Co to jest pierwotna niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to choroba, której przyczyną jest niedobór hormonów tarczycy albo ich niedostateczne funkcjonowanie. W publikacjach o tematyce medycznej, np. w artykule specjalistek z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Emilii Zakrzewskiej, Magdaleny Zegan, Ewy Michoty-Katulskiej, funkcjonuje podział na cztery rodzaje niedoczynności tarczycy.
Pierwszym kryterium podziału jest źródło leżące u podstaw choroby. Tu badaczki wymieniają niedoczynność tarczycy:
- pierwotną - to choroba pojawiająca się w wyniku uszkodzenia gruczołu tarczycy;
- wtórną - u jej podstaw leży niedobór hormonu TSH, związany z nieprawidłową pracą mózgu w obszarze podwzgórze-przysadka mózgowa.
Z kolei pod kątem momentu pojawienia się choroby w życiu pacjenta, można wskazać na niedoczynność tarczycy:
- wrodzoną - autorki wskazują, że ten typ niedoczynności tarczycy jest zazwyczaj także pierwotną niedoczynnością tarczycy. Wywołuje ją zahamowanie albo zaburzenie czynności tarczycy. Jej podłożem może być również dziedziczenie nieodpowiedniego działania hormonów, albo tzw. defekty enzymatyczne enzymów, które biorą udział w syntezie hormonów tarczycy;
- nabytą - dotyczy zazwyczaj kobiet między 30 a 60 rokiem życia. To zwykle wynik działania innej choroby tarczycy.
Właśnie temu pierwszemu typowi niedoczynności tarczycy, a więc pierwotnej niedoczynności tarczycy, będzie poświęcony ten artykuł.
Pierwotna niedoczynność tarczycy może mieć charakter wrodzony albo nabyty. W klasyfikacji ICD-10 pierwotna niedoczynność tarczycy nie występuje. Można za to znaleźć takie rodzaje powiązane z tą chorobą jak:
- wrodzona niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu BNO – E00.9;
- pierwotna subkliniczna postać niedoczynności tarczycy z powodu niedoboru jodu – E02;
- pozabiegowa niedoczynność tarczycy – E89.0;
- wrodzona niedoczynność tarczycy z wolem rozlanym – E03.0;
- wrodzona niedoczynność tarczycy bez wola – E03.1;
- niedoczynność tarczycy wywołana leczeniem lub innymi egzogennymi substancjami - E03.2;
- inne określone postacie niedoczynności tarczycy - E03.8;
- niedoczynność tarczycy, nieokreślona - E03.9.
Pierwotna niedoczynność tarczycy może mieć związek z hiperprolaktynemią, czyli zwiększonym stężeniem prolaktyny we krwi. W jaki sposób? Otóż, to nieodpowiednio działający gruczoł tarczycy może być czynnikiem stymulującym wzrost prolaktyny.
Reklama
Pierwotna a wtórna niedoczynność tarczycy
Dwa główne typy tej choroby to, wspomniane wyżej, niedoczynność tarczycy pierwotna i wtórna. U podstaw tej pierwszej leży uszkodzenie gruczołu tarczycy. Natomiast ta druga to konsekwencja niedoboru hormonu tyreotropowego (TSH) wydzielanego przez przysadkę mózgową.
Podstawowa różnica pomiędzy pierwotną a wtórną niedoczynnością tarczycy to fakt, że pierwotna jest wynikiem zmian w obrębie gruczołu tarczowego, a wtórna to konsekwencja działania mózgu, w szczególności przysadki mózgowej, regulującej w nieodpowiedni sposób funkcje wydzielnicze.
Obie dolegliwości mogą mieć charakter wrodzony, jak i wtórny. Nazwa „niedoczynność pierwotna” może być pod tym względem nieco myląca, z uwagi na to, że określenie „pierwotna” sugeruje coś „wrodzonego”.
Nie należy jednak stawiać znaku równości pomiędzy pierwotną niedoczynnością tarczycy a wrodzoną niedoczynnością tarczycy, choć oczywiście może się zdarzyć, że pierwotna niedoczynność tarczycy będzie jednocześnie wtórną.
Reklama
Nabyta a wrodzona pierwotna niedoczynność tarczycy
Obie choroby mają inne podłoże. Pierwotna wrodzona niedoczynność tarczycy to – zdaniem Katarzyny Łąckiej i Adama Czyżyka, autorów publikacji na łamach „Farmacji współczesnej” – w 70 proc. przypadków konsekwencja zaburzeń w rozwoju gruczołu tarczycy.
Wymienić można tu takie problemy rozwojowe jak:
- agenezja, inaczej całkowity brak narządu tarczycy;
- aplazja, czyli niewykształcenie się tarczycy, pomimo tego, że istnieje jej zawiązek;
- hipoplazja – niedorozwój tarczycy;
- ektopia – pojawianie się gruczołu tarczycy w miejscu, które nie jest typowe dla tego narządu, np. u podstawy języka, w obszarze podbródkowym, czy wewnątrzkrtaniowo.
