Co to jest porażenie mózgowe?
Porażenie mózgowe to zespół zaburzeń ruchu i postawy, występujących wskutek uszkodzenia lub nieprawidłowego wykształcenia struktur mózgu. Jest ono nieuleczalne, ale też niepostępujące – z biegiem lat stan pacjenta nie poprawia się, ani nie pogarsza (aczkolwiek możliwe jest łagodzenie samych objawów).
Dziecięce porażenie mózgu jest efektem procesów zachodzących na bardzo wczesnym etapie rozwoju, a więc w okresach:
- prenatalnym (życie płodowe, od poczęcia do narodzin) – 20 proc.przypadków
- okołoporodowym (komplikacje związane z porodem) – 60 proc.
- poporodowym (pierwsze 3 lata życia) – 20 proc.
Reklama
Jak często występuje dziecięce porażenie mózgowe?
Szacuje się, że dziecięce porażenie mózgowe występuje w 1-3 przypadkach na 1000 żywych urodzeń. W Polsce odsetek ten kształtuje się na poziomie 2-2,5/1000 (dane: A. Milewska i inni, Analiza czynników ryzyka mózgowego porażenia dziecięcego).
Łącznie w kraju na DPM cierpi około 20 tysięcy dzieci. Jest to najczęściej występująca przyczyna niepełnosprawności ruchowej u małoletnich pacjentów. Dziecięce porażenie mózgowe stanowi też drugą co do częstotliwości występowania przyczynę niepełnosprawności intelektualnej osób poniżej osiemnastego roku życia.
Reklama
Porażenie mózgowe u dorosłych
Porażenie mózgowe u dorosłych jest schorzeniem będącym kontynuacją choroby zapoczątkowanej w okresie wczesnodziecięcym i ponieważ jest nieuleczalne, trwać będzie do końca życia.
Należy pamiętać, że pojęcie DPM odnosi się wyłącznie do zmian, które w obrębie ośrodkowego układu nerwowego zaszły w okresie jego głębokiej niedojrzałości, a więc do końca trzeciego roku życia. Inne zaburzenia, nabyte w późniejszych etapach rozwoju, nie są rozpatrywane w kategoriach porażenia mózgowego, nawet jeśli ich objawy kliniczne są bardzo zbliżone.
Reklama
Objawy porażenia mózgowego
Objawy porażenia mózgowego obejmują kilka grup symptomów, które występują z różnym nasileniem, w zależności od stopnia uszkodzenia układu nerwowego oraz typu DPM. Należą do nich:
- Upośledzenie rozwoju psychomotorycznego, w tym:
- problemy z chodzeniem,
- problemy z przełykaniem pokarmu,
- zaburzenia mowy – problemy z artykulacją głosek,
- zaburzenia widzenia związane z koordynacją pracy gałek ocznych.
- Zaburzenia odruchów wczesnoniemowlęcych.
- Zaburzenia napięcia mięśniowego - spastyczność, sztywność lub wiotkość mięśni.
- Dyskinezje, w tym:
- atetoza – zaburzenie neurologiczne, którego istotą są powolne ruchy górnych kończyn wywołane skurczami mięśni,
- choreoatetoza, czyli spastyczność epizodyczna, drgawki występujące u dzieci poniżej 1. roku życia,
- dystonia – mimowolne ruchy powodując nienaturalne wygięcie ciała.
- Bezład móżdżkowy - zaburzenia równowagi oraz ataksja, czyli zaburzenie koordynacji, niedokładność, niezborność ruchów.
- Zaburzenia integracji sensorycznej – nieprawidłowe odbieranie i przetwarzanie bodźców zmysłowych przez mózg.
- Porażenia oraz niedowłady.
Reklama
Czterokończynowe porażenie mózgowe i inne typy DPM
Wyróżnia się kilka podstawowych postaci DPM. Należą do nich:
- Spastyczne porażenie mózgowe, którego najbardziej typowym objawem jest wzmożone napięcie mięśniowe, ustępujące pod silnym naciskiem. W zależności od zasięgu występujących zaburzeń, dzieli się ono na:
- połowiczne (porażenie jednej połowy ciała),
- dwukończynowe (porażenie wszystkich kończyn, ale w szczególności dolnych),
- czterokończynowe porażenie mózgowe(w znacznym stopniu dotyka wszystkie 4 kończyny, a także mięśnie tułowia oraz karku; powoduje słabą kontrolę głowy; charakterystyczne jest też częste występowanie padaczki oraz małogłowie).
