Łagodny rozrost gruczołu krokowego jest chorobą bardzo częstą - szacuje się, że występuje u około 50% mężczyzn do 60. roku życia i u około 90% do 85. roku życia. Uciążliwe objawy będące wynikiem rozrostu obserwuje się u około połowy tych mężczyzn. Nasilenie choroby wzrasta stopniowo wraz z wiekiem.
Gruczoł krokowy (prostata, stercz) jest męskim narządem płciowym kształtem przypominającym kasztan. Gruczoł krokowy zbudowany jest z dwóch płatów otoczonych mięśniową torebką.
Prostata - co to jest?
Prostata umiejscowiona jest poniżej pęcherza moczowego i przechodzi przez nią część cewki moczowej zwana odcinkiem sterczowym cewki moczowej. Ma to znaczenie w powstawaniu objawów rozrostu prostaty, kiedy mechaniczny ucisk prostaty na cewkę moczową powoduje utrudnienie wypływu moczu. Od tyłu prostata sąsiaduje z odbytnicą, co umożliwia łatwe zbadanie tego narządu przy pomocy palca wprowadzonego przez odbyt.
Prostata produkuje wchodzącą w skład spermy wydzielinę, w której zawieszone są plemniki. Mięśnie gładkie wchodzące w skład prostaty oraz tworzące jej torebkę obkurczają się w czasie ejakulacji (wytrysku) ułatwiając wydostanie się wydzieliny do cewki moczowej. Odpowiedni wzrost i funkcjonowanie gruczołu krokowego jest uzależnione od prawidłowej funkcji jąder, które produkują męski hormon płciowy - testosteron.
Reklama
Przerost gruczołu krokowego - przyczyny
Przyczyny powstawania łagodnego rozrostu stercza, mimo wieloletnich badań nie są w pełni wyjaśnione. Wiadomo, że prostata jest narządem hormonozależnym. Testosteron oddziałuje na komórki stercza i wywołuje ich odpowiedź, której skutkiem jest rozrost i powiększanie gruczołu.
Obecnie uważa się, że rozrost prostaty jest naturalną konsekwencją procesów starzenia, a w jego powstawaniu ma udział wiele czynników, między innymi zaburzenia równowagi hormonalnej. Postulowany jest też mechanizm genetyczny, zwłaszcza w przypadkach wymagających interwencji chirurgicznej u mężczyzn poniżej 60. roku życia.
Dokładne przyczyny rozwoju łagodnego rozrostu stercza nie są poznane, istnieją jednak czynniki, które wpływają na ryzyko pojawienia się tej - powszechnej skądinąd - choroby:
- wiek powyżej 50. roku życia zwiększa ryzyko;
- usunięcie jąder (np. z powodu nowotworu) - jeśli do utraty jąder dojdzie przed okresem dojrzewania, łagodny rozrost stercza nie występuje, jeśli po okresie dojrzewania, ale zanim pojawią się objawy rozrostu prostaty, choroba występuje bardzo rzadko;
- wystąpienie rozrostu prostaty u krewnego, zwłaszcza jeśli leczenie było potrzebne przed 60. rokiem życia, zwiększa ryzyko wystąpienia choroby.
Reklama
Przerost gruczołu krokowego - objawy
Z niewiadomych przyczyn u większości mężczyzn w średnim wieku dochodzi do powiększenia gruczołu krokowego. To powiększenie nazywa się łagodnym rozrostem stercza i może skutkować wystąpieniem objawów ze strony układu moczowego.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego jest chorobą bardzo częstą - szacuje się, że występuje u około 50% mężczyzn do 60. roku życia i u około 90% do 85. roku życia. Uciążliwe objawy będące wynikiem rozrostu obserwuje się u około połowy tych mężczyzn. Nasilenie choroby wzrasta stopniowo wraz z wiekiem.
Łagodny rozrost stercza jest chorobą, w której nasilenie zmian patologicznych narządu nie zawsze koreluje z nasileniem objawów. Najczęstsze objawy to:
- częstomocz (dzienny i nocny),
- gwałtowne parcie na pęcherz,
- trudności w powstrzymaniu się przed oddaniem moczu,
- ból lub pieczenie w trakcie oddawania moczu,
- trudność w zapoczątkowaniu oddawania moczu,
- zwężenie strumienia moczu,
- przerywany strumień moczu,
- oddawanie moczu kroplami,
- wydłużenie czasu oddawania moczu,
- uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza,
- niemożność oddania moczu (zatrzymanie moczu).
