Co to jest psychoza?
Psychoza jest ciężkim zaburzeniem psychicznym, w wyniku którego pacjent traci częściowo lub całkowicie kontakt z rzeczywistością. To swoista odmienność odczuwania siebie, otaczającego świata oraz wszelkich relacji. To także daleko idący zanik krytycyzmu wobec rzeczywistości oraz subiektywnych doznań oraz destabilizacja systemu logicznego myślenia.
Obiektywnie rzecz biorąc, z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora, psychoza nosi wszelkie znamiona głębokiego odrealnienia. Sam jednak pacjent swoich myśli, uczuć i doznań zmysłowych doświadcza niezwykle realistycznie, a przynajmniej takie ma subiektywne przeświadczenie.
Psychoza przybierać może bardzo różne postaci, dlatego nie jest ujmowana jako jedna, odrębna jednostka chorobowa, lecz funkcjonuje w kategoriach pojęcia zbiorczego.
Do grupy psychoz zaliczana jest między innymi schizofrenia, ale też dziesiątki innych stanów psychicznych w różnym stopniu odbiegających od normy. Szacuje się, że różnego typu psychozami dotknięty jest 1 procent ogółu populacji. W około 80 procentach zaburzenia te mają szeroko rozumiane podłoże genetyczne, przy czym szczególne znaczenie mają takie czynniki, jak:
- wrodzone zaburzenia neuroprzekaźnikowe,
- mutacje genów wpływające na nieprawidłową budowę lub działanie określonych struktur mózgu,
- obniżona odporność na czynniki stresogenne.
Dodatkowo, w około 20 procentach, do rozwoju psychoz przyczyniają się czynniki środowiskowe – między innymi chorobowe i psychospołeczne, takie jak uzależnienie od alkoholu, poród, czy traumatyczne doświadczenia.
Reklama
Objawy psychozy
Objawy psychozy są bardzo zróżnicowane i zależne od tego, jaką postać przyjmuje zaburzenie, generalnie jednak można je podzielić na kilka podstawowych, uniwersalnych grup.
● Objawy psychozy wytwórcze (dodatnie), typowe zwłaszcza dla schizofrenii, ale też m.in. psychozy alkoholowej. Należą do nich:
o Urojenia – sądy, które są wytworem zaburzonego umysłu, obiektywnie fałszywe, subiektywnie prawdziwe i ukierunkowujące działanie. Typowe urojenia, to m.in.:
▪ przekonanie o wszechogarniającym spisku,
▪ tzw. ksobność oraz przeświadczenie o byciu prześladowanym,
▪ paranoiczne podejrzenia niewierności małżeńskiej,
▪ poczucie własnej boskości lub szczególnego posłannictwa.
o Omamy – subiektywne doznania nie znajdujące pokrycia w obiektywnej rzeczywistości, wytwarzane przez zmysły wzroku, słuchu, węchu czy czucia, takie jak:
▪ dziwne hałasy, stuki, szelesty, ale też głosy ludzkie, często zwracające się bezpośrednio do pacjenta, wydające mu polecenia, podpowiadające rozwiązania i interpretacje,
▪ mroczki oraz bardziej złożone obrazy, niekiedy wręcz dłuższe „animowane” historie,
▪ nieistniejące realnie zapachy.
● Objawy psychozy ubytkowe (ujemne), takie jak:
o zobojętnienie emocjonalne,
o obniżenie motywacji do działania,
o zubożenie mowy,
o społeczna alienacja.
● Objawydezorganizacji psychicznej i fizycznej, w tym:
o dziwne zachowania: niezrozumiałe gesty, pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe,
o obniżenie lub zaburzenie sprawności intelektualnej: problem z logicznym myśleniem, brak krytycyzmu, trudności z zapamiętywaniem i uczeniem się, nieumiejętność skupienia się.
● Inne, niespecyficzne objawy psychozy, na przykład:
o stany lękowe,
o bezsenność lub nadmierna senność,
o zaburzenia łaknienia.
Reklama
Rodzaje psychozy
Istnienie mnogość klasyfikacji, jeśli chodzi o rodzaje psychozy. Najczęściej jednak wyróżnia się takie jej typy, jak:
- Psychoza schizoafektywna (typ F25 w klasyfikacji ICD-10), w tym:
- maniakalna,
- depresyjna,
- mieszana.
- Psychoza paranoidalna - termin nie do końca precyzyjny, typ definiowany na podstawie objawów, najczęściej orzekany w odniesieniu do niektórych objawów schizofrenii.
- Psychoza alkoholowa, typowo środowiskowa, związana z rozwojem uzależnienia, w tym:
- majaczenia alkoholowe,
- halucynoza alkoholowa,
- paranoja alkoholowa (np. zespół Otella),
- psychoza Korsakowa.
- Psychoza poporodowa, występująca bezpośrednio po wydaniu na świat dziecka.
- Psychoza reaktywna – odpowiedź na traumatyzujące wydarzenia.
- Psychoza pooperacyjna, jedno z możliwych powikłań ciężkich zabiegów, na przykład kardiochirurgicznych.
