W pęcherzu moczowym mogą rozwinąć się różne rodzaje nowotworów: rak z nabłonka przejściowego, czyli wyścielającego drogi moczowe (tzw. rak urotelialny) - występujący najczęściej, oraz m.in. rak z nabłonka płaskiego, z nabłonka gruczołowego, mięsak.
Rak pęcherza moczowego - jak powstaje?
Pęcherz moczowy jest narządem zlokalizowanym w jamie brzusznej (za spojeniem łonowym). Jego główną rolą jest gromadzenie produkowanego przez nerki moczu. Jego pojemność wynosi ok. 250-500 ml, choć może ona znacznie się zwiększać, nawet do ok. 1000-1500 ml.
Ciało człowieka składa się z komórek, które z jednej strony ulegają podziałom (namnażaniu), z drugiej zaś tzw. zaprogramowanej śmierci, czyli apoptozie. Podłożem choroby, jaką jest nowotwór, jest utrata przez komórki możliwości tej zaprogramowanej śmierci. Dochodzi do niekontrolowanego namnażania się nieprawidłowych komórek, które naciekają otaczające tkanki.
Rak pęcherza moczowego jest drugim pod względem częstości występowania rakiem układu moczowo-płciowego (po raku stercza).
W Polsce wśród wszystkich nowotworów złośliwych zajmuje czwarte miejsce u mężczyzn i ósme u kobiet. Występuje trzy razy częściej u mężczyzn.
Reklama
Rodzaje raka w pęcherzu moczowym
W pęcherzu moczowym mogą rozwinąć się różne rodzaje nowotworów. Najczęściej spotykanymi są:
-
rak z nabłonka przejściowego, czyli wyścielającego drogi moczowe (tzw. rak urotelialny) - występujący najczęściej,
-
rak z nabłonka płaskiego,
-
z nabłonka gruczołowego,
Raki te mogą wzrastać jako zmiana brodawczakowata, płaska lub guzowata.
Etiologia choroby nie jest na dzień dzisiejszy w pełni poznana. Zwraca się uwagę na zaburzenia genetyczne oraz czynniki środowiskowe.
Reklama
Rak z nabłonka przejściowego - co to jest?
Najczęstszym typem raka pęcherza jest rak urotelialny (z nabłonka przejściowego). Może on wzrastać w pęcherzu w dwojaki sposób: tzw. brodawczakowaty lub niebrodawczakowaty. Ten pierwszy to zazwyczaj guz o średnicy od jednego do kilku centymetrów, pokryty licznymi brodawkami, rosnący głównie w kierunku światła pęcherza moczowego.
Raki o mniejszym stopniu złośliwości mają najczęściej taką właśnie budowę. Z kolei guzy o większym stopniu złośliwości mają budowę litą z martwicą, owrzodzeniami, dają często nawroty i w przeważającej większości naciekają zdrowe tkanki tj. pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, moczowody.
Mogą tworzyć połączenia (przetoki) z odbytnicą i pochwą (u kobiet). Przerzuty lokalizują się w węzłach chłonnych oraz odległych narządach takich jak wątroba lub kości. Pojawienie się przerzutów świadczy o znacznym postępie nowotworu.
Raki urotelialne niebrodawczakowate są nowotworami w większości inwazyjnymi, czyli stosunkowo szybko naciekającymi otaczające tkanki. Co ciekawe - rakowi inwazyjnemu towarzyszą inne zmiany zlokalizowane w różnych obszarach pęcherza, co powoduje, że po usunięciu guza pierwotnego nawroty raka występują w innych miejscach pęcherza moczowego.
O wiele rzadziej w pęcherzu moczowym rozwija się rak płaskonabłonkowy, który związany jest z zakażeniem przez przywrę krwi Schistosoma haematobium. Raki te w naszej szerokości geograficznej występują rzadko, natomiast można je spotkać w Egipcie i w środkowo-wschodniej części Azji.
Najgorzej rokującą postacią nowotworów pęcherza jest rak niezróżnicowany – jego komórki są na bardzo niskim stopniu rozwoju, przez to potrafią się bardzo szybko dzielić – co skutkuje szybkim wzrostem guza i słabą odpowiedzią na leczenie. Oprócz raka w pęcherzu moczowym mogą występować inne rodzaje łagodnych nowotworów.
