Co to jest udar cieplny?
Letnie spacery i kąpiele słoneczne są człowiekowi potrzebne i korzystne dla jego zdrowia. Wraz z promieniami słońca przenika przez skórę dobroczynna witamina D wzmacniająca kościec i wspierająca odporność.
Jednak z drugiej strony – ze słońcem i upałami nie ma żartów, a z ich dobrodziejstw trzeba korzystać ostrożnie i rozsądnie, ponieważ „przedawkowanie” gorąca może być groźne nie tylko dla zdrowia, ale również życia.
Jednym z czyhających wówczas niebezpieczeństw jest udar cieplny. Co to takiego? Definicja mówi, że jest to reakcja organizmu na przebywanie w zbyt wysokiej temperaturze.
O udarze cieplnym mówi się, gdy głęboka ciepłota ciała przekracza 40 stopni, a w komórkach i tkankach zaczynają zachodzić zmiany w postaci denaturacji białek i apoptozy (martwicy) komórek.
Może także dojść do przekrwienia mózgu i opon mózgowych, dlatego niekiedy trudno znaleźć różnicę między objawami udaru cieplnego a symptomami udaru mózgu.
Są to jednak dwa zupełnie różne stany, ponieważ udar mózgu wynika z problemów neurologicznych i nie ma nic wspólnego z przegrzaniem organizmu.
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD 10 udar cieplny znajduje się w grupie T67 – Skutki działania gorąca i światła, przy czym T67.0 to Udar cieplny i słoneczny, który obejmuje:
- Cieplny udar mózgu,
- Gorączkę cieplną,
- Porażenie słoneczne,
- Porażenie cieplne.
W nowszej Klasyfikacji ICD 11 symbolem NF01 oznaczone są „Skutki ciepła”, przy czym sam „Udar cieplny” posiada symbol NF01.0.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje udaru cieplnego:
- niezależny od wysiłku fizycznego – dochodzi do niego zazwyczaj na skutek długiego przebywania w gorącym i wilgotnym otoczeniu, najczęściej latem podczas upałów,
- tzw. udar cieplny wysiłkowy – następujący podczas dużego wysiłku fizycznego, dotyka najczęściej sportowców, żołnierzy i pracowników fizycznych.
Reklama
Jak długo trwa udar cieplny?
Nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, ile trwa udar cieplny. Niekiedy jego objawy mijają już po kilku godzinach, innym razem może trwać nawet kilka dni.
Ile? To zależy od wielu czynników, takich jak:
- nasilenie objawów,
- czas trwania ekspozycji na słońce lub wysoką temperaturę,
- poziom nawodnienia organizmu,
- ogólna kondycja zdrowotna,
- wiek pacjenta itd.
To, jak długo trwa udar cieplny zależy także od udzielonej pacjentowi pomocy i reakcji organizmu na podjęte leczenie.
Im dłużej objawy są lekceważone, tym bardziej jego czas trwania i późniejsza rekonwalescencja się wydłużają.
W poważniejszych przypadkach konieczna jest hospitalizacja, a fachowe leczenie przyspiesza powrót do zdrowia.
Kiedy udar cieplny mija, warto jeszcze przez jakiś czas szczególnie na siebie uważać, unikać słońca i wysokich temperatur, nawadniać organizm, unikać dużego wysiłku fizycznego.
Reklama
Czym się różni udar cieplny od słonecznego?
Jak już zostało wspomniane, udar cieplny (zwany również porażeniem cieplnym lub udarem termicznym) to stan wynikający z przebywania przez dłuższy czas w zbyt wysokiej temperaturze i przeważnie wilgotnym środowisku.
Czym różni się od udaru słonecznego? Porażenie słoneczne jest rodzajem udaru cieplnego, a ich objawy niekiedy są do siebie podobne. Udar słoneczny jest wynikiem intensywnego działania promieni słonecznych na głowę bez odpowiedniego nakrycia. Jak go rozpoznać? Do charakterystycznych symptomów należą:
- bóle głowy,
- ciepła lub rozpalona skóra,
- zawroty głowy i zaburzenia równowagi,
- zaczerwienienie i podrażnienie skóry wynikające z jej poparzenia,
- ogólny niepokój, uczucie rozbicia,
- pogorszenie ogólnego samopoczucia.
