Zgodna tożsamość płciowa wiąże się z przeżywaniem siebie jako mężczyznę bądź kobietę, w zgodzie z anatomicznymi uwarunkowaniami. Zaburzenie tożsamości płciowej wiąże się z niezgodnością między płcią fizyczną a mentalną. Osoba cierpiąca na to zaburzenie może przeżywać siebie jako kobietę, z anatomicznie męskimi cechami. W innej sytuacji osoba z anatomicznymi cechami kobiecymi może przeżywać siebie jako mężczyznę.
Zaburzenia tożsamości płciowej - przyczyny
Zaburzenie to często łączy się z:
- potrzebą posiadania anatomii płci przeciwnej do własnej,
- niezadowoleniem z własnej płci,
- potrzebą bycia rozpoznawanym społecznie jako osoba o płci przeciwnej.
Wśród przyczyn wyróżnia się biologiczne i psychologiczne.
1. Przyczyny psychologiczne
Tożsamość płciowa formuje się w odpowiedzi na role, jakie przyjmują dzieci w relacji z otoczeniem. Wpływ mają na to zarówno same dzieci, ich temperament, jak i rodzice ze swoimi przekonaniami i postawami. I tak od chłopców wymaga się, aby nie byli zniewieściali, bawią się w inne gry (wojna, policjanci i złodzieje), noszą inne ubrania w innych niż dziewczęta kolorach.
Od dziewczynek wymaga się, aby nie były męskie, mają swoje, charakterystyczne zabawy, inne niż chłopcy ubrania. W ciągu ostatnich dwóch dekad w tym zakresie doszło do wielu zmian i obecnie panuje coraz szersza tolerancja względem przyjmowania ról, dawniej zarezerwowanych dla jednej tylko płci.
Charakter relacji matka–dziecko w pierwszych latach życia jest uważany za ważny w kształtowaniu tożsamości płciowej. Matka dewaluując płeć dziecka ma wpływ na stosunek do własnej seksualności, jednak nie są poznane dokładne zależności przyczynowo–skutkowe
2. Przyczyny biologiczne
Maskulinizacja i feminizacja, zachodząca podczas rozwoju zarodka ludzkiego jest ściśle uzależniona od hormonów (męskich i żeńskich). Odpowiednie hormony są produkowane jako efekt aktywacji pewnych genów. Bez aktywności genów męskich z chromosomu Y zarodek nie będzie miał jąder, nie będzie produkował odpowiedniej ilości męskich hormonów i rozwinie się jako zarodek kobiecy - rozwiną się żeńskie genitalia. Ta sama zasada odnosi się do mózgu. Niektóre rejony mózgu, na przykład podwzgórze, podczas rozwoju zarodkowego reagują na męskie i żeńskie hormony.
Brak jest jednak dokładnych danych na temat wpływu tych oddziaływań na późniejsze zachowania seksualne.
Reklama
Transseksualista - czyli kto?
Osoba z zaburzeniem tożsamości płciowej często nazywana jest transseksualistą. Określenie to, chociaż nieużywane już w klasyfikacjach medycznych, znalazło swoje miejsce w języku codziennym. Nie należy mylić terminu transseksualista z terminem transwestyta, określającym osobę przybierającą cechy płci przeciwnej celem uzyskania satysfakcji (emocjonalnej, seksualnej).
Reklama
Rozwój cech płci przeciwnej - choroby
Istnieje szereg chorób, w których dochodzi do rozwoju cech anatomicznych płci przeciwnej:
- wrodzony przerost nadnerczy,
- zespół Turnera,
- zespół niewrażliwości na androgeny,
- niedobór 5-alfa-reduktazy,
- inne przypadki pseudohermafrodytyzmu.
Objawy tego zaburzenia różnią się w zależności od wieku i płci osoby, która ich doświadcza.
Reklama
Zaburzenia tożsamości płciowej u dziecka
Brak jest wyraźnej granicy, kiedy mówimy o zachowaniu typu męskiego u dziewczynek, a zachowaniem kobiecym u chłopców. Na obu granicach tego kontinuum są chłopcy zachowujący się zupełnie jak dziewczynki, i dziewczynki zachowujące się jak chłopcy, biorąc pod uwagę standardy danej społeczności i kultury.
Dziewczynki z tym zaburzeniem bawią się częściej z chłopakami, lubią sport, rywalizację, za to nie są zainteresowane typową dziewczęcą aktywnością. Zdarza się, iż odmawiają oddawania moczu w pozycji siedzącej, robiąc to na stojąco. Mogą twierdzić, iż z wiekiem pojawi im się penis, oraz że nie chcą mieć piersi czy miesiączki. Może pojawić się przekonanie, że gdy dorosną, będą mężczyznami, nazywają siebie męskimi imionami.
