Przewlekłe zapalenie trzustki - czy jest wyleczalne? Objawy i dieta

Czym jest przewlekłe zapalenie trzustki?

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest długotrwałym schorzeniem dotykającym przede wszystkim osoby nadużywające alkoholu, wydatnie obniżającym jakość życia, a także zwiększającym ryzyko przedwczesnego zgonu.

Nie ma jednej ogólnie przyjętej definicji choroby, jednak jej istota, podłoże, objawy i następstwa są doskonale znane.

Rozwijający się w jego przebiegu chroniczny stan zapalny powoduje postępujące i nieodwracalne uszkodzenie miąższu trzustki. Efektem jest zanik funkcji wydzielniczych tego narządu, co ma szeroko zakrojone konsekwencje dla całego organizmu.

Należy pamiętać, że do głównych zadań trzustki należy:

• Wydzielanie hormonów regulujących gospodarkę węglowodanową organizmu, takich jak insulina, glukagon oraz somatostatyna. Ich skoordynowane działanie zapewnia właściwy poziom glukozy we krwi, zapobiegając zarówno niedocukrzeniu, jak też przecukrzeniu. Zaburzenia wydzielania insuliny będące konsekwencją przewlekłego stany zapalnego trzustki są jedną z przyczyn rozwoju cukrzycy wtórnej.
• Wydzielanie enzymów umożliwiających trawienie tłuszczów i białek, a także węglowodanów. Nieprawidłowe działanie tego mechanizmu skutkuje zaburzeniami trawienia i wchłaniania substancji odżywczych. Dlatego właśnie PZT może powodować niedożywienie i szereg innych poważnych problemów zdrowotnych.

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby występuje zanik tkanek miąższu, poszerzenie przewodów oraz włóknienie z wapnieniem. W takiej sytuacji mówi się o włókniejącym przewlekłym zapaleniu trzustki.

Szacuje się, że roczna zachorowalność na PZT wynosi w Polsce około 5-10 osób na każde 100 tysięcy (łącznie więc w skali całej populacji kraju jest to mniej więcej 2-4 tys. nowych pacjentów każdego roku).

Natomiast łączne występowanie choroby w Polsce wzrosło z 12,3/100 000 osób w roku 1982 do 56,3/100 000 zaledwie 20 lat później (dane: R. Kadaj-Lipka i inni).

Można jednak przypuszczać, że skok ten w dużej mierze ma związek ze zwiększoną wykrywalnością.

Choroba w większym stopniu dotyczy mężczyzn niż kobiet. W postaci alkoholowej najczęściej rozwija się w czwartej-piątej dekadzie życia.

Natomiast tzw. idiopatyczne przewlekłe zapalenie trzustki (czyli występujące bez dających się określić przyczyn) może się objawić na znacznie wcześniejszym etapie życia, w wieku 10-20 lat. 

PZT jest odrębną jednostką chorobową, która w międzynarodowej klasyfikacji ICD 10 oznaczona jest kodem K.86. W nowszym zestawieniu ICD-11 schorzenie to ma zaś numer DC32.

Reklama

Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki

Co powoduje przewlekłe zapalenie trzustki? W zdecydowanej większości przypadków czynnikiem sprawczym jest alkohol. Szacuje się, że picie odpowiada za 60-85 procent zachorowań (dane M. Wiercińska).

Alkohol zarówno zwiększa szansę zapadnięcia na PZT, jak też sprzyja postępom choroby. Co bardzo ważne, wbrew potocznym i na wpół mitycznym opiniom, nie stwierdzono żadnej zależności między ryzykiem zachorowania, a rodzajem spożywanych trunków.

Niezależnie od tego, czy jest to wódka, wino, piwo czy inny napitek, znaczenie ma przede wszystkim ilość czystego etanolu. Zagrożenie rośnie logarytmicznie, zwiększając się wraz z ilością wypitego alkoholu.

M. Wiercińska podaje, że podatność na zachorowanie istotnie rośnie po przekroczeniu pułapu 4 jednostek, czyli 40 gramów etanolu dziennie. W praktyce, to około:

• 250 ml piwa,
• 100 ml wina,
• 30 ml wódki.

