Rwa kulszowa - objawy i sposoby leczenia. Ile trwa?

Rwa kulszowa(ischias, ang. sciatica) jest to nazwa określająca ból promieniujący wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego. Powstaje on na skutek podrażnienia samego nerwu kulszowego lub gałązek nerwów lędźwiowych (L4, L5) bądź krzyżowych (S1, S2).

Typowo odczuwany jest on w lędźwiach, promieniuje przez pośladek, tylną powierzchnię uda, aż do poziomu poniżej kolana. Ból może promieniować aż do stopy.

Co to jest nerw kulszowy?

Nerw kulszowy jest największym nerwem w ciele człowieka. Rozpoczyna się on w odcinku lędźwiowym rdzenia kręgowego i biegnie przez oba pośladki, okolice bioder i tylną powierzchnię obu ud. Rwa kulszowa jest jedynie objawem, nie chorobą samą w sobie.

Ból promieniujący wzdłuż przebiegu nerwu sygnalizuje patologię podrażniającą nerw. Długość trwania bólu jest uzależniona od przyczyny, która go wywołuje oraz od szybkości i adekwatności wdrożonego leczenia.

Nerw kulszowy odchodzi od rdzenia kręgowego na poziomie lędźwiowo-krzyżowym i biegnie poprzez:

• biodra,
• pośladki,
• tylną powierzchnię obu ud.

Nerw ten umożliwia odbieranie wrażeń czuciowych z kończyn dolnych, jak również kontroluje część mięśni w tym obszarze.

Reklama

Przyczyny powstawania rwy kulszowej

Rwa kulszowa rozwija się, gdy nerw kulszowy zostaje podrażniony lub uszkodzony na pewnym odcinku. Jedną z najczęstszych przyczyn rwy kulszowej jest powstanie przepukliny dysku międzykręgowego. 

Dysk międzykręgowy składa się z dwóch części – sprężystego, położonego zewnętrznie pierścienia włóknistego (anulus fibrosus) oraz położonego centralnie jądra miażdżystego (nucleus pulposus). Zadaniem dysków międzykręgowych jest oddzielanie od siebie kręgów kręgosłupa, pochłanianie wstrząsów i wspomaganie odpowiedniej mechaniki kręgosłupa.

Przepuklina dysku międzykręgowego powstaje w przypadku, gdy pierścień włóknisty pęknie (np. wskutek urazu), a jądro miażdżyste wydostanie się z pomiędzy kręgów. W tym momencie najczęściej dochodzi do powstania stanu zapalnego, który podrażnia korzeń nerwu, co w rezultacie daje objawy rwy.

Inne stany mogące powodować pojawienia się rwy kulszowej to:

• Urazy – np. w wyniku wypadku samochodowego, upadku, uderzenia w lędźwiowo-krzyżową część kręgosłupa może dojść do uszkodzenia nerwu.
• Guzy – uciskające na lub powstające w obrębie nerwu, powstające w świetle kanału kręgowego lub na przebiegu rdzenia kręgowego.
• Zwężenia kanału kręgowego uciskające na nerwy lędźwiowe lub krzyżowe.
• Wypadnięcie dysku międzykręgowego – w przeciwieństwie do przepukliny sam dysk nie ulega uszkodzeniu, lecz pod wpływem np. urazu wysuwa się z pomiędzy kręgów i uciska na nerw.
• Kręgozmyk – czyli przemieszczenie się kręgów kręgosłupa ku przodowi np. w skutek patologii dysku międzykręgowego. Kręgozmyk najczęściej występuje w odcinku lędźwiowym i może powodować ucisk na nerwy.
• Zespół mięśnia gruszkowatego – u większości osób nerw kulszowy przebiega pod mięśniem gruszkowatym. Długie przebywanie w pozycji siedzącej, upadki, wypadki samochodowe mogą przyczyniać się do rozwoju zespołu mięśnia gruszkowatego, czyli stanu, w którym wzmożone napięcie mięśnia podrażnia nerw kulszowy. Również noszenie portfela w tylnej kieszeni spodni i siadanie na nim może wywoływać objawy rwy kulszowej (poprzez ucisk portfela na nerw i mięśnie).
• Inne przyczyny mogące wywoływać rwę kulszową to między innymi: infekcje, krwawienia wewnętrzne, ciąża (powiększająca się macica pod koniec ciąży uciska już prawie wszystkie narządy jamy brzusznej i miednicy, wpływa również na napięcie mięśni dna miednicy oraz zginaczy bioder, co może w rezultacie powodować ból przypominający rwę kulszową w ciąży).

