Sepsa (posocznica) - objawy, przyczyny i rokowania. Jak długo się rozwija?

Czym jest sepsa?

Sepsa nie jest chorobą, lecz śmiertelnie niebezpiecznym zespołem objawów spowodowanych specyficzną, gwałtowną reakcją układu opornościowego na zakażenie.

W nomenklaturze medycznej znana jest też jako posocznicza albo endotoksemia. Do niedawna utożsamiono ją wprost z zespołem ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS).

Termin SIRS został ukuty w 1991 roku w Stanach Zjednoczonych i odnosił się do proces zapalnego, który występuje niezależnie od wywołującej go przyczyny.

Przyjęto, że u chorego występują wówczas cztery grupy zaburzeń, w tym:

• zaburzenia termoregulacji,
• przyspieszenie akcji serca,
• hiperwentylacja,
• nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych krwi (między innymi podwyższona ilość leukocytów).

Do 2016 posocznicę rozpoznawano odnosząc się do kryteriów dotyczących SIRS. Obecnie jednak kluczowa jest nagła zmiana wyniku w skali SOFA (szczegóły poniżej).

Zmieniła się też definicja sepsy. Zgodnie z ustaleniami European Society of Intensive Care Medicine oraz Society of Critical Care Medicine, jest to „zagrażająca życiu dysfunkcja narządowa spowodowana zaburzoną regulacją odpowiedzi ustroju na zakażenie”.

W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10 sepsa jest oznaczona licznymi kodami, w zależności od charakteru zaburzeń i czynnika je wywołującego.

Przykładowo kod A40 ma posocznica paciorkowcowa, zaś A41 - inne posocznice, w tym wywoływane przez gronkowce. Do kategorii P35 zaliczane są sepsy noworodkowe.

Endotoksemia powodowana przez wirus opryszczki oznaczona jest symbolem B00.7,  w sytuacji zaś gdy czynnikiem etiologicznym są grzyby Candida - B37.7.

Kodów tych jest znacznie więcej, łącznie kilkadziesiąt. Podobnie rzecz wygląda w przypadku nowszej wersji zestawienia, czyli ICD-11.

Sepsa jest problemem zdrowotnym występującym na szeroką skalę i charakteryzującym się ogromną śmiertelnością.

Barbara Adamik podaje, że w 2017 roku na całym świecie zanotowano aż 48,9 miliona przypadków, z czego 11 milionów skończyło się śmiercią pacjenta.

Wojciech Król z kolei informuje, że w Europie oraz USA rocznie z powodu posocznicy umiera około 200 000 osób, z czego 15 000 w Polsce. Odsetek zgonów względem ogółu zachorowań wynosi zaś 29 do nawet 75 procent.

Specjaliści zwracają uwagę, że sytuacja z reguły jest znacznie gorsza w krajach o niskim i średnim stopniu rozwoju, lepsza zaś w wysokorozwiniętych. Ma to związek między innymi z ogólnym poziomem opieki medycznej.

Posocznica stanowi ogromne zagrożenie, ponieważ w jej przebiegu w bardzo szybkim tempie uszkadzane są najważniejsze organy, takie jak serce, płuca, wątroba i nerki.

Reklama

Rodzaje sepsy

W najbardziej ogólnym zarysie wyróżnia się sepsę szpitalną oraz pozaszpitalną. Ta pierwsza, jak sama nazwa wskazuje, występuje w warunkach hospitalizacji i dotyczy w szczególności pacjentów:

• po zabiegach operacyjnych,
• z poważnymi chorobami przewlekłymi (cukrzyca, nowotwory, AIDS),
• wentylowanych mechanicznie,
• żywionych dojelitowo,
• z cewnikami,
• z protezami,
• z wszczepionymi rozrusznikami.

Czynniki te w istotnym stopniu ułatwiają zakażenie. Natomiast posocznica pozaszpitalna z reguły pojawia się u osób względnie zdrowych, które zarażają się wyjątkowo zjadliwymi patogenami - bakteriami, wirusami czy grzybami.

Ze względu na bardzo gwałtowny charakter znana jest też jako sepsa piorunująca.

Większość zachorowań ma charakter nabyty, ale jest też sepsa wrodzona, którą obserwuje się u noworodków. Jest ona efektem działania bakterii lub wirusów przekazanych przez matkę w czasie życia płodowego lub zakażeń okołoporodowych.

