Pod terminem rozstrzenie oskrzeli rozumie się nieodwracalne poszerzenie światła oskrzeli, które spowodowane jest zniszczeniem jego ściany. Poszerzenia przyjmują kształt cylindryczny lub workowaty. Rozstrzenie zwykle są skutkiem stanu zapalnego jaki toczy się w oskrzelach.
W krajach rozwiniętych obserwuje się obecnie spadek zachorowań, czego nie można niestety powiedzieć o krajach rozwijających się. Spowodowane jest to niewłaściwym leczeniem chorób mogących powodować rozstrzenie.
Rozstrzenie oskrzeli - typy
Ze względu na morfologię, możemy wyróżnić trzy typy rozstrzeni. W przypadku poszerzenia oskrzela na długim odcinku mówimy o rozstrzeni cylindrycznej. Rozstrzeń paciorkowata lub żylakowata ma miejsce, gdy wskutek osłabienia ściany tworzą się uwypuklenia, co przypomina sznurek koralików. Rozstrzenie workowate są to występujące w skupiskach torbielowate poszerzenia, czasem z zalegającym płynem.
Reklama
Rozstrzenie oskrzeli - przyczyny
Nabyte rozstrzenie oskrzeli często powstają jako powikłanie ciężkich zakażeń bakteryjnych i wirusowych.
Do tych pierwszych zalicza się:
- ciężkie zapalenia płuc wywołane gronkowcami (Staphylococcus),
- pałeczką zapalenia płuc (Klebsiella pneumoniae),
- pałeczką ksztuścca (Bordetella pertussis),
- prątkiem gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).
Zakażenia wirusowe dotyczą w szczególności wirusa odry. Do rozstrzeni w tych przypadkach dochodzi najczęściej, gdy infekcje te nie były leczone lub byłe były leczone niewłaściwie. Tłumaczy to spadek zachorować zachorowań w krajach rozwiniętych (wprowadzenie antybiotykoterapii).
Inne przyczyny obejmują uszkodzenie płuc wskutek przewlekłych chorób prowadzących do zwłóknienia płuc:
- sarkoidozą,
- pylicą,
- zespołem Sjogrena,
- reumatoidalnym zapaleniem stawów,
- zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa.
Uszkodzenia ściany oskrzeli może być spowodowane również:
- inhalacją substancji toksycznych i drażniących,
- uszkodzeniami wynikłymi z ekspozycji na promieniowanie jonizujące,
- w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego, kiedy to cofająca się z żołądka treść pokarmowa może zostać zaaspirowana do dróg oddechowych i uszkodzić je.
Reklama
Rozstrzenie oskrzeli - objawy
Choroba nie rozwija się gwałtownie. Objawem dominującym u chorego na rozstrzenie oskrzeli jest przewlekły kaszel z wykrztuszaniem plwociny, trwający miesiącami lub nawet latami. W miarę upływu czasu kaszel staje się coraz silniejszy i bardziej uporczywy, z większą ilością odksztuszanej plwociny. Plwocina często zawiera ropę, zwłaszcza kiedy dochodzi do zaostrzeń stanów zapalnych oskrzeli wskutek infekcji.
Rzadziej obserwuje się suchy kaszel. Mogą wystąpić epizody krwioplucia, zwykle jest to podbarwiona krwią plwocina, rzadko dochodzi do masywnych krwiopluć.
- utrzymujący się stan podgorączkowy,
- cuchnący oddech,
- ogólne osłabienie,
- utrata masy ciała – to nieco rzadsze objawy mogące wskazywać rozstrzenie.
Choroba w stadium zaawansowanym może objawiać się:
- dusznością,
- sinicą,
- palcami pałeczkowatymi,
- wyniszczeniem.
Reklama
Rozstrzenie oskrzeli - rodzaje
Rozstrzenie oskrzeli mogą być wrodzone lub nabyte. Wrodzone rozstrzenie są konsekwencją chorób prowadzących do zniekształcenia prawidłowej anatomii oskrzeli. W gronie tych chorób znaleźć można:
- zespół Mounier-Kuhna (defekt w budowie chrząstki budującej ścianę oskrzeli),
- wadami rozwojowymi płuca,
- pierwotnymi niedoborami odporności,
- niedoborem lub upośledzoną funkcję enzymy alfa-1-antytrypsyny.
Nabyte rozstrzenie mogą być spowodowane:
- zakażeniami,
- chorobami prowadzącymi do zwłóknienia płuc,
- drażnienia ściany oskrzela np. przez wdychanie toksycznych gazów lub gazów o wysokiej temperaturze.
Do patologicznego poszerzenia światła oskrzeli może dojść także wskutek zatkania oskrzela przez np. guz nowotworowy, zaaspirowane ciało obce.
Reklama
Rozstrzenie oskrzeli - zapobieganie
Zapobieganie rozwijaniu się rozstrzeni może być osiągnięte poprzez prawidłowe leczenie chorób płuc i dróg oddechowych. Unikanie sytuacji i zachowań które drażnią drogi oddechowe (np. palenie tytoniu).