Reklama
Przerost gruczołu krokowego - badania
W przypadku występowania któregokolwiek z objawów należy zaplanować wizytę u lekarza. Jeśli dojdzie do zatrzymania moczu, należy niezwłocznie udać się do szpitalnego oddziału ratunkowego lub skontaktować się z lekarzem, ponieważ ten stan prawie nigdy nie ustępuje samoczynnie i może prowadzić do bardzo poważnych następstw.
Inne sytuacje, w których wskazany jest pilny kontakt z lekarzem to:
- zaobserwowanie krwi lub ropy w moczu lub nasieniu,
- gorączka powyżej 38 stopni,
- ból w lędźwiach w okolicy nerek niezwiązany z urazem.
Leczeniem chorób układu moczowego zajmuje się urolog. Wizyta u niego rozpocznie się od dokładnego wywiadu - będzie zadawał głównie pytania dotyczące:
- obecnych dolegliwości,
- ich nasilenia,
- ich uciążliwości,
- historii choroby - jej początków, przebiegu i dotychczasowego leczenia.
Należy powiedzieć lekarzowi o chorobach współwystępujących, o przyjmowanych lekach oraz o ewentualnych uczuleniach.
Następnie urolog przeprowadzi badanie fizykalne, w tym badanie per rectum, czyli palcem przez odbyt.
Pozwala ono w pewnym stopniu określić zmianę struktury prostaty, a przede wszystkim:
- stopień jej powiększenia,
- konsystencję,
- symetrię,
- bolesność.
Badanie nie jest miłe, ale daje lekarzowi ważne w planowaniu leczenia informacje. Jest też punktem odniesienia w czasie kolejnych wizyt. Istotne jest również jako przesiewowe badanie w kierunku raka prostaty, który, zwłaszcza u starszych mężczyzn, może współwystępować z łagodnym rozrostem prostaty.
Czasem konieczne jest wykonanie badań takich jak USG lub uroflowmetria. Aby można je było wykonać, pacjent powinien mieć wypełniony pęcherz, dlatego należy unikać oddawania moczu krótko przed wejściem do gabinetu. W przypadku, kiedy z powodu np. długiej kolejki powstrzymanie się nie jest możliwe, warto mieć ze sobą coś do picia.
Reklama
Rozrost stercza - przyczyny
Zespół objawów składających się na obraz kliniczny łagodnego rozrostu stercza jest wynikiem współistnienia kilku procesów:
- powiększenie gruczołu krokowego - odpowiada za statyczne zwężenie cewki moczowej i skutkuje trudnościami z opróżnianiem pęcherza moczowego;
- zwiększenie napięcia mięśni gładkich szyi pęcherza moczowego, sterczowego odcinka cewki moczowej, prostaty oraz jej torebki - następuje w wyniku pobudzenia receptorów alfa-1-adrenergicznych i skutkuje dynamicznym zwężeniem cewki moczowej oraz trudnościami z opróżnianiem pęcherza moczowego;
- rozciągnięcie tzw. trójkąta pęcherza przez powiększony gruczoł krokowy i nadmierna stymulacja receptorów alfa-1-adrenergicznych pęcherza oraz cewki moczowej - odpowiada za objawy w fazie napełniania pęcherza takie jak: częstomocz, gwałtowne parcie na pęcherz, ból i pieczenie w trakcie oddawania moczu.
Reklama
Rozrost stercza - powikłania
Utrzymywanie się tych patologicznych warunków może spowodować poważne zmiany w układzie moczowym. Aby pokonać przeszkodę jaką jest zwężenie cewki moczowej, pęcherz musi kurczyć się mocniej. Może to spowodować:
- pogrubienie jego ściany,
- podrażnienie,
- częstszą potrzebę oddawania moczu.
Zwiększone ciśnienie może doprowadzić do powstania uchyłków pęcherza oraz przenosić się wstecznie na moczowody powodując ich poszerzenie, a nawet uszkodzenie nerek. Niepełne opróżnianie pęcherza moczowego (zastój moczu) może przyczyniać się do powstawania kamieni moczowych oraz sprzyjać zakażeniom.
Do zaostrzenia objawów, zwłaszcza do zatrzymania moczu dochodzić może:
- po spożyciu alkoholu,
- w wypadku przyjmowania leków przeciwhistaminowych, antydepresantów, leków moczopędnych.