Opierając się na klasyfikacji ICD 10, wymienia się takie postaci endotoksemii, jak między innymi:

• Posocznica paciorkowcowa, w tym wywoływana przez dwoinkę zapalenia płuc oraz paciorkowce typu A, B, C i D oraz inne należące do tej samej rodziny.
• Sepsa gronkowcowa, której źródłem są między innymi gronkowiec złocisty oraz inne, podobne.
• Sepsa wywołana przez Haemophilus influenzae, czyli bakterie odpowiedzialne nie tylko za posocznicę, ale też zapalenie płuc czy zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych.
• Posocznice powodowane przez inne bakterie Gram ujemne oraz beztlenowce.
• Posocznica nieokreślona, czyli taka, w przypadku której źródło jest trudne do ustalenia.
• Sepsa meningokokowa - bardzo groźna, wywoływana przez dwoinkę zapalenia opon rdzeniowo-mózgowych; może być ostra lub przewlekła.
• Sepsa grzybicza, której źródłem są powszechnie występujące w organizmie ludzkim drożdżaki Candida.

Istnieją też endotoksemie opryszczkowe, promienicze oraz powodowane przez bakterie Listeria monocytogenes (sepsa listeriozowa), Neisseria gonorrhoeae (rzerzączka) czy Erysipelothrix rhusiopathiae (włoskowiec różycy).

Ze względu na okoliczności, w których dochodzi do zakażenia, oprócz wspomnianej wyżej sepsy noworodkowej (w różnych odmianach, takich jak paciorkowcowa, gronkowcowa czy powodowana przez Escherichia Coli) są też posocznice zabiegowe, ciążowe, połogowe czy poszczepienne.

Problem ten można również rozpatrywać pod kątem umiejscowienia zakażeń pierwotnych - istnieje na przykład sepsa urologiczna, zwana też nerkową, a także jelitowa i wiele innych.

Reklama

Jak długo rozwija się sepsa? Przebieg

Przebieg posocznicy jest wyjątkowo gwałtowny. Zazwyczaj zakażenie osiąga krytyczny pułap w ciągu zaledwie kilkunastu godzin.

Zważywszy, że w wielu przypadkach oznacza to ciężkie uszkodzenie narządów wewnętrznych oraz śmierć pacjenta, posocznicę zalicza się do najszybciej zabijających dolegliwości, jakie w ogóle mogą dotknąć człowieka.

Biorąc pod uwagę, jak niewiele czasu dzieli początki sepsy od zgonu, dla chorych oraz ich najbliższych jest ona doświadczeniem szokującym. Zwłaszcza jeśli ogólny stan pacjenta był wcześniej dobry.

Jak powstaje sepsa? Bezpośredni patomechanizm jest bardzo skomplikowany. Zakażenie przebiega na poziomie tkankowym i komórkowym i definiuje się je jako niekontrolowaną, kaskadową reakcję uwalniania prozapalnych cytokin w wyniku działania czynnika zapalnego.

Czynnikiem tym bardzo często jest lipopolisacharyd (LPS), czyli toksyna wydzielana przez bakterie Gram ujemne. W przypadku bakterii Gram dodatnich są to natomiast kwasy tejchojowy i lipotejchojowy i peptydoglikan.

W wyniku ich działania dochodzi do zachwiania równowagi między działaniem prozapalnym i przeciwzapalnym.

Na wstępnym etapie układ immunologiczny zostaje pobudzony. U pacjentów obserwowana jest leukocytoza (duża ilość białych krwinek), a także duże ilości tzw. prokalcytoniny i innych białek. 

Po fazie prozapalnej następuje etap immunodepresyjny. Leukocytoza przechodzi wówczas w stan odmienny, zwany leukopenią.

Gwałtownie też spada ciśnienie tętnicze, czego efektem jest zmniejszony przepływ krwi i związane z tym niedotlenienie tkanek.

Przebieg posocznicy może być zróżnicowany. Ze względu na tempo i skalę tego procesu, wyróżnia się:

• sepsę,
• ciężką sepsę,
• wstrząs septyczny.

W poszczególnych stadiach dochodzi do niszczenia i upośledzania kolejnych narządów wewnętrznych, co szybko prowadzi do ich niewydolności.

Wspomniany wstrząs to moment krytyczny, w którym organizm traci zdolność kompensowania zaburzeń w mechanizmie transportu tlenu i składników odżywczych przez krew do organów. Efekt - niewydolność wielonarządowa i śmierć.

Reklama

Przyczyny sepsy

Skąd się bierze sepsa? Tak jak zostało zasygnalizowane wyżej, główną przyczyną są zakażenia bakteryjne. Pozostałe czynniki odpowiadają za rozwój posocznicy w co najwyżej kilkunastu procentach. 