Chłopcy z tym zaburzeniem zajmują się aktywnościami stereotypowo kobiecymi. Mogą się przebierać w dziewczęce lub kobiece ubrania, lubią bawić się z dziewczynkami. Lalki często są ich ulubionymi zabawkami. W zabawach przejmują role kobiece. Ich gesty, działania mają charakter podobny do dziewcząt w ich wieku. Często są odrzucani przez grupę rówieśniczą chłopców, co zazwyczaj ma miejsce dopiero w okresie dojrzewania. Twierdzą, że gdy dorosną, staną się kobietami, nie będą mieli jąder i penisa.
Reklama
Zaburzenia tożsamości płciowej - młodzież i dorośli
Osoba taka często żyje, jak gdyby była osobą innej płci, inaczej się ubiera, chce być odpowiednio inaczej traktowana. Często towarzyszy temu pragnienie przejęcia cech płci przeciwnej, zarówno charakterologicznych, jak i społecznych i kulturowych. Charakterystyczne jest opisanie siebie w kategoriach „kobiety uwięzionej w ciele mężczyzny” lub „mężczyzny uwięzionego w ciele kobiety”. Zdarza się, iż pragną zabiegu chirurgicznego, przywracającego im „właściwą” płeć.
Mężczyźni, aby upodobnić się do kobiet, skłonni są:
- dokonywać zabiegów depilacyjnych, pozbawiających ich męskiego owłosienia,
- chirurgicznie pozbawiać się narządów płciowych,
- zażywać żeńskie hormony płciowe, aby zwiększyć wymiary piersi oraz nabrać kobiecych cech.
Kobiety mogą:
- chirurgicznie pozbawiać się piersi, jajników, jajowodów, macic,
- zażywać męskie hormony, aby zwiększyć masę mięśniową i zmienić ton głosu na męski.
Reklama
Zaburzenia tożsamości płciowej - jaki lekarz?
Osobami zajmującymi się problematyką zaburzeń tożsamości płciowej są seksuolodzy, będący najczęściej przeszkolonymi w zakresie seksuologii psychologami lub lekarzami. Osobami zaangażowanymi w postępowanie z pacjentem cierpiącym na zaburzenie tożsamości płciowej są też lekarze:
- ginekolodzy,
- urolodzy,
- androlodzy,
- chirurdzy,
- endokrynolodzy,
- pediatrzy.
Reklama
Zaburzenia tożsamości płciowej - diagnostyka
W zależności czy mamy do czynienia z dzieckiem, z nastolatkiem bądź dorosłym, wizyta u specjalisty wyglądać będzie inaczej.
W przypadku dzieci osoba diagnozująca tożsamość seksualną dziecka zwróci się do rodziców o informacje na temat:
- ogólnego stanu zdrowia,
- przebiegu ciąży,
- rodzinnej historii chorób,
- codziennych zachowań dziecka związanych i niezwiązanych z rolą płciową.
W przypadku młodzieży i dorosłych specjalista będzie pytał dodatkowo o:
- aktywność związaną z rolą płciową,
- myśli,
- fantazje,
- pragnienia o tematyce seksualnej,
- dotychczasowe życie seksualne,
- różnego rodzaju schorzenia.
Rozmowa odbywa się z poszanowaniem wartości pacjenta. Jeżeli pacjent nie chce poruszać jakiegoś tematu ma do tego pełne prawo. Całościowy wywiad może być uzupełniony wynikami badań laboratoryjnych, badających poziom hormonów męskich i żeńskich, a także możliwe przyczyny zaburzeń w gospodarce hormonalnej.
Decyzja o udaniu się do specjalisty jest kwestią, którą należy rozpatrywać indywidualnie w każdym przypadku.
Podczas próby diagnozowania zaburzenia tożsamości płciowej natrafić można na szereg trudności. Nie każde zachowanie niezgodne kulturowo z przypisaną rolą płciową ma znaczenie diagnostyczne. Każdorazowo dane obserwacyjne, dane z wywiadu i wyniki badań należy konfrontować z aktualnym stanem pacjenta.
Na przykład dziewczynki naśladujące mężczyzn w wyglądzie - „chłopczyce” mogą nosić męskie ubrania, jednak w odróżnieniu od dziewcząt z zaburzeniami tożsamości płciowej rzadziej będą się buntować przeciw noszeniu ubrań damskich i odgrywaniu ról przypisanych kobietom.