Reklama
Przerost gruczołu krokowego - diagnostyka
Urolog musi ustalić, czy chory ma łagodny rozrost stercza, a jeśli tak, to czy i jakiego wymaga leczenia. Dlatego każdy mężczyzna diagnozowany w tym kierunku powinien być objęty szeregiem badań.
Poza wywiadem oraz badaniem fizykalnym (w tym badaniem przez odbyt), lekarz może poprosić o wypełnienie tzw. ankiety IPSS, która pozwala na punktową ocenę objawów i dolegliwości. W nawiasie podano punkty za każdą odpowiedź.
- Jak często w ciągu ostatniego miesiąca miał Pan uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza po oddaniu moczu?
- nigdy [0]
- mniej niż raz na 5 razy [1]
- mniej niż połowę razy [2]
- około połowę razy [3]
- ponad połowę razy [4]
- prawie zawsze [5]
- Jak często w ciągu ostatniego miesiąca musiał Pan ponownie oddawać mocz w czasie krótszym niż 2 godziny po jego poprzednim oddaniu?
- nigdy [0]
- mniej niż raz na 5 razy [1]
- mniej niż połowę razy [2]
- około połowę razy [3]
- ponad połowę razy [4]
- prawie zawsze [5]
- Jak często w ciągu ostatniego miesiąca zaobserwował Pan przerywany strumień moczu?
- nigdy [0]
- mniej niż raz na 5 razy [1]
- mniej niż połowę razy [2]
- około połowę razy [3]
- ponad połowę razy [4]
- prawie zawsze [5]
- Jak często w ciągu ostatniego miesiąca miał Pan uczucie nagłej konieczności oddania moczu?
- nigdy [0]
- mniej niż raz na 5 razy [1]
- mniej niż połowę razy [2]
- około połowę razy [3]
- ponad połowę razy [4]
- prawie zawsze [5]
- Jak często w ciągu ostatniego miesiąca obserwował Pan słaby strumień moczu?
- nigdy [0]
- mniej niż raz na 5 razy [1]
- mniej niż połowę razy [2]
- około połowę razy [3]
- ponad połowę razy [4]
- prawie zawsze [5]
- Jak często w ciągu ostatniego miesiąca musiał Pan wysilać się aby rozpocząć oddawanie moczu?
- nigdy [0]
- mniej niż raz na 5 razy [1]
- mniej niż połowę razy [2]
- około połowę razy [3]
- ponad połowę razy [4]
- prawie zawsze [5]
- Ile razy w ciągu nocy (średnio) musiał Pan wstawać, żeby oddać mocz?
- wcale [0]
- 1raz [1]
- 2 razy [2]
- 3 razy [3]
- 4 razy [4]
- 5 razy [5]
Suma punktów:
OCENA JAKOŚCI ŻYCIA
- Jak czułby się Pan, gdyby dolegliwości ze strony układu moczowego utrzymywały się w dalszym ciągu na obecnym poziomie? Oceń w skali od 0 do 5.
Wyniki 0-7 pkt. wskazują na niewielkie nasilenie dolegliwości, 8-19 pkt to umiarkowane nasilenie dolegliwości, a 20-35 świadczy o znacznym ich nasileniu. Ostatnie pytanie pozwala na ocenę uciążliwości występujących objawów.
Badanie ogólne moczu - pozwala na wykrycie krwi w moczu i ewentualnego zakażenia układu moczowego.
Określenie stężenia PSA w surowicy krwi - jest wartościowym badaniem w wykrywaniu raka prostaty. Stężenie PSA może jednak być podwyższone w różnych stanach - np. po biopsji prostaty, po cystoskopii, w czasie utrzymywania cewnika w pęcherzu moczowym, lub w przewlekłym zapaleniu prostaty.
USG (badanie ultrasonograficzne) jest bardzo często wykonywanym nieinwazyjnym badaniem obrazowym układu moczowego. Pozwala na ocenę wielkości gruczołu krokowego i oszacowania wielkości zalegania moczu po jego oddaniu. Aby badanie było wartościowe, pęcherz musi być wypełniony (poza badaniem wielkości zalegania). Dlatego dobrze jest wypić około 1 litra płynów około 1 godzinę przed badaniem.
Uroflowmetria jest badaniem przepływu moczu przez cewkę moczową w czasie oddawania moczu do specjalnego urządzenia - uroflowmetru. Wartość badania zależy od objętości oddanego moczu, a ta powinna być większa niż 150 ml.
