Przewlekła niewydolność nerek - objawy i leczenie. Jaką dietę stosować?

Stadia przewlekłej niewydolność nerek 

Nerki to narząd położony w jamie brzusznej, pełniący wiele istotnych funkcji w organizmie. Główny element nerki to nefron, który jest zbudowany z kłębuszka nerkowego i cewki. Nerki odpowiadają za filtrowanie krwi i usuwanie z niej szkodliwych substancji. 

Przewlekła niewydolność nerek jest postępującym i nieodwracalnym uszkodzeniem funkcji nerek. To utrzymujące się dłużej niż trzy miesiące uszkodzenie nerek wykazywane na wskaźnikach.

Ze względu na stopień uszkodzenia, chorobę dzieli się na kilka rodzajów. Parametrem, który służy do monitorowania uszkodzenia jest GFR, czyli współczynnik przesączania kłębuszkowego.

W praktyce do wyznaczenia GFR służy ocena klirensu (szybkości oczyszczania z danej substancji osocza w jednostce czasu) kreatyniny. W zależności od upośledzenia czynności narządu wyróżnia się różne stadia przewlekłej niewydolności nerek:

• pierwsze stadium (G1) to prawidłowy lub podwyższony współczynnik, GFR ≥90 ml/min/1.73 m², na tym etapie należy szukać czynników ryzyka postępu choroby nerek i metod zwalczania;
• drugie stadium (G2) to już utajona choroba nerek, które są uszkodzone i wykazują niewielkie upośledzenie, GFR 60-89 ml/min/1.73 m², braku klinicznych i biochemicznych objawów niewydolności nerek;
• stadium 3 przewlekłej choroby nerek (G3) to niewydolność wyrównana, GFR 60-30 ml/min/1.73 m² , występują skąpe objawy kliniczne, takie jak wielomocz,
• G4, czyli czwarte stadium określane jako PNN niewyrównana, ciężkie upośledzenie, GFR 30-15 ml/min/1.73 m², objawy są wywołane niedokrwistością, neuropatią, osteodystrofią nerkową i kardiomiopatią. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się wzrost stężeń: mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego i fosforu w surowicy, a także zaburzenia metaboliczne, przede wszystkim kwasicę metaboliczną;
• schyłkowa niewydolność, to ostatnie, piąte stadium (G5), GFR <15 ml/min/1.73m² pełnoobjawowa mocznica, wymagająca leczenia nerkozastępczego.   

Stadia przewlekłej niewydolności nerek to jedno, ale nefrolodzy wyróżniają jeszcze ostrą i przewlekłą niewydolność nerek. Ostra to nagły stan chorobowy wywołany najczęściej innymi dolegliwościami lub urazem. W szybkim czasie, nieleczony, może doprowadzić do śmierci. To odróżnia ostrą niewydolność od przewlekłej, która długo nie daje żadnych objawów. Pacjent o PNN może dowiedzieć się przez przypadek, dopiero wtedy, gdy jest już stadium zaawansowane.

Przewlekła niewydolność nerek w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11), która obowiązuje od 2022 roku, została przypisana do chorób nerek. Pozycja w ICD-11 przewlekłej choroby nerek to GB61. Kolejno dalej klasyfikowane są poszczególne stadia.

Reklama

Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek

Przewlekła niewydolność nerek ma wiele przyczyn. Wśród najczęściej występujących wymienia się:

• nefropatię cukrzycową,
• nefropatię nadciśnieniową,
• torbielowatość nerek,
• glomerulopatię,
• przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek, 

Z kolei ostatnie stadium, czyli schyłkowa niewydolność nerek, swoje przyczyny ma w nefropatii cukrzycowej oraz zapaleniu kłębuszkowym nerek.

Dwa najważniejsze czynniki ryzyka przewlekłej choroby nerek to cukrzyca i nadciśnienie tętnicze. Z danych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego wynika, że aż co piąty chory na cukrzycę rozwija nefropatię cukrzycową, która prowadzi do przewlekłej niewydolności nerek. 

