Czym jest stan przedrzucawkowy?
Stan przedrzucawkowy, znany również jako preeklampsja, charakteryzuje się znacząco podwyższonym ciśnieniem krwi i obecnością białka w moczu kobiety w ciąży. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, stan przedrzucawkowy jest kodowany pod numerami z zakresu O14. W ICD-11, czyli nowszej, jedenastej edycji tej klasyfikacji preeklampsja jest kodowana pod numerem GB70.
Stan przedrzucawkowy jest związany z fizjologią ciąży. Jakiekolwiek zaburzenia związane z wysokim ciśnieniem krwi i objawami typowymi dla preeklampsji występujące u mężczyzn wskazują na inne schorzenia sercowo-naczyniowe, nerkowe lub endokrynologiczne, wymagające dalszej diagnozy.
Stan przedrzucawkowy należy do szerszego spektrum zaburzeń ciążowych związanych z nadciśnieniem.
Nieleczona prereklampsja może prowadzić do rzucawki (eclampsia), wywołującej u kobiety ciężarnej napady drgawkowe, niezwiązane z innymi schorzeniami neurologicznymi. Jest to sytuacja zagrażająca życiu, wymagająca natychmiastowej interwencji medycznej.
Poważne zagrożenie stwarza także zespół przedrzucawkowy (HELLP) - w którym dochodzi do hemolizy (rozpadu czerwonych krwinek), podwyższenia enzymów wątrobowych i spadku płytek krwi.
Wszystkie te stany są powiązane z wysokim ciśnieniem krwi w ciąży i stanowią zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Mogą prowadzić do groźnych powikłań, takich jak niewydolność narządów, przedwczesny poród, a nawet śmierć.
Główna różnica między powyższymi stanami polega na stopniu nasilenia i rodzaju objawów. Preeklampsja może być leczona i monitorowana w ramach wizyt kontrolnych, podczas gdy obejmująca drgawki rzucawka wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Zespół HELLP wymaga specjalistycznego leczenia ze względu na powiązanie komplikacji związanych z krwią i pracą wątroby.
Wiele osób nie dostrzega różnic między stanem przedrzucawkowym, rzucawką i zespołem przedrzucawkowym. Utożsamianie tych pojęć może wynikać z faktu, że wszystkie one są powiązane z podobnymi czynnikami ryzyka i mogą występować na kontinuum tych samych zaburzeń ciążowych związanych z nadciśnieniem. Publiczne dyskusje i materiały edukacyjne czasami nie rozróżniają jasno między tymi stanami, co może prowadzić do zamieszania. Ponadto, rzucawka i zespół HELLP są mniej powszechne, ale poważniejsze i mogą być postrzegane jako skrajne przypadki preeklampsji, co prowadzi do ich błędnego utożsamiania z łagodniejszym stanem przedrzucawkowym.
Jakie są postaci stanu przedrzucawkowego?
Stan przedrzucawkowy może występować w różnym nasileniu, w zależności od stopnia ciężkości objawów i ryzyka komplikacji. Zasadniczo rozróżnia się dwa stopnie preeklampsji:
- lekki stan przedrzucawkowy - charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem krwi (ciśnienie skurczowe ≥ 140 mm Hg lub ciśnienie rozkurczowe ≥ 90 mm Hg) oraz obecnością białka w moczu. Lekka preeklampsja wymaga regularnego monitorowanie stanu zdrowia matki i płodu i odpowiedniej farmakoterapii.
- ciężki stan przedrzucawkowy - występuje, gdy ciśnienie krwi jest znacznie wyższe (ciśnienie skurczowe ≥ 160 mm Hg lub ciśnienie rozkurczowe ≥ 110 mm Hg) lub gdy pojawiają się dodatkowe poważne objawy, takie jak znaczna ilość białka w moczu, bóle głowy, zaburzenia widzenia, ból w prawym podżebrzu, obrzęki i zaburzenia prawidłowego funkcjonowania wątroby i nerek. Ten stan wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, aby zapobiec dalszym powikłaniom zarówno u matki, jak i u dziecka.
