Co to jest tętniak aorty?
Aorta to największe naczynie krwionośne w ciele człowieka. Bierze ona swój początek w lewej komorze serca i, przechodząc przez klatkę piersiową, dociera aż do dolnej części jamy brzusznej, gdzie dzieli się na dwie tętnice biodrowe. Ze względu na jej umiejscowienie dzieli się ją na dwa odcinki:
- aortę piersiową,
- aortę brzuszną.
W budowie oraz funkcjonowaniu tej wielkiej tętnicy niestety występują czasem różne nieprawidłowości. Najczęstsze choroby aorty to:
Tętniak na aorcie to odcinkowe poszerzenie naczynia powyżej 50 proc. średnicy odpowiedniej dla wieku chorego. Ściana aorty zbudowana jest z trzech warstw: wewnętrznej (intima), środkowej (media) i zewnętrznej (przydanka).
Jeśli rozszerzenie dotyczy wszystkich warstw, a ściana naczynia pozostaje nienaruszona, mówimy o tętniaku prawdziwym. Tętniak rzekomy natomiast powstaje na skutek przerwania ciągłości ściany aorty i otoczenia krwi tkankami sąsiadującymi.
Inne podziały opierają się o lokalizację zmiany oraz kształt tętniaka (tętniaki wrzecionowate i workowate).
Główne przyczyny tętniaka aorty to:
- miażdżyca – stwierdzana w 95 proc. przypadków tętniaków,
- nadciśnienie tętnicze,
- zwyrodnienie o różnej etiologii (zespół Marfana, zespół Ehlersa-Danlosa typu IV, zwyrodnienie torbielowate aorty, zmiany związane z wiekiem),
- zmiany zapalne (choroby zapalne naczyń, np. choroba Takayasu, infekcyjne zapalenie wsierdzia, kiła, posocznica).
Wymienione czynniki prowadzą poprzez różne mechanizmy do zaburzenia struktury ściany aorty i jej osłabienia, a w konsekwencji do poszerzenia średnicy naczynia i rozwoju tętniaka prawdziwego.
Tętniak rzekomy natomiast powstaje przeważnie na skutek urazu mechanicznego klatki piersiowej lub jamy brzusznej albo jako następstwo operacji aorty.
Tętniak aorty ma swoje miejsce w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 ustanowionej przez WHO. Jest w niej oznaczony symbolem 5D50 (Tętniak lub rozwarstwienie aorty), przy czym:
- 5D50.3 to tętniak aorty piersiowej,
- 5D50.4 to tętniak aorty brzusznej,
- BD50.5 to tętniak aorty piersiowo-brzusznej.
Reklama
Objawy tętniaka aorty
Choć tętniaki na wczesnym etapie rozwoju mogą nie dawać żadnych objawów i często są wykrywane przypadkowo, wymagają bacznej obserwacji ze względu na możliwość progresji choroby i wystąpienia groźnych powikłań, takich jak rozwarstwienie lub pęknięcie aorty.
Eliminacja czynników ryzyka, wczesna diagnostyka i włączenie odpowiedniego leczenia pozwalają ograniczyć skutki tej potencjalnie śmiertelnej choroby. Symptomy zależą w dużej mierze od umiejscowienia, wielkości oraz dynamiki narastania zmian.
Objawy tętniaka aorty piersiowej:
- silny, stały ból w klatce piersiowej i plecach o charakterze przeszywającym,
- chrypka, kaszel,
- duszności,
- krwioplucie,
- zespół Hornera (rzadko), czyli opadanie powieki, zapadnięcie gałki ocznej, zwężenie źrenicy i zaburzenia potliwości po jednej stronie twarzy,
- niekiedy obrzęk twarzy, szyi i górnej części klatki piersiowej,
- czasem mogą pojawić się objawy niewydolności serca lub zaburzeń krążenia mózgowego (zawroty głowy, zaburzenia widzenia, mowy, itd.), a nawet udaru mózgu.
Najczęściej jednak poszerzona aorta nie daje żadnych objawów, a tętniak jest wykrywany przypadkowo podczas badań wykonywanych z innych przyczyn.