Reklama

Objawy przewlekłej niewydolności nerek

Objawy przewlekłej choroby nerek zależą od stadium przewlekłości, czyli stopnia uszkodzenia funkcji nerek, w którym obecnie znajduje się chory. Mogą być niecharakterystyczne ze względu na złożoną funkcję nerek i możliwość uszkodzenia wielu układów i narządów. Często jednak w początkowych stadiach dominują objawy choroby podstawowej, która doprowadziła do PNN.

Na początku rozwijającej się przewlekłej niewydolności nerek objawy, na które chory powinien zwrócić uwagę są związane z zaburzeniem zagęszczania moczu:

• wydalanie nadmiernej ilości moczu, średnio powyżej 3 litrów na dobę określane jako wielomocz (poliuria);
• oddawanie moczu w nocy (nykturia), za normę uważa się jednorazowe oddanie moczu w nocy, większa liczba nocnych wyjść do toalety powinna zwrócić uwagę;
• nadmierne pragnienie (c).

Gdy choroba postępuje dołączają się objawy związane z zaburzonym wydzielaniem. Najważniejszym jest anemia (niedobór erytropoetyny powodujący spadek liczby czerwonych ciałek krwi), która może objawiać się:

• ogólnym osłabieniem organizmu,
• męczliwością,
• bladością skóry i śluzówek.

Zaburzenia jonowe i zatrzymanie wody w organizmie, które dołączają wraz z rozwijającym się upośledzeniem funkcji nerek, doprowadzają do powstania nadciśnienia – czyli ciśnienia tętniczego powyżej 140/90 mm Hg oraz obrzęków – najczęściej zlokalizowanych w okolicach kostek.

Mocznica to już objaw przewlekłej niewydolności nerek w stopniu zaawansowanym. Typowy symptom to mocznicowy zapach z ust, przypominający amoniak. W ostatecznym stadium może dojść do śpiączki mocznicowej, która charakteryzuje się on przede wszystkim utratą przytomności i stanowi zagrożenie życia oraz wymaga natychmiastowej specjalistycznej pomocy.

Objawy przewlekłej niewydolności nerek, która jest znacznie rozwinięta, wykazują już inne narządy i układu uszkodzone przez toksyny mocznicowe: 

• skóra – z wielu występujących objawów jest świąd (skutek gromadzenia się toksyn mocznicowych w skórze) prowadzący do powstania zadrapań i przeczosów, bladość skóry (wynik anemii);
• układ pokarmowy – występują problemy z apetytem (utrata łaknienia), nudności, wymioty, zaburzenia smaku oraz bóle brzucha. 
• układ krążenia – to przede wszystkim postępująca niewydolność krążenia oraz wspomniane nadciśnienie tętnicze;
• objawy neurologiczne spowodowane uszkodzeniem przez toksyny mocznicowe układu nerwowego: bóle głowy, zaburzenia snu, drżenia mięśniowe, bolesne kurcze mięśni, a nawet porażenia ciała;
• układ ruchu – zaburzenia spowodowane głównie przez niedobór aktywnej witaminy D.

Reklama

Leczenie przewlekłej niewydolności nerek

Leczenie przewlekłej niewydolności nerek jest procesem wielokierunkowym i skomplikowanym. Głównym celem jest zahamowanie postępu choroby oraz, w miarę możliwości, usunięcie przyczyn odpowiedzialnych za powstanie niewydolności nerek.

Z czasem jednak funkcja nerek może zostać w tak znaczny sposób upośledzona, że celem terapii staje się przejęcie ich funkcji, a w ostateczności transplantacja, czyli przeszczep nerek. 

Leczenie zachowawcze, czyli hamujące postęp choroby, skupia się na leczeniu choroby, która jest przyczyną niewydolności, np. wyrównania istniejącej cukrzycy lub regulacji ciśnienia tętniczego krwi.

Lekarz powinien zalecić wtedy także maksymalne ograniczenie przyjmowania substancji uszkadzających nerki, to najczęściej odstawienie leków nefrotoksycznych, jak niektóre antybiotyki, leki przeciwbólowe lub niesteroidowe leki przeciwzapalne.

