Rak żołądka jest to pierwotny, złośliwy nowotwór żołądka, wywodzący się z komórek żołądka. Jest jedynym nowotworem, którego częstość występowania maleje na przestrzeni lat. Stało się to możliwe dzięki identyfikacji czynników ryzyka oraz możliwości dość wczesnego wykrywania.
Nowotwór - co to jest?
Nowotwór, czyli neoplasma, dosłownie oznacza „nowy twór”. Według definicji patomorfologicznej jest to nieprawidłowa tkanka rozrastająca się w nadmiarze w sposób niekontrolowany, chaotyczny, komórki różnicują się nieprawidłowo, stają się mniej dojrzałe.
Zobacz wideo: Balon żołądkowy - jak się wprowadza i usuwa?
Nowotwór może powstać z każdej tkanki, która posiada zdolność do dzielenia się, rozmnażania. Im struktura tkanki jest mniej podobna do tkanek prawidłowych, tym nowotwór bardziej złośliwy. Rak żołądka może być zlokalizowany w okolicy odźwiernika, krzywiźnie mniejszej żołądka, okolicy wpustu, rzadziej w innych lokalizacjach. W procesie nowotworzenia istotną rolę odgrywają czynniki pobudzające do podziałów, do regeneracji, stąd stany przewlekłego zapalenia związane z odbudową tkanek mogą sprzyjać powstawaniu nowotworów.
Wyróżniamy zmiany oraz stany przednowotworowe, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworu. Zmiany odnoszą się do zmian lokalnych miejscowych, np. polipów, zaś stany przednowotworowe odnoszą się do jednostek chorobowych, np. przewlekłego zanikowego zapalenia żołądka czy przewlekłej choroby wrzodowej. Obydwie sytuacje wymagają nadzoru i czujności onkologicznej, aby wychwycić moment przemiany nowotworowej.
Reklama
Rak żołądka - przyczyny
Czynniki ryzyka są zależne przede wszystkim od warunków środowiskowych oraz sposobu życia, nawyków żywieniowych. Duża liczba zachorowań na raka żołądka jest obserwowana w Japonii, ale mieszkańcy Stanów Zjednoczonych pochodzenia japońskiego zapadają na raka żołądka z taką samą częstotliwością jak pozostała populacja Amerykanów.
Jako czynniki zwiększające ryzyko rozwoju raka żołądka wymieniane są:
- czynniki dietetyczne,
- palenie tytoniu,
- czynniki socjoekonomiczne,
- stan po częściowym usunięciu żołądka,
- przewlekłe stany zapalne żołądka (powodujące zmiany w błonie śluzowej w sekwencji metaplazja-dysplazja), np. zanikowe zapalenie żołądka, przewlekła choroba wrzodowa żołądka.
Rzadziej do choroby predysponują:
- żywność konserwowana,
- żywność z dużą zawartością soli,
- zawartość azotynów w pokarmach,
- produkty wędzone, głęboko smażone,
- nieżyt zanikowy błony śluzowej żołądka,
- gruczolaki żołądka,
- przewlekłe stany zapalne, w tym związane z infekcją Helicobacter pylori.
Reklama
Rak żołądka - objawy
Objawy raka żołądka są niecharakterystyczne, można je zaobserwować również w innych chorobach, przez co mogą być bagatelizowane.
Wśród objawów dominują:
- bóle brzucha zlokalizowane w jego górnej i/lub środkowej części, pojawiające się często w nocy,
- pogorszenie apetytu,
- nudności, wymioty,
- spadek masy ciała,
- objawy krwawienia z przewodu pokarmowego (smoliste stolce, fusowate wymioty, domieszka świeżej krwi w wymiocinach).
W miarę rozwoju choroby nowotworowej:
- dolegliwości nabierają na sile,
- chory staje się coraz słabszy,
- wyniszczony (kachektyczny),
- bóle pojawiają się w nocy,
- są ciężkie do opanowania „zwykłymi” (popularnie stosowanymi) lekami przeciwbólowymi.