Inne dane wskazują, że wartością graniczną jest 80 gramów czystego alkoholu w skali przynajmniej 6 lat (R. Lipczyński).

Ryzyko choroby u osób pijących mniej, a także nie upijających się, jest minimalne. Z drugiej strony nie jest też tak, że każdy alkoholik jest skazany na PZT. Problem ten występuje bowiem „tylko” u 5-10 proc. uzależnionych.

Zaproponowana przez naukowców klasyfikacja TIAGAR-O, grupująca czynniki ryzyka przewlekłego zapalenia trzustki, dzieli je na 6 grup:

• toksyczno-metaboliczne, w tym alkoholowe,
• idiopatyczne, czyli nieznanego pochodzenia,
• genetyczne, związane z konkretnymi mutacjami,
• autoimmunologiczne, spowodowane agresją układu odpornościowego,
• nawracające lub ciężkie ostre zapalenie trzustki (OZT),
• zaporowe.

Pierwsza grupa, do której zaliczany jest alkohol, jest zdecydowanie najistotniejsza, odpowiadając za większość zachorowań. Innymi, oprócz etanolu czynnikami, które zalicza się do tej kategorii, są:

• palenie tytoniu - drugi kluczowy niezależny czynnik ryzyka,
• przyjmowanie lub nadużywanie niektórych leków,
• hiperkalcemia, czyli zbyt wysokie stężenie wapnia, będące następstwem zapalenia przytarczyc,
• hipertrójglicerydemia, czyli znacznie podniesiony poziom trójglicerydów, świadczący o zaburzeniach gospodarki lipidowej,
• przewlekła niewydolność nerek.

Idiopatyczne PZT, jak sama nazwa wskazuje, jest schorzeniem, którego przyczyn nie daje się ustalić. Oprócz osób w wieku nastoletnim, najczęściej zapadają na nie osoby w wieku 50-60 lat.

Choć przewlekłe zapalenie trzustki wywołane alkoholem jest dominującą postacią choroby, bardzo wiele uwagi w ostatnich latach poświęca się przewlekłej niewydolności trzustki na tle genetycznym.

Wiadomo już, że udział w rozwoju choroby mają mutacje w genach PRSS1, SPINK1 oraz CPA1. W pewnym stopniu czynnikami sprawczymi mogą być też nieprawidłowości w genach CFTR, CTRC i CEL, tych samych, które są odpowiedzialne za rozwój mukowiscydozy.

Autoimmunologiczne zapalenie trzustki także ma formę przewlekłą, choć nie wszystkie klasyfikacje uwzględniają je jako jedną z postaci PZT, wskazując raczej potrzebę ich różnicowania.

Tak czy inaczej, przyczyną tej choroby jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, który niszczy komórki własnego organizmu. Dokładne podłoże AZT nie jest znane.

Wiadomo jednak, że markerami pozwalającymi je rozpoznać, są podwyższone stężenie przeciwciał IgG4, a także obecność przeciwciał wymierzonych w laktoferynę i anhydrazę węglowodanową. Typowy jest też obraz zmian - występuje wówczas tzw. trzustka kiełbaskowata.

Kolejną możliwą przyczyną PZT są nawroty lub wielomiesięczne przedłużanie się ostrego zapalenia trzustki, którego podłoże także stanowi przede wszystkim nadużywanie alkoholu, ale też kamica żółciowa.

I wreszcie wspomnieć należy o zaporowym przewlekłym zapaleniu trzustki. Choroba rozwija się, gdy z różnych przyczyn utrudniony jest odpływ produkowanych przez ten gruczoł soków trawiennych do jelita cienkiego.

Przyczyną tego mogą być m.in.:

• wady wrodzone i różnego rodzaju anomalie anatomiczne, takie jak trzustka dwudzielna czy obrączkowata (annular pancreas);
• nieprawidłowości dotyczące tzw. brodawki Vartera, czyli miejsca, w którym spotykają się przewody trzustkowe i żółciowe;
• guzy trzustki;
• uchyłki dwunastnicy.

Reklama

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki

Jakie są objawy PZT? Czy przewlekłe zapalenie trzustki boli? Tak. Szczególnie w początkowej fazie choroba manifestuje się w sposób przypominający ostre zapalenie.