Reklama
Przyczyny powstawania raka pęcherza moczowego
Czynniki ryzyka mają istotny wpływ na powstawanie raka pęcherza moczowego. Długotrwałe narażenie na czynniki szkodliwe może po kilkunastu latach prowadzić do rozwoju raka. Uważa się że około 1/3 przypadków raka pęcherza ma związek z paleniem tytoniu.
Rak pęcherza u palaczy występuje do czterech razy częściej w porównaniu do osób niepalących, co wynika z faktu, że w dymie tytoniowym występują silnie szkodzące związki chemiczne - tzw. nitrozoaminy. Stopień ryzyka zależy od liczby wypalanych papierosów oraz od czasu trwania nałogu. Należy więc unikać palenia tytoniu oraz przebywania w pomieszczeniach zadymionych.
Drugą grupą czynników ryzyka są czynniki zawodowe. W grupie narażonych znajdują się przede wszystkim ludzie pracujący w przemyśle barwnikowym, w którym są poddawani wpływowi rakotwórczych barwników anilinowych. Mniejsze ryzyko występuje w przypadku osób pracujących w przemysłach skórzanym, farbiarskim, gumowym oraz przy produkcji związków organicznych.
Nie należy zapominać o czynnikach jatrogennych, czyli czynnikach wynikających ze stosowania różnych procedur medycznych. Rak pęcherza może wiązać się z długotrwałym stosowaniem leków rakotwórczych takich jak: fenacetyna, cyklofosfamid (w pęcherzu dochodzi do kumulacji produktów rozpadu) oraz leczeniem radioterapią stosowanym w przypadku niektórych guzów np. raka szyjki macicy, raka stercza.
Do czynników dość specyficznych należy obecność Schistosoma haematobium, czyli niewielkich rozmiarów przywry wwiercająca się w skórę człowieka podczas kąpieli w nieczystych zbiornikach wodnych (najczęściej podczas wycieczek do krajów tropikalnych).
Pasożyt wywołujący zakażenie u człowieka powoduje zmianę (metaplazję) nabłonka przejściowego pęcherza moczowego na nabłonek płaski, co może być powodem rozwoju rzadkiego raka płaskonabłonkowego pęcherza moczowego (wiemy, że większość raków pęcherza to nowotworowy wywodzące się z nabłonka przejściowego).
Wybierając się w dalekie podróże np. do Egiptu lub Azji trzeba więc unikać kąpieli w miejscach niezbyt czystych, skażonych, w których mogą występować przywry.
Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi raka płaskonabłonkowego są również wieloletnie drażnienie błony śluzowej pęcherza przewlekłym zapaleniem, kamicą lub uchyłkami. Prawidłowe leczenie powyższych schorzeń w dużym stopniu zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu.
Reklama
Rak pęcherza moczowego - objawy
Rak pęcherza we wczesnych stadiach przez długi czas przebiega beż żadnych objawów (bezobjawowo). Zazwyczaj pierwszym symptomem choroby jest bezbolesny krwiomocz, czyli obecność w moczu krwi, którą można zauważyć gołym okiem, jako czerwonawo zabarwiony mocz.
Krwiomocz często może samoistnie zaniknąć i powrócić po pewnym czasie (częsta nawrotowość). Obecność bezbolesnego krwiomoczu i skrzepów krwi w moczu zawsze budzi podejrzenie raka pęcherza moczowego i powinno skłonić pacjenta do niezwłocznego udania się do lekarza!
Innymi istotnymi objawami są:
-
częstomocz, czyli częstsza niż zwykłe potrzeba oddania moczu,
-
dysuria (ból w trakcie oddawania moczu),
-
ból nad spojeniem łonowym,
-
ból w okolicy kręgosłupa lędźwiowego,
-
w przypadku zaawansowanego stadium choroby pojawia się wyczuwalny guz w okolicy nadłonowej.
Czasem rak może naciekać moczowód, który ma ujście w pęcherzu moczowym, przez co dochodzi do zastoju moczu w moczowodzie i nerkach i rozwija się stan zwany wodonerczem, co skutkuje uszkodzeniem funkcji nerek (patrz artykuł Ostra niewydolność nerek).
Reklama
Rak pęcherza moczowego - badania
W każdym przypadku pojawienia się krwi w moczu oraz innym alarmujących objawów, powinno się jak najszybciej zaczerpnąć porady lekarskiej. Najczęściej diagnostykę rozpoczyna lekarz rodzinny. To do niego będą skierowane pierwsze pytania i wątpliwości. Dalszym etapem specjalistycznego leczenia zajmują się urolodzy.
