Przewlekła niewydolność serca - objawy, leczenie, rokowania

Przewlekła niewydolność serca to stan, w którym serce, w wyniku upośledzenia swojej funkcji, nie jest w stanie zapewnić organizmowi odpowiedniego zaopatrzenia w krew. Przyczyny prowadzące do tego stanu są różnorodne; ich wspólną cechą jest wywoływanie zaburzeń w pracy serca związanej z pompowaniem krwi.

Prawidłowa czynność serca zależy zarówno od jego zdolności do skurczu i wyrzutu odpowiedniej ilości krwi do aorty, jak i od odpowiedniego rozkurczania, co umożliwia napełnienie serca kolejną porcją krwi napływającą z żył. W zależności od tego, który z mechanizmów jest upośledzony, wyróżniamy odpowiednio skurczową i rozkurczową niewydolność serca.

Inny podział opiera się na określeniu, która z komór serca wykazuje większe upośledzenie czynności – mówi się wtedy o niewydolności lewokomorowej lub prawokomorowej.

Przewlekła niewydolność serca - co to jest?

Częstość występowania niewydolności serca wynosi około 3% i wzrasta wraz z wiekiem. Przewlekła niewydolność serca jest chorobą o postępującym przebiegu i nasilających się stopniowo objawach klinicznych; nieleczona może prowadzić do śmierci. W znacznej części przypadków możemy jednak zapobiegać tej chorobie, wpływając na czynniki ryzyka jej rozwoju. Świadomość mechanizmów prowadzących do przewlekłej niewydolności serca oraz znajomość metod profilaktyki jest szczególnie istotna dla osób obciążonych chorobami układu krążenia.

Zobacz wideo: Jak wygląda wizyta u kardiologa

Reklama

Przewlekła niewydolność serca - przyczyny

Wiek – częstość niewydolności serca wzrasta wraz z wiekiem i po 70. roku życia dotyczy około 10% osób.

Współistniejące choroby serca – przewlekła niewydolność serca rozwija się zwykle na podłożu innych, pierwotnych chorób układu krążenia. Najważniejszą jest nadciśnienie tętnicze; uważa się, że odpowiada ono nawet za 90% przypadków niewydolności serca. Nadciśnienie zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca, drugiej istotnej przyczyny niewydolności serca. Wynika stąd, że czynnikami ryzyka niewydolności serca są te czynniki, które predysponują do najczęstszych chorób układu krążenia.

Do najważniejszych należą:

• palenie papierosów,
• dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, zawierająca małą ilość błonnika i witamin pochodzących z warzyw i owoców,
• mała aktywność fizyczna,
• otyłość,
• cukrzyca,
• występowanie chorób układu krążenia wśród bliskich krewnych.

Wady serca – stanowią szczególną grupę chorób, które - choć występują o wiele rzadziej niż nadciśnienie tętnicze czy choroba niedokrwienna serca - przyczyniają się istotnie do rozwoju niewydolności serca. Przykładem może być znaczne zwężenie zastawki aortalnej, które prowadzi do przeciążenia ciśnieniowego lewej komory serca.

Niektóre wrodzone wady serca prowadzą do niewydolności krążenia już w wieku noworodkowym lub niemowlęcym, jeśli nie są operowane (np. przełożenie wielkich naczyń); inne ujawniają się dopiero w życiu dorosłym, prowadząc do stopniowo narastającej niewydolności serca (np. otwór w przegrodzie międzyprzedsionkowej).

Reklama

Przewlekła niewydolność serca - objawy

Podstawowym objawem niewydolności serca, zarówno prawo- jak i lewokomorowej, jest:

• duszność,
• zmniejszona tolerancja wysiłku.

Na podstawie tolerancji wysiłku fizycznego stworzono skalę NYHA (New York Heart Association), która służy do oceny stopnia zaawansowania niewydolności serca.

Do wspólnych objawów należy również:

• bladość i ochłodzenie skóry kończyn,
• wzrost potliwości,
• stany podgorączkowe,
• skąpomocz,
• kołatanie serca.

Pozostałe cechy niewydolności serca zależą od tego, która komora wykazuje zaburzenie czynności.

Objawy niewydolności lewokomorowej:

• duszność pojawiająca się podczas leżenia i ustępująca w pozycji siedzącej lub stojącej,
• kaszel, suchy lub wilgotny z odkrztuszaniem różowej plwociny,
• zawroty głowy, zaburzenia widzenia, omdlenia – zwłaszcza u osób starszych.