Miejscowe działanie promieni słonecznych na głowę i kark może prowadzić do przekrwienia mózgu, dlatego bywa groźne dla zdrowia i życia.
Wystąpienie objawów porażenia słonecznego i udaru bez słońca należy zawsze skonsultować z lekarzem, a w przypadku ich nasilenia – wezwać pogotowie.
Reklama
Przegrzanie organizmu a udar cieplny
Czy są to pojęcia wymiennie opisujące ten sam stan? Niezupełnie, ponieważ udar cieplny jest niejako skutkiem przegrzania organizmu, a jego objawy są bardziej nasilone i groźniejsze dla zdrowia.
O udarze mówi się wtedy, gdy zaczynają następować zmiany kliniczne i laboratoryjne.
Udar z przegrzania występuje wówczas, gdy człowiek zbyt długo przebywa w gorącym otoczeniu i ciepłota jego ciała wzrasta powyżej 40⁰C.
Z kolei z hipertermią mamy do czynienia wtedy, gdy w organizmie obniża się nadmiernie poziom płynów i soli, a znaczący spadek ciśnienia tętniczego prowadzi do uczucia silnego zmęczenia.
Podstawowe objawy przegrzania to:
- wzmożona potliwość,
- blada i zimna skóra, często również wilgotna,
- przyspieszone, ale słabo wyczuwalne tętno,
- spadek siły,
- mdłości lub wymioty,
- niekiedy – utrata przytomności.
Przegrzanie zwane również wyczerpaniem cieplnym powinno ustąpić po:
- przeniesieniu się w chłodniejsze miejsce,
- zastosowaniu chłodnych okładów,
- ułożeniu się w wygodnej pozycji,
- uzupełnieniu płynów (najskuteczniejsze jest picie wody małymi łykami).
Jeśli mimo podjęcia tych kroków objawy utrzymują się lub nasilają, należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną.
Reklama
Przyczyny udaru cieplnego. Jakie są najczęstsze?
Na wystąpienie udaru cieplnego lub słonecznego może mieć wpływ wiele czynników, w tym:
- zbyt wysoka temperatura powietrza – zdarza się najczęściej latem, podczas fali upałów,
- zbyt długa ekspozycja głowy na słońce – nie da się jednoznacznie określić, po ilu godzinach następuje udar, ponieważ zależy od kilku kwestii, w tym – wieku pacjenta (małe dzieci są bardziej narażone na przegrzanie, ponieważ ich włosy, skóra i kości czaszki są cieńsze i delikatniejsze, a termoregulacja nie do końca jeszcze wykształcona),
- zbyt intensywny wysiłek fizyczny w pracy – trudno mówić o udarze cieplnym jako chorobie zawodowej, jednak na wysiłkowy udar cieplny bardziej narażone są osoby ciężko pracujące fizycznie, szczególnie w słońcu na zewnątrz w czasie upałów lub w gorących pomieszczeniach; dotyczy to np. żołnierzy, murarzy, hutników,
- przegrzanie po solarium – zbyt długie przebywanie w gorącym solarium daje podobny efekt jak kąpiel słoneczna – może doprowadzić do przegrzania organizmu i udaru cieplnego,
- sauna – udaru cieplnego szybciej można dostać w warunkach wilgotnych, dlatego niekiedy prowadzi do niego zbyt długie przebywanie w saunie parowej,
- za mała podaż płynów – nieodpowiednie nawodnienie organizmu zwiększa ryzyko wystąpienia hipertermii i porażenia cieplnego,
- brak odpowiedniej ochrony – nakrycia głowy, przewiewnej odzieży itd.
Reklama
Objawy udaru cieplnego
Nieco inne są objawy przegrzania organizmu, udaru termicznego, a jeszcze inne – porażenia słonecznego. Jak rozpoznać, który z tych stanów wystąpił?
Udar cieplny charakteryzuje się przede wszystkim:
- wysoką gorączką (temperatura ciała z reguły osiąga poziom powyżej 39⁰C), której mogą towarzyszyć dreszcze,
- gorącą, zaczerwienioną, a niekiedy też wilgotną skórą,
- przyspieszonym i dobrze wyczuwalnym tętnem,
- niekiedy – utratą przytomności.
Objawami przegrzania na słońcu odmiennymi od oznak udaru cieplnego mogą być więc bóle głowy, wymioty, biegunka czy wysypka choć nie jest wykluczone, że symptomy takie pojawią się także przy hipertermii czy porażeniu cieplnym.