W leczeniu przewlekłej niewydolności nerek ogromne znaczenie ma dieta. Powinna zostać zmniejszona ilość przyjmowanego białka w diecie, co zapobiega uszkodzeniu czynnych jeszcze nefronów w nerce. Zwykła sól kuchenna zawiera między innymi duże ilości sodu, którego zaburzone usuwanie przez nerki prowadzi do znacznego nagromadzenia w organizmie. Pacjent powinien także utrzymać odpowiednią ilość przyjmowanego płynu, by kontrolować dziennie oddawanie moczu. 

Gdy uszkodzenie nerek jest na tyle duże, że leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, zaczyna się rozważyć leczenie nerkozastępcze, które częściowo zastępuje funkcje nerek:

• hemodializę,
• dializę  otrzewnową,
• przeszczep nerki.

Sytuacja chorych w ostatnich latach jednak znacząco się poprawia, ze względu na unowocześnianie technik terapeutycznych. Sami chorzy również postanowili działać i organizują np. w grupy wsparcia, w których najważniejsza jest edukacja pacjenta z przewlekłą niewydolnością nerek.

Reklama

Dieta w przewlekłej niewydolności nerek 

W przewlekłej niewydolności nerek dieta ma zasadnicze znaczenie w utrzymaniu równowagi metabolicznej i właściwej kontroli toksemii mocznicowej. 

Żywienie w przewlekłej niewydolności nerek skupia się wokół doboru właściwych składników i proporcji pożywienia. Przepisy w takiej diecie powinny ograniczać ilość białka, sodu, fosforu oraz potasu. Ważne, by jednak nie wykluczać ich z posiłków.

Dopuszczalna ilość tych składników jest uzależniona od stopnia upośledzenia czynności nerek, dlatego dietę taką należy prowadzić pod kontrolą lekarza i dietetyka. Głównym źródłem energii w diecie powinny być węglowodany i tłuszcz.

W przypadku znacznego ograniczenia białka w diecie, warto stosować zamienniki jajka i mleka krowiego. Jedno jajo kurze można z pożytkiem dla zdrowia zamienić na łyżeczkę zmielonego lnu, nasion chia lub zmielonego proszku sojowego i połączyć te składniki z wodą, by stworzyły lepką konsystencję

 Zamiennikami mogą być też: mus jabłkowy, siemię lniane czy mąka z ciecierzycy. Mleko krowie łatwo zamienić mlekiem ryżowym, migdałowym, kokosowym lub sojowym. Warto postawić też na pieczywo pszenne i niskobiałkowe, dżemy, kaszę, kopytka, kluski śląskie, ziemniaki gotowane lub w postaci puree.

Przepisów dla diety w przewlekłej niewydolności nerek jest sporo, ale warto uzgodnić je ze specjalistą.

Reklama

Przewlekła niewydolność nerek u dzieci

Wykrycie niewydolności nerek u dzieci to duże wyzwanie ze względu na to, że wskaźnik GFR zmienia się dynamicznie wraz z wiekiem. Choroba ta rzadziej jednak występuje w tych grupach wiekowych, niż u dorosłych.

Początkowo leczona zachowawczo, by i tak doprowadzić do rozpoczęcia leczenia nerkozastępczego. Klasyfikacja i pięć opisywanych stadiów przewlekłej niewydolności nerek u dzieci mają zastosowanie powyżej pierwszego roku życia.

Wśród przyczyn zaawansowanej choroby wyróżnia się:

• nefropatie, 
• kłębuszkowe zapalenie nerek,
• hipodysplazje nerek,
• torbielowatości nerek,
• nefropatie wrodzone,
• guzy nowotworowe.

Metody leczenia nerkozastępczego stosowane u dzieci:

• dializa otrzewnowa DO,
• hemodializa,
• przeszczep nerki.

Ważna informacja dla rodziców jest taka, dzieci chorujące na przewlekłą niewydolność nerek mogą być szczepione zgodnie z kalendarzem szczepień, który obowiązuje dzieci zdrowe pod warunkiem, że dziecko nie jest objęte terapią immunosupresyjną. Każdy przypadek należy omówić ze specjalistą.

Przewlekła choroba nerek u dzieci może prowadzi do powikłań sercowo-naczyniowych, które są najczęstszą przyczyną zgonów w tej grupie.