Przerost gruczołu krokowego - cel leczenia
Celem leczenia łagodnego rozrostu stercza jest:
- zmniejszenie dolegliwości,
- zmniejszenie stopnia przeszkody podpęcherzowej,
- zapobieżenie uszkodzeniu dróg moczowych,
- zwiększeniu jakości życia.
Można to osiągnąć wykorzystując metody farmakologiczne oraz chirurgiczne. U niektórych pacjentów korzystne jest postępowanie wyczekujące (baczna obserwacja).
Przerost gruczołu krokowego - leczenie niefarmakologiczne
Baczna obserwacja
U mężczyzn, którzy mają słabo nasilone objawy (co odpowiada wynikowi w skali IPSS 0-7) lub umiarkowanie nasilone (w skali IPSS ponad 8), ale uciążliwe tylko w niewielkim stopniu, korzystne może być zrezygnowanie z podawania leków lub wykonywania zabiegu chirurgicznego. Zalecane są pewne zmiany w stylu życia, które mogą zmniejszyć uciążliwość objawów:
- Nie należy mocno przeć na pęcherz w celu szybszego oddania moczu. Należy spróbować rozluźnić się w czasie korzystania z toalety. Pomóc może wyobrażanie sobie płynącej wody, czytanie lub myślenie o innych sprawach, niż problemy z oddaniem moczu. Należy dać sobie czas i nie spieszyć się. Niektórym pomaga zmiana pozycji ze stojącej na siedzącą.
- Powinno się pić równomiernie w ciągu dnia, a jeśli problemem jest wstawanie w nocy w celu oddania moczu, należy unikać picia przed snem.
- Należy unikać substancji zwiększających objawy, jak np. alkohol czy mocna kawa oraz niektóre leki - zwłaszcza antyhistaminowe (np. przeciwalergiczne), diuretyczne (moczopędne), czy przeciwdepresyjne. Każdą decyzję dotyczącą leków należy skonsultować z lekarzem.
Baczna obserwacja wymaga samokontroli oraz regularnych wizyt w gabinecie urologa.
Przerost gruczołu krokowego - leczenie farmakologiczne
Zostaje wdrożone u mężczyzn, dla których objawy są uciążliwe. Podstawą leczenia farmakologicznego są leki blokujące receptory alfa-1-adrenergiczne, czyli alfa-blokery. Ich działanie polega na rozluźnieniu mięśniówki gładkiej prostaty oraz szyi pęcherza moczowego, co prowadzi do zmniejszenia zwężenia cewki moczowej. Alfa-blokery nie wpływają na wielkość prostaty, dają jednak szybką i znaczną poprawę po kilku-kilkunastu dniach i można je stosować przez wiele lat.
Rzadkimi objawami niepożądanymi są:
- spadek ciśnienia tętniczego krwi,
- zawroty głowy,
- świąd skóry,
- obrzęk błony śluzowej nosa.
Leczenie alfa-blokerami powoduje poprawę u 2/3 mężczyzn.
Inna wykorzystywana grupa leków to tzw. inhibitory 5-alfa reduktazy (nazwy handlowe to np.: Fugeril, Proscar, Propecia, Penester, Finxta). Leki te hamują przekształcanie testosteronu w bardziej aktywny dihydrotestosteron (DHT), który jest odpowiedzialny za powiększanie się prostaty. Efektem działania jest zahamowanie powiększania się gruczołu, a u niektórych chorych zmniejszenie jego objętości. Poprawa jest jednak widoczna później, niż w przypadku alfa-blokerów, bo nawet po kilku miesiącach. Leczenie daje bardzo wyraźny efekt, zwłaszcza u mężczyzn z początkowo bardzo dużą prostatą. Skutkiem ubocznym może być obniżenie libido.
Często korzystne jest stosowanie obydwu leków równocześnie - alfa-blokera i inhibitora 5-alfa reduktazy. Efekty uboczne zwykle ustępują po odstawieniu leków. Jednak zaprzestanie ich stosowania skutkuje powrotem dolegliwości z układu moczowego.