Reklama
Rozstrzenie oskrzeli - diagnostyka
Do wizyty u lekarza powinny skłonić każdego, kto zaobserwuje u siebie wyżej wymienione objawy, szczególnie jeśli trwają one od dłuższego czasu i nie ustępują, a wręcz nasilają się. Lekarzem, do którego należy udać się w pierwszej kolejności, jest lekarz specjalista medycyny rodzinnej w zakładzie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Lekarz ten po zebraniu wywiadu i przebadaniu, skieruje chorego na dodatkowe badania laboratoryjne i/lub obrazowe jeśli uzna to za konieczne i na podstawie w ten sposób zgromadzonych informacji zaproponuje dalsze postępowanie (np. konsultację i/lub objęcie dalszym leczeniem chorego przez lekarza pulmonologa – specjalisty chorób układu oddechowego).
Uwaga! W przypadku wystąpienia objawów o gwałtownym i nasilonym charakterze (duszności, krwioplucia) należy skontaktować się z lekarzem w trybie pilnym, poprzez wezwanie zespołu ratownictwa medycznego (tel. 999 lub 112) lub zgłoszenie się do najbliższego Szpitalnego Oddziału Ratunkowego (SOR).
Reklama
Rozstrzenie oskrzeli - jak do tego dochodzi?
Drzewo oskrzelowe jest systemem rozgałęziających się rurek, rozpoczynającym się dwoma oskrzelami głównymi powstającymi z podziały tchawicy. Skrzela główne dzielą się na coraz to mniejsza liczbę oskrzeli. Do rozstrzeli oskrzeli dochodzi wskutek zniszczenia elementów mięśniowych i chrząstki budujących ich ścianę.
Tkanka nabłonkowa, który wyściela drogi oddechowe, pokryta jest warstwą śluzu. W śluzie tym zatrzymują się rozmaite ciała obce, które przedostają się do układu oddechowego wraz z wdychanym powietrzem (bakterie, grzyby, pył). Nabłonek ten jest urzęsiony, tzn. na swojej górnej powierzchni wystającej do światła dróg oddechowych pokryty jest rzęskami, które wykonując faliste ruchy przesuwają zanieczyszczenia zebrane w śluzie w kierunku jamy ustnej. Mechanizm ten u zdrowego człowieka zapobiega gromadzeniu się czynników mogących wywołać infekcji infekcję i stan zapalny w drogach oddechowych. Niektóre choroby upośledzają ten mechanizm oczyszczania śluzowo-rzęskowego.
Według hipotezy „błędnego koła” powstawanie rozstrzeni oskrzeli spowodowane jest zaburzeniem tego mechanizmu oczyszczania. Pozbawiona go błona śluzowa oskrzeli jest o wiele bardziej podana na kolonizację drobnoustrojami. Rozwój bakterii przyczynia się do powstania stanu zapalnego, który to z kolei dalej upośledza oczyszczająca czynność rzęsek. Upośledzenie funkcji rzęsek cechuje takie choroby jak mukowiscydoza, zespół Younga, zespół Kartagenera, niedobór alfa-1-antytrypsyny czy w pierwotnych niedoborach odporności.
Rozstrzenie oskrzeli - badania
Badania obrazowe obejmują zdjęcie RTG klatki piersiowej oraz tomografię komputerową o wysokiej rozdzielczości (HRCT). Zdjęcie RTG jest zazwyczaj pierwszym z wykonywanych badań z uwagi na łatwość i dostępność procedury, jednakże nie ma dużej przydatności w rozpoznawaniu rozstrzeni oskrzeli, radiogram często nie wykazuje odchyleń od normy. Rozstrzenie w początkowym, mało zaawansowanym morfologiczne stadium nie są widoczne na zdjęciu rentgenowskim.
W przypadku choroby w zaawansowanym stadium na zdjęciu RTG mogą zostać uwidocznione skutki rozstrzeni – radiologiczne objawy niedodmy, zacienienia, przestrzenie powietrze z widocznym poziomem płynów, zmniejszenie przejrzystości miąższu płuc spowodowane toczącym się stanem zapalnym.
Badanie na którym opiera się diagnostyka rozstrzeni oskrzeli jest tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości (TKWR, spotyka się tez skrót od nazwy angielskiej – HRCT, high resolution computed tomography).
Wykonując bronchoskopię możemy potwierdzić niektóre przyczyny rozstrzeni, jak zatkanie światła oskrzela przez guz czy ciało obce. Bronchoskopię wykonuje się również aby wykluczyć inne choroby o podobnych objawach, np. nowotwory oskrzeli w przypadku krwioplucia.
Hodowla w pracowni mikrobiologicznej może dać odpowiedz odpowiedź na pytanie, jaki konkretnie gatunek bakterii spowodował aktualnie trwające zapalenie i umożliwić skuteczną leczenie specyficznym antybiotykiem.
