Czym jest wszawica i jak często się zdarza?
Wszawica to choroba pasożytnicza, wywoływana przez różne gatunki wszy. Są to szaro-białe, spłaszczone owady o wielkości od 2 do 5 mm. Żywią się krwią za pomocą aparatu gębowy typu kłująco-ssącego, aktywnie żerując na człowieku przez całe życie (zwłaszcza w nocy). Ponieważ ich ślina ma właściwości drażniące, w miejscu ukłucia powstaje swędząca ranka, a w przypadku wszy łonowej - niebieskawa plamka.
Gnidy, czyli jaja wszy, są owalne i solidnie przytwierdzane do włosów człowieka. Samica składa ich około 10 dziennie, czyli do 300 w ciągu życia. Cykl życiowy pasożyta trwa 3-4 tygodnie i obejmuje stadia: jaja, nimfy i postaci dorosłej (imago). W tym ostatnim stadium, wszy są w stanie przeżyć poza ciałem człowieka jedynie 24-48 godzin, ale na jego głowie żerują około miesiąca, pobierając krew kilka razy dziennie.
Zarażeniu sprzyja bezpośredni kontakt z człowiekiem, który ma wszawicę, a także pożyczanie sobie przedmiotów osobistych, takich jak szczotki do włosów, grzebienie, szaliki i czapki. Wszy i gnidy ludzkie u dziecka czy u dorosłych są widoczne gołym okiem i przypominają łupież.
Infestacja jest najczęściej spotykana u osób żyjących w złych warunkach higienicznych i w dużych skupiskach. Wszawica u dzieci występuje częściej niż u dorosłych, ponieważ pasożyty łatwo przenoszą się w szkołach i przedszkolach. Mimo wzrostu poziomu życia i poprawy warunków bytowych choroba nadal jest obecna na całym świecie i dotyka nawet ludzi pochodzących z zamożnych rodzin i uczęszczających do elitarnych placówek. Wszawica w Polsce jest nadal powszechnym problemem, jednak edukacja i profilaktyka są na coraz wyższym poziomie. Istnieje też dużo łatwo dostępnych preparatów leczniczych.
Wszawica występuje w klasyfikacji ICD-10 pod kodem B85. Dzieli się ją jednak ze względu na gatunek wszy, który ją wywołuje. W przypadku ICD-11 znaleźć ją można pod symbolami 1G00 i 1G03.
Rodzaje wszawicy
Wszawica jest wywoływana przez różne gatunki wszy, które mają zdolność do przenoszenia niebezpiecznych chorób.
- Pthirus pubis, czyli wesz łonowa, odpowiada za wszawicę łonową. Choroba objawia się intensywnym świądem, prowadzącym do zadrapań i wtórnych infekcji bakteryjnych. Pasożyt najczęściej żeruje na wzgórku łonowym, ale u osób zaniedbanych może pojawić się także na wąsach, pod pachami, owłosionych częściach klatki piersiowej, a nawet na rzęsach i brwiach, wywołując zapalenie spojówek oraz brzegów powiek.
- Pediculus humanus, w zależności od formy, wywołuje wszawicę głowy (Pediculosis capitis) lub wszawicę odzieżową (Pediculosis vestimenti). Ukłucia wszy ludzkiej są bolesne i powodują pojawienie się świądu spowodowanego podrażnieniem zakończeń nerwowych przez ślinę pasożyta.
- Wesz głowowa pasożytuje na owłosionej skórze głowy, karku i pleców, składając jaja u nasady włosów, często za uszami. Wszawica głowy bardzo często dotyka dzieci, ponieważ pasożyt łatwo przenosi się między nimi podczas zabaw w przedszkolach, szkołach i na obozach.
- Wesz odzieżowa pasożytuje na osłoniętych częściach ciała człowieka, przyczepiając jaja do włókien odzieży wzdłuż szwów. Ten rodzaj wszy może być szczególnie niebezpieczny, ponieważ potrafi przenosić riketsje odpowiedzialne za dur epidemiczny i gorączkę okopową, a także krętki wywołujące dur powrotny. Ponadto wszy mogą być rezerwuarem pierwotniaka Toxoplasma gondii i brać udział w jego przenoszeniu na człowieka. Z tego powodu warto szybko rozpoznawać i leczyć inwazje tego pasożyta. Chociaż wszawica nie jest chorobą zakaźną, to ciężko zapobiec zarażeniu się nią w sytuacji bezpośredniego kontaktu z zaatakowanym człowiekiem.