Przerost gruczołu krokowego - leczenie chirurgiczne
W zaawansowanych przypadkach, kiedy leczenie farmakologiczne nie przynosi skutku, należy rozważyć leczenie chirurgiczne. Najczęściej wykonywanym zabiegiem jest tzw. przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego (TURP). Polega na usunięciu środkowej części prostaty przy pomocy wprowadzonego przez cewkę moczową urządzenia. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, trwa kilkadziesiąt minut, a po nim w pęcherzu pozostawia się na kilkadziesiąt godzin cewnik umożliwiający swobodny odpływ moczu. Powrót do domu jest możliwy po kilku dniach. Przez kilka tygodni po zabiegu zaleca się unikanie wysiłku fizycznego.
Istnieją inne metody interwencji chirurgicznej, między innymi przezcewkowe nacięcie gruczołu krokowego (TUIP) - przyrządem wprowadzonym przez cewkę moczową nacina się szyję pęcherza moczowego i prostatę, co powoduje zwiększenie światła cewki moczowej i umożliwia swobodny przepływ moczu.
W innych metodach, których celem również jest nacięcie lub usunięcie części prostaty wykorzystuje się:
- laser,
- mikrofale,
- a nawet wodę.
Najczęściej stosowaną i najlepiej poznaną metodą jest jednak TURP. Powikłaniami mogą być zaburzenia erekcji i wsteczny wytrysk(nasienie wpływa do pęcherza moczowego i jest z niego usuwane podczas oddawania moczu). Do kilku tygodni po zabiegu w moczu może być obecna krew, co jest normalne i zazwyczaj ustępuje. W przeciwnym wypadku należy skontaktować się z lekarzem.
U mężczyzn z bardzo dużą prostatą wykonuje się czasem załonowe usunięcie gruczolaka. Zabieg polega na wycięciu środkowej części prostaty przez nacięcie nad spojeniem łonowym. Wykonuje się go również w znieczuleniu ogólnym, konieczna jest dłuższa hospitalizacja, a efekty uboczne, choć mają podobny zakres jak po zabiegu TURP, to są zwykle bardziej nasilone.
Przerost gruczołu krokowego - inne metody leczenia
W przypadkach mało nasilonych dolegliwości mężczyźni, którzy są poddani bacznej obserwacji, mogą rozważyć stosowanie preparatów roślinnych, takich jak wyciąg z palmy sabałowej (Saw palmetto).
U mężczyzn z poważnymi dolegliwościami, którzy nie mogą być zakwalifikowani do leczenia chirurgicznego stosuje się czasem stenty, czyli implanty w kształcie rurek. Stent ma za zadanie poszerzenie światła cewki moczowej i utrzymanie jej drożności. Niestety, stenty mają skłonność do zarastania. Dlatego zwykle stosuje się stenty czasowe wymieniane co pół roku.
W wypadku wystąpienia ostrego zatrzymania moczu należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Pierwszym postępowaniem w takiej sytuacji jest założenie cewnika do pęcherza moczowego w celu umożliwienia wypływu moczu.
Przerost gruczołu krokowego - łagodzenie objawów
Należy przede wszystkim stosować się do zaleceń lekarza. Jeśli to możliwe, należy unikać substancji takich jak:
- leki przeciwhistaminowe,
- moczopędne,
- antydepresanty,
- kawa,
- alkohol.
Nie należy ograniczać ilości przyjmowanych płynów, natomiast pić równomiernie w ciągu całego dnia. Jeśli w nocy konieczne jest wstawanie w celu oddania moczu, należy unikać przyjmowania płynów przed snem.
Leczenie łagodnego rozrostu prostaty jest możliwe pod warunkiem stosowania się do zaleceń lekarza. W przypadku wdrożenia farmakoterapii należy zachować cierpliwość - efekt działania leków nie jest natychmiastowy: alfa-blokery dają widoczną poprawę zwykle po kilku-kilkunastu dniach, natomiast szczytowy efekt działania inhibitorów 5-alfa następuje po kilku miesiącach.
Zaprzestanie przyjmowania leków jest właściwie równoznaczne z powrotem dolegliwości. Należy o tym pamiętać decydując się na odstawienie inhibitorów 5-alfa reduktazy np. z powodu obniżenia libido lub zaburzeń erekcji.
W wypadku ostrego zatrzymania moczu wielu mężczyzn wyczekuje jego ustąpienia. Nie należy tak postępować, gdyż mocz jest wciąż produkowany przez nerki i gromadzi się pod coraz większym ciśnieniem w pęcherzu moczowym, co nie dość, że jest bolesne, to może spowodować bardzo poważne następstwa. Odpowiednim postępowaniem jest niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza.