Jako że rozstrzenie są powikłaniem innych chorób, niekiedy będzie koniecznie przeprowadzić diagnostykę w tych kierunkach, np. w kierunku:
- mukowiscydozy,
- zaburzeń ruchomości rzęsek,
- chorób przebiegających z dysfunkcją układu odpornościowego.
Rozstrzenie oskrzeli - leczenie
Leczenie rozstrzeni oskrzeli sprowadza się do:
- łagodzenia objawów,
- oczyszczania dróg oddechowych z gromadzącej się wydzieliny,
- przeciwdziałania infekcjom patologicznie zmienionych dróg oddechowych,
- dążenia do minimalizacji powikłań.
Rozstrzenie oskrzeli - leki
Wcześnie zdiagnozowane rozstrzeń rokuje lepiej co do dalszego leczenia. Zakażenia leczy się antybiotykami, na początku podając antybiotyki o szerokim spektrum działania (działające na wiele różnych gatunków bakterii), a po otrzymaniu wyników badań z pracowni mikrobiologicznej wdraża się antybiotykoterapię celowaną, to znaczy specyficzną dla tego drobnoustroju, który wywołał zakażenie. Stosuje się także mukolityki, czyli leki obniżające lepkość śluzu, powodujące jego rozluźnienie i przez to ułatwiające jego odksztuszanie. Niektórym chorym mogą pomóc leki rozszerzające oskrzela, beta-agoniści i leki antycholinergiczne. Chorzy z dusznością mogą wymagać okresowego podawania tlenu.
Rozstrzenie oskrzeli - operacja
Leczenie operacyjne w przypadku rozstrzeli oskrzeli stosuje się stosunkowo rzadko. Polega ono na usunięciu fragmentu drzewa oskrzelowego zmienionego chorobowo. W przypadku powikłań rozstrzeni zagrażających życiu (np. masywny krwotok) operacje przeprowadza się w trybie ostrodyżurowym, lecz wtedy celem nie jest wyleczenie chorego z rozstrzeni, a usunięcie przyczyny zagrażania życiu np. embolizację uszkodzonej tętnicy.
Rozstrzenie oskrzeli - rehabilitacja
Obok prowadzonej farmakoterapii absolutnie istotną rolę odgrywa rehabilitacja. Zabiegi rehabilitacyjne pomagają usuwać wydzielinę z dróg oddechowych i pomagają utrzymać prawidłową higienę drzewa oskrzelowego. Jedną z metod jest tzw. drenaż ułożeniowy. Metoda polega na takim ułożeniu chorego, aby kierunek oskrzela, z którego chce się zdrenować zalegająca wydzielinę, był zbieżny z kierunkiem oskrzela głównego. Stosuje się dwie odmiany tej metody; drenaż statyczny i dynamiczny.
W tym pierwszym w zależności od miejsca w oskrzelach, w których zalega wydzielina, poleca się choremu, aby ułożył się w odpowiedniej pozycji. Dla przykładu – gdy wydzielina zalega w przednich segmentach górnych płatów płuc układa się chorego na wznak, a w przypadku gdy zajęty jest tylny segment górnego płata prawego płuca – pacjent układany jest na lwem boku z tułowiem skręconym pod kątem ok. 45 stopni. Ćwiczenia te powinno wykonywać się przez 45-60 minut 2-3 razy dziennie, zaczynając od 15-20 minut.
Drenaż ułożeniowy dynamiczny wykonuje się na siedząco. Chory, co kilkadziesiąt sekund, wykonuje zmiany pozycji tułowia. Dodatkowo stosuje się wibrację klatki piersiowej, zabiegi tzw. sprężynowania – w czasie wydechu rehabilitant uciska dolną część klatki piersiowej i nagle zwalnia ucisk w momencie kiedy pacjent zaczyna wdech. Oklepywanie klatki piersiowej polega na uderzeniu klatki ręką ułożoną jak do czerpania wody od podstawy do szczytu płuca. Przeciwwskazania do metody oklepywania obejmują zaawansowaną osteoporozę, złamania kości budujących ścianę klatki piersiowej, ból, płyn w jamie opłucnej, odmą opłucnową, choroby układu krążenia – ostrą niewydolność serca i zaburzenia rytmu, tętniak aorty, zatorowość płucną.
Chory na rozstrzenie oskrzeli powinien bezwzględnie zaprzestać palenia tytoniu, jeśli to robią oraz unikać sytuacji, w których będzie narażony na tzw. bierne palenie. Niezwykle ważna jest rehabilitacja układu oddechowego. Należy rozważyć zaszczepienie się przeciw grypie i pneumokokowemu zapaleniu płuc.
Rozstrzenie oskrzeli - rokowanie
W erze przedantybiotykowej rokowanie chorych z rozstrzeniami oskrzeli było poważne, ze względu na często śmiertelne powikłanie, jakim jest zapalenie płuc. Rozstrzeń oskrzeli są chorobą nieuleczalną, jednakże przy prawidłowo powadzonej rehabilitacji układu oddechowego i leczeniu powikłań rokowanie jest na ogół dobre, aczkolwiek zależy ono także od chorób współistniejących.