Warto dodać, że nie istnieje taka forma choroby, jak wszawica podskórna. Nazwa tego rodzaju
schorzenia została prawdopodobnie stworzona drogą przekazu ustnego między ludźmi i tak naprawdę dotyczy świerzbu. Jest on powodowany przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes hominis, Sarcoptes scabiei), który również wywołuje objawy świądu, natomiast należy do zupełnie innej gromady pasożytów.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Przyczyny wszawicy
Wszawica bierze się z inwazji różnych gatunków pasożytów z podrzędu wszy. Przenoszą się one głównie przez bezpośredni kontakt z zarażoną osobą, dlatego ryzyko zwiększa się w miejscach o dużym skupisku ludzi, takich jak szkoły i przedszkola, a także masowe imprezy i środki komunikacji. Pasożytem można zarazić się również w sposób pośredni, w wyniku używania tych samych przedmiotów, takich jak grzebienie, szczotki, czapki, odzież czy pościel.
- Wszy głowowe są obecne na całym świecie i przenoszą się głównie podczas zabaw dziecięcych na koloniach i obozach, na przykład podczas zetknięcia się głowami. Są najczęstszą przyczyną wszawicy w przedszkolu czy szkole.
- Wesz odzieżowa występuje głównie w umiarkowanych i zimnych klimatach, gdzie sprzyjają jej ciężkie ubrania.
- Wszy łonowe mogą być przenoszone także podczas kontaktów seksualnych. Są odporne na różne czynniki środowiskowe - potrafią na przykład przetrwać kąpiel w basenie.
Epidemia choroby występuje najczęściej zimą - więcej warstw odzieży sprzyja bowiem przeżyciu pasożytów, będących czynnikiem wywołującym wszawicę. Latem inwazja wszy słabnie, ponieważ wysokie temperatury mogą być dla nich zabójcze.
Jedną z przyczyn wszawicy może być brak higieny. Brud nie jest jednak obligatoryjny dla pojawienia się choroby. Wszy są obecne na całym świecie i atakują ludzi z różnych środowisk, również tych schludnych i zadbanych.
Nawracająca wszawica wynika zwykle z przeprowadzenia niewłaściwej terapii - użycia nieodpowiedniego preparatu lub w zły sposób, niewyczesywania gnid, niepowtórzenia kuracji czy nieleczenia równocześnie innych osób z otoczenia chorego.
Reklama
Objawy wszawicy
Objawy wszawicy wiążą się głównie z reakcją skórną na ukłucie pasożyta i wprowadzenie jego śliny do rany. Mogą być różne, w zależności od gatunku owada. We wszystkich przypadkach występują jednak pierwsze objawy wszawicy, takie jak:
- intensywny świąd,
- pieczenie,
- rany i strupki na skórze w miejscach ugryzień.
W wyniku późniejszego drapania dochodzi do zainfekowania ranek powstałych przy pogryzieniach i pojawiaja się ropne krostki i wtórne zakażenia bakteryjne. Włosy na głowie zaniedbanego pacjenta mogą się sklejać płynem surowiczym sączącym się z ran, tworząc tak zwany kołtun. Czasem może wystąpić również reakcja alergiczna i różne komplikacje.
Charakterystycznym objawem wszawicy, jakie daje wesz odzieżowa są zmiany skórne, które wyglądają jak skrupulatnie ułożone w linie wzdłuż przylegania szwów odzieży do ciała. Wesz łonowa jest najbardziej aktywna w nocy i powoduje wystąpienie podrażnień oraz stanów zapalnych na rzęsach. Dodatkowo bywa sprawcą niebieskawych plamek na skórze, powstałych w wyniku rozpadu erytrocytów.
Łatwo jest rozpoznać wszawicę, ponieważ pasożyty zwykle można dostrzec gołym okiem. W pierwszej chwili wszy u dzieci wyglądają jak łupież lub ziarna sezamu, jednak po krótkiej obserwacji można dostrzec ich ruch. Obecność dorosłych osobników, jaj (gnid) lub nimf stwierdza się na różnych częściach ciała, w zależności od gatunku owada.