W rozróżnieniu stanów przedrzucawkowych uwzględnia się także moment pojawienia się pierwszych objawów. Zaznaczamy, że zasadniczo preeklampsję diagnozuje się po 20. tygodniu ciąży. W sporadycznych przypadkach nieprawidłowy rozwój łożyska może przyczynić się do wcześniejszych objawów preeklampsji, jednak jest to niezmiernie rzadkie. Standardowo monitorowanie ciąży w kierunku stanu przedrzucawkowego rozpoczyna się w drugiej połowie ciąży.
Wczesna preeklampsja, przed 34 tygodniem ciąży wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwinięcia się rzucawki i zespołu HELLP. W niektórych przypadkach konieczne jest podjęcie decyzji o bardzo wczesnym rozwiązaniu ciąży - i zaznaczamy, że nie zawsze przy stanie przedrzucawkowym możliwy będzie poród naturalny, w wielu przypadkach konieczne będzie cięcie cesarskie.
Tymczasem trzeba mieć świadomość, że wcześniactwo wiąże się z ryzykiem problemów rozwojowych, trudności oddechowych czy problemów z termoregulacją u dziecka.
Rozwój preeklampsji przed 37 tygodniem ciąży wcale nie jest bezpieczniejszy. Istnieje ryzyko przedwczesnego oddzielania się łożyska od ściany macicy, co jest poważnym stanem zagrożenia życia zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Ponadto ograniczony przepływ krwi przez łożysko może prowadzić do ograniczenia wzrostu płodu.
Preeklampsja musi być dokładnie i regularnie monitorowana, aby jak najwcześniej wykryć potencjalne zagrożenia dla ciąży, zapobiegać komplikacjom i długoterminowym skutkom dla matki, takimi jak ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Przyczyny stanu przedrzucawkowego
Mimo wieloletnich starań, nie udało się jeszcze poznać jednoznacznych przyczyn stanu przedrzucawkowego i rzucawki. Badania sugerują, że wysokie ryzyko stanu przedrzucawkowego wiąże się z nietolerancją immunologiczną pomiędzy płodem a matką i brakiem zdolności adaptacyjnych organizmu matki do zmian zachodzących podczas ciąży, a także z niedoborami pokarmowymi i predyspozycjami genetycznymi. Wśród przyczyn rozwoju stanu przedrzucawkowego upatruje się nieprawidłową implantację łożyska na wczesnych etapach ciąży.
Na podstawie danych statystycznych możemy wskazać czynniki, które przyczyniają się do rozwoju stanu przedrzucawkowego. Zatem wysokie ryzyko pojawienia się preeklampsji dotyczy przede wszystkim kobiet, które:
- posiadają medyczną historię nadciśnienia, cukrzycy, chorób nerek lub autoimmunologicznych;
- są w pierwszej ciąży;
- są w ciąży z nowym partnerem (wcześniej urodziły już dziecko innego mężczyzny);
- są w ciąży mnogiej;
- mają poniżej 20 lat lub powyżej 40 lat;
- w ich rodzinie były wcześniej przypadki preeklampsji;
- mają znaczną masę ciała lub drastycznie przybrały na wadze w czasie ciąży;
- poprzednie dziecko urodziły niedawno (<2 lata) lub ponad 10 lat temu.
Warto też mieć świadomość, że u ciężarnych zmiany ciśnienia krwi mogą występować niezależnie od wcześniejszych wzorców. Dlatego nawet kobiety, które zawsze miały niskie ciśnienie krwi, także mogą zachorować na preeklampsję.
Reklama
Objawy stanu przedrzucawkowego. Jak przebiega?
Stan przedrzucawkowy może przebiegać w kilku fazach, z różnym nasileniem objawów w zależności od stadium choroby. Rozwój preeklampsji nie zawsze jest liniowy, ale poniżej zestawiamy najczęstsze objawy przypadające na konkretne stadia choroby:
1. Faza początkowa - lekki stan przedrzucawkowy
W tej fazie objawy mogą być subtelne i często są bagatelizowane jako typowe symptomy ciąży:
- lekkie podwyższenie ciśnienia krwi - 140/90 mm Hg,
- minimalne ilości białka w moczu,
- niewielkie obrzęki na stopach, dłoniach i twarzy,
- łagodne bóle głowy.
