Zapalenie gardła może dotyczyć jego błony śluzowej, a także tkanki chłonnej migdałków i tzw. pasm bocznych (porównaj artykuł Zapalenie migdałków). Podział ten jest nieco sztuczny, gdyż zwykle proces zapalny obejmuje zarówno tkankę chłonną gardła, jak i błonę śluzową. Daną jednostkę chorobową rozpoznaje się w zależności od dominującego obrazu choroby. Stany zapalne gardła mogą istnieć jako oddzielne jednostki chorobowe, ale bardzo często są manifestacją innej poważniejszej choroby.
Powszechnie wyróżniamy ostre i przewlekłe zapalenie gardła. Te dwie jednostki różnią się - mają różne przyczyny, czynniki ryzyka i postępowanie terapeutyczne.
Wirusowe zapalenie gardła
Ostry nieżyt gardła, bo tak też nazywamy ostre zapalenie błony śluzowej gardła, jest najczęściej spowodowany czynnikami infekcyjnymi tj. wirusami i bakteriami. Od 50-80% przypadków choroby ma etiologię wirusową, a głównymi sprawcami zapalenia są:
- adenowirusy,
- enterowirusy,
- rynowirusy (powodujące przeziębienie),
a nieco rzadziej także wirusy:
- grypy,
- paragrypy,
- opryszczki,
- Ebsteina-Barr.
Reklama
Bakteryjne zapalenie gardła
Jak sama nazwa wskazuje, przyczyną infekcji są bakterie, a dokładniej paciorkowce beta hemolizujące grupy A lub bakterie atypowe. W przeciwieństwie do zapalenia wirusowego, objawy są ostre, a ból gardła jest silny. Antybiotyk na zapalenie gardła przepisywany jest właśnie w czasie infekcji o podłożu bakteryjnym.
Typowe objawy bakteryjnego zapalenia gardła to:
- temperatura ciała powyżej 38 stopni Celsjusza,
- obrzęk gardła,
- przekrwienie gardła,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- osłabienie organizmu.
Reklama
Zapalenie gardła - rodzaje
Stan zapalny gardła w zależności od rodzaju może dawać różne objawy, a także wystąpić z innej przyczyny.
Poza wyżej opisanymi, do najczęściej występujących typów zapalenia gardła zaliczyć można:
- ropne zapalenie gardła – za jego wystąpienie odpowiedzialne są głównie bakterie, dlatego leczenie polega na przyjmowaniu antybiotyków. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, a pierwsze objawy występują zwykle kilkanaście godzin po przedostaniu się bakterii do organizmu,
- przewlekłe zapalenie gardła – przyczyny jego wystąpienia mogą być różne, jednak najczęściej są to: kontakt z zanieczyszczonym powietrzem, pyłem, palenie papierosów, częste przebywanie w klimatyzowanych miejscach. Niekiedy ten rodzaj infekcji towarzyszy innym chorobom – alergiom, cukrzycy czy schorzeniom płuc,
- ostre zapalenie gardła – najczęściej wywołują je wirusy i jest to schorzenie górnych dróg oddechowych. Główne objawy to: chrypka, uczucie pieczenia i swędzenia gardła, ból gardła. Leczenie zwykle polega na niwelowaniu objawów choroby, a nie samej przyczyny,
- opryszczkowe zapalenie gardła – występuje głównie u dzieci. Zapalenie gardła u niemowlaka objawia się przede wszystkim gorączką, rozdrażnieniem i osłabieniem maluszka. Dodatkowo, często występują trudności z przełykaniem, co w konsekwencji może doprowadzić nawet do odwodnienia, dlatego ważny jest szybki kontakt ze specjalistą,
- paciorkowcowe zapalenie gardła – potocznie nazywana przez większość, jako angina jest to infekcja o podłożu bakteryjnym, która wymaga wprowadzenia antybiotykoterapii. Charakterystycznym objawem jest biały nalot w gardle, a także zaczerwienienie go i uczucie swędzenia.
Reklama
Zapalenie gardła a choroby zakaźne u dzieci
Zapalenie wirusowe gardła bardzo często towarzyszy chorobom zakaźnym wieku dziecięcego tj.:
Do tej listy można dołączyć jeszcze takie jednostki chorobowe jak:
- błonica,
- kiła
- gruźlica,
- anemia z niedoboru żelaza,
- anemia aplastyczna (powstaje z powodu uszkodzenia i następowej niewydolności funkcjonalnej szpiku kostnego),
- białaczki.