W przypadku chłopców rozróżnić należy tych, którzy z różnych względów nie podporządkowują się rolom społecznym, od tych, którzy się buntują swojej roli męskiej, wybierając aktywności charakterystyczne dla ról kobiecych.
Zaburzenia tożsamości płciowej - kiedy następują?
Brak jest przekonywujących naukowych danych, wskazujących na nieprawidłowe funkcjonowanie mózgów osób z tym zaburzeniem. Pewną rolę w powstawaniu przypisuje się czynnikom genetycznym lub hormonalnym działającym w okresie przed urodzeniem, nie mówi się jednak o uszkodzeniu, lecz o innym funkcjonowaniu.
Przyjmuje się, iż tożsamość płciowa kształtuje się około 2-3 roku życia. Z relacji rodziców wiadomo, iż zachowania charakterystyczne dla płci przeciwnej w zaburzeniu tożsamości płciowej pojawiały się już około 3 roku życia, jednak większość dzieci zjawia się u specjalisty na początku szkoły podstawowej.
Zaburzenia tożsamości płciowej - jak często występują?
Chęć bycia osobą innej płci u dzieci nie jest bardzo rzadka i sięgać może 10% populacji. Nie musi się to wiązać z doświadczaniem zaburzeń tożsamości płciowej w przyszłości. Wiele dorosłych osób, które cierpią na te zaburzenia twierdzi, iż od lat dziecinnych zdawały sobie sprawę ze swojej odmienności, jednak nie znały jej źródła.
Częściej występują one mężczyzn niż u kobiet. Przyjmuje się, że 3 na 100 000 mężczyzn i 1 na 100 000 kobiet doświadcza zaburzeń tożsamości seksualnej. Poza tym brak jest innych, zbadanych czynników ryzyka.
Zaburzenia tożsamości płciowej - kiedy mamy z nim do czynienia?
Jeżeli dziecko:
- w sposób powtarzający się nalega, iż chce być odmiennej płci,
- chłopcy preferują przebrania damskie, a dziewczynki noszą męskie ubrania i ma to odzwierciedlenie w grach i zabawach oraz fantazjach dzieci,
- ma potwierdzenie w pragnieniu uczestniczenia w aktywnościach przypisanych drugiej płci z osobami innej płci niż własna,
- uważa, iż jako osoba dorosła będzie miała narządy płciowe płci przeciwnej, w cudowny sposób zmieni swoje ciało na ciało odmiennej płci,
- przejmuje zachowania charakterystyczne dla płci przeciwnej.
To możemy mieć do czynienia z zaburzeniem tożsamości płciowej u danej osoby.
U nastolatków i dorosłych często mamy do czynienia z przekonaniem, iż posiada cechy drugiej płci. Towarzyszy temu pragnienie życia i bycia traktowanym jak osoba innej płci. Zażywanie hormonów, operacje plastyczne, zabiegi pielęgnacyjne – mają na celu zmienić wygląd osoby dorosłej lub nastolatka w charakterystyczny dla przeciwnej płci. Wszystko to wiąże się z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym – odrzuceniem, stygmatyzacją, ostracyzmem.
Zaburzenia tożsamości płciowej - rozpoznanie
Aby rozpoznać zaburzenie tożsamości płciowej powyższe objawy nie mogą występować łącznie z hermafrodytyzmem, ani chorobami, które mogą się tak objawiać.
Brak jest leczenia farmakologicznego lub hormonalnego zaburzeń tożsamości płciowej u dzieci. Brak jest też przekonywujących danych, zarówno medycznych jak i psychologicznych, jakoby interwencja u dzieci z zaburzeniem identyfikacji płciowej miała wpływ na ich późniejszą orientację seksualną.
Transseksualiści - problem z anatomią
Pewne oddziaływanie jest możliwe w przypadku transseksualistów – osoby transseksualne nie potrafią przystosować się do swojej anatomicznej płci, co bywa powodem wielu ich cierpień. Postępowanie opiera się na wytworzeniu poczucia bezpieczeństwa oraz polepszeniu społecznego funkcjonowania w roli płciowej zgodnej z anatomiczną płcią. Osoby, którym zaburzenie identyfikacji płciowej towarzyszy do okresu dojrzewania płciowego, również później stają w obliczu nowych trudności. W gwałtowny sposób pojawiają się trzeciorzędowe cechy płciowe, przeżywane jako niechciane i obce. Obecnie dostępne są leki hamujące te procesy.