Objawy niewydolności prawokomorowej:

• obrzęki – u osób chodzących najbardziej nasilone na kończynach dolnych, wokół kostek, u osób leżących w okolicy krzyżowo-lędźwiowej,
• nadmierne wypełnienie krwią żył szyjnych,
• wodobrzusze, czyli obecność płynu w jamie otrzewnej,
• obecność płynu w jamie opłucnej i worku osierdziowym,
• powiększenie wątroby; w zaawansowanych stadiach choroby wątroba może być mała, marska,
• utrata łaknienia,
• biegunka
• konieczność oddawania moczu w nocy,
• zakrzepy żył kończyn dolnych,
• wyniszczenie.

Zaobserwowanie powyższych objawów wymaga konsultacji lekarskiej, szczególnie w przypadku osób z rozpoznaną chorobą układu krążenia. Należy zwrócić uwagę na zmniejszenie tolerancji wysiłku i pojawienie się dolegliwości w sytuacjach, w których wcześniej nie występowały (np. wcześniej możliwe było wejście na pierwsze piętro bez odpoczynku, a teraz konieczne jest zrobienie przerwy). Najbardziej niebezpieczne są objawy niewydolności lewej komory, gdyż mogą poprzedzać rozwój obrzęku płuc, który jest stanem zagrożenia życia.

Reklama

Przewlekła niewydolność serca - zaburzenie funkcji serca

1. Zaburzenia funkcji skurczowej komór serca:

• choroba niedokrwienna serca – zmniejszone ukrwienie i zaopatrzenie mięśnia sercowego w tlen obniża jego kurczliwość i zdolność do wyrzutu krwi do tętnic;
• kardiomiopatia rozstrzeniowa (zastoinowa) – choroba serca o zróżnicowanej etiologii, w której dochodzi do zniszczenia komórek mięśnia sercowego i zastępowania ich tkanką włóknistą, co prowadzi do poszerzenia komór serca i upośledzenia siły skurczu;
• zapalenie mięśnia sercowego – proces zapalny obejmuje komórki mięśnia sercowego i zaburza ich funkcję, obniżając kurczliwość;
• nadciśnienie tętnicze – wysokie ciśnienie w aorcie i odchodzących od niej tętnicach powoduje, że lewa komora musi pokonać duży opór, aby wyrzucić krew do aorty, w związku z tym musi wykonać większą pracę. Długotrwałe przeciążenie ciśnieniowe lewej komory jest jedną z głównych przyczyn upośledzenia jej funkcji i rozwoju przewlekłej niewydolności serca;
• nadciśnienie płucne – podwyższone ciśnienie w układzie krążenia płucnego wiąże się z przeciążeniem prawej komory, która pompuje krew tętnic płucnych;
• wady serca, tj. niedomykalność zastawek, otwory w przegrodzie międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej powodują zwiększony napływ krwi do komór serca, rozciągnięcie ich ścian i wydłużenie włókien mięśniowych; przekroczenie pewnej optymalnej długości włókien mięśniowych wiąże się ze mniejszą kurczliwością serca.

2. Zaburzenia funkcji rozkurczowej komór serca:

• kardiomiopatia restrykcyjna (zaciskająca) – choroba, w której dochodzi do utraty elastyczności ścian serca i upośledzenia napełniania komór krwią napływającą z układu żylnego;
• kardiomiopatia przerostowa – często genetycznie uwarunkowane schorzenie charakteryzujące się przerostem ściany mięśnia sercowego, która staje się grubsza i mniej podatna na odkształcanie w czasie rozkurczu;
• zaciskające zapalenie osierdzia – stan zapalny worka osierdziowego otaczającego serce, który prowadzi do zmniejszenia przestrzeni dla serca i uniemożliwia prawidłowy rozkurcz;
• nadciśnienie tętnicze oraz płucne, jak również choroba niedokrwienna serca w zaawansowanych stadiach prowadzą również do upośledzenia funkcji rozkurczowej serca w mechanizmie przerostu i pogrubienia jego ścian w przypadku nadciśnienia oraz przebudowy mięśnia sercowego i zastępowania elementów kurczliwych tkanką łączną w przypadku choroby niedokrwiennej serca.

