Rak jamy ustnej to nowotwór złośliwy zlokalizowany w obrębie jamy ustnej. Może dotyczyć wargi (do 30% przypadków), 2/3 przednich języka (w 20-50% przypadków), dna jamy ustnej (30%), błony śluzowej policzka i podniebienia twardego (znacznie rzadziej).
Jeśli chodzi o częstość występowania, rak jamy ustnej zajmuje drugie miejsce wśród nowotworów złośliwych głowy i szyi tuż po raku krtani. Najczęstszym typem raka jamy ustnej jest rak płaskonabłonkowy.
Przyczyny powstawania raka jamy ustnej
Przyczyny i czynniki ryzyka raka jamy ustnej to:
- drażnienie błony śluzowej jamy ustnej – niedopasowane protezy, ostre brzegi zębów, nieprawidłowe uzupełnienia protetyczne, przewlekłe stany zapalne, wysoka/niska temperatura, spożywanie wysokoprocentowego alkoholu;
- nieprawidłowa higiena jamy ustnej;
- zakażenia wirusem brodawczaka – HPV-16;
- palenie i żucie tytoniu - przyczynia się głównie do występowania raka wargi dolnej (zwłaszcza w przypadku zwolenników fajki). Palenie tytoniu zwiększa ryzyko raka około 10 razy. Połączenie palenia tytoniu z alkoholem powoduje, że ryzyko nawotworu wzrasta ponad 20 razy;
- immunosupresja - to obniżenie sprawności układu immunologicznego na skutek wrodzonych lub nabytych niedoborów odporności (np. pacjenci z AIDS)
- niedobór witamin (głównie wit. A, C, grupy witamin B);
- czynniki genetyczne – ryzyko nowotworu wzrasta, jeśli stwierdzono raka wśród członków rodziny;
- zespół Plummera–Vinsona – czyli zanikowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i kącików ust. Występuje częściej u kobiet. Cienkie, blade wargi, pęknięcia w kątach ust, wygładzony język, utrata masy ciała, trudności w połykaniu są charakterystyczne przy tego typu objawach;
- zmiany przednowotworowe to stwierdzone klinicznie lub histologicznie lokalne zmiany morfologiczne, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka. W przypadku raka jamy ustnej zaliczamy do nich: leukoplakię – mającą postać szarobiaławej plamy rozrost nabłonka, który ulega rogowaceniu. Występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Zanim pojawi się typowa biaława plama, wcześniej stwierdza się zmętnienie nabłonka. Leukoplakia poprzedza rozwój raka w prawie 50% przypadków; erytroplakię - ma postać czerwonej plamy. Erytoplakia występuje rzadziej od leukoplakii, jednak częściej niż leukoplakia ulega transformacji nowotworowej.
Reklama
Objawy raka jamy ustnej
Objawy raka jamy ustnej zwykle są nieuchwytne w początkowym stadium choroby. Pacjenci nawet jeśli zauważą zmianę na języku czy wardze, zwykle bagatelizują objawy. Przez długi czas bezskutecznie stosują środki antyseptyczne albo przeciwko aftom.
Należy pamiętać, że zmiana utrzymująca się powyżej 2 tygodni, która nie reaguje na zastosowane leczenie (płukanie jamy ustnej, maści, żele itp.) wymaga konsultacji medycznej. Zwykle pacjenci zgłaszają się do lekarza z objawami sugerującymi znaczny stopień zaawansowania raka, należą do nich:
- widoczny guz – w raku języka najczęściej umiejscowiony na jego bocznej powierzchni, w raku wargi (w ponad 90% wargi dolnej) zajmuje zwykle czerwień wargową. Rak dna jamy ustnej lokalizuje się przeważnie w jego części bocznej. Z kolei rak błony śluzowej policzka może naciekać ujście ślinianki, blokując wydzielanie śliny, a w znacznym stopniu zaawansowania jest przyczyną ubytku w tkance policzka;
- stały ból;
- szczękościsk – pojawia się na skutek naciekania okolicznych mięśni;
- krwawienie z jamy ustnej;
- ślinotok;
- powiększenie węzłów chłonnych szyi, będące skutkiem przerzutów nowotworu – nierzadko pierwszy zauważany przez pacjenta objaw raka;
- nieprzyjemny zapach z ust.