Reklama
Psychoza schizoafektywna
Psychoza schizoafektywna jest pojęciem bardzo szerokim, które mieści w sobie szereg zaburzeń o zróżnicowanym charakterze, charakterystycznych jednocześnie dla dwóch jednostek chorobowych – schizofrenii oraz choroby afektywnej jedno- lub dwubiegunowej. W przebiegu psychozy schizoafektywnej pacjent doświadcza więc objawów typowo schizofrenicznych, takich jak urojenia i omamy przy jednoczesnym współwystępowaniu silnych zaburzeń nastroju. I właśnie ten drugi komponent powoduje różnicowanie na poszczególne podtypy.
Psychoza maniakalna, to taka, w której pacjent odczuwa wyraźne pobudzenie psychoruchowe. Rozpiera go energia, jest podniecony, ma natłok myśli, nie może spać.
Psychoza depresyjna jest przeciwieństwem maniakalnej. Osoba nią dotknięta jest przybita, smutna, pozbawiona energii i zapału, może mieć myśli samobójcze.
Natomiast psychoza mieszana, zwana też psychozą maniakalno-depresyjną, cechuje się naprzemiennym występowaniem zachowań, myśli i nastrojów z dwóch przeciwległych biegunów – od skrajnej euforii po głęboką zapaść.
Reklama
Psychoza alkoholowa
Psychoza alkoholowa, jak sama nazwa wskazuje, jest efektem wieloletniego uzależnienia, występującym w zarówno w okresach czynnego picia jak też trzeźwości. Patogeneza tego zaburzenia nie została dotąd jednoznacznie określona.
Podejrzewa się, że jego występowanie może być związane z takimi czynnikami, jak:
- uszkodzenia narządów wewnętrznych, w tym głównie wątroby,
- zatrucie toksynami wytwarzanymi przez organizm na skutek działania alkoholu,
- niedobór witamin z grupy B,
- zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej oraz równowagi kwasowo-zasadowej.
Wyróżnia się różne odmiany psychozy alkoholowej, charakteryzujące się odmiennymi objawami dominującymi. Zdecydowanie najczęściej (około 90 proc. przypadków) występują majaczenia alkoholowe, a wśród nich przede wszystkim tzw. biała gorączka, czyli delirium tremens. Typowe dla niej są omamy wzrokowe i dźwiękowe, a także urojenia (m.in. „dziania się”, prześladowcze i zdrady małżeńskiej).
W przypadku wystąpienia halucynozy alkoholowej, która jest zaburzeniem przewlekłym, dominują omamy słuchowe, często przyjmujące postać głosów, z którymi pacjent prowadzi dialog, lub które zdają się wydawać polecenia. Dodatkowo wyróżnia się też paranoję alkoholową (zespół Otella), w przebiegu którego dominują urojenia i manie prześladowcze, a także psychozę Korsakowa, charakteryzującą się daleko posuniętymi zanikami pamięci.
Reklama
Psychoza poporodowa
Psychoza poporodowa występuje statystycznie u 2 na 1000 matek, najczęściej w okresie połogu, a więc przed końcem 6 tygodnia życia dziecka. Jest to najpoważniejsze ze wszystkich zaburzeń psychicznych związanych z ciążą i porodem.
W przebiegu psychozy poporodowej pacjentka może doświadczać takich objawów, jak:
- omamy wzrokowe, dźwiękowe, zapachowe, czuciowe
- urojenia i paranoje zwłaszcza dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa dziecka
- huśtawka nastrojów, od euforii do depresji
- agresja i autoagresja, w tym także myśli i czyny dzieciobójcze.
Zauważa się, że psychoza poporodowa w dużym stopniu skorelowana jest ze współwystępowaniem schizofrenii u samej pacjentki lub członków jej rodziny. Dodatkowo jednak zaburzenie mogą powodować także inne czynniki, w tym zaburzenia hormonalne i metaboliczne, schorzenia układu rozrodczego, a także presja i wymagania otoczenia oraz inne determinanty psychospołeczne.
Reklama
Leczenie psychozy
Leczenie psychozy przebiega wielotorowo, przy czym dobór środków uwarunkowany jest rodzajem zaburzenia, stopniem jego zaawansowania oraz podatnością pacjenta na stosowane terapie.
Podstawowy kanon stanowią:
- leczenie farmakologiczne, z użyciem przede wszystkim leków antypsychotycznych, tak zwanych neuroleptyków, a także wspomagająco leków przeciwdepresyjnych oraz przeciwlękowych (BZA),
- psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym,
- psychoedukacja obejmująca zarówno samego pacjenta, jak też jego najbliższe otoczenie.
Przyjmowanie neuroleptyków w leczeniu psychozy hamuje nasilenie objawów, zwłaszcza wytwórczych, czyli omamów i urojeń, a także łagodzi napięcie nerwowe i stany lękowe, ułatwia zasypianie. Środki te oddziałują bezpośrednio na poziom kluczowych neuroprzekaźników, w tym serotoniny, dopaminy oraz acetylocholiny.
Do tego typu leków zaliczyć należy takie substancje czynne, jak:
- perphenazinum, haloperidol, perazyna, chlorpromazyna czy lewomepromazyna(starsza generacja)
- olanzapina, klozapina, zyprazydon, arypiprazol, kwetiapina (nowsza generacja)
Co warto podkreślić, wiele psychoz, ze względu na ciężki charakter objawów, konieczność dożylnego podawania leków lub związane z ich przebiegiem zagrożenia (np. dzieciobójstwo), leczonych jest w warunkach szpitalnych.
