Wady stopy rozwijają się w następstwie dysproporcji pomiędzy wytrzymałością mięśni i aparatu więzadłowo-torebkowego a ich obciążeniem. Do najczęściej występujących wad stóp należą: stopa płaska, stopa płasko-koślawa, stopa szpotawa, stopa wydrążona.
Stopa - budowa
Stopa składa się z trzech elementów:
- stępu,
- śródstopia,
- palców.
Stęp tworzą:
- kość skokowa,
- piętowa,
- sześcienna,
- łódkowata,
- trzy kości klinowe.
Śródstopie tworzy pięć kości długich, które są przedzielone przestrzeniami międzykostnymi śródstopia. Wszystkie palce z wyjątkiem palucha, który posiada dwa paliczki, składają się z trzech paliczków.
Reklama
Stopa - funkcje
Stopa posiada zdolność zarówno utrzymania ciężaru ciała, jak i dostosowywania się do zmian podłoża, obciążenia i ruchów. Te właściwości stopa zawdzięcza układowi więzadeł oraz mięśni zwanych stabilizatorami stopy. Układ więzadłowo-torebkowy stanowi tzw. stabilizatory bierne stopy. Są one tak jakby resorami rozciągającymi się pod wpływem ucisku i powracającymi do stanu wyjściowego dzięki swym właściwościom. Stabilizatory czynne stopy, to układ mięśniowy. Jak nazwa wskazuje, działanie tych mięśni polega na wykonywaniu odpowiednich ruchów oraz na stabilizacji stopy podczas obciążenia i chodu.
Reklama
Wady stóp - przyczyny
Wady stopy rozwijają się w następstwie dysproporcji pomiędzy wytrzymałością mięśni i aparatu więzadłowo-torebkowego a ich obciążeniem. Dysproporcje te są spowodowane głównie przez:
- obniżenie napięcia i siły mięśni – spowodowane np. chorobami mięśni (miastenia, dystrofia mięśniowa), schorzeniami neurologicznymi lub ogólnym wyczerpaniem organizmu (np. w ciężkiej chorobie);
- otyłość i nadwagę;
- zaburzenie krążenia krwi w obrębie kończyny dolnej (np. żylaki);
- długotrwałe unieruchomienie kończyn dolnych;
- przeciążenie stóp długotrwałą pracą lub przebywaniem w pozycji stojącej.
Niekorzystny wpływ na stopy mają przede wszystkim:
- zbyt częste noszenie twardego i zbyt wąskiego w palcach obuwia,
- noszenie zbyt wąskich skarpet, rajstop,
- noszenie zbyt wysokich obcasów,
- długie przebywanie w pozycji stojącej lub siedzącej,
- powiększenie ciężaru ciała lub stałe noszenie ciężarów,
- przewlekłe choroby sprzyjające ogólnemu osłabieniu mięśni np. krzywica,
- okresy szybkiego wzrostu - okres dojrzewania, kiedy zmniejsza lub zwiększa się dysproporcja między rozwojem układu kostnego i mięśniowego.
Reklama
Wady stóp u dzieci - przyczyny
Wady stóp u dzieci spowodowane są następstwem istnienia rozbieżności pomiędzy szybkim tempem rozwoju kośćca, a znacznie wolniejszym przyrostem masy mięśniowej, a zwłaszcza jej siły. Do tego dochodzą rozmaite przeciążenia, spowodowane na przykład otyłością małych dzieci.
Często do powstawania wad przyczyniają się sami rodzice, którzy zbyt wcześnie pionizują dziecko z pominięciem etapu raczkowania. Czasami mamy do czynienia z błędną interpretacją zachowań dziecka – np. bagatelizowanie wyciągniętych rąk do opiekuna, co zazwyczaj obrazuje zmęczenie dziecka i niechęć do spacerów.
Reklama
Wady stóp - rodzaje
Do najczęściej występujących wad stóp należą:
- stopa płaska,
- stopa płasko-koślawa,
- stopa szpotawa,
- stopa wydrążona.