Pierwsze objawy mogą więc być mylące i przy ich nasilaniu najlepiej wezwać pogotowie. Nawet lekki udar może być groźny dla zdrowia, dlatego rekonwalescencja powinna przebiegać pod okiem lekarza, nie tylko w przypadku dzieci, ale też u dorosłych.
Po jakim czasie zaczynają występować objawy? Zwykle pojawiają się już w pierwszych godzinach po przegrzaniu organizmu, jednak rozwijać się mogą nawet do kilku dni.
To, ile trwa gorączka i jak długo utrzymują się inne oznaki, zależy od kondycji ogólnej pacjenta, jego wieku, podjętego leczenia itd.
Reklama
Pierwsza pomoc przy udarze cieplnym. Jak pomóc?
Jak wygląda pierwsza pomoc w przypadku udaru cieplnego lub przy udarze słonecznym? Co robić i jaka jest kolejność kroków postępowania ratowniczego?
- W pierwszej kolejności trzeba zabezpieczyć poszkodowaną osobę przed dalszym działaniem wysokiej temperatury, czyli np. przenieść w chłodne, zacienione miejsce. Można również rozpiąć lub zdjąć ubranie, spryskać wodą (ale niezbyt zimną!) lub obłożyć ciało wilgotnymi chłodnymi okładami. Wskazane jest również wywołanie ruchu powietrza wokół poszkodowanej osoby poprzez np. wachlowanie.
- Ułożyć z uniesioną głową i górną połową tułowia (gdy osoba jest przytomna), cały czas monitorując stan poszkodowanego. Obserwację pacjenta należy prowadzić nawet, jeśli objawy zaczynają ustępować.
- W momencie, gdy poszkodowany jest nieprzytomny, ale oddycha i ma wyczuwalne tętno, należy ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej.
UWAGA! Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny, a dodatkowo nie oddycha i nie ma wyczuwalnego tętna, należy rozpocząć akcję resuscytacyjną! Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, przy jakiej temperaturze poszkodowany traci przytomność. Utrata przytomności nie jest skutkiem wyłącznie wysokiej ciepłoty ciała, ale też np. odwodnienia.
- Gdy stan osoby poszkodowanej jest stabilny i udało się obniżyć temperaturę jej ciała, należy pozostawić ją w pozycji leżącej i czekać na przyjazd zespołu ratunkowego.
Jak widać, zakres pierwszej pomocy w przypadku udaru cieplnego może być różny, w zależności od nasilenia objawów, stopnia przegrzania ciała itd.
Postępowanie inne jest w przypadku pacjentów przytomnych, a inne, gdy przytomność zostaje utracona. Nawet, jeśli pacjent nie wymaga hospitalizacji, jego stan powinien być monitorowany i sprawdzany co jakiś czas przez lekarza.
Leczenie udaru cieplnego
Co na udar cieplny należy zastosować, kiedy udzielona już zostanie pierwsza pomoc? Lekarz powinien stwierdzić, czy konieczne jest leczenie szpitalne, czy wystarczy domowa rekonwalescencja.
Jak leczyć pacjenta dotkniętego porażeniem słonecznym lub termicznym? Leczenie opiera się przede wszystkim na udzieleniu pierwszej pomocy i zmniejszeniu temperatury ciała pacjenta.
Warto próbować go uspokoić i wesprzeć również psychicznie. Celem schłodzenia organizmu można wykonać chłodne okłady czy – jeśli pacjent jest przytomny i samodzielnie się porusza – chłodną kąpiel, pamiętając jednak, że różnica temperatur nie może być zbyt duża!
W szpitalu pacjent przeważnie otrzymuje kroplówki wyrównujące poziom nawodnienia oraz mikroelementów niezbędnych do zwrócenia mu sił. Podczas leczenia domowego zwykle również należy uzupełniać poziom płynów, podając np. elektrolity, jednak zawsze postępowanie należy uzgodnić z lekarzem.
Leczenie udaru cieplnego u dzieci przebiega zwykle podobnie, jednak w przypadku najmłodszych pacjentów konsultacja z lekarzem jest szczególnie ważna.
Zdolność do termoregulacji u dzieci nie jest jeszcze w pełni wykształcona, dlatego powrót do zdrowia może być trudniejszy.