Nieco rzadziej za pierwotną wrodzoną niedoczynnością tarczycy stoją takie czynniki jak:
- wrodzony defekt syntezy tyreoglobuliny,
- wrodzony brak lub zmniejszenie aktywności tyreoperoksydazy.
Tyreoglobulina i tyreoperoksydaza to białka potrzebne do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Jeżeli działają nieodpowiednio, to może dojść do uszkodzenia gruczołu tarczycowego i do pierwotnej wrodzonej niedoczynności tarczycy.
Z kolei pierwotna nabyta niedoczynność tarczycy powstaje w wyniku uszkodzenia gruczołu tarczycy w trakcie życia. Obserwuje się ją u osób z innymi chorobami tarczycy, przede wszystkim z chorobą Hashimoto, ale też z chłoniakami, które zajmują tarczycę.
Znacznie rzadziej przyczyną pierwotnej nabytej niedoczynności tarczycy jest zejściowa faza zapalenia tarczycy w chorobie Gravesa-Basedowa, wole Riedla, czy tzw. późna faza zapalenia podostrego.
Odpowiedzialność za ten typ pierwotnej hipotyreozy ponosi także tzw. niedoczynność jatrogenna. U jej podstaw leży terapia radiojodem, stosowanie leków, np. preparatów z litem, amiodaronu, tyreostatyków, a niekiedy radioterapia okolicy szyi.
Pierwotna nabyta niedoczynność tarczycy może być konsekwencją niewłaściwej podaży jodu.
Warto jednak pamiętać, że dzięki temu, iż obecnie sól kuchenna jest wzbogacana o sole jodu, w Polsce raczej pierwotna nabyta niedoczynność tarczycy o podłożu związanym z niedoborem jodu nie jest obserwowana. Tego typu wniosek wysnuwają specjaliści, K. Łącka i A. Czyżyk.
Co ciekawe, jak wskazują przytoczeni badacze, czynnikiem sprzyjającym pierwotnej nabytej niedoczynności tarczycy mogą być tzw. goitrogeny. Co to takiego?
To naturalnie występujące substancje, np. w soi, orzeszkach ziemnych, warzywach kapustowatych i bulwiastych (kalafior, brokuły, bataty, maniok), truskawkach, szpinaku, brzoskwiniach, które mogą hamować syntezę hormonów tarczycy i prowadzić do powstania wola.
Z tego powodu nie zaleca się jedzenia tych produktów w nadmiernych ilościach.
Reklama
Przyczyny pierwotnej niedoczynności tarczycy
Zdaniem autorek publikacji naukowej poświęconej niedoczynności tarczycy, Emilii Zakrzewskiej, Magdaleny Zegan i Ewy Michoty-Katulskiej, przyczyną pierwotnej niedoczynności tarczycy mogą być:
- operacje tarczycy, np. strumektomia;
- zapalenie tarczycy, np. choroba Hashimoto, podostre de Quervaine’a, zapalenie poporodowe;
- radioterapia jodem.
Warto lepiej przyjrzeć się także podłożu występowania różnych typów pierwotnej niedoczynności tarczycy:
- wrodzona pierwotna niedoczynność tarczycy – to – tak jak już wskazaliśmy – bardzo często efekt zaburzeń rozwojowych tarczycy, w tym całkowity brak narządu, jego niedorozwój, czy niefizjologiczna lokalizacja tego gruczołu w organizmie, np. tarczyca pojawia się u podstawy języka;
- pierwotna nabyta niedoczynność tarczycy – jak twierdzi M. Pawlikowski w „Choroby tarczycy: Zaburzenia hormonalne”, najczęstszym czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu niedoczynności tarczycy jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto.
Należy tu rozróżnić również czynniki sprzyjające powstawaniu wtórnej niedoczynności tarczycy. Wywołuje ją niedobór hormonu tyreotropowego (TSH).
Zarówno wtórna wrodzona niedoczynność tarczycy, jak i wtórna nabyta niedoczynność tarczycy – zdaniem badaczy K. Łąckiej i A. Czyżyka – występują rzadko.
U podstaw tej pierwszej mogą leżeć:
- wrodzone nieprawidłowości podwzgórzowo-przysadkowe;
- wielohormonalna niedoczynność przysadki;
- izolowany niedobór TSH.
Natomiast ten drugi typ, a więc wtórna nabyta niedoczynność tarczycy, to zwykle konsekwencja niedoboru TSH w wyniku:
- nowotworów pierwotnych, bądź wtórnych okolicy podwzgórza lub przysadki mózgowej;
- procesów autoimmunologicznych;
- choroby Sheehan’a.
Reklama
Objawy pierwotnej niedoczynności tarczycy
Jak twierdzą A. Czyżyk i K. Łącka, jawna klinicznie postać niedoczynności tarczycy, z uwzględnieniem zarówno pierwotnej, jak i wtórnej odmiany tej choroby, dotyczy 0,3-0,4 proc. dorosłej populacji.
Oznacza to, że 3 osoby na 1000 odczuwają dolegliwości związane z niedoczynnością tarczycy.