Reklama
Zapalenie gardła - bakteria
W przypadku zakażeń bakteryjnych (często skutek powikłanej infekcji wirusowej) główna rolę (prawie 90%) odgrywa Streptococcus pyogenes – bakteria należąca do paciorkowców. Gdy dojdzie do zajęcia tkanki chłonnej migdałków przez tego streptokoka, mamy do czynienia z klasyczną anginą.
Także gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), dwoinka zapalenia płuc (tzw. pneumokok) Haemophilus influenzae mogą powodować ostry nieżyt gardła.
Reklama
Zapalenie gardła - czynniki ryzyka
Czynniki predysponujące do ostrego zapalenia gardła to:
- Oddychanie przez usta (osoby ze skrzywieniem przegrody nosa, przerostem migdałka gardłowego) – błona śluzowa gardła jest pierwszym elementem na drodze wdychanego powietrza, które w tym przypadku nie ulega oczyszczeniu, nawilżeniu i ogrzaniu (za te funkcje odpowiada jama nosowa). Co więcej - chłodne powietrze poprzez skurcz naczyń zaopatrujących błonę śluzową gardła upośledza miejscowy przepływ krwi, której funkcją jest dostarczanie składników odżywczych oraz krwinek białych i przeciwciał zapewniających odporność na czynniki chorobotwórcze.
- Zimne napoje – powodują miejscowe oziębienie podobnie jak zimne powietrze.
- Niedobory żywieniowe.
- Obniżona odporność organizmu z powodu innych chorób bądź jako efekt przyjmowania leków (np. przewlekła sterydoterapia).
- Nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu.
- Stany zapalne zatok, zmiany ropne w jamie ustnej (np. nieleczone zęby).
Do czynników ryzyka nieżytu przewlekłego gardła zaliczamy:
- wymienione w punkcie Przyczyny, objawy i patologia choroby schorzenia ogólnoustrojowe;
- czynniki alergiczne;
- ciągłe wdychanie par, gazów – przy wykonywaniu niektórych zawodów;
- niewłaściwe posługiwanie się głosem – dotyczy szczególnie takich grup zawodowych jak nauczyciele, księża;
- przewlekłe schorzenia jamy nosowej, zatok, jamy ustnej;
- używanie ostrych przypraw;
- picie alkoholu, palenie papierosów;
- picie bardzo zimnych lub bardzo gorących napojów;
- refluks żołądkowo-przełykowy
- nieprawidłowa wilgotność powierza, zapylenie;
- zaburzenia układu odpornościowego związane zarówno z osłabioną odpornością (także choroby nowotworowe), jak i ze schorzeniami autoimmunizacyjnymi;
- niedobór witamin i mikroelementów (bardzo często niedobór żelaza);
- stosowanie niektórych leków;
- narażenie na promieniowanie – np. pacjenci poddani radioterapii w okolicach głowy i szyi.
Reklama
Ostry nieżyt błony śluzowej - objawy
Wymienione czynniki chorobotwórcze rozprzestrzeniają się na drodze kropelkowej, poprzez kontakt bezpośredni, a niekiedy również poprzez żywność (np. paciorkowce). Objawami ostrego nieżytu błony śluzowej gardła są:
- ból gardła;
- uczucie suchości, palenia i drapania w gardle;
- niewielki ból przy połykaniu;
- katar, który bardzo często poprzedza wystąpienie nieżytu gardła (zwłaszcza w przypadku zakażenia rynowirusami);
- współwystępujące objawy zapalenia spojówek i nieżytu krtani przemawiają za etiologią wirusową;
- brak powiększenia węzłów chłonnych szyi (z wyjątkiem zakażenia wirusem Ebsteina-Barr);
- niekiedy pojawiają się zwykle słabo nasilone objawy ogólne tj.: ból głowy, stany podgorączkowe, osłabienie, złe samopoczucie, brak apetytu, ból ucha - zaostrzenie tych objawów świadczy najczęściej o przejściu zapalenia w anginę;
- przekrwienie, zaczerwienie błony śluzowej gardła i podniebienia; migdałki podniebienne mogą być co prawa przekrwione, jednak nie towarzyszą im typowe dla anginy białawe naloty.
Ostre zapalenie gardła u dzieci
U niemowląt i małych dzieci ostre zapalenie gardła zwykle manifestuje się:
- znacznie bardziej nasilonymi objawami ogólnymi,
- stosunkowo często występuje biegunka.