Dziecięce organizmy są też bardziej narażone na występowanie powikłań, dlatego nie można lekceważyć żadnych objawów przegrzania.
Leki na udar cieplny. Jakich nie przyjmować i dlaczego?
Co podawać na udar cieplny, żeby przyspieszyć powrót do dobrej formy? Warto wiedzieć, że nieskuteczne, a nawet niewskazane jest podawanie popularnych leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, takich jak paracetamol, ibuprofen czy inne niesteoroidowe leki przeciwzapalne. W stanie ciężkiej hipertermii ich przyjmowanie grozi uszkodzeniem wątroby.
Zamiast podawania leków należy zastosować inne metody chłodzenia organizmu, np. umieścić pacjenta w chłodnym miejscu, zastosować chłodne okłady lub ochlapywać go chłodną wodą, stale monitorując jego stan.
Temperatura kompresów nie może być zbyt niska, ponieważ przy dużej różnicy temperatur mogą wystąpić dreszcze, a głęboka ciepłota ciała jeszcze się podnieść, co przyniesie odwrotny skutek.
Kiedy stan pacjenta jest już stabilny, należy wyrównać poziom nawodnienia i mikroelementów, np. podając elektrolity. Najpierw jednak należy skonsultować się z lekarzem. Najlepiej, kiedy model postępowania zostanie zalecony przez specjalistę.
Dlaczego udar cieplny u dziecka jest bardziej niebezpieczny niż u dorosłych?
Dziecko narażone jest na udar cieplny bardziej niż osoba dorosła. U małych dzieci naturalna bariera ochronna w postaci włosów, skóry czy kości czaszki chroniącej mózg jest słabsza.
Wszystkie te powłoki są cieńsze, delikatniejsze, bardziej przepuszczalne i mniej odporne na działanie czynników zewnętrznych. A to sprawia, że wysoka temperatura otoczenia szybciej i łatwiej wpływa na ciepłotę ciała, powodując przegrzanie dziecka.
Objawy są podobne, jak w przypadku pacjentów dorosłych:
- zawroty i bóle głowy,
- ogólny niepokój lub apatia,
- wycieńczenie, brak energii,
- poparzona i zaczerwieniona skóra w przypadku porażenia słonecznego,
- wzmożona płaczliwość.
U dzieci kilkuletnich i starszych objawy można dość łatwo zaobserwować, niektórzy mali pacjenci werbalizują już swoje odczucia, potrafią zlokalizować źródło bólu i informują rodziców o tym, co im dolega.
Największy problem pojawia się z rozpoznaniem objawów udaru cieplnego u niemowlaka lub noworodka, a należy wiedzieć, że taki stan może wystąpić nawet w pierwszych tygodniach życia stan.
Istnieje nawet pojęcie pieluszkowy udar cieplny, do którego najczęściej dochodzi w czasie upalnego lata, gdy rodzic, chcąc uchronić dziecko przed słońcem, nakrywa głęboki wózek tetrową pieluszką.
Wnętrze wózka mocno się nagrzewa, więc gdy dodatkowo ogranicza się dopływ świeżego powietrza, łatwo doprowadzić do hipertermii niemowlaka.
Udar cieplny w ciąży i jego możliwe skutki
Ciąża to szczególnie piękny, ale i trudny czas w życiu kobiety – czas, w którym dbając o siebie, dba ona również o rosnące i rozwijające się w niej dziecko.
Kwestie zdrowia są wówczas wyjątkowo ważne, a w dodatku nie każde leczenie można wtedy przeprowadzić bezpiecznie.
Jednym z tematów, które u kobiet ciężarnych budzą niepokój, jest opalanie. Czy będąc w ciąży, można zażywać słonecznych kąpieli? Okazuje się, że tak, jednak trzeba być bardziej ostrożnym niż w innych okolicznościach.
Skóra jest wówczas bardziej wrażliwa na promieniowanie UV i bardziej narażona na powstawanie trwałych przebarwień.
Długotrwałe przebywanie na słońcu lub w wysokiej temperaturze może skończyć się krwawieniem z dróg rodnych, a w skrajnych przypadkach nawet poronieniem. Bardzo niebezpieczna dla płodu jest także utrata przytomności przez kobietę ciężarną.