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia rwy kulszowej to:

• wiek – z wiekiem postępują zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie, przyczyniające się do zaburzenia krążenia w dyskach międzykręgowych. Kumulują się również mikrouszkodzenia w dyskach międzykręgowych;
• siedzący tryb życia;
• praca zawodowa – ze szczególnym uwzględnieniem zawodów wymagających siedzenia przez długi czas (kierowcy), obciążających kręgosłup (noszenie ciężkich rzeczy), przedłużonego przebywania w pozycji stojącej;
• cukrzyca – ryzyko rozwinięcia się polineuropatii cukrzycowej.

Czynników zwiększających ryzyko rozwinięcia się rwy kulszowej jest wiele. Należy pamiętać, że rwa jest jedynie objawem. Pełna lista czynników ryzyka musiałaby uwzględniać wszystkie czynniki ryzyka rozwoju danych chorób, które mogą prowadzić do pojawienia się rwy kulszowej.

Reklama

Objawy rwy kulszowej

Głównymi objawami rwy są:

• Ból – promieniujący od kręgosłupa lędźwiowego, poprzez pośladek i tylną powierzchnię uda. Może występować tylko na pewnym, określonym odcinku nerwu, ale zazwyczaj obejmuje cały przebieg. Ból w rwie kulszowej jest najczęściej ostry, piekący aż do prawie niemożliwego do zniesienia.
  
  Czasami może pojawić się pod postacią przypominającą porażeniem prądem elektrycznym (na przebiegu nerwu kulszowego). Zazwyczaj ból dotyczy tylko jednej kończyny dolnej. Ból może być zaostrzany przez kaszel, kichanie, długie przebywanie w pozycji siedzącej, długie chodzenie, pochylanie się, a zmniejszać się podczas leżenia na płaskim podłożu. Często ból mija po „rozchodzeniu, rozruszaniu się”.
  
  Dzieje się tak dzięki odżywieniu dysku międzykręgowego i odpompowaniu nagromadzonych produktów przemiany materii, które mogą wywoływać stan zapalny.
   
• Osłabienie mięśni lub pogorszenie się czucia w kończynie dolnej – objawy te również ograniczają się do przebiegu nerwu kulszowego. Objawy mogą współwystępować ze sobą, tzn. w jednej części kończyny dolnej chory może odczuwać ból, a w innej pogorszenie czucia. Osłabienie mięśniowe może utrudniać lub nawet uniemożliwiać chodzenie.
   
• Uczucie łaskotania, wbijania szpilek, przeskakiwania prądu elektrycznego na przebiegu nerwu kulszowego.
   
• Utrata kontroli nad oddawaniem moczu i/lub stolca. Jest to bardzo niepokojący objaw. Jeśli wystąpi on u chorego, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.

Reklama

Rwa kulszowa - diagnostyka

Rwa kulszowa o lekkim nasilaniu nie wymaga bezwzględnej wizyty u lekarza. Udaj się do swego lekarza, jeśli ból nie ustąpi w ciągu siedmiu dni lub pomimo stosowania leczenia domowego, jeśli ból nasila się lub nawraca, lub pojawiają się dodatkowe objawy. W przypadku, gdy wystąpią u Ciebie niżej wymienione objawy, zgłoś się natychmiast do lekarza:

• Wystąpi u Ciebie przejmujący ból kończyny dolnej połączony z osłabieniem siły mięśniowej lub niedoczulicą w określonym obszarze kończyny dolnej.
• Wystąpi u Ciebie ból, a w niedalekiej przeszłości miałeś wypadek lub przebyłeś poważny uraz.
• Wystąpią u Ciebie problemy z kontrolą oddawania moczu lub stolca.