Reklama
Stopa prawidłowa - jak wygląda?
Stopa prawidłowa, oglądana w pozycji stojącej, ma od strony wewnętrznej łagodny łuk, opierający się o podłoże piętą i śródstopiem. Pięta widziana od tyłu jest przedłużeniem goleni i jest prawie prostopadła do podłoża. Odbicie takiej stopy, czyli ślad postawiony przez bosą stopę na papierze, tzw. plantokonturogram, wykazuje charakterystyczne wgłębienie.
Reklama
Płaskostopie - co to jest?
Przez płaskostopie rozumiemy proces stopniowego obniżania się podłużnego sklepienia stopy na skutek niewydolności aparatu więzadłowo-mięśniowego. Niewydolność ta może dotyczyć dziecka z ogólnym osłabieniem układu mięśniowego i być jednym z objawów tego osłabienia. Znacznie częściej jednak jest wynikiem dysproporcji między siłą mięśni a stawianymi jej wymogami, czyli wynikiem nieprzygotowania mięśni stóp do obciążenia. Przeciążenie to doprowadza do bolesności, zniekształceń oraz zaburzeń funkcji stopy.
Stopa koślawa i szpotawa - czym są?
W stopie prawidłowej, patrząc od tyłu oś pięty jest przedłużeniem osi podudzia. Fizjologiczne odchylenie wynosi około 5 stopni. Przy koślawości stopy pięta ulega skręceniu na zewnątrz i opiera się o podłoże brzegiem wewnętrznym. Dziecko z tego typu wadą zdziera obcas obuwia po stronie wewnętrznej. Stopy płasko-koślawe często łączą się z koślawością kolan, co znacznie pogłębia istniejące dolegliwości.
Stopa szpotawa jest odwrotnością stopy płasko-koślawej. Charakteryzuje się skręceniem pięty do wewnątrz i oparciem jej na krawędzi zewnętrznej. Przy tej wadzie dziecko zdziera obcas buta po stronie zewnętrznej.
Zniekształcenie polega na pogłębieniu wydrążenia stopy w odcinku między piętą a kościami śródstopia i równoczesnym skróceniu tego odcinka. Wada ta charakteryzuje się tzw. wysokim podbiciem. Przyczyn choroby upatruje się na tle rozwojowych zaburzeń w dolnym odcinku rdzenia kręgowego. Stopa wydrążona na plantokonturogramie nie pozostawia śladów w części środkowej.
Stopa płasko-koślawa - etapy choroby
Na przykładzie stopy płasko-koślawej:
Etap I – niewydolności mięśniowej. Na tym etapie stopa odciążona posiada prawidłowy kształt, ale jej łuk podłużny ulega spłaszczeniu już po niewielkim, krótkotrwałym obciążeniu.
Etap II – niewydolności więzadłowej. Na tym etapie stopa odciążona również ma prawidłowy kształt, lecz podczas obciążenia ulega spłaszczeniu a pięta ustawia się koślawo. Nieprawidłowe ustawienie pięty zanika podczas stania na palcach. Stopa staje się bolesna i męczy się już przy niewielkim wysiłku.
Etap III – stopa zniekształcona jest trwale niezależnie od obciążenia. W obrębie stawów stopy rozwijają się i stopniowo narastają zmiany zwyrodnieniowe.
Etap IV – dochodzi do zaniku chrząstek stawowych i do zrostów kostnych. Stopa jest bardzo zniekształcona i praktycznie niewydolna czynnościowo.
U większości dzieci rozpoczynających chodzenie stopy są pozornie płaskie. Jest to spowodowanie obecnością poduszeczki tłuszczowej, szczególnie po stronie wewnętrznej stopy. Prawidłowo zbudowana stopa zaczyna być widoczna około 4-5 roku życia i wtedy stwierdzone płaskostopie może okazać się realną wadą postawy.