U osób zdrowych, przy zakażeniach pozaszpitlanych, gros najcięższych przypadków wywoływanych jest przez bakterie powodujące zapalenie opon rdzeniowo-mózgowych, takie jak meningokoki, ale niekiedy też Streptococcus pneumoniae (pneumokoki - dwoinka zapalenia płuc) oraz Haemophilus influenzae.

Czasem brak jest wyraźnych przyczyn, niekiedy natomiast udaje się wyodrębnić czynnik sprzyjający wystąpieniu ciężkiej reakcji. Bywa, że jest on banalny.

Może się rozwinąć sepsa od zęba (na przykład po ekstrakcji czy w związku ze stanem zapalnym) czy po tatuażu (wykonanym amatorsko w niesterylnych warunkach).

Raczej nie jest możliwa posocznica od tamponu u miesiączkujących kobiet, aczkolwiek są notowane przypadki przypadłości zbliżonej, jaką jest zespół wstrząsu toksycznego.

Nieco inaczej rzecz wygląda w przypadku posocznicy szpitalnej. Przyczyną ciężkiego zakażenia mogą być bakterie, które na co dzień stanowią co najwyżej umiarkowane zagrożenie. Bytują one jednak w dużych ilościach w placówkach służby zdrowia i stanowią istotny czynnik ryzyka w przypadku osób o obniżonej odporności.

Dlatego tak często pojawia się sepsa po operacji, po covidzie, przy nowotworze i chemioterapii, od cewnika i innych ciał obcych umieszczanych w organizmie, a także w śpiączce (w związku z wentylacją mechaniczną).

Czy sepsa jest zaraźliwa? Czy może przejść z człowieka na człowieka poprzez dotyk czy drogą kropelkową? To pytania, które nurtują bardzo wiele osób.

Odpowiedź jest przecząca, co wynika z logiki samej definicji - zważywszy, że posocznica w ogóle nie jest chorobą, lecz zespołem objawów.

O ile jednak samą sepsą nie można się zarazić, o tyle jak najbardziej możliwe jest zakażenie się patogenami, które są odpowiedzialne za jej wystąpienie.

Reklama

Objawy sepsy

Objawy sepsy są bardzo zróżnicowane, w zależności od przebiegu oraz wieku pacjenta. W pierwszej fazie mogą przypominać symptomy grypy, przeziębienia lub zatrucia.

Stan chorego szybko jednak się pogarsza. U dorosłych i nieco starszych dzieci typowe są:

• gorączka lub obniżona temperatura,
• przyspieszone bicie serca,
• przyspieszony oddech, uczucie duszności,
• obniżone ciśnienie tętnicze,
• bóle głowy i stawów,
• bóle brzucha, nudności i wymioty,
• drgawki, sztywność karku,
• blednięcie lub sinienie kończyn,
• zaburzenia świadomości,
• utrata przytomności.

Znaczna część z nich związana jest nie tyle z samą sepsą, co konkretną infekcją, na przykład zapaleniem opon rdzeniowo-mózgowych.

Po kilku, kilkunastu godzinach możliwe jest wystąpienie objawów typowych dla uszkodzenia konkretnych organów wewnętrznych, w tym niewydolności nerek, serca czy płuc.

Może się też objawiać sepsa na ciele - widoczne są czerwone plamy, a właściwie wybroczyny, które nie bledną pod naciskiem, powodowane przez zakrzepy krwi w naczyniach.

Taki właśnie wygląd skóry często jest najbardziej namacalnym zewnętrznym objawem.

U niemowląt dodatkowo pojawiają się takie symptomy, jak:

• biegunka,
• płacz,
• rozdrażnienie,
• brak apetytu,
• nadmierna senność,
• bezdech,
• obniżenie napięcia mięśniowego,
• odchylanie główki do tyłu,
• pulsowanie ciemiączka,
• zmiana koloru skóry (żółty, blady, siny),
• skąpomocz.

Reklama

Diagnostyka sepsy

Do 2016 roku podejrzenie sepsy formułowano oceniając objawy wedle kryteriów przyjętych dla zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej, takich jak:

• nieprawidłowa ciepłota ciała, poniżej 36 lub powyżej 38 stopni Celsjusza;
• akcja serca powyżej 90 uderzeń na minutę;
• liczba oddechów spontanicznych powyżej 20 na minutę oraz tzw. ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla we krwi (PaCO₂) poniżej 4,3 kPa;
• liczba leukocytów we krwi powyżej 12 000 lub poniżej 4 000 na milimetr sześcienny.

Obecnie specjaliści uważają, że kryteria te są niewystarczające do postawienia diagnozy. Głównym wskaźnikiem jest dziś pogorszenie parametrów na tzw. skali SOFA o przynajmniej 2 punkty.