- wesz głowowa - występuje na owłosionej skórze głowy;
- wesz odzieżowa - bytuje w fałdach ubrań i szwach bielizny;
- wesz łonowa - może pojawiać się na wzgórku łonowym, w okolicach pachowych oraz na rzęsach i brwiach.
W znalezieniu jaj wszy przydatne okazuje się wyczesywanie gęstym grzebieniem. Jaja są białe i w przeciwieństwie do łupieżu mocno przytwierdzone do włosów.
Wszawica rozwija się około 2 tygodni, co wiąże się z czasem trwania cyklu życiowego wszy. Od momentu zakażenia, do znacznego wzrostu populacji pasożytów i zauważenia objawów może minąć jednak kilka tygodni. Rozwój inwazji zależy od warunków higienicznych, bliskich kontaktów międzyludzkich i czasu wdrożenia leczenia. Początki wszawicy są uciążliwe, ale niegroźne. Swędzenie głowy może jednak rozwijać się, prowadząc do powikłań, takich jak zgrubienie skóry.
Reklama
Leczenie wszawicy
Aby pozbyć się wszawicy, należy wdrożyć leczenie za pomocą szamponów, lotionów, emulsji i kremów dostępnych w aptekach. Zawierają one składniki, takie jak cyklometikon, biococidine, spinosad czy iwermektynę. Najczęściej stosuje się preparaty:
- permetrynę - w postaci 1%-owego płynu. Zaburza ona przewodnictwo nerwowe wszy, prowadząc do ich porażenia i śmierci. Jest pierwszym wyborem w leczeniu, ale pasożyty potrafią rozwijać na nią oporność i po jej zastosowaniu mogą wystąpić łagodne i szybko przemijające objawy niepożądane, takie jak pieczenie, swędzenie i wysypka. Może być stosowana u dzieci powyżej 3. roku życia.
- malation - 0,5%-owy płyn - pasożyty mogą się na niego uodpornić.
Środek należy nakładać na suche włosy oraz skórę głowy i pozostawić na kilkanaście minut, a następnie spłukać. Czynność należy powtórzyć po 7-10 dniach, ponieważ tyle trwa dojrzewanie nowego pokolenia pasożytów. Leczenie trwa więc około tygodnia. Samo zastosowanie szamponu przeciw wszawicy to jednak za mało. Należy również codziennie szukać wszy i usuwać gnidy z włosów za pomocą gęstego grzebienia, który często jest dołączany do preparatów. Jest to bardzo ważny element postępowania w zwalczaniu wszawicy.
Na wszy u dzieci powyżej 6. miesiąca życia, kobiet w ciąży, karmiących piersią, astmatyków i alergików można stosować dimetikon. Jest to syntetyczny olej, który działa na wszy mechanicznie. Otacza je, zamykając dopływ tlenu i doprowadzając do ich śmierci na skutek uduszenia. Działa na wszystkie formy rozwojowe pasożyta - także jaja. Ułatwia również wyczesywanie gnid z długich włosów pacjenta. Preparat jest bardzo bezpieczny, a działania niepożądane rzadkie.
Co jednak robić, jeśli wszy u dziecka występują na powiekach? W takim wypadku zaleca się zastosowanie wazeliny lub żółtej maści rtęciowej. Natomiast, aby leczyć wszy łonowe należy użyć leku o nazwie krotamiton lub preparatów roślinnych zawierających wyciągi z ziela ostróżeczki polnej, piołunu i wrotyczu.
Jeśli w otoczeniu dziecka, na przykład przedszkolu pojawiło się dużo przypadków wszawicy, można zastosować nowatorskie produkty odstraszające, na przykład gumki przeciw tej chorobie. Należy pamiętać, że jeśli wykryto pasożyta u jednego członka rodziny, leczenie powinno wdrożyć się u wszystkich domowników. W przypadku wszy głowowych nie będzie konieczne jednak odkażanie mieszkania ani sprawdzanie zwierząt domowych, ponieważ pasożyty te nie przeżyją poza organizmem człowieka.
Domowe sposoby na wszawicę
Terapia środkami aptecznymi może być przeprowadzona całkowicie samodzielnie. Istnieje jednak kilka całkowicie domowych sposobów, często stosowanych w walce z wszami u dzieci. Choć mogą być pomocne w osłabieniu pasożytów, to ich skuteczność i bezpieczeństwo różnią się. Nie zawsze eliminują wszystkie stadia pasożyta, co może prowadzić do nawrotów inwazji.