Wady stóp u dzieci - badania
Jeżeli zauważymy u dziecka:
- zmęczenie,
- nieprawidłowy chód,
- niechęć do spacerów czy aktywności fizycznej
może to świadczyć o wadzie stopy. Mimo że stopa w odciążeniu może się wydawać prawidłowa nie wyklucza to istnienia wady. W każdym przypadku należy udać się do lekarza ortopedy. Wykona on szczegółowe badanie ortopedyczne oraz w razie potrzeby dodatkowe badania:
- pomiary antropologiczne,
- pomiary plantokonturograficzne,
- zdjęcie radiologiczne.
Wady stóp - leczenie
Leczenie jest zawsze rozpatrywane indywidualnie, a powinno polegać na usunięciu przyczyn dysproporcji pomiędzy wydolnością stóp, a ich obciążeniem.
Leczenie wad stóp zależy od wieku chorego oraz stopnia rozwoju zniekształcenia stóp. Korekcja wad postawy jest procesem długotrwałym, wymagającym czynnego udziału w nim: dziecka, jego rodziców, prowadzącego specjalistę od gimnastyki korekcyjnej, a także okresowo - lekarza ortopedy. Leczenie może przybierać różne formy. Począwszy od ćwiczeń korekcyjnych, poprzez specjalne wkładki lub obuwie ortopedyczne, a skończywszy na zabiegu operacyjnym.
Wady stóp - ćwiczenia korekcyjne
Postępowanie korekcyjne ma na celu likwidację wady lub zahamowanie jej dalszego rozwoju, a tym samym przywrócenie prawidłowej postawy ciała. W postępowaniu tym zasadniczą rolę odgrywają ćwiczenia, dzięki którym uzyskujemy:
- zwiększenie ruchomości w stawach,
- zwiększenie siły mięśni,
- wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała.
Wykorzystując różne rodzaje i formy ruchu - ćwiczenia kształtujące, gry i zabawy oddziałowujemy nie tylko na narząd ruchu, ale także na narządy wewnętrzne, zwiększając tym samym wydolność układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.
Ważnym czynnikiem postępowania korekcyjnego jest:
- właściwa organizacja warunków życia,
- przestrzeganie zasad higieny pracy,
- wypoczynku,
- żywienia,
- ogólna ruchliwość dziecka.
Proces wyrównywania jest długotrwały, dlatego stale musimy podtrzymywać u dziecka motywację czynnego udziału w zajęciach korekcyjnych.
Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni szczególnie osłabionych oraz usunięcie przykurczów. Zasadą postępowania korekcyjnego jest prawidłowe ustawienie stopy przy każdym ćwiczeniu. Przestrzeganie jej zapewnia wzmacnianie mięśni oraz właściwe współdziałanie zespołów mięśniowych. Doskonałym uzupełnieniem ćwiczeń korekcyjnych jest wprowadzenie elementów tanecznych z muzyką. Ćwiczenia kształtujące stopę należy prowadzić łącznie z ćwiczeniami ogólnokształtującymi, aktywizującymi cały organizm dziecka.
Postępowanie korekcyjne i ćwiczenia wzmacniające można poszerzyć o różne elementy zaopatrzenia ortopedycznego. Należą do nich:
- obcas Thomasa,
- wkładka supinująca,
- wkładki podpierające całe sklepienie stopy,
- różnego rodzaju urządzenia unieruchamiające.
Zaawansowane zmiany wymagają specjalnego obuwia ortopedycznego wykonanego na odlewie gipsowym.
Wady stóp - leczenie operacyjne
Ostatecznością stosowaną jedynie w zaawansowanym zniekształceniu stopy jest postępowanie operacyjne, którego celem jest poprawa statyki stopy oraz zniesienie dolegliwości.
Wady stóp - jak wybrać obuwie?