Podstawowym badaniem, jakie zleci lekarz, jest cystoskopia. Polega ona na wprowadzeniu do pęcherza przez cewkę moczową cystoskopu, czyli „cienkiej rurki”, dzięki której możemy zobaczyć wnętrze pęcherza i pobrać wycinki do badania pod mikroskopem.
Ocena mikroskopowa pozwala jednoznacznie rozpoznać określony typ nowotworu na podstawie obecności typowych dla niego komórek. Badanie to odgrywa też znaczącą rolę w monitorowaniu odpowiedzi raka na zastosowane leczenie.
Tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej i miednicy mogą być wykonywane w celu rozpoznawania zmian w górnych odcinkach dróg moczowych, które towarzyszą rakowi pęcherza moczowego, zmian w węzłach chłonnych oraz poszukiwaniu przerzutów nowotworu w innych narządach. W niektórych przypadkach dodatkowo wykonywana jest urografia – w celu oceny zmian w układzie moczowym, a także rezonans magnetyczny.
Reklama
Leczenie raka pęcherza moczowego
Leczenie raka pęcherza moczowego zależy od:
-
rodzaju guza,
-
szybkości jego rozprzestrzeniania się,
-
zajęcia węzłów chłonnych i odległych narządów.
Najskuteczniejszym i podstawowym leczeniem jest zabieg operacyjny.
W przypadku istnienia zmian powierzchownych wykonuje się przezcewkową elektroresekcję guza (tzw. TURBT). Podczas zabiegu przez cewkę moczową wprowadza się przyrząd, za pomocą którego guz pęcherza jest odcinany i usuwany we fragmentach lub w całości. Wycięta tkanka jest badana pod mikroskopem – oceniana jest głębokość nacieku raka oraz stopień złośliwości.
Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym bądź podpajęczynówkowym. Średnio po zabiegu pacjent przebywa w szpitalu około 2-3 dni. W przypadku niekorzystnego wyniku badania mikroskopowego konieczne może być włączenie dalszego leczenia (patrz niżej).
Jeśli rak jest dobrze odgraniczony (nie występuje rozsiew) zazwyczaj wykonuje się regularnie cystoskopie – oceniając, czy nie doszło do nawrotu choroby.
U osób obciążonych dużym ryzykiem nawrotu choroby, oprócz TURT stosuje się leczenie dodatkowe (adiuwantowe) polegające na podawaniu do pęcherza moczowego szczepionki BCG (skrót nazwy szczepionki przeciwgruźliczej). Jest to rodzaj terapii biologicznej polegający na pobudzeniu własnych sił obronnych organizmu.
Podaje się ją bezpośrednio do pęcherza moczowego za pomocą cewnika. Dopęcherzowo można też stosować leki przeciwnowotworowe, czyli cytostatyki (gemcytabina, doxorubicyna, mitomycynaIch rolą jest usunięcie pozostałych komórek nowotworowych, a tym samym zapobieganie nawrotowi choroby.
W przypadku osób z bardziej zaawansowaną chorobą (w wyższym stadium) leczenie polega na częściowym lub radykalnym (całkowitym) usunięciu pęcherza moczowego. Po wycięciu pęcherza przerwana zostaje ciągłość układu moczowego. Moczowody fizjologicznie łączące się z pęcherzem, dostarczając do niego mocz produkowany przez nerki – łączone są z powłokami skórnymi np. za pomocą wstawki wykonanej z jelita.
Po pewnym czasie od operacji mocz, zamiast przez cewkę, będzie uchodził do specjalnego wymiennego worka przymocowanego do skóry brzucha. Worek ten musi być regularnie zmieniany. Pobyt w szpitalu trwa przeciętnie dwa tygodnie, a powrót do zdrowia około pół roku. W trakcie hospitalizacji chory jest instruowany w zakresie pielęgnacji stomii oraz postępowania z workami.
U młodszych, bardziej sprawnych pacjentów w przypadku raka naciekającego ścianę pęcherza, można rozważyć odtworzenie zbiornika na mocz z jelita. Częściej taki zabieg wykonywany jest u mężczyzn ze względu na różnice anatomiczne w budowie układu moczowego, które niosą mniejsze ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu.
Nowy pęcherz „jelitowy” łączony jest z moczowodami oraz cewką moczową.