2. Faza zaawansowana - ciężki stan przedrzucawkowy
Objawy są już poważne, mogą nawet zagrażać życiu:
- wysokie ciśnienie krwi - wyraźnie wyższe niż w fazie początkowej,
- widoczny w testach masywny białkomocz,
- częste i intensywne bóle głowy,
- zaburzenia widzenia (mroczki, podwójne widzenie, a nawet czasowa utrata wzroku),
- symptomy wskazujące na rozwój zespołu HELLP: ból w nadbrzuszu po prawej stronie, widoczny w wynikach badań laboratoryjnych wzrost enzymów wątrobowych i obniżona liczba płytek krwi,
- stanowiący bezpośrednie zagrożenie dla życia wstrząs przedrzucawkowy - gwałtowny spadek ciśnienia krwi, zaburzenia świadomości (od dezorientacji po utratę przytomności), ostra niewydolność wielonarządowa, nagłe problemy z oddychaniem, zaburzenia krzepliwości krwi.
3. Faza krytyczna - rzucawka ciążowa
Najbardziej niebezpieczną fazę, zagrażającą życiu matki i dziecka, można rozpoznać po charakterystycznych objawach:
- drgawki przypominające atak epilepsji,
- zaburzenia świadomości,
- ostra niewydolność nerek i wątroby, objawy zespołu HELLP.
4. Faza zdrowienia
Po rozwiązaniu ciąży, objawy preeklampsji zwykle zaczynają ustępować, jednak pełne zdrowienie może trwać dłużej:
- ciśnienie krwi stopniowo wraca do normy,
- następuje poprawa funkcjonowania nerek i wątroby.
Pacjentkę trzeba monitorować, ponieważ ryzyko komplikacji istnieje jeszcze przez kilka tygodni po porodzie.
Reklama
Jak rozpoznać stan przedrzucawkowy? Badania
Wiele ciężarnych, zaniepokojonych wahaniami ciśnienia, krwi dopytuje, jak rozpoznać stan przedrzucawkowy. Wyjaśniamy, że same objawy to nie wszystko. Aby zdiagnozować preeklampsję, trzeba zestawić symptomy kliniczne z wynikami testów. Właśnie dlatego tak istotne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia ciężarnej. Kluczowe badania, które trzeba wykonywać w ciąży dla potwierdzenia/wykluczenia stanu przedrzucawkowego to:
- regularne pomiary ciśnienia krwi (nie tylko pod kątem normy - poniżej 140/90 mm Hg, ale też z uwzględnieniem gwałtownych wahań);
- badanie moczu pod kątem proteinurii (białko w moczu kobiety w ciąży powyżej 0,3 grama na dobę jest kryterium diagnostycznym dla preeklampsji);
- badania krwi, aby skontrolować liczbę płytek krwi, funkcjonowanie wątroby (poziomy ALT, AST), a także nerek (poziom kreatyniny). Te parametry mogą wskazywać na cięższą postać preeklampsji lub zespół HELLP;
- USG Dopplera jest istotne do oceny przepływu krwi przez łożysko i tętnice maciczne, co pozwala na ocenę ryzyka niedotlenienia płodu i innych powikłań;
- we wczesnej fazie ciąży warto wykonać także test PAPP-A (Pregnancy-Associated Plasma Protein A). Zmniejszone stężenie tego białka sugeruje problemy z rozwojem łożyska, co oznacza duże prawdopodobieństwo pojawienia się stanu przedrzucawkowego na późniejszym etapie ciąży.
Porównanie wyników z normą ułatwia rozpoznanie zwiększonego ryzyka stanu przedrzucawkowego, jednak pełną diagnozę każdorazowo stawia lekarz, biorąc pod uwagę historię medyczną i obecny stan zdrowia pacjentki.
U kobiet z diagnozą preeklampsji, szczególnie przed 37 tygodniem ciąży, szczególną uwagę zwraca się nie tylko na normy, ale również na monitorowanie wzrostu płodu, jego aktywności oraz ilości płynu owodniowego. Regularne kontrole i badania są kluczowe, aby minimalizować ryzyko poważnych komplikacji dla matki i dziecka.
Reklama
Leczenie stanu przedrzucawkowego
Leczenie stanu przedrzucawkowego obejmuje kontrolę ciśnienia krwi oraz zapobieganie progresji choroby i powikłaniom.