Zobacz wideo: Znaczenie odpowiedniego żywienia
Żywienie jest ważne dla osób zdrowych, ale jeszcze ważniejsze dla chorych - mówi dietetyk Ewalina Bancerz-Poźniak.
Reklama
Rak żołądka - diagnostyka
Leczeniem nowotworów żołądka zajmują się: chirurg oraz onkolog, aczkolwiek w przypadku każdej ciężkiej choroby, w tym choroby nowotworowej, pomocna jest konsultacja psychologa. Podstawą wizyty u lekarza jest dobrze i dokładnie zebrany wywiad oraz badanie fizykalne.
Najważniejszą kwestią w przypadku podejrzenia nowotworu jest określenie m.in.: od kiedy występują dolegliwości; ustalenie, czy wcześniej też pojawiały się podobne problemy; jak wygląda historia medyczna pacjenta; z jakiego powodu aktualnie się leczy.
Konieczne jest określenie charakteru bólu tzn.:
- od kiedy występuje,
- lokalizacja bólu,
- określenie rodzaju bólu (czy jest to ból stały, piekący, rwący, kłujący, kolkowy),
- co zmniejsza i nasila ból,
- gdzie promieniuje ból,
- czy cały czas boli w tym samym miejscu, czy ból zmienia lokalizację.
Lekarz zadaje także pytanie o dolegliwości ze strony innych narządów oraz inne niepokojące dolegliwości, jak np.:
- osłabienie,
- utratę masy ciała (mniej więcej od kiedy następuje),
- obecność objawów krwawienia z przewodu pokarmowego: wymiotów, w tym wymiotów z domieszką świeżej krwi lub „fusów od kawy”, smolistych (czarnych jak smoła, ciągnących się) stolców.
Ważne jest także pytanie, czy ktoś w rodzinie chorował na choroby przewodu pokarmowego i/lub nowotwory.
Wielu pacjentów twierdzi, iż ilość zadawanych przez lekarza pytań jest zbyt duża, pozornie niepotrzebna. Trzeba jednak zdać sobie sprawę z tego, że taki dokładny wywiad pozwala na dobranie najbardziej optymalnego leczenia.
Reklama
Rak żołądka - rodzaje
Ze względu na typ komórek – nowotwory żołądka dzielimy na:
- gruczołowe (zdecydowana większość),
- znacznie rzadziej występujące nowotwory płaskonabłonkowe oraz inne nowotwory (o innym pochodzeniu): chłoniaki, mięsaki, krakowiaki, guzy stromalne (GIST).
Zmiana nowotworowa może przybierać różne kształty:
- owrzodzenie,
- zmianę polipowatą,
- naciek znajdujący się w poziomie błony śluzowej.
Istnieje także specjalny typ o nacieku rozlanym szerzącym się w ścianie żołądka – nazywany linitis plastica – dającym zaburzenia ruchomości, kurczliwości żołądka.
Istnieje wiele medycznych skal różnicujących zmiany nowotworowe, biorących pod uwagę stopień zróżnicowania nowotworu (stopień dojrzałości komórek), typu rozrostu czy typ histologiczny (określenie do jakich komórek są podobne komórki nowotworowe).
Reklama
Rak żołądka - badania
W badaniu fizykalnym lekarz określa ogólny stan chorego oraz obecne odchylenia, jak np. bolesność podczas badania w jamie brzusznej, obecność patologicznych objawów. W przypadku objawów krwawienia z przewodu pokarmowego konieczne jest badanie per rectum (badanie przez odbyt, popularnie nazywane badaniem kiszki stolcowej).
Pilny kontakt z lekarzem jest wymagany w przypadku:
- nagłego, silnego bólu brzucha, który można porównać z raną zadaną nożem,
- szybko lub bardzo szybko narastającego osłabienia poprzedzonego nagłym, silnym bólem brzucha,
- wymiotów z krwią,
- wymiotów fusowatych (małe czarne lub ciemnobrązowe grudki przypominające fusy od kawy: świadczy to o kontakcie krwi z kwaśnym sokiem żołądkowym),
- obfitych wymiotów po każdym przyjętym posiłku lub płynie,
- smolistych stolców (czarne jak smoła, bardzo często papkowate).