Reklama
Tętniak rozwarstwiający aorty
Jednym z rodzajów tętniaka jest tętniak rozwarstwiający aorty. Co to takiego? Jest to zmiana umiejscowiona na cienkim i osłabionym odcinku tętnicy, która może przyczyniać się do przerwania ciągłości jej struktury.
Rozwarstwienie polega na uszkodzeniu błony wewnętrznej, przedostaniu się krwi do wnętrza ściany naczyniowej i oddzieleniu od siebie jej poszczególnych warstw. Skutkiem jest powstanie dodatkowego, nieprawidłowego światła aorty. Niekiedy zdarza się, że przerwaniu ulega kolejna warstwa, a w konsekwencji naczynie pęka i następuje krwotok wewnętrzny.
Do powstania tętniaka rozwarstwiającego predysponuje przede wszystkim nadciśnienie tętnicze, diagnozowane w większości przypadków tej zmiany. Powikłanie to częściej występuje również w przypadku:
- zespołu Marfana,
- wad zastawki aorty (np. zastawka dwupłatkowa),
- koarktacji (zwężenia),
- cieśni aorty,
- zespołu Turnera,
- urazów i stanów zapalnych aorty.
Ten rodzaj tętniaka częściej pojawia się u mężczyzn, szczególnie tych między 50. a 60. rokiem życia oraz u palaczy tytoniu.
Czy tętniak rozwarstwiający aorty daje objawy? Na szczęście tak, dlatego pacjent ma szansę w porę uchronić się przed pęknięciem naczynia i krwotokiem. Głównym symptomem rozwarstwienia aorty jest ból. Tętniak taki zwykle umiejscawia się w odcinku piersiowym, tuż przy sercu.
Ból odczuwany jest więc w obrębie klatki piersiowej lub pleców. Jest gwałtowny i silny, a niekiedy ma charakter wędrujący i promieniuje do ramion, szyi, żuchwy, brzucha.
Reklama
Jak wykryć tętniaka aorty?
Jak już zostało wspomniane, najczęściej tętniak, nie dając o sobie znać, zostaje wykryty przypadkiem, podczas badań związanych z innymi dolegliwościami lub badań profilaktycznych. Bywa on rozpoznany np. na zdjęciu RTG klatki piersiowej lub USG jamy brzusznej.
Nawet w tych prostych badaniach widoczne jest rozszerzenie naczynia, dlatego profilaktyka jest tak ważna, szczególnie u osób, które są bardziej narażone na zachorowanie, czyli:
- pacjentów powyżej 50 lat,
- osób palących,
- otyłych,
- z nadciśnieniem tętniczym,
- z przewlekłą chorobą obturacyjną płuc (POChP) itd.
Do jakiego lekarza należy się udać z tętniakiem? Najlepiej, kiedy na podstawie wstępnej diagnozy to lekarz rodzinny skieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty. W niektórych bowiem przypadkach – szczególnie kiedy tętniak tworzy się na odcinku piersiowym – problemem zajmuje się kardiolog, w innych – chirurg naczyniowy.
Jak wykryć tętniaka aorty, kiedy daje on objawy? Wykorzystywane metody diagnostyczne zależą m. in. od umiejscowienia zmiany. Najczęściej przeprowadza się jednak:
- tradycyjne echo serca,
- echo serca przezprzełykowe,
- tomografię komputerową.
Istnieje także pewien „domowy sposób” na wykrywanie tętniaka aorty – test kciuka. Na czym on polega? Należy unieść jedną dłoń palcami ku górze, stroną wewnętrzną do siebie, a następnie wygiąć kciuk w kierunku przeciwnej strony dłoni. Normalnie nie powinien on wychodzić poza jej krawędź, jeśli jednak sięga poza nią swobodnie, może to oznaczać obecność tętniaka.
Co kciuk ma wspólnego ze stanem aorty? Otóż choroba naczyń tętniczych może objawiać się „poluzowaniem” stawów, a wówczas kciuk wygina się swobodniej niż u osoby zdrowej.
Reklama
Operacja tętniaka aorty
Leczenie tętniaka może mieć charakter zachowawczy lub operacyjny. Leczenie zachowawcze obejmuje podawanie beta-blokerów, czyli leków obniżających ciśnienie tętnicze i zwalniających częstość pracy serca. Stosowane są przewlekle, w formie doustnej. Zwalniają tempo przyrostu tętniaka, nie wpływają jednak na częstość pęknięć.