Pojawia się więc silny ból brzucha, zwłaszcza w jego środkowych partiach. Może on promieniować do pleców, dając uczucie opasania.

Dolegliwość ta często pojawia się lub nasila po posiłku (około 15-30 minut), ale czasem też bez związku z przyjmowaniem pokarmów.

Jednorazowa bolesność utrzymuje się nawet przez kilka godzin, czasem wręcz chronicznie. Stan taki może się utrzymywać latami, aczkolwiek u większości pacjentów ból znika całkowicie lub też łagodnieje w perspektywie 5-25 lat, zwłaszcza jeśli chory zaprzestanie spożywania alkoholu.

Doraźnie natomiast uciążliwość napadów można łagodzić przyjmując odpowiednią pozycję ciała - na lewym boku, z kolanami podciągniętymi w stronę brzucha i klatki piersiowej.

Kolejna grupa objawów związana jest z postępującą niewydolnością wydzielniczą trzustki. W związku z niedostatecznym wydzielaniem enzymów trawiennych w początkowej fazie pojawiają się:

• uporczywe skurcze i wzdęcia,
• uczucie pełności w jamie brzusznej,
• nudności i wymioty,
• zaparcia.

W stadium zaawansowanym, gdy zniszczeniu ulegnie przynajmniej 90 procent miąższu trzustki, zaczynają występować późne objawy zapalenia trzustki, w tym przede wszystkim bardzo charakterystyczne biegunki tłuszczowe. Typowe dla tej fazy są też utrata apetytu oraz wyraźne chudnięcie.

Po kilku, kilkunastu na nawet kilkudziesięciu latach mogą się też pojawić objawy cukrzycy, będącej klasycznym powikłaniem PZT, takie jak wielomocz, wzmożone pragnienie, suchość skóry i błon śluzowych oraz wiele innych.

Z mniej typowych objawów, wymienić można choćby zmniejszenie gęstości kości (osteoporoza), będące wynikiem niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (zwłaszcza D).

Należy pamiętać, że objawy PZT są stosunkowo mało charakterystyczne i łatwo jest je pomylić z symptomami wielu innych schorzeń, w tym raka trzustki, ale też innych guzów czy torbieli oraz zaburzeń czynnościowych, takich jak choćby zespół jelita drażliwego.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że PZT nie jest chorobą onkologiczną, nie należy jej więc utożsamiać ze śmiertelnie niebezpiecznym guzem tego narządu. Aczkolwiek trzeba też wiedzieć, że choroba ta stanowi jeden z czynników zwiększających ryzyko zachorowania na raka trzustki.

Reklama

Diagnostyka przewlekłego zapalenia trzustki

Rozpoznanie przewlekłego zapalenia trzustki jest złożone i nie zawsze skuteczne z uwagi na fakt, że na wczesnym etapie, trwającym kilka lat, symptomy nie są jednoznaczne, a uszkodzenia nie są dobrze widoczne w badaniach obrazowych.

Nie mniej do postawienia wstępnego rozpoznania zwykle wystarcza wywiad lekarski, nawet w gabinecie lekarza POZ - zwłaszcza, jeśli bólom brzucha towarzyszą tłuszczowe biegunki i utrata masy ciała oraz stwierdzone jest nadużywanie alkoholu.

To jednak dopiero początek, w dalszej kolejności zaordynowana powinna być szczegółowa diagnostyka, którą wykonuje się wyspecjalizowanych klinikach lub na oddziałach szpitalnych.

Wśród badań obrazowych, które mogą wykazać zmiany charakterystyczne dla PZT, są:

• ultrasonografia przezbrzuszna (USG jamy brzusznej),
• ultrasonografia endoskopowa (EUS),
• tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (MR),
• endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW).

R. Lipczyński pisze, że najbardziej czułą z tych metod jest EUS (82 procent), wykazując jednocześnie dużą swoistość (91 proc.). Dlatego jest ona rekomendowana w pierwszej kolejności.

Dla porównania, wartości te dla zwykłego USG wynoszą 67 i 98 proc. W przypadku CT jest to 75 i 91 proc, natomiast badanie ECPW generalnie nie powinno być wykonywane, ponieważ wiąże się z ryzykiem niebezpiecznych powikłań.