Część chorych po zabiegu może cierpieć na niekontrolowane oddawanie moczu, w tych przypadkach ważna jest nauka samodzielnego cewnikowania pęcherza moczowego, aby mógł on być całkowicie opróżniony.
Obecność śluzu w moczu u pacjentów po rekonstrukcji pęcherza jest zjawiskiem normalnym, jest on produkowany przez tkanką jelitową użytą do odtworzenia zbiornika na mocz i nie stanowi zagrożenia. Około 3 miesiące po zabiegu konieczna jest wizyta kontrolna w szpitalu w celu oceny, czy zabieg był skuteczny. Co około 6 miesięcy wykonuje się rutynowe badania krwi i zdjęcia rentgenowskie.
U chorych w najbardziej zaawansowanym stadium choroby w celu wydłużenia przeżycia stosuje się radioterapię(czyli naświetlanie pęcherza moczowego promieniami rentgenowskimi) lub chemioterapię (czyli leczenie, zmniejszenie wielkości ogniska nowotworu, polegające na dożylnym podaniu leku przeciwnowotworowego, który ma działanie ogólnoustrojowe).
Rak pęcherza moczowego - rokowanie
Każdemu hasło choroba nowotworowa kojarzy się z poważnym schorzeniem i budzi powszechny lęk. Jak wiemy, nie wszystkie choroby nowotworowe są takie same, ponieważ są nowotwory złośliwe i łagodne, a wśród tych pierwszych choroby o większym i mniejszym stopniu złośliwości.
Rak pęcherza moczowego jest na pewno schorzeniem poważnym i ciężkim. Jak w prawie każdym przypadku nowotworu złośliwego, o dalszym rokowaniu i przebiegu choroby decyduje szybkość rozpoznania. Wiemy, że statystycznie odsetek ludzi, którzy przeżywają pięć lat od chwili rozpoznania raka pęcherza to mniej niż 50%, co tym bardziej zwraca uwagę na powagę schorzenia.
Wiadomo również, że odsetek przeżycia 5-letniego w przypadku guza w najmniej zaawansowanej stadium leczonego za pomocą przezcewkowej radykalnej - TURT to około 80%. Te dane mówią tylko jedno - jeśli tylko pojawią się objawy alarmujące tj. w szczególności krew w moczu - zgłoś się do lekarza! Nie zwlekaj, bo czas działa tutaj na Twoją niekorzyść!
Na szczęście istnieją różnego typu organizacje wspomagające pacjentów zmagających się na co dzień z chorobą nowotworową, w tym z rakiem pęcherza moczowego. Na przykład fundacja Wygrajmy zdrowie zajmująca się wsparciem dla osób cierpiących na nowotwory układu moczowo płciowego.
Najczęściej zadawane pytania przez pacjentów z rakiem pęcherza
Czy rak pęcherza to częsta choroba?
Jest to choroba dość częsta. Po raku stercza jest to drugi pod względem częstości nowotwór złośliwy układu moczowo-płciowego. Ogólnie pod względem częstości występowania jest to czwarty nowotwór u mężczyzn i ósmy u kobiet.
Jakie są typowe objawy raka pęcherza?
Należą do nich bezbolesny krwiomocz (najważniejszy objaw), częstomocz, dysuria, ból nad spojeniem łonowym i w okolicy kręgosłupa lędźwiowego.
Kto jest narażony na wystąpienie raka pęcherza?
Choroba może dotyczyć chorych w każdym wieku, jednak częściej dotyka mężczyzn po 60. roku życia
Czy rak pęcherza moczowego jest uleczalny?
Rak ten może być uleczalny, jednak wszystko zależy od stopnia zaawansowania choroby w chwili rozpoznania.
Jak się leczy raka pęcherza?
Jest to leczenie operacyjnie, przy czym skala zabiegu zależy głównie od stopnia zaawansowania oraz od obecności przerzutów. Dodatkowo w terapii stosowane są radio- i chemioterapia oraz leczenie biologiczne (szczepionka BCG).
Czy i o ile wzrasta ryzyko choroby u palaczy tytoniu?
Występowanie raka pęcherza ma dość ścisły związek z paleniem. U nałogowych palaczy ryzyko wzrasta nawet czterokrotnie w porównaniu do ogólnej populacji.
Czytaj też:
-
Badanie ogólne moczu - wyniki i interpretacja. Ile ml potrzebne?
-
Posiew moczu – wyniki (ujemny i dodatni) i przygotowanie do badania