3. Zaburzenia rytmu serca – przyspieszony, zwolniony lub nieregularny rytm serca zaburza efektywną pracę serca i uniemożliwia prawidłowe pompowanie krwi.
4. Stany zwiększonego zapotrzebowania tkanek na krew, jak:

• niedokrwistość,
• nadczynność tarczycy,
• ciąża,
• zaawansowana niewydolność wątroby – niewydolność serca rozwija się zwłaszcza wtedy, gdy powyższe stany nakładają się na istniejącą dysfunkcję serca.

W praktyce zdecydowana większość przypadków choroby niedokrwiennej serca rozwija się na podłożu długoletniego nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca.

Reklama

Przewlekła niewydolność serca - diagnostyka

Leczeniem przewlekłej niewydolności serca zajmuje się kardiolog. W rozmowie z lekarzem warto poruszyć sprawy dotyczące sposobów radzenia sobie z chorobą w swoim konkretnym przypadku. Konsultacji może wymagać:

• stosowana dieta,
• rodzaj wykonywanej pracy,
• sposób wypoczynku osoby cierpiącej na przewlekłą niewydolność serca.

Poniżej przedstawiono wyjaśnienia kilku najczęstszych wątpliwości.

Choruję na nadciśnienie tętnicze. Czy jestem zagrożony niewydolnością serca?

Nadciśnienie tętnicze predysponuje do rozwoju przewlekłej niewydolności serca, jednak rozwój tej choroby zależy od czasu trwania i stopnia kontroli nadciśnienia. Zdrowy styl życia i odpowiednie leczenie w znacznym stopniu zmniejsza ryzyko niewydolności serca.

Czy niewydolność serca można wyleczyć?

Niewydolność serca jest chorobą przewlekłą. Stosowane leczenie może zmniejszyć dolegliwości i poprawić komfort życia, zwykle jednak terapia musi być kontynuowana trwale, gdyż zaprzestanie leczenia wiąże się z nasileniem objawów choroby.

Czy chorzy na niewydolność krążenia mogą podróżować?

Jeśli stan chorego jest stabilny, a choroba dobrze kontrolowana, podróżowanie jest możliwe. Zaleca się podróż samolotem ze względu na krótszy czas pozostawania w pozycji siedzącej, co zmniejsza ryzyko zakrzepicy. Osoby ze szczególną skłonnością do zakrzepicy na czas podróży powinny pamiętać o profilaktyce przeciwzakrzepowej.

Czy rozpoznanie niewydolności serca oznacza konieczność rezygnacji z pracy zawodowej?

Jest to uzależnione od zaawansowania choroby i charakteru wykonywanej pracy. W niektórych przypadkach (praca fizyczna u osoby z nasiloną niewydolnością serca) jest to wskazanie do starania się rentę.

Cierpię na często bóle głowy. Ostatnio rozpoznano u mnie przewlekłą niewydolność serca. Czy mogę zażywać leki przeciwbólowe?

Niektóre leki przeciwbólowe, szczególnie niesterydowe leki przeciwzapalne (ibuprofen, ketoprofen) są przeciwwskazane w niewydolności serca ze względu na niekorzystne interakcje z lekami stosowanymi w terapii tej choroby. Zaleca się przyjmowanie innych leków przeciwbólowych, np. paracetamolu.

Reklama

Przewlekła niewydolność serca - powikłania

Objawy przewlekłej niewydolności serca są następstwem dwóch zjawisk, obserwowanych w przypadku upośledzenia pracy tego narządu. Pierwsze z nich to zastój w krążeniu żylnym. Serce, które nie wyrzuca do tętnic odpowiedniej ilości krwi, nie jest w stanie przyjąć kolejnych jej porcji napływających drogą naczyń żylnych. Prowadzi to do nagromadzenia krwi w żyłach i biernego przekrwienia narządów.

Konsekwencjami zastoju żylnego są:

1. Przekrwienie płuc – niewydolność lewej komory serca uniemożliwia prawidłowy spływ krwi żylnej z płuc do lewego przedsionka i lewej komory. Następstwem jest wzrost ciśnienia w naczyniach płucnych, który po pewnym czasie może doprowadzić do nadciśnienia płucnego (co z kolei sprzyja niewydolności prawokomorowej). Ponadto wysokie ciśnienie w drobnych naczyniach płuc może prowadzić do przesiękania płynu do tkanki płucnej; dochodzi do upośledzenia wymiany gazowej, pojawia się duszność oraz kaszel. Duszność jest mniejsza w pozycji siedzącej niż leżącej, co wiąże się z opadaniem płynu przesiękowego pod wpływem grawitacji w pozycji siedzącej.
    