Jest to pięciostopniowe narzędzie obrazujące niewydolność narządów, pozwalające ocenić pracę wątroby, nerek, układów nerwowego, oddechowego i krążenia a także krzepnięcie krwi.

Duże znaczenie mają też wyniki badań laboratoryjnych. Część z nich ma za zadanie zidentyfikować czynnik etiologiczny - są to więc różnego rodzaju posiewy bakteryjne z dróg oddechowych, płynu mózgowo-rdzeniowego czy wydzielin sączących się z ran.

Ważne są też wyniki krwi pod kątem markerów sepsy jako takiej, aczkolwiek należy zaznaczyć, że żaden z nich nie jest specyficzny i na tyle czuły, by na jego podstawie jednoznacznie stwierdzić posocznicę.

Określenie ich stężenia ma na celu głównie potwierdzenie występowania silnego stanu zapalnego w organizmie. Markerami tymi są białko C-reaktywne (CRP) oraz białko znane jako prokalcytonina.

Oprócz tego nie należy zapominać o zwykłej morfologii, dzięki której można wykryć nieprawidłowy poziom leukocytów.

We wstępnej, domowej diagnostyce, zwłaszcza u małych dzieci, często stosuje się tzw. test szklanki. Wykonuje się go na skórze objętej wysypką.

Jeśli po naciśnięciu miejsca na ciele za pomocą naczynia, wybroczyny nie zmieniają koloru, może to wskazywać na sepsę o etiologii meningokokowej.

Reklama

Leczenie sepsy

Czy sepsa jest uleczalna? Teoretycznie tak, aczkolwiek proces ten jest bardzo skomplikowany, wielokierunkowy oraz obarczony ogromnym ryzykiem niepowodzenia.

Należy się też liczyć z tym, że pacjent po chorobie nie dojdzie do dawnej sprawności, co będzie efektem wielonarządowych uszkodzeń.

Jak leczyć sepsę? Przede wszystkim w warunkach szpitalnych, na oddziale intensywnej terapii. W przypadku tego typu schorzenia nie ma mowy o jakichkolwiek półśrodkach, domowych sposobach czy leczeniu naturalnym.

Zawierzanie swojego losu tego typu metodom może być równoznaczne z wyrokiem śmierci. Każda godzina zwłoki, zanim chory trafi na OIOM, oznacza wydatne pogorszenie rokowań.

Leczenie posocznicy w ogólnym zarysie ukierunkowane jest na:

• ustabilizowanie ciśnienia tętniczego na akceptowalnym poziomie, poprawę perfuzji (przepływu krwi) oraz natlenienia tkanek;
• jak najszybsze wyeliminowanie czynnika zakaźnego z organizmu, czyli zwalczenie odpowiedzialnych za infekcję bakterii lub innych patogenów.

Jak osiągnąć te cele? W pierwszej kolejności wdrażane jest postępowanie mające zapobiec wystąpieniu wstrząsu septycznego i związanej z nim niewydolności wielonarządowej.

W tym celu należy jak najszybciej przetoczyć, jak największą ilość płynów (500-1000 ml krystaloidów takich jak sól fizjologiczna, płyn Ringera, czy płyn wieloelektrolitowy lub 300-500 ml roztworu koloidów w ciągu 30 min).

Pożądany (ale nie zawsze osiągany) efekt to wzrost średniej wartości ciśnienia tętniczego powyżej 65 mm Hg, a także wzrost wysycenia hemoglobiny powyżej 70 procent.

Jeżeli podjęte działania nie przyniosą rezultatu, choremu podaje się koncentrat z czerwonych krwinek.

Jeśli chodzi o walkę ze źródłem zakażenia, którym zazwyczaj są bakterie, podaje się choremu na sepsę antybiotyk.

Lek, który powinien być zaaplikowany w ciągu najpóźniej 1 godziny od wystąpienia ciężkich objawów, dobiera się indywidualnie pod kątem wrażliwości danego patogenu.

Często na początku jest to antybiotyk o szerokim spektrum działania, zaś po 2-3 dniach, gdy znane są już wyniki badań bakteriologicznych, włącza się lek o znacznie węższym oddziaływaniu.

Stosowane są bardzo różne antybiotyki. Lekami pierwszego wyboru mogą być między innymi:

• benzylopenicylina lub cefalosporyny przy sepsie meningokokowej,
• cefotaksim z flukloksacyliną i wankomycyną przy zakażeniach szpitalnych,
• benzylopenicylina z flukloksacyliną przy zakażeniach skórnych,
• aztreonam u pacjentów uczulonych na antybiotyki beta laktamowe,
• tikarcylina z kwasem klawulanowym i tobramycyną lub wankomycyna z tobramycyną - u chorych na AIDS.