Jak wspominano, rak jamy ustnej ma często bezobjawowy przebieg, a pierwszym niepokojącym objawem może być powiększenie węzłów chłonnych – skutek przerzutów raka.
Reklama
Gdzie dokładnie występuje rak jamy ustnej?
Zdolność do naciekania okolicznych tkanek oraz przerzuty do węzłów chłonnych są cechą nowotworu złośliwego. W zależności od tego, gdzie zlokalizowane jest ognisko pierwotne, rak może naciekać:
- jamę ustną,
- skórę,
- żuchwę (w raku wargi dolnej),
- przestrzeń przygardłową (rak języka),
- język,
- kość żuchwy (rak dna jamy ustnej),
- kość podniebienną,
- jamę nosową,
- zatoki przynosowe (rak zlokalizowany na podniebieniu).
Nowotwór daje przerzuty zwykle do węzłów chłonnych podbródkowych i podżuchwowych, często obustronnie. Lokalizacja raka pozwala wnioskować o agresywności jego wzrostu. W porównaniu z innymi lokalizacjami, rak wargi cechuje się najmniejszą agresywnością wzrostu.
Reklama
Badania przy raku w jamie ustnej
Jeśli zaobserwuje się niepokojącej zmiany lub niegojącego się owrzodzenia należy skontaktować się z lekarzem (laryngolog). Podczas wywiadu lekarz zwraca uwagę na narażenie pacjenta na znane czynniki ryzyka raka. Następny element stanowi badanie fizykalne, podczas którego lekarz ogląda dokładnie:
- zmianę (jej wygląd, konsystencję, wielkość),
- okoliczne tkanki,
- węzły chłonne.
Przyjęto, iż każda zmiana utrzymująca się ponad 2 tygodnie powinna być zweryfikowana histopatologicznie.
Tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny to dodatkowe badania obrazowe to pomocne w ustaleniu topografii nowotworu względem okolicznych tkanek miękkich, kości. Te badania umożliwiają również określenie stanu okolicznych węzłów chłonnych. Wszystkie zebrane informacje są niezbędne do zaplanowania odpowiedniego leczenia.
Reklama
Jak wygląda leczenie raka jamy ustnej?
W leczeniu raka jamy ustnej stosuje się głównie leczenie chirurgiczne i radioterapię. Często konieczne jest zastosowanie dwóch metod u jednego pacjenta. W przypadku rozległych nieoperacyjnych raków lub w razie braku zgody pacjenta na często rozległy i okaleczający zabieg stosuje się jedynie radioterapię.
W przypadku małego guzka wargi wystarczające może być jego usunięcie chirurgiczne. W większych zmianach (> 2 cm) usuwa się całą wargę, a następnie wykonuje się operację rekonstrukcyjną. W przypadku raku języka lub dna jamy ustnej naciekającym okoliczne tkanki konieczne jest usunięcie:
- części języka,
- tkanek dna jamy ustnej,
- części żuchwy.
Nie tylko lokalizację raka bierze się pod uwagę przy wyborze leczenia, ale także:
- jego wielkość,
- stopień naciekania okolicznych tkanek,
- dojrzałość histologiczną,
- obecność przerzutów,
- wiek chorego,
- jego stan ogólny,
- współistniejące choroby,
- zgodę pacjenta na leczenie.
Wynik leczenia zależy od stopnia zaawansowania raka. W przypadku małych guzków wargi skuteczność leczenia oceniana jest na 90%, a gdy guz ma > 4 cm spada do 40%. Z kolei w przypadku raka języka lub dna jamy ustnej 5 lat bez wznowy choroby przeżywa jedynie ok. 15% chorych.
Przy radykalnym leczeniu chirurgicznym które przyczynia się do defektu kosmetycznego i funkcjonalnego istnieje konieczność zastosowania rekonstrukcyjnych metod w zakresie jamy ustnej. Ubytki w policzku czy na dnie jamy ustnej uzupełniane są płatami skóry pobranymi z szyi, ramienia. W rekonstrukcji żuchwy wykorzystywane są metalowe implanty lub klamry kostne.