2. Obrzęki – są następstwem niewydolności prawej komory, która nie jest w stanie przyjąć odpowiedniej ilości krwi z żył krążenia systemowego. Wysokie ciśnienie w drobnych naczyniach powoduje powstawanie przesięku i gromadzenia płynu w tkance podskórnej. Lokalizacja obrzęków wynika z działania siły grawitacji – pojawiają się zawsze w najniżej położonych częściach ciała. Ważną rolę w powstawaniu obrzęków odgrywa również zatrzymanie wody i sodu przez nerki, obserwowane w niewydolności serca. W podobnym mechanizmie gromadzi się płyn w jamie otrzewnej, osierdziu i jamach opłucnowych.
    
3. Przekrwienie wątroby – nagromadzenie krwi w wątrobie powoduje, że początkowo jest ona powiększona, o gładkich obrysach; z czasem długotrwałe zaburzenia przepływu krwi mogą uszkodzić jej funkcję, prowadząc do rozwoju marskości wątroby
    
4. Skłonność do zakrzepów żył kończyn dolnych – wynika ze zwolnienia przepływu krwi w żyłach oraz jej zagęszczenia, do którego dochodzi w wyniku przesiękania płynu z naczyń do tkanek.
    
5. Konieczność nocnego oddawania moczu – związana jest ze zwiększonym wchłanianiem obrzęków w nocy.
    
6. Utrata łaknienia i dyskomfort w jamie brzusznej wynikają z powiększenia wątroby, wodobrzusza i przekrwienia śluzówki żołądka oraz jelit.

Drugim zjawiskiem obserwowanym w niewydolności serca jest zmniejszenie ilości krwi wyrzucanej przez serce do aorty i odchodzących od niej tętnic, co prowadzi do niedokrwienia narządów.

Prowadzi to do:

1. Objawów centralizacji krążenia – jest to mechanizm obronny, mający zapewnić prawidłowy przepływ przez życiowo ważne narządy (serca, mózg) w stanie ogólnoustrojowego niedokrwienia. Polega na skurczu naczyń w mniej istotnych dla życia narządach (głównie skóra, przewód pokarmowy). W konsekwencji można zaobserwować ochłodzenie oraz bladość lub zasinienie kończyn. Skurcz naczyń skórnych utrudnia oddawanie ciepła, co czasem może prowadzić do stanów podgorączkowych.
    
2. Niedokrwienia mózgu – w nasilonej niewydolności serca mechanizmy obronne mogą być niewystarczające dla utrzymania prawidłowego zaopatrzenia mózgu w krew. Pojawiają się objawy neurologiczne, których rodzaj zależy od obszaru mózgu, który uległ niedokrwieniu.
    
3. Skąpomoczu – zmniejszenie ukrwienia nerek prowadzi do uruchomienia mechanizmów mających na celu zatrzymanie wody w organizmie, aby poprawić przepływ krwi. Następstwem jest zmniejszone wytwarzanie moczu.
    
4. Biegunki i wyniszczenia – zaawansowana niewydolność serca prowadzi do zaburzeń wchłaniania substancji pokarmowych w przewodzie pokarmowym, które nie mogą być wykorzystane i są tracone wraz ze stolcem.
    
5. Zaburzeń rytmu serca – niedokrwienie prowadzi do odruchowego przyspieszenia pracy serca, które próbuje skompensować w ten sposób zmniejszoną siłę skurczu. Objawia się to odczuciem kołatania serca, a długofalowym następstwem jest pogłębienie dysfunkcji mięśnia sercowego.

Reklama

Przewlekła niewydolność serca - badania

Przewlekłą niewydolność serca można podejrzewać na podstawie typowych dolegliwości zgłaszanych przez chorego oraz charakterystycznych objawów stwierdzanych w badaniu fizykalnym. Aby uzyskać potwierdzenie tej diagnozy, należy wykonać następujące badania serca:

Badanie elektrokardiograficzne (EKG) – zwykle można zaobserwować cechy przeciążenia komór serca; badanie często wskazuje również na obecność pierwotnej choroby serca, która leży u podłoża niewydolności serca, np. cechy niedokrwienia mięśnia sercowego.