Ważnym elementem leczenia i profilaktyki zniekształceń stóp jest noszenie prawidłowego obuwia. Obuwie zapewniające prawidłowy rozwój stopy powinno mieć:
- odpowiednią wielkość uwzględniającą tzw. naddatek funkcjonalny wynikający z wydłużania się stopy przy obciążeniu,
- szeroki przód umożliwiający ruchy palców,
- sztywny zapiętek zapewniający stabilizację pięty,
- wygodny, szeroki i niezbyt wysoki obcas,
- wierzch, który nie uciska stopy,
- wysoką cholewkę stabilizującą staw skokowy, zwłaszcza u małych dzieci.
Podsumowując wady postawy a szczególnie wady stóp to duży problem medyczny i społeczny. Profilaktyka oraz wczesne leczenie tych wad są najskuteczniejszą metodą walki z tym zjawiskiem. Postępowanie korekcyjne, zalecenia oraz przeciwwskazania na przykładzie płaskostopia – najczęstszej wady stóp u dzieci.
Wady stóp - zalecenia i przeciwskazania
Wskazania:
- Kąpiele w ciepłej wodzie z dodatkiem soli oraz kąpiele o zmiennej temperaturze: w wodzie o temperaturze 35 stopni przez 5 minut i o temperaturze 20 stopni przez 5 sek. Kąpiele te powinny być wykonywane w pozycji stojącej, siedzącej, urozmaicone różnymi ruchami stóp, w stawach kolanowych, biodrowych i tułowia. Celem ich jest wzmożenie ukrwienia stóp
- Chodzenie i bieganie po urozmaiconym terenie i podłożu.
- Pływanie
- Jazda na rowerze ze stopami dostającymi pedałów dosiężnie - zmusza to stopę do energicznej pracy w odciążeniu.
- Bieganie po rosie, a nawet śniegu.
Przeciwwskazania:
- długotrwałe stanie,
- dźwiganie dużych ciężarów,
- zeskoki i skoki bierne na twarde podłoże,
- duże rozkroki w pozycji stojącej.
Wady stóp - ćwiczenia
- Pozycja wyjściowa - w marszu:
- na zgiętych kolanach na zewnętrznych krawędziach stóp, wznos rąk skosem w górę - wdech, ręce w dół - wydech;
- poruszanie się po linii prostej, po ławeczce itp. do przodu i do tyłu (stawiając stopę za stopą), na palcach, ramiona w bok.
- Pozycja wyjściowa - siad prosty lub na krześle:
- naprzemienne zginanie i prostowanie stóp w stawach skokowych z równoczesnym zginaniem palców,
- przesuwanie stóp do przodu ruchem pełzającym jak dżdżownica,
- imitowanie kroków baletnicy chodzącej na czubkach palców w różnych kierunkach.
- Pozycja wyjściowa - leżenie tyłem:
- uniesienie nóg w górę, rozchylenie kolan i "bicie brawo" stopami.
- Pozycja wyjściowa - siad podparty:
- zwijanie gazety w kulę i wyrzucanie jej nogami jak najdalej do przodu,
- rozwijanie kul stopami,
- rozdzieranie stopami gazety na kawałki,
- zbieranie stopami kawałków gazety do kosza,
- uderzanie palcami o gazetę - " gra na pianinie".
- Pozycja wyjściowa - leżenie tyłem:
- nogi zgięte oparte stopami o ścianę, toczenie piłki w górę.
- Pozycja wyjściowa - leżenie tyłem:
- przy zgiętych kolanach palcami stopy (naprzemiennie) chwyt chusteczki i machanie nią jak chorągiewką.
- Pozycja wyjściowa - leżenie tyłem:
- chwyt palcami jednej stopy ołówka , uniesienie nogi w górę i pisanie w powietrzu stopą literek, cyfr, wyrazów.
- Pozycja wyjściowa - leżenie tyłem :
- chwyt woreczka palcami stopy i rzut w tył za siebie, raz lewą, raz prawą stopą,
- "jazda na rowerze" z przytrzymywaniem palcami stóp woreczków.