Podstawowe wytyczne dla kobiet, u których stwierdzono stan przedrzucawkowy, obejmują farmakoterapię, częste kontrole u lekarza, mające na celu monitorowanie ciśnienia krwi, funkcji nerek, wątroby oraz stanu płodu, a w przypadku pogorszenia się stanu zdrowia - hospitalizację.
Trzeba mieć świadomość, że w niektórych przypadkach konieczna będzie kompleksowa i zindywidualizowana opieka medyczna, z udziałem wielu specjalistów. Należy też brać pod uwagę fakt, że poród może być indukowany przed terminem, jeśli stan zdrowia matki lub dziecka uległby drastycznemu pogorszeniu.
Preparaty przepisywane pacjentkom w stanie przedrzucawkowym to:
- leki normalizujące ciśnienie - jak metyldopa, labetalol, nifedypina;
- siarczan magnezu - bardzo skuteczny w zapobieganiu rzucawce ciężarnych, ze względu na działanie neuroprotekcyjne, niwelujące ryzyko napadów drgawkowych;
- aspiryna w niskich dawkach - jako profilaktyka stanu przedrzucawkowego;
- w konieczności indukcji porodu, steroidy (np. betametazon) wspomagają dojrzewanie płuc płodu.
Niestety, nie da się całkowicie wyleczyć preklampsji (poza rozwiązaniem ciąży) ponieważ łożysko jest kluczowym czynnikiem w jej patogenezie. Nie znaczy to jednak, że należy bagatelizować znaczenie jej leczenia, bowiem gdy u kobiety w ciąży rozwinie się stan rzucawkowy, pojawi się zagrożenie życia. Dlatego, jeśli u pacjentki z preeklampsją wystąpią drgawki wskazujące na rzucawkę, należy natychmiast zadzwonić na numer alarmowy i wdrożyć postępowanie ratownicze.
Reklama
Czym grozi stan przedrzucawkowy? Jaki ma wpływ na dziecko?
Stan przedrzucawkowy wymaga starannej obserwacji i bezzwłocznego podjęcia leczenia ze względu na jego potencjalnie poważne konsekwencje zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Warto wiedzieć, czym grozi stan przedrzucawkowy i rzucawkowy.
Najgroźniejszą konsekwencją preekampsji jest przedwczesne oddzielenie się łożyska (ablacja placentae), które może doprowadzić do ciężkiego krwawienia, zagrażającego życiu zarówno matki, jak i dziecka.
Z powodu choroby kobieta w ciąży narażona jest na krwawienia w mózgu, a długofalowo - na ryzyko przewlekłego nadciśnienia tętniczego w przyszłości. Ponadto kobiety, które doświadczyły stanu przedrzucawkowego, są w większym ryzyku wystąpienia tego samego schorzenia w kolejnych ciążach.
Stan przedrzucawkowy ma też niestety wpływ na dziecko. Wysokie ciśnienie krwi może oddziaływać na przepływ krwi do łożyska, co skutkuje niedostatecznym dopływem tlenu i składników odżywczych i może wpływać na rozwój mózgu dziecka i inne kluczowe funkcje. W najcięższych przypadkach stan przedrzucawkowy może prowadzić do śmierci płodu.
Często, aby zapobiec poważniejszym komplikacjom, konieczne jest przedwczesne rozwiązanie ciąży, co może prowadzić do problemów zdrowotnych związanych z wcześniactwem. Kolejne powikłania, związane z przedwczesnym przyjściem na świat, to zwiększone ryzyko zaburzeń metabolicznych i sercowo-naczyniowych.
Rzucawka porodowa
Rzucawka, znana również jako eclampsia, jest jednym z najpoważniejszych i najbardziej niebezpiecznych powikłań związanych z wysokim ciśnieniem krwi u ciężarnych. Może wystąpić podczas ciąży, porodu (rzucawka porodowa) lub tuż po porodzie (rzucawka poporodowa lub połogowa).
Rzucawka okołoporodowa może pojawić się u każdej kobiety z preeklampsją, ale ryzyko jest szczególnie wysokie w przypadkach, gdy choroba nie została odpowiednio zdiagnozowana lub leczona. Dlatego ciężarne, u których stwierdzono stan przedrzucawkowy muszą być regularnie badane - nie tylko w ciąży, ale również podczas porodu i po porodzie, aż do 6 tygodnia połogu. Szczególnie narażone są kobiety z ciężką formą preeklampsji, z historią nadciśnienia lub z zaburzeniami nerkowymi.