Badanie echokardiograficzne (echo serca) – obecnie stanowi podstawę diagnostyki niewydolności serca. Pozwala na ocenę kurczliwości ścian serca oraz pomiar tzw. frakcji wyrzutowej, która określa jaki odsetek objętości krwi obecnej w komorze wyrzucany jest w czasie każdego skurczu do aorty. Zmniejszenie frakcji wyrzutowej lewej komory < 45-50% świadczy o istotnym upośledzeniu funkcji serca. W badaniu tym dokonuje się także pomiaru objętości poszczególnych jam oraz grubości ścian serca, co umożliwia stwierdzenie powiększenia serca lub przerostu jego mięśnia. Ocena funkcji zastawek oraz przepływu krwi między poszczególnymi obszarami serca ma na celu wykrycie ewentualnych wad serca, tj. zwężenie lub niedomykalność zastawek, ubytki w przegrodach serca, itp., które mogą być przyczyną niewydolności serca.

Zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej (rtg) – może uwidocznić poszerzenie sylwetki serca oraz cechy zastoju krwi w krążeniu płucnym.

Badania laboratoryjne – dla niewydolności krążenia charakterystyczne jest zwiększenie stężenia w osoczu peptydów natriuretycznych, które wydzielane są w odpowiedzi na rozciąganie włókien przedsionka serca oraz komór mózgu. Stężenie mózgowego peptydu natriuretycznego (BNP) wykorzystywane jest w diagnostyce niewydolności serca; rozpoznanie jest wysoce prawdopodobne, jeśli stężenie BNP > 400 pg/ml. Spośród innych nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych można stwierdzić niedokrwistość, zaburzenia elektrolitowe oraz cechy uszkodzenia wątroby w przypadku jej powiększenia w wyniku zastoju krwi (wzrost bilirubiny i aminotransferaz).

Przewlekła niewydolność serca - badania dodatkowe

Pozostałe badania wykonywane są tylko w przypadku indywidualnych wskazań.

Próba wysiłkowa – można ją wykonać, gdy nasilenie dolegliwości chorego nie koreluje z wynikami przeprowadzonych badań. Jest też pomocna przy kwalifikacji do przeszczepu serca.

Koronarografia – wskazana u pacjentów z podejrzeniem choroby niedokrwiennej serca oraz po zatrzymaniu krążenia o niejasnej etiologii, w przypadku braku skuteczności leczenia oraz przed zabiegiem kardiochirurgicznym.

Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) – gdy inne metody nie pozwoliły ustalić rozpoznania; przydatne w diagnostyce kardiomiopatii i guzów serca.

Biopsja mięśnia sercowego – w przypadku podejrzenia chorób wymagających specyficznego leczenia (np. zapalenie mięśnia sercowego), jeśli nie można ustalić rozpoznania innymi metodami.

Przewlekła niewydolność serca - leczenie

Terapia przewlekłej niewydolności serca składa się z:

1. Leczenia przyczynowego
2. Postępowania niefarmakologicznego
3. Leczenia farmakologicznego
4. Zabiegów inwazyjnych
5. Transplantacji serca

Leczenie przyczynowe obejmuje leczenie choroby podstawowej, tj. nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, operacyjną korektę wad serca. Stanowi też najlepszą profilaktykę przewlekłej niewydolności serca.

Przewlekła niewydolność serca - leczenie niefarmakologiczne

Postępowanie niefarmakologiczne obejmuje:

• Odciążenie fizyczne i psychiczne – leczenie spoczynkowe powinno być dostosowane do stopnia zaawansowania niewydolności serca. W zaawansowanej chorobie (NYHA IV) początkowo zaleca się odpoczynek w łóżku lub fotelu. Zwalnia to metabolizm mięśni i wydatek energetyczny, co pozwala odciążyć mięsień sercowy. Unieruchomienie nie powinno być zbyt długie, aby nie doszło do powikłań zakrzepowych lub zaników mięśni.
   
• Optymalizacja masy ciała – redukcja otyłości, jak również uzyskanie należnej masy ciała w przypadku osób niedożywionych. Regularna kontrola masy ciała pozwala również stwierdzić zatrzymywanie wody w ustroju (przyrost masy ciała > 2 kg w ciągu 3 dni).
   
• Ograniczenie spożycia soli do 2-3 g/dobę i podaży płynów do 1,5-2 litrów/dobę.
• Ograniczenie spożycia alkoholu < 10-12 g/dobę dla kobiet i 20-25 g/dobę dla mężczyzn.
• Zaprzestanie palenia tytoniu.