Endoskopia
Podstawowe znaczenie w diagnostyce nowotworów żołądka mają metody endoskopowe: gastroskopia umożliwiająca obejrzenie zmiany i równocześnie pobranie wycinków do oceny mikroskopowej. W przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego możliwe jest zastosowanie metod tamujących krwawienie:
- ostrzykiwanie,
- koagulacja,
- podwiązanie.
Czułość metod endoskopowych w wykrywaniu raka żołądka jest określana na około 90%. Endoskopia jest także używana w kontroli po leczeniu (tym w poszukiwaniu wznowy nowotworu).
Reklama
Gastroskopia - przygotowanie do badania
- Do badania pacjent musi przyjść na czczo.
- Ostatni, lekki posiłek można przyjąć wieczorem w dniu poprzedzającym badanie.
- W trakcie badania pacjent leży na lewym boku, a po założeniu specjalnego "ustnika" lekarz wprowadza endoskop.
- Badanie wykonuje się bez znieczulenia. Zazwyczaj znieczula się jedynie (z użyciem spreju) gardło i/lub endoskop jest w początkowym odcinku pokryty żelem ze środkiem przeciwbólowym [sens].
- W niektórych przypadkach stosuje się tzw. płytką sedację – dożylne podanie leków przeciwbólowych i uspokajających, które powodują „oszołomienie” pacjenta, ale nie umożliwiają współpracy z nim.
- W trakcie badania jest wprowadzane powietrze, aby najwięcej uwidocznić jak w żołądku, stąd towarzyszące badaniu uczucie rozpierania w brzuchu oraz odbijania.
Gastroskopia - wskazania i przeciwskazania do badania
- objawy krwawienia z przewodu pokarmowego (fusowate wymioty, domieszka świeżej krwi w wymiotach, smoliste stolce),
- anemia,
- zaburzenia połykania (zatykanie, niemożność połykania stałych pokarmów i/ lub płynnych),
- ból podczas połykania,
- bóle brzucha,
- objawy dyskomfortu, nudności, nadmiernej pełności w żołądku (powyżej 2-3 miesięcy),
- podejrzenie choroby wrzodowej, choroby trzewnej, innych chorób przewodu pokarmowego,
- kontrola po leczeniu wrzodu żołądka,
- monitorowanie zmian, które potencjalnie mogą się rozwinąć w zmiany nowotworowe.
Dużym plusem endoskopii poza uwidocznieniem zmian jest możliwość pobrania wycinków do badania mikroskopowego, testu na Helicobacter pylori oraz możliwość tamowania krwawienia czy usuwanie polipów.
Przeciwskazania do wykonania gastroskopii:
- brak zgody pacjenta,
- podejrzenie perforacji,
- świeży zawał serca,
- ostra niewydolność oddechowa,
- wstrząs,
- zaburzenia ciśnienia tętniczego: bardzo niskie, objawowe ciśnienie tętnicze krwi lub niekontrolowane nadciśnienie,
- masywne krwawienie z przewodu pokarmowego,
- brak współpracy ze strony pacjenta.
Rak żołądka - radiologia
Drugim badaniem pomocnym w diagnostyce, aczkolwiek o mniejszej czułości, jest badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego z użyciem kontrastu. Badanie to pozwala na uwidocznienie zalegania kontrastu w żołądku ( jego opóźnione usuwanie z żołądka ) czy zaburzenia kurczliwości (zmian, które są obecne m.in. w przypadku nowotworu). Nie pozwala jednak na wykazanie powierzchownych, wczesnych zmian w ścianie, dużą wadą jest brak możliwości pobrania fragmentów tkanek do oceny mikroskopowej.
Z innych badań wykorzystywane są ultrasonografia (usg) pozwalająca na ocenę pozostałych narządów jamy brzusznej, tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny, pozwalające na dokładne określenie stopnia zaawansowania choroby nowotworowej.
Wskazania do badania radiologicznego:
- choroba wrzodowa żołądka, w razie niemożności wykonania badania endoskopii,
- choroby zapalne przewodu pokarmowego,
- podejrzenie zmian nowotworowych w przewodzie pokarmowym.