Istnieje również tzw. subkliniczna postać niedoczynności tarczycy, która nie daje żadnych wyraźnych symptomów, a mimo to jest diagnozowana na podstawie wyników badań.
Wśród najczęstszych objawów niedoczynności tarczycy pierwotnej wymienić można:
- osłabienie,
- przemęczenie,
- obrzęk na twarzy,
- szorstkie włosy, które trudno uczesać,
- szorstka skóra na łokciach, tzw. brudne łokcie,
- spowolniona mowa,
- spadki nastroju,
- problemy z pamięcią,
- zaparcia.
Warto pamiętać, że pierwotna niedoczynność tarczycy może dawać także objawy związane z układem sercowo-naczyniowym, np. manifestować się poprzez bóle wieńcowe, bradykardię.
Co więcej, badania obrazowe często pokazują, że serce w przebiegu tej choroby jest powiększone. Pojawić mogą się również zaburzenia miesiączkowania, w tym obfite krwawienia, a także tzw. parestezje.
W wyniku niedoczynności tarczycy może dojść do zmniejszenia liczby oddechów oraz do zaburzenia wydalania wody. Pacjenci z tą chorobą narażeni są więc na tzw. zatrucie wodne.
Jak lekarz diagnozuje niedoczynność pierwotną tarczycy? Jak twierdzi specjalista na łamach „Farmacji Współczesnej” pierwotna niedoczynność tarczycy daje specyficzne wyniki.
Można ją rozpoznać na podstawie niskiego stężenia całkowitej i wolnej tyroksyny w surowicy, przy podwyższonym stężeniu TSH.
Chcąc ustalić przyczynę pierwotnej niedoczynności tarczycy, lekarz może zlecić dalsze badania, np.:
- ultrasonografię tarczycy,
- biopsję aspiracyjną cienkoigłową celowaną,
- badanie stężenia przeciwciał przeciw-tarczycowych oraz tyroglobuliny w surowicy.
Reklama
Dieta przy pierwotnej niedoczynności tarczycy
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej na swojej stronie opublikowało wskazania dotyczące diety przy pierwotnej niedoczynności tarczycy. Wskazówki dotyczą:
- częstotliwości spożywania posiłków – polecane jest jedzenie 3-5 posiłków co 3-4 godziny, z zachowaniem 2 godzin przerwy przed snem;
- produktów wskazanych – chude gatunki mięs, np. kurczak, niskotłuszczowe mleko, ryby, oliwa z oliwek, produkty pełnoziarniste;
- produktów, które należy unikać przy niedoczynności pierwotnej tarczycy – warzywa kapustne, np. kapusta, kalafior, brokuł, rzepa, soja, orzeszki ziemne, gorczyca, nasycone kwasy tłuszczowe w formie masła, tłuste mięsa;
- produktów, które należy wyeliminować z diety – słodycze, słodkie napoje, fast foody, cukier;
- sposobu przygotowywania potraw – unikanie smażenia i pieczenia w tradycyjny sposób, na rzecz gotowania, czy gotowania na parze lub pieczenia w rękawie, folii aluminiowej.
Bardzo istotne jest dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości płynów, tj. 2 litrów w formie czystej wody lub słabego naparu herbaty.
Reklama
Jak wygląda leczenie pierwotnej niedoczynności tarczycy?
Stwierdzenie niedoczynności tarczycy to – zdaniem K. Łąckiej i A. Czyżyka – bezwzględne wskazanie do leczenia za pomocą zamienników hormonów, czyli leczenia substytucyjnego.
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na uzupełnianiu niedoborów HT oraz na podawaniu środków z lewotyroksyną.
Lewotyroksyna to tzw. analog naturalnej tyroksyny. Ewentualnie zastosowanie znaleźć może także wykorzystanie liotyroniny, inaczej trijodotyroniny. Zwykle ta substancja znajduje podawana jest w połączeniu z tyroksyną.
Leczenie niedoczynności tarczycy pierwotnej modyfikuje się w zależności od podłoża choroby.
Jeżeli jej przyczyną są niekorzystne efekty leczenia gruczołu tarczycy, są one minimalizowane. Co ciekawe, jak twierdzą przytoczeni badacze, w postaci wtórnej choroby, częściej konieczne jest leczenie przyczynowe, czyli np. pozbycie się guza, który może naciskać na gruczoł.
Specyficzną grupę pacjentów stanowią kobiety w ciąży, u których niedoczynność tarczycy to zazwyczaj efekt choroby Hashimoto, o czym można przeczytać na łamach „Farmacji Współczesnej”.
Pierwotna nabyta niedoczynność tarczycy w ciąży jest niebezpieczna nie tylko dla zdrowia matki, ale również płodu.
Może wiązać się z licznymi komplikacjami porodowymi, w tym z poronieniem, porodem przedwczesnym czy przedwczesnym oddzieleniem się łożyska.
Podstawą leczenia ciężarnych z niedoczynnością tarczycy jest podawanie im tyroksyny.