Przygotowując się do spotkania z lekarzem lub fizjoterapeutą warto zapisać sobie odpowiedzi na najważniejsze pytania, które na pewno pojawią się podczas wizyty:

• Jakich, jak często i od jak dawna doświadczasz objawów?
• Na jakie choroby przewlekłe leczysz się?
• Jakie leki, suplementy diety, preparaty ziołowe przyjmujesz?
• Czy w ostatnim czasie doświadczyłeś jakichś urazów fizycznych?
• Czy w ostatnim czasie straciłeś na wadze pomimo prawidłowego odżywiania?
• Czy miałeś kiedyś problemy z kontrolą oddawania moczu lub stolca?
• Czy coś co robisz powoduje, że objawy ustępują?
• W skali od 0 do 10 (gdzie 0 to brak bólu, a 10 to najsilniejszy ból jaki można sobie wyobrazić) jak mocny odczuwasz ból (na co dzień, a osobno w czasie ataków)?
• Jaką pracę wykonujesz zawodowo?
• Czy Twoje hobby może przyczyniać się do powstawania objawów?
• Czy palisz papierosy? Jeśli tak, to ile dziennie i od ilu lat?
• Czy regularnie wykonujesz ćwiczenia fizyczne?
• Jakie stosowałeś do tej pory jakiekolwiek metody leczenia bólu?

Przygotuj sobie również listę pytań, jakie możesz chcieć zadać lekarzowi lub fizjoterapeucie. Przykładowe pytania podane są poniżej:

• Jaka może być przyczyna bólu?
• Jakim badaniom będę się musiał podać w celu ustalenia przyczyny bólu?
• Jakie leczenie jest zalecane?
• Jakie mogą być skutki uboczne przyjmowanych przeze mnie leków?
• Jak długo należy przyjmować przepisane leki?
• Czy leczenie operacyjne jest wskazane w moim przypadku?
• Czy muszę w jakiś sposób zmodyfikować mój styl życia?
• W jaki sposób mogę próbować leczyć napady rwy kulszowej w domu?
• W jaki sposób mogę zapobiegać nawrotom objawów?

Nie bój się zadawać dodatkowych pytań lekarzowi lub fizjoterapeucie. Jako specjalista na pewno będą umieli na większość z nich odpowiedzieć. W wizycie u specjalisty nie chodzi jedynie o postawienie właściwej diagnozy, ale również o rozwianie wszelkich wątpliwości jakie pacjent może mieć. Czekając na wizytę warto wypróbować domowe sposoby leczenia rwy kulszowej.

Reklama

Leczenie rwy kulszowej

Bez względu na możliwą przyczynę, która powoduje rwę kulszową, lekarz w pierwszej kolejności przeprowadzi wywiad lekarski oraz badanie fizykalne. W badaniu fizykalnym, lekarz zwróci szczególną uwagę na badanie neurologiczne z uwzględnieniem funkcji mięśni.

Nie należy się dziwić, jeśli lekarz poprosi pacjenta o:

• chodzenie na palcach lub na piętach,
• kucanie,
• sięganie rękami do ziemi,
• podnoszenie nóg do góry z pozycji leżącej.

Część z tych czynności może zaostrzać ból, ale nie należy się zniechęcać lub sprzeciwiać, gdyż ruchy te mają na celu ustalenie przyczyny powstawania bólu.

W zależności od nasilenia, czasu trwania objawów i chorób towarzyszących, lekarz może zdecydować się na wykonanie określonych badań obrazowych. W zależności od sytuacji mogą to być:

• zdjęcia rentgenowskie kręgosłupa,
• tomografia komputerowa z podaniem lub bez podania kontrastu do kanału kręgowego (w zależności od podejrzewanej przyczyny),
• rezonans magnetyczny.