Oprócz tego, w zależności od potrzeb (przebieg, etiologia), zastosowanie mogą też znaleźć leki obkurczające naczynia, zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego, kortykosteroidy, preparaty krwiopochodne czy rekombinowane ludzkie aktywowane białko C.

Ile trwa leczenie sepsy? Jeśli przebiega ono pomyślnie, około 7-10 dni, czasem dłużej - nawet 20. Należy jednak z całą mocą podkreślić, że znaczny odsetek pacjentów w ogóle nie dożyje końca terapii (szczegóły odnośnie rokowań - poniżej).

Sepsa u dzieci

Szczególnie niebezpieczna jest posocznica u dzieci. W pierwszych latach życia, nie mają one bowiem wystarczająco rozwiniętych układów immunologicznych i są bezbronne wobec różnego typu zagrożeń.

Omawiając to zagadnienie należy rozróżnić sepsę u noworodka od zakażeń występujących w późniejszych fazach życia. Jeśli zakażenie ujawnia się w ciągu kilku pierwszych dni, uznawane jest za wrodzone - można założyć, że doszło do niego w czasie życia płodowego albo porodu.

E. Grześk podaje, że problem ten dotyczy 0,1-0,8 procent wszystkich żywo urodzonych maluchów, czyli jest stosunkowo częsty.

Śmiertelność wynosi aż 50 procent. Statystycznie częściej występuje posocznica u wcześniaków, a także dzieci z niską masą urodzeniową.

Innymi czynnikami ryzyka znajdującymi się po stronie dziecka są:

• płeć męska,
• wrodzony lub nabyty niedobór odporności,
• galaktozemia - rzadka wrodzona choroba metaboliczna,
• upośledzająca przetwarzanie cukru,
• wady wrodzone, takie jak przepuklina oponowo-rdzeniowa czy brak śledziony.

Do tego należy dodać szereg determinant stojących po stronie matki oraz ogólnopołożniczych, takich jak infekcje układu moczowo-płciowego w ciąży, przedłużający się poród, ciąża mnoga i wiele innych (więcej szczegółów w dalszej części artykułu).

U dzieci nieco starszych sepsa najczęściej jest powikłaniem różnego typu zabiegów, a także infekcji. Posocznica może się rozwinąć u maluchów chorych na zapalenia płuc, opon rdzeniowo-mózgowych, układu moczowego czy dróg żółciowych.

Wśród czynników etiologicznych wymienia się też ropne zapalenie ucha środkowego lub zatok przynosowych, a także ropne wykwity na skórze.

Patogenami, które mogą wywołać tak gwałtowną reakcję organizmu, często są meningokoki, a także dwoinka zapalenia płuc, Escherichia Coli oraz Haemophilus influenzae.

Objawy zostały omówione wyżej. W tym miejscu warto jednak podkreślić, że jednym z najbardziej charakterystycznych symptomów w najmłodszych grupach wiekowych jest wysypka na skórze, zwłaszcza przy zakażeniach powodowanych przez meningokoki.

O tym, jak poważne są konsekwencje sepsy u najmłodszych pacjentów, świadczą dane przytaczane przez Puls Medycyny.

W 2017 roku ze wszystkich 11 milionów zgonów na posocznicę odnotowanych na świecie, aż 6 milionów przypadków stanowiły dzieci poniżej 15 roku życia, z czego 5 milionów - młodsze niż 5 lat, w tym 2,5 miliona - noworodki.

PM podaje, że w ocenie Światowej Organizacji Zdrowia połowie tych tragedii można byłoby zapobiec, gdyby zostały zastosowane odpowiednie procedury medyczne.

Sepsa w ciąży

Szczególnym przypadkiem jest sepsa po porodzie i w ciąży, a także po poronieniu i po aborcji.

Jak podają  A. Zaradna i A. Drosdzol-Cop, posocznica jest przyczyną 10,7 procent wszystkich zgonów młodych matek na świecie.

Z danych amerykańskich, które przytaczają autorki, wynika że endotoksemia występuje przy 0,04 porodów, odpowiada jednak za 23 procent przypadków śmierci w okresie okołoporodowym.

O ile w krajach rozwijających się głównym powodem tego typu dramatów są zakażenia związane z wysoką zachorowalnością na malarię i AIDS oraz niskim poziomem opieki medycznej, o tyle w państwach rozwiniętych przyczyną zasadniczo są infekcje układu moczowo-płciowego oraz oddechowego.