Korzystając ze słońca, należy więc zachować dużą ostrożność i umiar. Stosować kremy z wysokimi filtrami, osłaniać ciało przewiewną, cienką odzieżą i nigdy nie zapominać o nakryciu głowy. Po zaobserwowaniu jakichkolwiek objawów udaru, należy natychmiast wezwać pomoc medyczną.
Skutki udaru cieplnego
Co dzieje się, kiedy objawy udaru cieplnego bardzo się nasilają, głęboka ciepłota ciała przewyższa temperaturę 41 stopni lub gdy pomoc przychodzi zbyt późno?
Konsekwencje udaru cieplnego mogą być drastyczne, a zdrowotne powikłania po udarze – nieodwracalne.
Skutki uboczne polegają przede wszystkim na denaturacji białka i związanym z nią uszkodzeniem komórek i tkanek. W przypadkach najpoważniejszych może dojść do trwałego uszkodzenia:
- mózgu,
- nerek,
- mięśni,
- serca,
a także do:
- niewydolności układu pokarmowego (w tym – częściowej martwicy wątroby),
- niewydolności ośrodkowego układu nerwowego (OUN),
- zaburzeń hematologicznych.
To dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie pierwszych objawów i natychmiastowe udzielenie choremu pierwszej pomocy.
Niezwłoczne obniżenie temperatury ciała znacząco zmniejsza ryzyko powikłań i zwiększa szansę na pełen powrót do zdrowia.
Jeszcze lepiej jednak jest zapobiegać niż leczyć, a zapobiec porażeniu termicznemu można w skuteczny sposób, unikając pewnych sytuacji.
Jak zapobiegać udarowi cieplnemu?
Dorośli mają wyższą odporność na udar cieplny niż dzieci, łatwiej jest im zatem unikać okoliczności sprzyjających przegrzaniu.
Jak uniknąć udaru? Oto kilka rad, które warto stosować szczególnie podczas letniej fali upałów:
- Wychodząc na słońce, zakładaj cienkie i przewiewne nakrycie głowy.
- Zadbaj o cienką, przewiewną odzież w jasnych kolorach, która ochroni przed promieniowaniem UV twoją skórę.
- Miejsca odsłonięte smaruj kremem z wysokim filtrem.
- Unikaj słońca w godzinach, w których jest ono najbardziej ostre (mniej więcej od 11 do 16).
- Szukaj cienia w upalne dni.
- Kiedy temperatura powietrza jest bardzo wysoka, postaraj się przebywać w chłodniejszym pomieszczeniu.
- Unikaj zbyt długiego przebywania w gorących pomieszczeniach, solariach, saunach.
- Zrezygnuj z wysiłku fizycznego podczas upałów. Pocenie wywołane gorącem i dodatkowo aktywnością fizyczną może szybko doprowadzić do odwodnienia i przegrzania organizmu.
- Podczas upałów szukaj sposobów na schłodzenie ciała, np. chłodnych kąpieli, zwilżania głowy itd.
- Unikaj gorących posiłków i napojów dodatkowo podnoszących ciepłotę ciała.
- Nie pij alkoholu i unikaj napojów zawierających kofeinę.
- Nie wsiadaj do nagrzanego samochodu i próbuj omijać korki.
- Dużo pij! Utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawilżenia jest podstawą w zapobieganiu udarowi cieplnemu. Latem, kiedy ciało nadmiernie się poci, oddając ciepło na zewnątrz, poziom płynów spada szybciej niż w czasie chłodu. Jego stałe wyrównywanie jest niezwykle ważne dla zdrowia.
Śmiertelność przy udarze cieplnym
Czy udar cieplny jest niebezpieczny dla życia? Zdecydowanie tak.
Warto tu przypomnieć, że udar różni się od stanu przegrzania organizmu i jest związany z występowaniem zmian klinicznych i laboratoryjnych.
To choroba wielonarządowa, w której dochodzi do niewydolności jednego lub kilku układów. W skrajnych przypadkach może więc prowadzić do śmierci.
Szacuje się, że śmiertelność w przypadku udaru cieplnego wśród osób dorosłych oscyluje w granicach 12%, co jest bardzo wysokim odsetkiem, zważywszy na współczesne możliwości medycyny.
Skutki udaru zależą oczywiście od wielu czynników:
- wieku pacjenta,
- jego ogólnej kondycji,
- obecności chorób współistniejących,
- tempo udzielenia pierwszej pomocy.