Wskazaniem do jego przeprowadzenia jest jedynie podejrzenie etiologii żółciowej i konieczność dalszego leczenia zabiegowego, co ma miejsce głównie przy zapaleniach ostrych.

Oprócz tego wykonuje się badania laboratoryjne z krwi. Największe znaczenie ma ocena stężenia enzymów trzustkowych amylazy i lipazy. Jednak wyniki w tej materii są zmiennie i niejednoznaczne, dlatego nie zawsze mają wartość diagnostyczną.

Przykładowo amylaza, która służy do rozkładania cukrów, może być podwyższona, ale nie musi.

Pośrednio o nieprawidłowościach może też świadczyć podniesione stężenie glukozy, związane z zaburzeniem gospodarki węglowodanowej, a nawet rozwijającą się cukrzyca. Parametr ten jednak należy rozpatrywać w szerszym zestawie wskaźników.

Trzecią grupę testów stanowią badania czynnościowe, w tym:

• Określenie aktywności elastazy 1 w kale, mające znaczenie w diagnostyce niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki. Elastaza 1 jest enzymem produkowanym przez ten gruczoł, który nie rozkłada się w jelitach, dlatego jego ilość w stolcu dobrze obrazuje wielkość wydzielania do dwunastnicy. Prawidłowe jest stężenie powyżej 200 μg/1 g kału. Wartości poniżej 200 świadczą o łagodnej niewydolności, natomiast poniżej 100 o ciężkiej.
• Ilościowa ocena wydalania tłuszczów ze stolcem w perspektywie dobowej, na przestrzeni 72 godzin. Pozwala rozpoznać biegunkę tłuszczową, a tym samym nieprawidłowe wchłanianie tłuszczów związane z zaburzeniem aktywności wydzielniczej trzustki.
• Test sekretynowo-cholecystokininowy - ocena aktywności enzymów znajdujących się w soku trzustkowym po podaniu hormonu cholecystokininy. Ze względu na inwazyjność, badanie wykonywane jest rzadko.

Reklama

Czy przewlekłe zapalenie trzustki jest wyleczalne?

Czy przewlekłe zapalenie trzustki można wyleczyć? Nie. Powstałe w jej przebiegu uszkodzenia mają charakter nieodwracalny. Możliwa jednak jest stosunkowo skuteczna kontrola schorzenia i łagodzenie objawów.

Leczenie przyczynowe wdraża się jedynie w przypadku rzadkiego zapalenia autoimmunologicznego - skutecznością na tym polu wykazują się leki zaliczane do grupy glikokortykosteroidów, takie jak przede wszystkim prednizon.

We wszystkich pozostałych sytuacjach, które stanowią gros przypadków PZT, możliwe jest jedynie doraźne leczenie objawowe. Nie jest ono specyficzne, co oznacza, iż nie ma leków opracowanych pod kątem tej właśnie choroby.

Podstawę stanowią takie działania, jak:

• Łagodzenie bólu z użyciem różnych środków, takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol, opioidy (rzadko ze względu na ryzyko uzależnienia), preparaty rozkurczające a nawet lekarstwa o działaniu przeciwdepresyjnym. W bardzo zaawansowanych stadiach konieczna może być interwencja chirurgiczna (szczegóły poniżej).
• Uzupełnianie niedoborów enzymów trzustkowych, po to by umożliwić trawienie pokarmów i zapobiegać niedożywieniu. W praktyce największe znaczenie ma suplementacja lipazy.
• Wyrównywanie zaburzeń metabolizmu węglowodanów, mające na celu zapobieganie rozwojowi cukrzycy, a w sytuacji, gdy choroba ta rozwinie się - leczenie jej. Zalecane są w tym kontekście m.in. zwiększenie aktywności fizycznej, dieta cukrzycowa czy terapia za pomocą metforminy lub insuliny.
• Suplementacja witaminy D, jeżeli stwierdza się jej niedobór.
• Restrykcje dietetyczne, które mają na celu łagodzenie objawów takich, jak ból brzucha i uciążliwe biegunki (więcej na ten temat w dalszej części artykułu).
• Zaprzestanie konsumpcji alkoholu oraz palenia papierosów – ponieważ problem często dotyczy osób ciężko uzależnionych, kluczowe znaczenie może mieć jednoczesna terapia choroby alkoholowej.