Patogenami odgrywający największą rolę w tym przypadku są:

• Escherichia Coli,
• paciorkowce z grupy B,
• gronkowiec złocisty,
• bakterie beztlenowe,
• Listeria monocytogenes.

Do tego należy dodać wirusy grypy, ospy wietrznej, opryszczki, a w ostatnim czasie - także SARS CoV-2.

Istnieje wiele czynników ryzyka, zwiększających prawdopodobieństwo zakażenia. Jeśli chodzi o przyczyny położnicze, częściej występuje sepsa po cesarce, niż porodzie naturalnym.

Wymienia się też w tym kontekście takie okoliczności, jak:

• ciąża mnoga,
• przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
• amniocenteza (badanie prenatalne wymagające nakłucia jamy owodniowej igłą),
• daleko posunięte pęknięcie tkanek krocza.

Do tego należy dodać czynniki ryzyka związane ze stanem zdrowia samej pacjentki, a wśród nich między innymi:

• otyłość,
• anemia,
• niedobory odporności,
• upośledzona tolerancja glukozy,
• niewydolność narządów takich jak nerki, wątroba, serce.

A. Zaradna i A. Drosdzol-Cop przytaczają dane, z których wynika, że poziom współczesnej medycyny pozwala zapobiec 63 procent zgonów okołoporodowych z powodu sepsy.

Warunkiem powodzenia często jest bardzo szybkie rozpoznanie oraz natychmiastowe wdrożenie leczenia. Zaniechania w tym względzie mogą mieć tragiczne konsekwencje.

Tak jak w głośnej sprawie pacjentki zmarłej w 2021 roku szpitalu w Pszczynie. Kobiecie odmówiono aborcji mimo obumarcia płodu, co miało szereg dalszych następstw.

Podsumowując, wyniki postępowania kontrolnego Rzecznik Praw Pacjentów stwierdził, że lekarze nie podjęli natychmiastowych działań mających na celu rozwiązanie ciąży, a następnie nie rozpoznali na czas wstrząsu septycznego.

Dwóch medyków usłyszało w tej sprawie zarzuty karne.

Posocznica u osób starszych

Szczególnie niebezpieczna oraz relatywnie częsta jest też sepsa u osób starszych.

Ma to związek przede wszystkim ze zwiększoną podatnością na zakażenia, a także osłabieniem odpowiedzi układu immunologicznego, co jest naturalną konsekwencją procesów starzenia.

Istotne jest też zmniejszenie tzw. rezerwy czynnościowej organizmu, co obniża możliwości prawidłowej reakcji na zagrożenia czy też kompensacji występujących nieprawidłowości.

Problem stanowi również ścieńczenie powłok skórnych, przez co patogeny z większą łatwością mogą wnikać do organizmu także tą drogą.

Niezwykle ważnym czynnikiem jest też ogólny stan zdrowia. Po 70 roku życia zjawiskiem powszechnym jest tzw. wielochorobowość, czyli współwystępowanie kilku schorzeń sprzyjających zakażeniom pierwotnym oraz ich rozwojowi do postaci sepsy (między innymi cukrzyca, stany zapalne i niewydolność płuc, problemy neurologiczne i urologiczne).

Warto podkreślić, że pacjenci w tym wieku z reguły częściej są hospitalizowani i poddawani różnego typu zabiegom.

Sepsa u starszej osoby często jest wynikiem zabiegów operacyjnych polegających na resekcji fragmentów narządów, ale też mających na celu wszczepienie protez stawów, stymulatorów i sztucznych zastawek serca.

Do tego należy wspomnieć o długotrwałej antybiotykoterapii.

Objawy sepsy u osób w podeszłym wieku są zbliżone do symptomów występujących u osób młodszych, jednak ryzyko zgonu jest większe ze względu na ogólnie niższą wydolność organizmu.

Rokowania przy sepsie

Czy sepsa jest śmiertelna? Tak jak zostało już kilka razy wspomniane - jest i to bardzo.

Czynnikami, które negatywnie wpływają na rokowania, są między innymi:

• wiek - posocznica szczególne zagrożenie stanowi dla osób starszych oraz bardzo małych dzieci, u których układ odpornościowy jest nie w pełni wykształcony lub nie działa z pełną mocą;
• ogólny stan zdrowia - śmiertelność jest większa w przypadku osób cierpiących na różnego typu choroby przewlekłe o ciężkim charakterze.

W dużej jednak mierze odpowiedź, na pytanie, czy z sepsy można wyjść zależy od kluczowego czynnika, jakim jest czas.

A mówiąc dokładniej - czas podjęcia zaawansowanej interwencji medycznej.