Leczenie rwy kulszowej jest procesem złożonym. U wielu osób rwa kulszowa ustępuje po zastosowaniu leczenia domowego. Poza leczeniem domowym lekarz może zlecić:

• Zabiegi fizjoterapeutyczne – po ustąpieniu ostrego bólu warto, a wręcz należy rozpocząć ćwiczenia rehabilitacyjne. Ćwiczenia mają zwykle na celu korekcję wad postawy, wzmocnienie siły mięśni oraz poprawę rozciągnięcia.
  
  Wszelkie ćwiczenia należy wykonywać pod okiem fizjoterapeuty lub samodzielnie po odpowiednim przeszkoleniu przez profesjonalistę. Terapia ultradźwiękami, hydromasaże czy inne zabiegi fizykoterapeutyczne również mogą być pomocne w walce z bólem. Warto porozmawiać ze swoim fizjoterapeutą na temat różnych sposobów terapii manualnej, często bardzo skutecznej w leczeniu bólów kręgosłupa.
   
• Wdrożenie leczenia bólu – w zależności od nasilenia bólu lekarz może przepisać, oprócz leków nie wymagających recepty (czyli np. Apap, Aspiryna, Ibuprom), opioidowe leki przeciwbólowe (np. Tramadol) leczące ból o dużym natężeniu, lub leki przeciwdepresyjne/przeciwdrgawkowe, które również mają działanie przeciwbólowe.
   
• Zastrzyki z glikokortykosteroidów (GKS) – w przypadku, gdy powyższe metody nie wystarczają by zwalczyć ból, lekarz może zdecydować się na podanie GKS w zastrzyku. Glikokortykosteroidy hamują stan zapalny wokół zadrażnionego nerwu, w ten sposób zmniejszając ból. Niestety wstrzyknięcia GKS dają tylko czasową ulgę. Nie można ich również stosować przewlekle ze względu na możliwe powikłania.
   
• Leczenie operacyjne – zarezerwowane jest dla przypadków, gdy ucisk na nerw powoduje znaczne osłabienie czucia lub siły mięśniowej lub utratę kontroli nad oddawaniem moczu i/lub stolca, a leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanych rezultatów. W przypadku gdy ucisk na nerw spowodowany jest np. przepukliną dysku międzykręgowego lekarz może zdecydować się na kwalifikację pacjenta do dyskektomii lub mikrodyskektomii.
  
  Operacja ta polega na usunięciu części dysku. Chirurg (ortopeda lub neurochirurg) stara się pozostawić jak największą cześć dysku nienaruszoną tak, aby w jak największym stopniu zachować normalną anatomię kręgosłupa. Mikrodyskektomia różni się od dyskektomii tym, że nacięcie wykonywane na skórze pacjenta jest mniejsze niż przy tradycyjnej metodzie. Oczywiście każda z tych metod posiada swoje plusy i minusy, które należy omówić z chirurgiem przed zdecydowaniem się na zabieg.
  
  Chirurgia przyspiesza ustąpienie bólu, jednak badania wykazały, że po około dwóch latach od zabiegu pacjenci leczeni chirurgicznie mają podobne odczucia co do swojego stanu zdrowia (między innymi co do natężenia bólu), jak pacjenci leczeni farmakologicznie.

Reklama

Domowe sposoby leczenia rwy kulszowej

U wielu osób rwa kulszowa ustępuje bez leczenia lub po zastosowaniu leczenia domowego. W przypadku wystąpienia bólu warto przez jeden do dwóch dni ograniczyć codzienne aktywności i przede wszystkim odpoczywać w pozycji leżącej. Jednak przedłużony brak aktywności nie jest wskazany, gdyż prowadzi on do nasilenia się dolegliwości.

Badania wykazały, że 2-tygodniowy reżim łóżkowy nie jest skuteczniejszą metodą leczenia bólu w rwie kulszowej niż jedynie częściowe ograniczenie codziennych czynności, jednak z zachowaniem mobilności. Po odpowiednio długim odpoczynku możesz powróć do wykonywania codziennych czynności, ale unikaj tych, które powodują zaostrzanie się dolegliwości.