Przeciwskazania:
- ciąża,
- brak zgody pacjenta,
- pobranie wycinków w okresie do 6 tygodni.
Podanie kontrastu pozwala także na ocenę motoryki („ruchomości”) przewodu pokarmowego, zaś dużym minusem jest niemożność pobrania wycinków do badania mikroskopowego.
Rak żołądka - badanie laboratoryjne
W badaniach laboratoryjnych można zaobserwować niedokrwistość (popularnie nazywana anemią), niedobór żelaza z powodu krwawień z przewodu pokarmowego o różnym nasileniu oraz toczącej się choroby (w przypadku chorób przewlekłych oraz nowotworowych dochodzi do zwiększonego zużycia m.in. jonów żelaza). Testy na krew utajoną w stolcu mogą wypadać dodatnie (potwierdzenie krwawienia). Mogą być również obniżone wskaźniki odżywienia, jak m.in. albuminy, białko całkowite.
Rak żołądka - przerzuty
W ocenie zaawansowania nowotworu konieczne jest ustalenie:
- wielkości guza,
- zajęte węzły chłonne,
- występowanie przerzutów.
Przerzuty, czyli nowe ogniska raka w innych lokalizacjach, w przypadku raka żołądka mogą się szerzyć:
- poprzez układ limfatyczny (do węzłów chłonnych),
- przez układ krwionośny (do wątroby, płuc, kości, układu nerwowego),
- przez rozprzestrzenianie się na sąsiadujące narządy czy poprzez „ściekanie” komórek nowotworowych w dolne partie jamy otrzewnej.
W medycynie funkcjonuje specjalne określenie „wczesny rak żołądka” mówiące o stopniu naciekania zmiany do warstwy śluzowej i podśluzowej, nieprzekraczającej błony mięśniowej śluzówki, niezależnie od obecności lub braku przerzutów w węzłach chłonnych.
Rak żołądka - leczenie
Zasadniczą rolę w terapii raka żołądka odgrywa chirurgia, dąży się do całkowitego usunięcia ognisk raka, czyli marginesu zdrowej tkanki i otaczających węzłów chłonnych. Standardem jest całkowite lub prawie całkowite usunięcie żołądka z odpowiednimi węzłami chłonnymi i odtworzeniem ciągłości przewodu pokarmowego.
W niektórych przypadkach stosuje się:
- zespolenia omijające (połączenie pomiędzy żołądkiem ponad guzem a przewodem pokarmowym poniżej guza),
- założenie protezy do wpustu,
- założenie sondy do karmienia poprzez powłoki ciała (tzw. gastrostomia lub jejunostomia).
W przypadku raka żołądka chemioterapia może być wprowadzona przed lub po zabiegu operacyjnym, ale takie postępowanie ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników, i nie jest postępowaniem rutynowym.
Istnieją próby zastosowania radioterapii samej lub w połączeniu z chemioterapią (tzw. chemioradioterapia), ale badania te znajdują się jeszcze na etapie prób klinicznych. Decyzja o zakresie zabiegu i doborze metod dodatkowych zapada na podstawie m.in. lokalizacji zmiany, głębokości nacieku, obecności przerzutów, ogólnego stanu pacjenta.
Rak żołądka - zapobieganie
Wśród sposobów zapobiegania raka żołądka należy wymienić przede wszystkim zmianę niekorzystnych nawyków:
- zaprzestanie palenia papierosów,
- odżywianie się nisko przetworzoną chemicznie żywnością.
Rak żołądka - opieka po zabiegu
Opieka po zabiegu chirurgicznym obejmuje systematyczne kontrole w celu wychwycenia wznowy nowotworu:
- powtarzane endoskopie górnego odcinka przewodu pokarmowego,
- usg jamy brzusznej,
- rtg klatki piersiowej,
- określanie poziomu markerów nowotworowych.
Konieczne jest dbanie o prawidłowe odżywienie, dostarczanie odpowiedniej ilości składników pokarmowych oraz witaminy B12, enzymów trawiennych.