Przewlekła niewydolność serca - leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne – stosowane są następujące grupy leków:

• Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) – zmniejszają ciśnieniowe i objętościowe przeciążenie serca. Leczenie należy zaczynać od najmniejszych dawek, stopniowo je zwiększając, ze względu na możliwość wystąpienia zaburzeń funkcji nerek i wzrost stężenia potasu. Z tego względu konieczne jest wykonywanie kontrolnych badań po osiągnięciu docelowej dawki w czasie 1, 3 i 6 miesięcy, a następnie co 6 miesięcy. Innym działaniem niepożądanym może być uporczywy kaszel lub obrzęk naczynioruchowy – można wówczas zastąpić ACEI lekiem o podobnym działaniu, czyli blokerem receptora angiotensyny (ARB).
   
• Beta-blokery – powodują zwolnienie częstości pracy serca, zmniejszając zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen i redukując jego przeciążenie. Działaniami niepożądanymi mogą być przejściowe objawowe spadki ciśnienia; u niektórych chorych paradoksalnie może wystąpić zaostrzenie objawów choroby.
   
• Blokery receptora aldosteronu (spironolakton, eplerenon) – zalecane szczególnie chorym na cukrzycę lub po przebytym niedawno zawale mięśnia sercowego. Podobnie jak w przypadku ACEI obowiązuje kontrola czynności nerek i stężenia potasu. Spironolakton może wywołać ból i powiększenie gruczołu piersiowego (ginekomastia); należy wtedy zastąpić ten lek eplerenonem.
   
• Diuretyki – powodują usuwanie nadmiaru wody z organizmu, zwiększając produkcję moczu. Stosowane w przypadku objawów przewodnienia (obrzęki). Dawkę należy dobrać indywidualnie do stanu pacjenta, a w czasie leczenia monitorować gospodarkę wodno-elektrolitową.
   
• Glikozydy naparstnicy (digoksyna) – wskazane szczególnie dla pacjentów z współistniejącymi zaburzeniami rytmu serca (zwłaszcza z migotaniem przedsionków).

Przewlekła niewydolność serca - zabiegi inwazyjne

Zabiegi inwazyjne:

• Terapia resynchronizacyjna – polega na wszczepieniu elektrod do serca, które dzięki wyładowaniom elektrycznym stymulują pracę komór serca i poprawiają funkcję mięśnia sercowego. Zalecane w przypadku zaawansowanej niewydolności serca niereagującej na leczenie farmakologiczne oraz przy współistniejących zaburzeniach rytmu.
   
• Wszczepienie kardiowertera-defibrylatora (ICD) – jest to urządzenie przywracające prawidłową czynność serca w przypadku wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu, szczególnie jeśli zagrażają zatrzymaniem krążenia.

Transplantacja serca – powinna zostać rozważona w przypadku ciężkiej niewydolności serca, niereagującej na leczenie farmakologiczne ani inwazyjne.

Przewlekła niewydolność serca - leczenie domowe

Sposób leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz szybkości postępu zmian. W większości przypadków możliwe jest leczenie domowe z:

• doustnym przyjmowaniem leków,
• okresowymi kontrolami.

Zaostrzenia choroby, pojawiające się często w następstwie zakażeń czy stresu, niejednokrotnie wymagają hospitalizacji i wdrożenia bardziej agresywnego leczenia. Rokowanie również uzależnione jest od stadium choroby; przyczyną połowy zgonów jest nagłe zatrzymanie krążenia.

Przewlekła niewydolność serca - zapobieganie

Większość przypadków przewlekłej niewydolności serca rozwija się na podłożu długoletniego przebiegu chorób układu krążenia, często nieleczonych lub leczonych nieprawidłowo. Podstawą zapobiegania niewydolności serca jest więc:

Profilaktyka chorób układu krążenia:

• zaprzestanie palenia tytoniu,
• zbilansowana dieta oparta na produktach zbożowych, warzywach, owocach, zawierająca odpowiednią ilość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w rybach i orzechach,
• regularny wysiłek fizyczny, dostosowany do wieku, kondycji i współistniejących chorób,
• redukcja otyłości,
• unikanie nadużywania alkoholu,
• higieniczny tryb życia, czyli odpowiednia ilość snu, umiejętność aktywnego wypoczynku i radzenia sobie ze stresem.