Przy przewlekłym zapaleniu trzustki istnieją też konkretne wskazania do operacji.

Radykalny zabieg usunięcia całej trzustki lub jej części można wykonać u pacjentów dotkniętych chronicznym i bardzo silnym bólem, którzy nie reagują na inne metody leczenia zachowawczego i zabiegowego.

Wcześniej z reguły jednak wykonuje się zabieg endoskopowy. Jest on zalecany u osób skarżących się na silne dolegliwości bólowe związane z występowaniem zwężeń lub obecnością złogów w przewodzie trzustkowym. W takiej sytuacji chirurg usuwa złogi i zakłada stenty.

Wiele osób pyta, jak leczyć trzustkę domowym sposobem, na przykład ziołami. Choć metody te nie są rekomendowane w standardach medycznych, można rozważyć stosowanie ekstraktów roślinnych ułatwiających trawienie oraz działających rozkurczowo, na przykład z ostropestu plamistego, kopru, kminku, karczocha czy mniszka lekarskiego.

Przede wszystkim jednak kluczowe znaczenie ma to, co znajdzie się na talerzu w codziennym menu.

Reklama

Dieta przy przewlekłym zapaleniu trzustki

Odpowiednio dobrana dieta przy przewlekłym zapaleniu trzustki stanowi jeden z fundamentów terapii. Ustalenie jadłospisu jest nie lada wyzwaniem ze względu na wielość i złożoność problemów związanych z samym PZT, jak też jego powikłaniami (cukrzycą).

Większość chorych ma objawy niedożywienia i widoczne spadki masy ciała, związane z niedostatecznym wchłanianiem. W związku z tym dieta powinna być wysokokaloryczna.

Zaleca się, by dzienna podaż kilokalorii przekraczała 2,5 tysiąca. Dieta musi też być niskotłuszczowa (nie więcej niż 60 gramów na dobę), z uwagi na fakt, że tłuszcze w przebiegu PZT bardzo słabo się trawią, a do tego działają drażniąco i wyzwalają dolegliwości bólowe.

W związku z tym większość zapotrzebowania energetycznego muszą zaspokajać węglowodany (cukry) oraz białka (dieta wysokobiałkowa).

Unikać powinno się błonnika pokarmowego. Zwłaszcza w przypadku osób suplementujących enzymy trzustkowe może on hamować ich działanie.

Ze względu na ograniczone możliwości trawienia, posiłki muszą być relatywnie niewielkie, ale za to regularne i zrównoważone. Radzi się, by w ciągu dnia jeść 5-6 razy, mniej więcej co dwie godziny, w porcjach o zbliżonej objętości i wartościach odżywczych.

Co konkretnie wolno jeść, a czego lepiej jest unikać? Zalecenia żywieniowe są dość precyzyjne.

Produkty zalecane w jadłospisie dziennym i konkretnych przepisach, to między innymi:

• pieczywo pszenne i czerstwe,
• drobne kasze i makarony z niską zawartością jaj,
• chude mięsa, wędliny i ryby,
• mleko o zawartości tłuszczu do 1,5 procent,
• kefiry, maślanki, jogurty naturalne,
• chude twarogi i inne tego typu wyroby,
• ziemniaki, gotowana marchew, szpinak bez tłuszczu, pomidory bez skórki,
• zupy: pomidorowa, ziemniaczana, czerwony barszcz bez zabielania,
• cukier, miód, dżemy bez pestek, przeciery owocowe,
• woda niegazowana, słaba herbata zwykła lub owocowa z cukrem, kawa zbożowa, soki owocowe (na przykład marchwiowy).

Ale uwaga. Jeśli u pacjenta występuje jednocześnie cukrzyca, należy z menu wykluczyć choćby cukier, miód, słodkie soki, czy różne produkty o wysokim indeksie glikemicznym. Dokładnych informacji na ten temat warto zasięgnąć u diabetologa i dietetyka.