Dobrze to obrazują dane, które przytacza W. Król. Przy bardzo ciężkim przebiegu sepsy, śmiertelność wynosi:

• 20 procent, jeśli w ciągu pierwszej godziny zostanie podany antybiotyk;
• 55 procent, gdy antybiotykoterapia zostanie wdrożona po 5-6 godzinach;
• 75 procent, w sytuacji gdy chory dostanie leki po 12 godzinach i więcej.

Liczby te jasno wskazują, jak ważna jest szybkość reakcji i jak znikome są szanse na przeżycie, jeżeli pacjent nie trafi do szpitala.

Dobitnie powinno to dowodzić bezcelowości wiary w jakiekolwiek domowe czy naturalne metody, a tym bardziej samoistne ustąpienie objawów.

Z oczywistych względów szanse na przeżycie korelują z ogólnym poziomem służby zdrowia w danym miejscu oraz jej dostępnością.

Tak jak zostało wspomniane wyżej, lepsze wyniki leczenia osiąga się w krajach wysokorozwiniętych.

Warto zaznaczyć, że podana wyżej liczba 11 milionów zgonów rocznie (dane za 2017 rok, potwierdzone też w 2020 roku przez prestiżowe czasopismo naukowe Lancet), przewyższa liczbę osób, które w takim samym czasie umierają na nowotwory (około 10 milionów w skali całego świata wedle danych Międzynarodowej Agencji Badań na Rakiem z 2020 r.).

To pokazuje, jak dramatyczne jest to zagrożenie, mimo iż nie mówi się o nim tak wiele, jak o schorzeniach onkologicznych.

Jak wygląda życie po sepsie?

Skutki sepsy z reguły są poważne. Nawet, jeśli pacjent przeżyje, należy się liczyć z licznymi powikłaniami, będącymi konsekwencją uszkodzenia narządów i tkanek.

Posocznica wiąże się ze znacznym ryzkiem wystąpienia niepełnosprawności fizycznej, ale też problemów emocjonalnych oraz poznawczych, niekiedy utrzymujących się przez długie lata.

Efektem tego jest konieczność długotrwałego leczenia, w tym również operacyjnego, a także zaawansowanej rehabilitacji.

Wymienić w tym kontekście można takie problemy, jak:

• martwica niektórych części ciała, zwłaszcza kończyn, czego konsekwencją bywa konieczność amputacji;
• neurologiczne powikłania niedotlenienia mózgu, w tym padaczka, niedowłady, utrata słuchu;
• zaburzenia psychiczne (depresja, stany lękowe), deficyty uwagi, koncentracji, pamięci, obniżenie możliwości intelektualnych;
• obniżenie wydolności poszczególnych narządów i typowe dla każdego z nich skutki;
• osłabienie układu immunologicznego i zwiększona podatność na infekcje.

Rehabilitacja po sepsie jest zależy od charakteru dysfunkcji i jest dobierana indywidualnie przez fizjoterapeutę - inne ćwiczenia wykonuje się w przypadku utraty kończyny, a inne jej niedowładu.

Należy się liczyć z tym, że pacjent nigdy nie odzyska pełnej sprawności fizycznej czy intelektualnej, w wielu przypadkach będzie wymagał okresowej lub stałej opieki domowej.

Ważnym elementem jest dieta, której składniki powinny służyć wzmacnianiu układu odpornościowego, ale też mięśniowego, sercowo-naczyniowego czy nerwowego.

Wytyczne powinny być sformułowane indywidualnie przez lekarza i dietetyka w zależności od potrzeb konkretnej osoby.

Można jednak w przybliżeniu założyć, że celem będzie zapewnienie odpowiedniej podaży witamin C, D3 oraz z grupy B, a także składników mineralnych, takich jak cynk, selen, magnez, wapń i wiele innych.

W leczeniu, rehabilitacji i opiece, które często są procedurami długotrwałymi i kosztochłonnymi, może pomóc odszkodowanie.

Kiedy można na nie liczyć? Przede wszystkim w przypadku zakażeń szpitalnych - na drodze cywilnej można wówczas skierować roszczenie przeciwko placówce służby zdrowia.

Warto jednak pamiętać, że będzie ono skuteczne, gdy zostanie dowiedziony błąd medyczny.

W tym zaś celu trzeba nie tylko udowodnić, że do zakażenia doszło w szpitalu, ale też często wykazać, iż zaniedbania ze strony personelu wpłynęły negatywnie na przebieg choroby (na przykład zbyt późno postawione rozpoznanie i wdrożone leczenie).