Wczesne wykrywanie i leczenie chorób układu krążenia:

• regularne pomiary ciśnienia tętniczego,
• okresowe kontrolne badanie EKG,
• szersza diagnostyka kardiologiczna w razie podejrzenia choroby układu krążenia,
• leczenie oparte na zmianie stylu życia, a w razie potrzeby włączenie leczenia farmakologicznego,
• leczenie operacyjne wad serca – według indywidualnych wskazań.

Nie wszystkim przypadkom niewydolności serca można zapobiec (np. niewydolność serca w przebiegu kardiomiopatii przerostowej), w większości jednak odpowiednie działania profilaktyczne pozwalają zmniejszyć ryzyko rozwoju dysfunkcji serca i wynikających z niej następstw.

Przewlekła niewydolność serca wymaga stałego przyjmowania leków. W większości przypadków leczenie może być prowadzone w domu, leki przyjmowane są doustnie. Konieczne są okresowe wizyty lekarskie i wykonywanie badań kontrolujących przebieg choroby. Zalecanym sposobem codziennego domowego monitorowania jest pomiar masy ciała. Pacjenci powinni także, po przeszkoleniu przez lekarza, dostosowywać dawkę przyjmowanych diuretyków do aktualnej masy ciała, regulując w ten sposób stopień nawodnienia organizmu.

Z powodu zwiększonego ryzyka zakrzepicy żył kończyn dolnych, należy unikać długotrwałego unieruchomienia, a w razie konieczności zastosować profilaktykę przeciwzakrzepową (pończochy elastyczne, heparyna). Z tego też względu zaleca się pokonywanie dłuższych dystansów samolotem, aby uniknąć długiego siedzenia w samochodzie lub autobusie. Chorzy źle znoszą także przebywanie w gorącym i wilgotnym klimacie, jak również na dużych wysokościach.

Przewlekła niewydolność serca - przyjmowanie leków

Niektóre leki mają niekorzystny wpływ na terapię niewydolności serca. Dotyczy to:

• sterydów,
• niektórych leków kardiologicznych,
• niektórych leków przeciwcukrzycowych,
• części leków, które można kupić bez recepty.

Do tej grupy należą niesterydowe leki przeciwzapalne (ibuprofen, ketoprofen); chorzy na niewydolność serca powinni unikać przyjmowania tych leków.

Ze względu na możliwość zaostrzenia choroby w przebiegu zakażeń, zaleca się szczepienie (coroczne) przeciw grypie oraz przeciw pneumokokom.

Przewlekła niewydolność serca - zmiana stylu życia

Wprowadzenie modyfikacji stylu życia jest istotnym elementem leczenia przewlekłej niewydolności krążenia. Dotyczy to następujących elementów:

Dieta – zaleca się dietę lekkostrawną, normokaloryczną (ok. 2000 kcal). Należy zmniejszyć udział tłuszczów i węglowodanów w diecie na rzecz białka, warzyw i owoców. Podstawą jest ograniczenie spożycia soli do 2-3 g/dobę (przeciętne spożycie zdrowego człowieka wynosi około 10 g/dobę). Nie należy dosalać potraw, chorzy powinni unikać konserw, wędlin i innych produktów zawierających dużą ilość soli. Posiłki powinny być spożywane częściej, lecz w mniejszych porcjach. Zaleca się ograniczenie przyjmowania płynów do 1,5-2 litrów/dobę. Dieta powinna utrzymywać masę ciała w granicach normy.

Ograniczenie spożycia alkoholu i zaprzestanie palenia tytoniu.

Regularna aktywność fizyczna – wysiłek powinien być dostosowany do stopnia zaawansowania choroby. Obejmuje zarówno codzienną aktywność domową, jak i udział w programach rehabilitacyjnych. Jednym z nich jest trening interwałowy, czyli powtarzanie kilkuminutowych sesji wysiłku fizycznego (np. marsz na bieżni) przedzielonych przerwami na odpoczynek. Poprawia to wydolność mięśnia sercowego oraz kondycję organizmu. Inną metodą jest trening ze stałym obciążeniem, wzmacniający siłę mięśniową, który jednak powinien być przeprowadzony umiejętnie, aby nie obciążać nadmiernie układu krążenia. Stosuje się również trening oddechowy z regulacją toru oddychania. Aktywność fizyczna zalecana jest w przypadku chorych stabilnych hemodynamicznie.