Choć dieta przy PZT jest stosunkowo bogata, lista produktów, które należy wyeliminować jest długa. Znajdują się na niej:

• alkohol,
• produkty pełnoziarniste, takie jak pieczywo razowe, a w szczególności chleb świeży,
• mięsa tłuste i smażone oraz mocno peklowane,
• tłuste wędliny (pasztet, salceson, salami, kaszanka, parówki)
• ryby (między innymi: karp, śledź, węgorz, makrela, łosoś, sardynki, tuńczyk),
• fast foody i przekąski, dania gotowe i wysoko przetworzone,
• placki ziemniaczane, zupy i sosy na zasmażkach,
• smalec, słonina, twarde margaryny,
• tłuste ciasta, w tym torty, pączki, serniki, faworki,
• naleśniki, racuchy,
• słodycze - czekolada, cukierki,
• nasiona słonecznika i sezamu, orzechy, migdały,
• cebula, szczypiorek, kapusta,
• groch, fasola, soja,
• jajka na twardo i sadzone, jajecznica,
• tłuste sery żółte, twarogowe, topione, fromage,
• niedojrzałe owoce, zwłaszcza ze skórką, w tym śliwki, jabłka, gruszki, porzeczki, agrest, awokado,
• ostre przyprawy i dodatki, takie jak pieprz, chili, musztarda, majonez, ketchup,
• mocna kawa w ziarnach,
• napoje gazowane.

Reklama

Przewlekłe zapalenie trzustki u dzieci i kobiet w ciąży

Przewlekłe zapalenie trzustki u dziecka zdarza się rzadko, co łatwo wytłumaczyć, pamiętając o głównie alkoholowej etiologii tego schorzenia.

Aczkolwiek niektórzy autorzy wskazują, że faktyczna liczba zachorowań może być większa, aniżeli wynikałoby ze stawianych diagnoz. Problem ten może bowiem przez długie lata pozostawać nierozpoznany. Oczywiście w przypadku maluchów należy brać pod uwagę inne postaci PZT, aniżeli alkoholowe.

Dotyczy to również nastolatków – o ile w tej grupie jest prawdopodobne poalkoholowe zapalenie ostre, o tyle przewlekłe dużo mniej z uwagi na fakt, że jego wystąpienie zazwyczaj musi poprzedzić wieloletni epizod regularnego picia.

Przyczyn przewlekłego zapalenia trzustki u dzieci należy upatrywać przede wszystkim w czynnikach genetycznych, to jest opisanych wyżej mutacjach. W takiej sytuacji choroba ujawnia się z reguły między 10 a 20 urodzinami, ale też nierzadko już w pierwszej dekadzie życia.

Kolejną grupę istotnych czynników etiologicznych stanowią wrodzone defekty metaboliczne, a także wady anatomiczne trzustki (takie jak trzustka dwudzielna, czyli brak połączenia przewodów wychodzących z grzbietowych i brzusznych zawiązków) oraz przewodów trzustkowych.

Objawy oraz metody leczenia są podobne, jak u osób dorosłych - dominującym symptomem jest ból, który łagodzi się za pomocą leków oraz stosując właściwą dietę.

Drugą szczególną grupę pacjentów stanowią kobiety w ciąży. Należy jednak podkreślić, że charakterystyczne dla ciężarnych jest przede wszystkim zapalenie ostre (OZT), występujące na podłożu żółciowym, w związku z obniżoną kurczliwością pęcherzyka i zwiększonym wydzielaniem cholesterolu przez wątrobę.

Problem ten powinien ustąpić po rozwiązaniu ciąży, nie przechodząc w postać przewlekłą. Może natomiast mieć charakter nawracający, pojawiając się przy kolejnych ciążach.

Klasyczne, alkoholowe PZT u kobiet w ciąży występuje sporadycznie, także z uwagi na relatywnie młody wiek większości ciężarnych (nawet jeśli są uzależnione).

Ile się żyje z przewlekłym zapaleniem trzustki?

Leczenie PZT trwa (a przynajmniej powinno trwać) całe życie, a w sytuacji nawrotów szczególnie silnych dolegliwości bólowych, pacjenci wymagają regularnej hospitalizacji. Tak jak jednak zostało wspomniane wyżej, całkowite wyleczenie nie jest możliwe.