Wśród najpopularniejszych domowych sposobów na wszy u dzieci wyróżnia się zastosowanie:
- octu - szczególnie jabłkowego, wymieszanego w proporcji 1:1 z wodą. Po pozostawieniu na włosach przez 10-15 minut, ułatwia on usuwanie gnid podczas czesania. Leczenie octem może powodować podrażnienia skóry. Nie zabija on też pasożytów, więc problem z wszami może nawracać;
- olejków eterycznych - z drzewa herbacianego, lawendowego, eukaliptusowego, które podobno działają odstraszająco na wszy. Mogą jednak wywołać reakcje alergiczne;
- oliwy z oliwek/ oleju kokosowego - w ograniczony sposób są one w stanie udusić pasożyty poprzez ich mechaniczne pokrycie. Metoda jest bezpieczna, ale czasochłonna;
- majonezu - podobnie do oleju.
Jednym z najskuteczniejszych domowych sposobów na wszawicę jest wyczesywanie na mokro. Powinno odbywać się z pomocą specjalnego grzebienia do wszy. Mokre włosy utrudniają pasożytom poruszanie się i upraszczają ich usunięcie. Metoda jest bezpieczna i dość efektywna, zwłaszcza kiedy jest wykonywana regularnie i co najmniej przez dwa tygodnie.
Reklama
Zapobieganie wszawicy
Zapobieganie wszawicy powinno opierać się na podnoszeniu świadomości społecznej na jej temat. Kluczowe jest przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz wprowadzenie profilaktyki wszawicy w przedszkolach, na obozach i w innych miejscach dużych skupisk ludzi. Ważne jest, aby każdy:
- używał wyłącznie własnych przyborów higienicznych - takich jak grzebienie, szczotki, ręczniki, czepki, gumki do włosów;
- codziennie brał prysznic lub kąpiel i czesał włosy;
- regularnie mył głowę - przynajmniej raz w tygodniu;
- systematycznie kontrolował stan włosów swoich dzieci - zwłaszcza po powrocie z obozów i kolonii;
- zwracał uwagę na ewentualne występowanie objawów wszawicy, takich jak drapanie - szczególnie w okresie jej występowania w przedszkolu/szkole podopiecznego.
Profilaktyka wszawicy obejmuje także noszenie przewiewnej odzieży, codzienne zmienianie bielizny osobistej oraz utrzymanie czystości ubrań, ręczników oraz pościeli. Należy regularnie prać je w wysokiej temperaturze i prasować. Dodatkowym zabiegiem zapobiegającym wszawicy łonowej będzie usunięcie owłosienia z miejsc intymnych.
W przypadku, gdy nie uda się zapobiec wszawicy i zaobserwuje się obecność tych pasożytów, zalecane będzie przebadanie wszystkich domowników i osób mających bliski kontakt z ludźmi dotkniętymi inwazją. Aby zwalczyć pasożyty w otoczeniu i zapobiec powrotom inwazji należy:
- wyprać ubrania, pościel, ręczniki oraz pluszowe zabawki - w gorącej wodzie powyżej 60 stopni Celsjusza - i wyprasować,
- zdezynfekować szczotki i grzebienie,
- zastosować preparat na wszy, na przykład szampon, spray.
Reklama
Czym grozi nieleczona wszawica?
Żerowanie wszy działa na skórę człowieka drażniąco i alergicznie. Nieleczona wszawica skutkuje długotrwałym wystawieniem ciała człowieka na pogryzienia. Może to prowadzić do komplikacji, takich jak:
- pogrubienie skóry (choroba włóczęgów),
- zwiększenie pigmentacji skóry,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- zapalenie spojówek i brzegów powiek,
- wtórne zakażenia bakteryjne.
Wszy odzieżowe są szczególnie niebezpieczne, ponieważ mogą przenosić bakterie z rodzaju Riketsja i Borrelia odpowiedzialne za choroby:
- dur epidemiczny (Rickettsia prowazekii),
- gorączkę okopową/ pięciodniową (Rickettsia quintana),
- dur powrotny (Borrelia recurentis).
Ponadto, badania sugerują, że wszy mogą być także rezerwuarem dla pierwotniaka Toxoplasma gondii i przenosić go na człowieka powodując zarażenie toksoplazmozą.