Szczepienie na sepsę

Wiele osób pyta, czy istnieje szczepienie przeciw sepsie. Tak postawione pytanie jest z natury bezzasadne. Jeśli sepsa nie jest chorobą, nie można się na nią zaszczepić.

Nie znaczy to jednak, że nie istnieją metody zapobiegania posocznicy, przynajmniej częściowo.

Dobrym przykładem jest szczepienie przeciw meningokokom. Nie znajduje się ono w kalendarzu obowiązkowym, nie mniej wielu lekarzy przekonuje, iż warto dziecku zaaplikować tego typu ochronę.

Ograniczone w ten sposób zostaje ryzyko zapadnięcia na jedną z najgroźniejszych postaci posocznicy. Na tej samej zasadzie twierdząca jest odpowiedź na pytanie, czy przed sepsą chroni szczepionka na pneumokoki.

Wybiórczo, jedynie w zakresie zakażeń wywoływanych przez dwoinkę zapalenia płuc, ale chroni. Podobnie skuteczne jest szczepienie przeciwko Haemophilus influenzae.

Dwa ostatnie należą obecnie w Polsce do obowiązkowych i można je zrealizować bezpłatnie, z dofinansowaniem NFZ. Za pierwszą szczepionkę przeciwko meningokokom, trzeba zapłacić z własnej kieszeni.

W zależności od konkretnego preparatu, jest to koszt od około 120 do nawet przeszło 500 złotych za jedną dawkę.

Jak zapobiegać sepsie?

Zapobieganie sepsie nie jest łatwe ze względu na ilość i nieprzewidywalność czynników, które mogą doprowadzić do tego typu zakażenia.

Nie ma możliwości zarażenia się sepsą, nie ma też na posocznicę szczepionki, trudno więc pytać wprost, jak można się przed nią uchronić.

Ważne jednak jest, by:

• Szczepić dzieci przeciw pneumokokom i Haemophilus influenzae, tak jak to zostało zapisane w obowiązkowym kalendarzu, a także rozważyć podanie zabezpieczenia przeciw meningokokom.
• Unikać źródeł zakażeń różnego typu bakteriami i wirusami, dbając o odporność i ogólny stan zdrowia.
• Kontrolować choroby przewlekłe, na ile to możliwe redukować konieczność pobytu w szpitalu, poddawania się operacjom etc.
• Absolutnie nie unikać interwencji medycznej w przypadku wystąpienia pierwszych objawów sepsy w warunkach pozaszpitalnych - każda minuta wahania może kosztować życie.

Cel WOŚP 2023 - walka z sepsą

Walka z sepsą to hasło przewodnie 31 edycji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

WOŚP zauważa, jak bardzo jest to istotny problem w skali całego globu oraz Polski, jednocześnie podkreślając, że na krajowym podwórku wciąż jest bardzo wiele do zrobienia.

Przywoływany jest raport Najwyższej Izby Kontroli z 2018 roku, w którym inspektorzy podkreślają konieczność zaordynowania natychmiastowych działań, jeśli chodzi o zapobieganie, monitorowanie oraz leczenie sepsy.

WOŚP zaznacza, że w Polsce brak jest krajowego rejestru, dlatego podawane liczby odnośnie zachorowań i zgonów są szacunkowe, co znacznie utrudnia profilaktykę oraz leczenie posocznicy.

Wedle danych Narodowego Funduszu Zdrowia, którym przyjrzała się NIK, liczba pacjentów z sepsą ma wynosić w Polsce około 20 tysięcy rocznie.

Przyjmuje się jednak, że są to rachunki znacznie niedoszacowane. Jak bowiem wynika z analizy przypadków w akredytowanych oddziałach intensywnej terapii w latach 2012-13, zachorowań może być przynajmniej 50 tysięcy w skali roku, zaś związana z nimi śmiertelność jest wyższa, niż z powodu nowotworów, chorób układu oddechowego czy zawału serca.

WOŚP podkreśla, że każde opóźnienie we wdrożeniu właściwego leczenia, zwiększa ryzyko zgonu o 8 procent.

Dlatego z pieniędzy zebranych w ramach 31 finału Orkiestra chce zakupić sprzęt pozwalający na przyspieszenie diagnostyki, w tym między innymi:

• urządzenia do identyfikacji mikroorganizmów metodą spektrometrii masowej,
• analizatory do diagnostyki molekularnej typu multiplex PCR, pozwalające nie tylko wykrywać mikroorganizmy, ale też ustalać ich lekoodporność,
• automatyczne systemy posiewów próbek mikrobiologicznych,
• komory laminarne dla laboratoriów.

Sprzęt ten ma przede wszystkim przyspieszać moment rozpoczęcia skutecznej, celowanej antybiotykoterapii.