Reklama
Jak zapobiegać powstawaniu raka jamy ustnej? Profilaktyka
W przypadku raka jamy ustnej można podjąć szczereg działań profilaktycznych. Pacjentom zaleca się:
- rzucenie palenia,
- unikanie czynników, które drażnią śluzówkę jamy ustnej (usunięcie uszkodzonych zębów, leczenie próchnicy, odpowiednie dopasowanie protezy, unikanie alkoholu),
- wyrównanie niedoborów witaminowych,
- dbanie o prawidłową higienę jamy ustnej (regularne mycie zębów, okresowe kontrole stomatologiczne).
Podejmowanie działań profilaktycznych jest szczególnie istotne w przypadku stwierdzenia zmiany przednowotworowej.
Wiedza o czynnikach ryzyka raka jamy ustnej jest istotna w zrozumieniu zasad profilaktyki tej choroby. Większa czujność pacjenta, niebagatelizowanie drobnych niepozornych zmian na błonie śluzowej jamy ustnej daje szansę na wcześniejsze wykrycie choroby, rozpoczęcie leczenia (mniej inwazyjnego niż w postaciach bardziej zaawansowanych) i szansę na pełen powrót do zdrowia.
Reklama
Rak jamy ustnej i rokowania
Ocenia się, że odsetek wyleczeń w przypadku raków rosnących powierzchownie, niewielkich rozmiarów wynosi średnio 75%, a w przypadku naciekania tkanek, dużego rozmiaru guza lub przerzutów do węzłów chłonnych jedynie 30%.
Niepokój przed zabiegiem operacyjnym w obrębie głowy i szyi jest zrozumiały. Poza defektem kosmetycznym pacjenci obawiają się kalectwa – np. gdy konieczne jest wycięcie raka języka z dużym marginesem zdrowej tkanki. Jednak jedynie radykalne leczenie operacyjne daje szanse pełnego wyleczenia.
Radioterapia może być leczeniem wspomagającym lub z wyboru w przypadkach raków nieoperacyjnych. Postęp chirurgii rekonstrukcyjnej znacznie zmniejsza skutki radykalnych zabiegów.
Najczęściej zadawane pytania osób chorych na raka jamy ustnej
Jak ustrzec się przed rakiem jamy ustnej?
Najlepszym sposobem na to, aby zminimalizować ryzyko raka jamy ustnej jest eliminacja czynników ryzyka. Jeżeli jest to trudne lub niemożliwe (pacjent w immunosupresji, nieskuteczne rzucanie nałogu tytoniowego) zaleca się szczególną dbałość o higienę jamy ustnej (regularne mycie zębów, leczenie ubytków, odpowiednie dopasowanie protezy) oraz regularną samokontrolę przed lustrem. W razie stwierdzenia niepokojących zmian należy niezwłocznie udać się do lekarza.
Jaka jest najczęstsza postać raka jamy ustnej?
Najczęstszym rakiem jest rak języka – zwykle lokalizuje się na bocznej powierzchni w 2/3przednich języka i przybiera postać płaskiego owrzodzenia. Charakteryzuje się szybkim wzrostem i naciekaniem okolicznych struktur (żuchwa, mięśnie dna jamy ustnej).
Co to jest leukoplakia?
Leukoplakia należy do stanów przednowotworowych. Jest białawym zgrubieniem nabłonka błony śluzowej lokalizującym się na błonie śluzowej jamy ustnej (np. u palaczy zwykle w okolicy kąta ust) i języku. Leukoplakii, zwanej też rogowaceniem białym sprzyjają urazy mechaniczne, palenie tytoniu i alkohol.
Czy leukoplakia zawsze przechodzi w raka?
Nie. Leukoplakia to jedynie stan zwiększonego ryzyka rozwoju raka. Jedynie 10% przypadków leukoplakii jest podłożem raka, z drugiej strony rak jamy ustnej w 50% rozwija się na podłożu leukoplakii.
Co może się wiązać z operacją raka języka?
W przypadku usunięcia języka (w całości lub częściowo) należy się liczyć z utratą mowy bądź trudnościami w jej artykułowaniu. Dlatego ważna jest współpraca z terapeutą i logopedą. Co więcej - u takich pacjentów występują też problemy z połykaniem. Opisane problemy nasilają się u pacjentów poddanych dodatkowo radioterapii i są skutkiem suchości jamy ustnej (tzw. kserostomia).