Rokowania w przewlekłym zapaleniu trzustki są bardzo zróżnicowane.

Zależą od takich czynników, jak:

• predyspozycje genetyczne,
• spożywanie alkoholu i palenie papierosów,
• skuteczność monitorowania postępów choroby,
• wystąpienie powikłań, w tym cukrzycy oraz schorzeń nowotworowych.

M. Wiercińska podaje, że około 50 procent chorych przeżywa 20-25 lat, przy czym prognozowana długość życia jest co do zasady krótsza, gdy choroba ma podłoże alkoholowe.

Autorka podkreśla, że jedynie 13 procent zgonów jest związanych bezpośrednio z przewlekłym zapaleniem trzustki i jego następstwami.

W zdecydowanej większości przypadków zwiększona śmiertelność ma związek z następstwami alkoholizmu. Tym bardziej, że znaczna część osób nie jest w stanie uporać się z nałogiem nawet po rozpoznaniu PZT.

Powikłania przewlekłego zapalenia trzustki

Najczęstszym powikłaniem PZT jest cukrzyca wtórna, czyli typu 3 (T3cDM, type 3c diabetes mellitus). R. Lipczyński podaje, że występuje ona u 5 do nawet 80 procent chorych na przewlekłe zapalenie trzustki, w zależności od etiologii i czasu trwania schorzenia pierwotnego, a także regionu geograficznego.

Jest to przede wszystkim następstwo uszkodzenia miąższu trzustki oraz zaburzenia zdolności tego organu do wydzielania hormonu insuliny, który ma kluczowe znaczenie dla utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi.

Drugim istotnym czynnikiem jest stosowanie enzymów trzustkowych w terapii PZT, które same w sobie mogą zaburzać mechanizmy gospodarki węglowodanowej organizmu.

Cukrzyca typu 3 występuje zarówno u pacjentów z zapaleniem alkoholowym, jak też idiopatycznym oraz innymi postaciami choroby.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko rozwoju T3cDM są między innymi:

• zabiegi operacyjne,
• zaawansowany wiek,
• palenie papierosów.

Zagrożenie cukrzycą rośnie wraz z upływem czasu. R. Lipczyński pisze, że po 10 latach chorowania na PZT statystyczne ryzyko wynosi 50 procent, zaś po 25 latach - aż 83 proc.

Dane epidemiologiczne wskazują też, że ważnym czynnikiem predestynującym jest płeć. W jednym z badań przytoczonych przez R. Lipczyńskiego wykazano, iż cukrzyca rozwinęła się u 42,4 procent mężczyzn chorych na PZT i 27,8 proc. kobiet.

Drugą najpoważniejszą konsekwencją przewlekłego zapalenia trzustki jest rak tego narządu. M. Wiercińska podaje, że na tę ciężką chorobę zapada przeciętnie 4 procent pacjentów z PZT.

To mniej, niż w przypadku cukrzycy, należy jednak pamiętać, że rak trzustki jest jednym z najgorzej rokujących nowotworów złośliwych ze wszystkich schorzeń onkologicznych.

Roczna przeżywalność w tym przypadku wynosi zaledwie 25 procent, zaś pięcioletnia - tylko 5 proc. Dla większości osób diagnoza taka jest więc równoznaczna z wyrokiem śmierci.

Inne możliwe powikłania przewlekłego zapalenia trzustki, to:

• objawowe torbiele rzekome,
• ropnie,
• przetoki,
• wodobrzusze,
• zwężenie przewodów trzustkowych i/lub żółciowych,
• zwężenie dwunastnicy
• zakrzepica żyły śledzionowej.

W przypadku prawidłowo monitorowanej i nie rozwijającej się choroby, nie ma przeciwwskazań do pracy fizycznej, co więcej – dostosowana do możliwości aktywność jest wskazana jako element profilaktyki cukrzycowej.

Przewlekłe zapalenie trzustki samo w sobie nie jest też podstawą do przyznania renty, aczkolwiek każdy przypadek jest rozpatrywany indywidualnie.

Możliwe, że o niezdolności do pracy zdecyduje szerszy zestaw dolegliwości, związanych z bezpośrednimi następstwami niewydolności trzustki lub dalszymi powikłaniami PZT.