Zabiegowe leczenie tętniaka aorty może polegać na wszczepianie stentgraftu, czyli stentu (rodzaj rozprężanej siatki) pokrytego cienką protezą naczyniową. Stentgraft wprowadzany jest cewnikiem naczyniowym przez tętnicę biodrową. Po umocowaniu wewnątrz naczynia krew płynie wyłącznie przez protezę, a pozostała część światła tętniaka zostaje wyłączona z krążenia. Metoda ta zarezerwowana jest dla chorych obciążonych dużym ryzykiem zgonu podczas operacji metodą klasyczną. Jej wadą jest możliwość nawrotów i wynikająca stąd konieczność okresowych kontroli.
Klasyczna operacja tętniaka polega na jego wycięciu i wszczepieniu w miejsce usuniętego fragmentu aorty protezy naczyniowej. Następnie do protezy należy wszyć końce tętnic odchodzących od aorty, które wcześniej zostały odpreparowane od tętniaka.
Operacja tętniaka aorty charakteryzuje się różnym stopniem trudności, ale rokowania po niej zależą przede wszystkim od rodzaju zmiany, jej wielkości i umiejscowienia. Większość operacji przeprowadzana jest w krążeniu pozaustrojowym, a niektóre wykorzystują również hipotermię (obniżenie temperatury ciała), aby zwiększyć czas bezpiecznego niedokrwienia mózgu (podczas operacji tętniaków łuku aorty).
Reklama
Powrót do pracy po operacji tętniaka aorty
Operacja tętniaka to poważny zabieg, do którego najpierw trzeba się przygotować, wykonując odpowiednie badania (z wyjątkiem sytuacji, w których natychmiastowa operacja ratuje życie pacjenta), a po niej trzeba stopniowo wracać do formy i codziennych aktywności.
Postępowanie po zabiegu zależy od stopnia jego skomplikowania oraz stanu ogólnego pacjenta. Zwykle pacjent bezpośrednio po operacji zostaje umieszczony na dobę lub dwie na oddziale intensywnej terapii, by później trafić na oddział kardiochirurgii, zwykle na kolejnych kilka dni. Często rehabilitacja po operacji rozpoczyna się już w szpitalu, ponieważ pacjent po około 10 dniach powinien być samodzielny i ogólnie sprawny.
Odzyskanie pełni sił zajmuje jednak od kilku do kilkunastu tygodni. Wielu pacjentów zastanawia się, kiedy możliwy jest powrót do pracy po operacji tętniaka aorty. Zależy to od bardzo wielu czynników, więc nie ma jednoznacznej odpowiedzi.
Z powrotem do wszelkich aktywności należy być ostrożnym i przede wszystkim – słuchać zaleceń lekarza prowadzącego. On również powinien zdecydować o możliwości powrotu do sprawności zawodowej.
Życie po operacji tętniaka aorty wymaga niekiedy od pacjenta szczególnego postępowania – prowadzenia zdrowego trybu życia, stosowania zdrowej diety, rezygnacji z używek itd. Aby wydłużyć życie po zabiegu i podnieść jego jakość, należy stosować się do wytycznych specjalisty.
Reklama
Pęknięcie tętniaka aorty
Najcięższym powikłaniem w przypadku tętniaka aorty jest jego pęknięcie. Im większa jest zdiagnozowana zmiana, tym większe ryzyko pęknięcia. Nie jest ono jednak zależne wyłącznie od rozmiarów tętniaka, ale również takich czynników jak zmiany ilościowe i jakościowe kolagenu, apoptoza mięśni gładkich czy procesy zapalne.
Pęknięcie tętniaka aorty wiąże się z wystąpieniem silnego bólu, wstrząsu oraz objawów takich jak:
- bladość skóry,
- przyspieszenie tętna i oddechu,
- spadek ciśnienia,
- poty,
- zaburzenia świadomości.
W zależności od miejsca zgromadzenia wynaczynionej krwi, mogą wystąpić również takie objawy, jak:
- powiększenia obwodu brzucha,
- krwiak okolicy krocza i moszny,
- krwista biegunka lub krwawe wymioty.