- Dyskinetyczne porażenie mózgowe– powoduje zmienne napięcie mięśniowe, raz większe, raz mniejsze, czego efektem jest wyginanie się ciała, prężenie. Objawy nasilają się pod wpływem stresu.
- Atetotyczno-hipotoniczne porażenie mózgowe– obniżenie napięcia mięśniowego, wiotkość ciała, zaburzenia równowagi, chwiejność chodu, drżenie kończyn.
Reklama
Przyczyny porażenia mózgowego
Przyczyny porażenia mózgowego są złożone. Zaburzenia tego typu są wynikiem oddziaływania czynników genetycznych (mutacja jednego lub wielu genów), a także środowiskowych (głównie patologie ciąży i porodu, w tym niedotlenienie, krwotok, zakażenie).
Do czynników ryzyka należą:
- Determinanty leżące po stronie matki, w tym między innymi:
- wiek poniżej 16 lub powyżej 40 lat,
- alkoholizm i palenie papierosów,
- zatrucia ciążowe,
- ekspozycja na promieniowanie rentgenowskie,
- niedożywienie,
- przebywanie w hałasie.
- Determinanty związane z przebiegiem ciąży:
- łożysko przodujące,
- odklejenie łożyska,
- zbyt wczesne odejście wód płodowych,
- pęknięcie macicy,
- poród przez cesarskie cięcie,
- ciąża mnoga.
- Determinanty związane z okresem noworodkowym:
- wcześniactwo,
- mała masa urodzeniowa,
- wylewy śródczaszkowe,
- niewydolność oddechowa.
Ryzyko wystąpienia porażenia mózgowego jest znacznie większe u dzieci, których ocena na skali Apgar w pierwszej minucie życia wynosi poniżej 5.
Reklama
Skutki porażenia mózgowego
Skutki porażenia mózgowego rozpatrywać należy na wielu płaszczyznach. W sensie czysto medycznym obejmują one szeroką paletę wymienionych wyżej objawów. Problemy te występują na przestrzeni całego życia, w wielu przypadkach uniemożliwiając samodzielną aktywność, znacznie utrudniając podjęcie pracy zawodowej czy założenie rodziny.
Tego typu skutki społeczne w prosty sposób przekładają się na kondycję psychiczną pacjentów. Należy pamiętać, że choć porażenie mózgowe same w sobie nie jest chorobą śmiertelną, pośrednio może wpływać na skrócenie długości życia, jeśli w jego przebiegu następują np. zaniki mięśniowe prowadzące do niewydolności oddechowej.
Leczenie porażenia mózgowego
Leczenie porażenia mózgowego ma charakter typowo objawowy. Kluczowe znaczenie mają działania rehabilitacyjne. Nie prowadzą one do wyleczenia pacjenta, ale zwiększają jego możliwości dotyczące funkcjonowania w otaczającym świecie, a także zapobiegają narastaniu wtórnych problemów zdrowotnych związanych z unieruchomieniem, takich jak zanik mięśni, zwyrodnienia kręgosłupa etc.
W zależności od występujących objawów oraz ich nasilenia stosowane są bardzo różne metody fizjoterapii w tym między innymi:
- Metoda Bobath, wykorzystywana od lat 40. XX wieku, rozpowszechniona na całym świecie. Polega na ćwiczeniu wszystkich partii ciała, co pozwala regulować napięcie mięśniowe oraz hamuje nieprawidłowe odruchy. Doskonale nadaje się do rehabilitacji dzieci w wieku niemowlęcym.
- Metoda Vojty, wywodząca się z Czech, także stosowana u niemowląt. Polega na uciskaniu określonych części ciała, co pośrednio stymulować ma inne jego partie.
- Metodą Castillo-Moralesa, przeznaczona dla starszych dzieci i dorosłych, zwłaszcza w rehabilitacji mięśni twarzy i jamy ustnej. Usprawnia procesy mówienia, przełykania, oddychania.
- Metoda integracji sensorycznej,polega na stymulowaniu systemów zmysłowych: przedsionkowego, dotykowego, proprioceptywnego, wzrokowego, węchowego, słuchowego i smakowego
- Metoda Glenna Domana, kładąca nacisk na naukę czytania i rozwój zdolności intelektualnych u bardzo małych dzieci.