Mogą też pojawić się uczucia przeżywane jako homoseksualne, co bywa powodem wielkiego lęku nastolatka, a także konfliktów i napięć w rodzinie. Celem interwencji w tym okresie jest pomoc rodzinie w utrzymaniu jedności, wyrobienie przekonania o nieszkodliwości uczuć, odczytywanych jako homoseksualne.
Zaburzenia tożsamości płciowej - leczenie
Brak jest leczenia farmakologicznego, które samo w sobie wyleczy zaburzenie tożsamości płciowej. Dorośli, zgłaszający się do leczenie, zazwyczaj dobrze znają swoje potrzeby, z reguły jest to operacja zmiany płci poprzedzona leczeniem hormonalnym.
Operacja zmiany płci - jak wygląda?
Operacja zmiany płci u osób z anatomicznymi cechami męskimi polega na:
- usunięciu penisa,
- moszny,
- jąder,
- oraz konstrukcji warg sromowych oraz pochwy.
Niekiedy dokonuje się konstrukcji tworu podobnego do łechtaczki, używając do tego wędzidełka napletka penisa. Skonstruowana tak łechtaczka może odbierać wrażenia seksualne. Osoby, które pomimo kuracji hormonalnej nie rozwinęły wystarczająco dużych piersi, mogą mieć wykonane operacje plastyczne piersi. Możliwe jest też wykonanie plastyki chrząstki tarczowatej, redukując jej męski wygląd.
Przy obecności cech anatomicznych kobiety, osoby takie poddają się obustronnej mastektomii oraz operacji konstrukcji penisa. Z racji postępu technologicznego coraz więcej z nich decyduje się na taką operację. Brak jest danych dotyczących możliwości czerpania przyjemności seksualnej przez takie osoby.
Zaburzenia tożsamości płciowej - leczenie hormonalne
Anatomiczni mężczyźni typowo przyjmują codzienne dawki estrogenów. Powoduje to:
- atrofię jąder,
- spadek popędu seksualnego,
- zmniejszoną możliwość osiągania wzwodu członka.
Przede wszystkim jednak powodują one wzrost piersi, trwający około dwa i pół roku. Działania niepożądane estrogenów to prolaktynemia i podniesiony poziom cholesterolu. Palenie jest przeciwwskazane ze względu na możliwość rozwoju zakrzepicy żył głębokich. Estrogeny nie mają wpływu na głos. Usunięcie owłosienia męskiego odbywa się za pomocą lasera lub elektrolizy.
Biologiczne kobiety przyjmują zastrzyki z testosteronu w cyklach miesięcznych lub tygodniowych. Powoduje on permanentną zmianę barwy głosu na męską, kilkukrotne powiększenie łechtaczki, wzrost libido. Pojawia się owłosienie typu męskiego. Trądzik należy do dość częstych powikłań.
Zmiana płci w Polsce - czy jest możliwa?
Możliwa jest w sytuacji, gdy osoba, która tego pragnie, jest pełnoletnia i ma rozpoznane zaburzenie tożsamości płciowej lub hermafrodytyzm. Uznanie nowej tożsamości prawnej osoby po operacji zmiany płci wiąże się z koniecznością przejścia procesu sądowego i zamiany dokumentów. Operacje zmiany płci generalnie nie są finansowane przez NFZ. Jeżeli całość procesu zmiany płci od diagnozy do końca leczenia jest finansowana ze środków prywatnych, może być bardzo kosztowna.
Zaburzenia tożsamości płciowej - zapobieganie
Brak jest danych mówiących o możliwości zapobiegania występowaniu tego zaburzenia. Podejmowanie licznych wysiłków przez rodziców, celem przywrócenia zgodności płci mentalnej dziecka do anatomicznej często kończy się konfliktem z dzieckiem.
W sytuacjach dużych wątpliwości należy skorzystać z porady seksuologa.
Zaburzenia tożsamości płciowej - trudności w codziennym życiu
Życie z zaburzeniem tożsamości seksualnej wiąże się z wieloma obciążeniami: osoby takie doświadczają ostracyzmu, ich bliscy często nie rozumieją ich problemów. Osoby dotknięte tym problemem mogą doświadczać stanów depresyjnych i myśli samobójczych.
W szczególnie trudnych sytuacjach warto rozważyć skorzystanie z pomocy grupy wsparcia – nie jest ich wiele, jednak ich liczba ciągle wzrasta np. Fundacja Trans-fuzja lub Stowarzyszenie Lambda dla transseksualistów.