W tej grupie wiekowej zapalenie gardła często jest przyczyną ostrego zapalenia ucha środkowego (patrz Zapalenie ucha środkowego).
Przewlekłe zapalenie gardła - objawy
W przeciwieństwie do ostrego nieżytu gardła, ten typ zapalenia zdecydowanie rzadziej występuje jako samodzielna jednostka chorobowa. Zwykle towarzyszy chorobom ogólnoustrojowym tj. schorzeniom nerek, chorobom przemiany materii, niewydolności serca, chorobom przewodu pokarmowego, zburzeniom hormonalnym, chorobom alergicznym.
Objawy są następujące:
- uczucie suchości, drapania w gardle;
- uczucie zalegania ciała obcego;
- częste chrząkanie;
- kaszel z odkrztuszaniem śluzowej wydzieliny;
- może występować ból przy przełykaniu;
- brak objawów ogólnych.
Przewlekły nieżyt gardła - rodzaje
Przewlekły nieżyt gardła może mieć różną postać.
- Nieżyt prosty charakteryzuje się rozpulchnioną błoną śluzową, którą pokrywa lepka wydzielina.
- W nieżycie zanikowym (częstszym u kobiet) błona śluzowa jest gładka i lśniąca, staje się coraz cieńsza, a w końcu dochodzi do jej zaniku. Ten typ zapalenia często towarzyszy zapaleniu zanikowemu błony śluzowej jamy nosowej lub krtani.
- Nieżyt przerostowy jest spowodowany przerostem pasm bocznych tkanki chłonnej gardła. Często występuje u pacjentów po tonsilektomii.
Zapalenie gardła - wizyta u lekarza
Nie wszyscy chorzy korzystają z porady lekarskiej. Przyczyną tego może być fakt, że ostre zapalenie gardła jest chorobą krótkotrwałą, najczęściej samoograniczającą się. Z kolei cierpiący na niezbyt nasilone zapalenie przewlekłe gardła często nie zdają sobie z tego sprawy, a słabo zaznaczone objawy (okresowe chrząkanie, uczucie przeszkody w gardle) są dobrze tolerowane przez pacjenta.
Niemniej jednak w przypadkach:
- bardziej zaawansowanych,
- o nasilonych objawach,
- a także u dzieci konieczna
może być pomoc lekarza rodzinnego lub pediatry. Postawienie diagnozy oparte na oglądaniu gardła w połączeniu z dolegliwościami zgłaszanymi przez pacjenta zwykle nie nastręcza trudności. Diagnostyka mikrobiologiczna (wymaz z gardła) nie jest konieczna, dlatego rutynowo się jej nie wykonuje. Wyjątkiem są tutaj nie odpowiadające na standardowe leczenie zapalenia bakteryjne, a także zmiany w gardle sugerujące takie choroby jak kiła lub gruźlica.
Ostre zapalenie gardła - leczenie
Leczenie ostrego zapalenia gardła o etiologii wirusowej NIE JEST WSKAZANIEM DO PODAWANIA ANTYBIOTYKÓW. Często pacjenci przy błahej infekcji gardła z zaznaczonymi objawami ogólnymi zażywają antybiotyki, które pozostały po poprzedniej kuracji lub wymuszają na lekarzu przepisanie antybiotyku w nadziei na szybkie ustąpienie objawów i powrót do formy. Takie postępowanie jest niewłaściwe nie tylko ze względu na przyczynianie się do rozwoju oporności bakterii na antybiotyki, ale także stanowi niebezpieczeństwo dla pacjenta.
Zażywanie antybiotyków, które NIE DZIAŁAJĄ W OGÓLE NA WIRUSY (a wirusy to prawie 80% przyczyn ostrego zapalenia gardła) uszkadza błonę śluzową przewodu pokarmowego i może powodować grzybicę jamy ustnej i gardła, której leczenie łączy się z kolei z przyjmowaniem leków przeciwgrzybicznych, narażeniem na ich skutki uboczne i niepotrzebne koszty.