Głównym objawem rzucawki porodowej i poporodowej są niekontrolowane napady drgawkowe, które nie są wynikiem innych zaburzeń neurologicznych, ale objawy mogą obejmować także silne bóle głowy, zaburzenia widzenia czy utratę przytomności.
Jeżeli pojawią się znaki niewydolności wątroby i nerek - oznacza to podejrzenie wystąpienia zespołu HELLP. Jest on szczególnie groźny po cesarce, bo może powodować krwawienia wewnętrzne (ze względu na problemy z krzepnięciem krwi), zwiększone ryzyko infekcji ran pooperacyjnych, a także komplikacje nerkowe i uszkodzenia wątroby. Pacjentki w tym stanie trafiają zazwyczaj na oddział intensywnej terapii.
Rzucawka porodowa stanowi poważne zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka, ponieważ może prowadzić do:
- trwałych uszkodzeń mózgu u matki,
- niewydolności wątroby lub nerek,
- zaburzeń krzepnięcia krwi,
- przedwczesnego oddzielenia się łożyska,
- hipoksji i innych powikłań płodowych,
- w najgorszym przypadku śmierci matki lub dziecka.
Interwencja medyczna w przypadku rzucawki porodowej musi nastąpić bezzwłocznie. Aby ustabilizować stan matki i zapobiec kolejnym napadom drgawkowym, podaje się dożylnie siarczan magnezu i leki obniżające ciśnienie krwi.
Gdy stwierdzono zagrożenia życia, konieczne jest wdrożenie postępowania anestezjologicznego w celu szybkiego rozwiązania ciąży. Po porodzie matka i dziecko powinny być ściśle monitorowane w warunkach intensywnej terapii.
Reklama
Jak zapobiegać stanowi przedrzucawkowemu?
Ze względu na mnogość czynników zwiększających ryzyko stanu przedrzucawkowego, wiele kobiet zastanawia się: jak mu zapobiegać?
Osoby z grupy podwyższonego ryzyka preeklampsji, przede wszystkim te z historią stanu przedrzucawkowego w poprzedniej ciąży, chorobami nerek, nadciśnieniem, cukrzycą czy otyłością powinny omówić z lekarzem prowadzącym skalę zagrożenia i możliwe opcje terapii - i to najlepiej jeszcze przed zajściem w ciążę.
Lekarz informuje o objawach ostrzegawczych stanu przedrzucawkowego, takich jak nagłe obrzęki, silne bóle głowy, zmiany w widzeniu czy ból w górnej części brzucha. Świadomość kobiet jest kluczowa, gdyż umożliwia szybką interwencję w razie wystąpienia pierwszych, często bardzo subtelnych objawów.
Profilaktyka stanu przedrzucawkowego obejmuje kontrole medyczne - ciśnienia krwi i innych ważnych wskaźników zdrowia, prowadzone regularnie przez cały okres ciąży.
U kobiet z wysokim ryzykiem preeklampsji, przyjmowanie niskiej dawki aspiryny (60-150 mg) rozpoczęte przed 16. tygodniem ciąży może znacznie obniżyć ryzyko stanu przedrzucawkowego.
Bardzo ważna jest także kwestia żywienia kobiety w ciąży. Ginekolodzy i położnicy rekomendują dużo owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych, chudego, pasteryzowanego nabiału i ograniczenie spożycia soli - taka dieta pomaga w utrzymaniu zdrowego ciśnienia krwi u ciężarnej i zmniejsza ryzyko stanu przedrzucawkowego. Jeszcze przed ciążą warto zrezygnować z palenia papierosów i alkoholu, które zwiększają ryzyko późniejszych komplikacji.
Zalecana jest także regularna, umiarkowana aktywność fizyczna - najczęściej spacery i pływanie, jednak warto skonsultować się w tej kwestii z lekarzem.
Stosowanie się do powyższych porad przyczyni się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego oraz jego poważnych konsekwencji zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Ważne jest, aby każda kobieta w ciąży była pod stałą opieką lekarza, który będzie monitorował stan zdrowia jej i dziecka.
