia polega na odstawieniu przyjmowanych preparatów. Z kolei, gdy przyczyną zmian skórnych jest promieniowanie słoneczne stosuje się filtry UV.
Jeżeli za osutką, np. plamisto-grudkową stoi alergia, leczenie opiera się w pierwszej kolejności na wyeliminowaniu czynnika uczulającego, jak również na podawaniu preparatów przeciwhistaminowych.
W wielu przypadkach, np. gdy przyczyną zmian jest infekcja wirusowa stawia się na leczenie objawowe.
Domowe sposoby na osutkę
Jeżeli podejrzewamy, że przyczyną wysypki jest lek, zamiast sięgać po domowe sposoby, lepiej udać się do lekarza w celu wyjaśnienia powodów zmian skórnych.
Z kolei, gdy dermatoza pojawia się nagle, np. na skutek nadmiernej ekspozycji na słońce, najlepiej jest unikać promieniowania UV oraz dbać o stosowanie kremów z filtrem.
Wysypki i reakcje uczuleniowe o nieustalonym pochodzeniu, którym nie towarzyszą inne objawy, można próbować eliminować pijąc rozpuszczoną tabletkę z wapniem.
Najbardziej bezpiecznym rozwiązaniem będzie jednak udanie się do specjalisty.