Warto też wypróbować następujące sposoby radzenia sobie z rwą kulszową:

• Zimne okłady – przykładaj na bolące miejsce zimne okłady (np. kostki lodu w worku foliowym lub zwykłe mrożonki zawinięte w ręcznik). Utrzymuj je przez 15-20 minut. Okłady stosuj kilka razy dziennie. Zimne okłady zacznij stosować zaraz po wystąpieniu dolegliwości bólowych.
   
• Ciepłe okłady – zacznij stosować po 2-3 dniach od wystąpienia dolegliwości. Rolę ciepłych okładów może spełniać np. plaster rozgrzewający. Jeśli ból nie ustępuje można spróbować stosować na przemian ciepłe i zimne okłady.
   
• Ćwiczenia rozciągające – mogą pomóc w zniwelowaniu nadmiernego napięcia mięśniowego ucisku na nerwy. Pamiętaj, że podczas rozciągania należy unikać gwałtownych ruchów. Ruch powinien być płynny, wolny i trwać maksymalnie długo.
   
• Regularne ćwiczenia fizyczne – należy zacząć je wykonywać dopiero po ustąpieniu pierwszego, najsilniejszego bólu. Lekkie, często powtarzane ćwiczenia fizyczne mogę pomóc w walce z bólem przewlekłym o niewielkim natężeniu, gdyż w trakcie ich wykonywania organizm uwalnia endorfiny – naturalne substancje działające między innymi przeciwbólowo.
  
  W przebiegu rwy kulszowej dobrze sprawdzają się ćwiczenia wykonywane w wodzie. W miarę zmniejszania się bólu do programu ćwiczeń warto dołączyć np. jazdę na rowerze stacjonarnym. Poproś swojego lekarza lub fizjoterapeutę o ułożenie odpowiedniego dla Ciebie programu ćwiczeń.
   
• Przyjmowanie leków „bez recepty” – takich jak paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne. Są one przydatne w kontrolowaniu bólu o niskim i średnim natężeniu. Dobrze sprawdzają się w połączeniu z ćwiczeniami fizycznymi.
  
  Dzięki lekom można zniwelować lub zmniejszyć ból, który w innym przypadku uniemożliwiałby wykonywanie ćwiczeń. Co prawda leki te wydawane są bez recepty, ale nie można zapominać, że należy je stosować zgodnie z zaleceniami lekarza lub według informacji podanych na ulotce.
  
  Nadmierne lub zbyt częste zażywanie NLPZ może powodować takie objawy uboczne jak: nudności, wymioty, krwawienie z przewodu pokarmowego, a paracetamolu - uszkodzenie wątroby. Nawet zażywając leki bez recepty warto pozostawać pod opieką lekarza, tak aby można było ocenić, czy dalsze zażywanie leków jest jeszcze konieczne.

Reklama

Rwa kulszowa - leczenie alternatywne

Potwierdzone, alternatywne metod leczenia rwy kulszowej uwzględniają:

• Akupunkturę – pacjenci zgłaszają subiektywną poprawę dolegliwości bólowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa po zastosowaniu akupunktury. Jednak nie wszystkim akupunktura pomaga. Dlatego decyzja czy zastosować tę metodę powinna zależeć od osobistych preferencji pacjenta. Decydując się na zabieg należy upewnić się, że będzie on wykonywany przez licencjonowanego specjalistę.
• Masaż – jako że dokładna technika masażu różni się w zależności od osoby wykonującej masaż, trudno jest przeprowadzić obiektywne badania na temat jego skuteczności. Jednak wiele osób odczuwa zmniejszenie dolegliwości bólowych po zabiegach masażu wykonywanych przez specjalistów.
• Terapia manualna lub terapia osteopatyczna – terapeuta może nie tylko wpłynąć na stan napięcia tkanek, które bezpośrednio wpływają na odczucie rwy, ale może również wpłynąć na ukrwienie okolicy odcinka lędźwiowego i kończyn dolnych. Dzięki czemu stan zapalny – przyczyna rwy kulszowej, minie szybciej, a podobne objawy nie powrócą w przyszłości.
• Hipnoza – poprzez wprowadzenie pacjenta w stan głębokiego relaksu można zmniejszyć odczuwane dolegliwości bólowe. Jako że nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób hipnoza działa, trudno ocenić jej skuteczność. Jeśli pacjent jest zainteresowany leczeniem bólu poprzez hipnozę, warto aby porozmawiał ze specjalistą zajmującym się tego typu techniką, najlepiej psychiatrą lub psychoterapeutą.

Bez względu na to, na jaką terapię niekonwencjonalną zdecyduje się pacjent, należy zadbać, aby przeprowadzał ją wykwalifikowany i licencjonowany specjalista. Warto skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym przed udaniem się na zabieg z zakresu medycyny alternatywnej.

Zapobieganie powstawania rwy kulszowej

Nie ma 100% skutecznych sposobów na zapobieganie występowaniu lub nawracaniu rwy kulszowej. Jednak postępowanie według poniższych wskazówek może być pomocne w prewencji nawrotów rwy kulszowej:

1. Ćwicz regularnie – aktywność fizyczna jest zawsze wskazana. W przypadku prewencji rwy kulszowej szczególnie istotne jest rozciąganie mięśni grzbietu oraz utrzymywanie odpowiedniej wagi. Porozmawiaj ze swoim lekarzem lub fizjoterapeutą na temat odpowiedniego planu ćwiczeń.
2. Dbaj o prawidłową postawę ciała (zarówno podczas siedzenia, jak i stania). Zadbaj by krzesło, na którym siedzisz w pracy było odpowiednio wyregulowane – zapewniało dobre oparcie dla kręgosłupa lędźwiowego, ramion oraz miało ruchomą podstawę tak, aby ograniczać niepotrzebne wyginanie kręgosłupa. Dostosuj wysokość pulpitu, przy którym pracujesz tak, aby utrzymywać prosty kręgosłup.
3. Podczas pracy rób sobie krótkie przerwy – chociaż na tyle, aby chwilę pochodzić po biurze i rozprostować się.
4. Podczas podnoszenia ciężkich rzeczy pamiętaj, aby ograniczać do minimum pracę w lędźwiach, a obciążenie przekładać na kończyny dolne. Utrzymuj plecy proste, a uginaj jedynie kolana. Ciężar utrzymuj blisko ciała. Unikaj równocześnie podnoszenia ciężarów i skręcania kręgosłupa. Jeśli przedmiot na niewymiarowe gabaryty, jest ciężki lub gdy jesteś zmęczony, poproś kogoś o pomoc w podnoszeniu.

Rwa kulszowa - powikłania

Zwykle u większości osób rwa kulszowa ustępuje nie pozostawiając żadnych, trwałych śladów. Często obywa się również bez leczenia. Jednakże niektóre przyczyny prowadzące do rwy kulszowej mogą skutkować trwałym uszkodzeniem nerwu.

W takim przypadku może dojść do utraty (lub ograniczenia) czucia lub możliwości ruchu w kończynie dolnej unerwianej przez dany nerw kulszowy lub utraty kontroli nad oddawaniem moczu i/lub stolca. Są to raczej rzadkie, jednak ciężkie w skutkach powikłania.

Pamiętaj!

• Rwa kulszowa nie jest chorobą, tylko objawem wynikającym z podrażnienia nerwu kulszowego lub nerwów lędźwiowych bądź krzyżowych.
• Nerw kulszowy jest największym nerwem w ciele człowieka.
• Typowy ból w rwie kulszowej promieniuje z lędźwi, poprzez pośladki, tylną powierzchnię uda, aż do obszaru poniżej kolan.
• Leczenie uzależnione jest od przyczyny wywołującej objawy oraz od nasilenia bólu.