Większość zapaleń gardła przebiega wyłączenie jako choroba wirusowa. Niekiedy może dojść do nadkażenia bakteryjnego – sytuacji kiedy do jednego czynnika etiologicznego – wirusa, dołącza się drugi – bakteria. Manifestuje się ono zaostrzeniem objawów miejscowych i ogólnych. Wtedy też zasadne jest włączenie antybiotykoterapii. Mimo, iż jednoznacznie nie wykazano skuteczności profilaktyki antybiotykowej w ostrej fazie zakażenia wirusowego, zastosowanie tej grupy leków można wziąć pod uwagę u pacjentów z przebytą gorączką reumatyczną, zapaleniem wsierdzia, kłębuszkowym zapaleniem nerek oraz u pacjentów w stanie immunosupresji.
Ostre zapalenie gardła - zalecenia
Istotne jest ograniczenie aktywności pacjenta (pozostanie w domu) i leczenie objawowe.
Powszechnie stosowanymi lekami są leki:
- przeciwbólowe (paracetamol),
- niekiedy przeciwgorączkowe,
- przeciwzapalne (aspiryna)
i preparaty odkażające miejscowo tj. benzydamina, chlorheksydyna (w postaci tabletek do ssania lub roztworów do płukania gardła), witaminy. Wszystkie wymienione leki są dostępne powszechnie bez recepty.
Zapalenie gardła - domowe sposoby leczenia
Poza leczeniem farmakologicznym można stosować domowe sposoby takie jak: ciepłe mleko z miodem lub czosnkiem (w tej kwestii istnieją pewne wątpliwości, ponieważ w części przypadków takie postępowanie jeszcze bardziej podrażnia śluzówkę).
Należy unikać:
- czynników drażniących,
- używek,
- ostrych przypraw, zimnych i gorących napojów,
- suchego gorącego powierza.
Ostry nieżyt gardła trwa nie dłużej niż 3-7 dni. Zarówno w ostrym, jak i przewlekłym nieżycie należy unikać ostrych, gorących potraw, zimnych napojów, używek, suchych pomieszczeń (przy instalacji c.o. zaleca się stosowanie nawilżaczy powietrza).
Przewlekłe zapalenie gardła - leczenie
W przypadku nieżytu przewlekłego należy znaleźć i leczyć jego przyczynę. Dlatego postępowanie polega na leczeniu i likwidowaniu stanów zapalnych w obrębie:
- zatok,
- jamy nosowej,
- jamy ustnej,
- stosowaniu masek ochronnych w miejscu pracy związanym z dużym zapyleniem,
- rzuceniu palenia papierosów,
- leczeniu i odpowiedniej kontroli chorób ogólnoustrojowych,
- suplementacji diety brakującymi składnikami.
Jeżeli objawy takie jak uczucie ciała obcego w gardle i nieustanne chrząkanie mają podłoże psychogenne, stosuje się środki uspokajające. Jeżeli przewlekłe zapalenie gardła jest wynikiem radioterapii - stosuje się syntetyczną ślinę. Polecane są także:
- inhalacje z sody oczyszczonej,
- inhalacje i płukanie gardła roztworem soli emskiej,
- stosowanie wyciągu wodnego z porostu islandzkiego (w postaci pastylek do ssania),
- pędzlowanie płynem Lugola,
- stosowanie substancji nawilżających błonę śluzową jak np. olejki eteryczne.
W postaci zanikowej dodatkowo można stosować witaminy A, E, PP, kwas nikotynowy.
Ostre zapalenie gardła - ile trwa?
Niepowikłane ostre wirusowe zapalenie trwa zaledwie kilka dni. Poza możliwym złym samopoczuciem i objawami miejscowymi nie upośledza ono w istotny sposób funkcjonowania człowieka. Ważne jest jednak pozostanie w domu i odpoczynek, aby uniknąć nadkażenia bakteryjnego lub rozprzestrzenienia zakażenia na drogi oddechowe lub jego przejścia w anginę, której leczenie jest dłuższe (wymaga antybiotyków), a objawy silniej wyrażone.
Uczucie ciała obcego w gardle, suchość, odkrztuszanie śluzowej wydzieliny, chrząkanie powinny skłonić do zasięgnięcia porady lekarskiej, gdyż - jak wielokrotnie wspominano - przewlekłe zapalenie gardła nierzadko współistnieje z innymi chorobami, a samo leczenie objawowe będzie tutaj nieskuteczne.
Zapalenie gardła – domowe sposoby
Poza opisanymi wyżej preparatami, warto wykorzystać domowe sposoby na zapalenie gardła, które hamują rozwój infekcji oraz niwelują odczuwalne dolegliwości.
Do najskuteczniejszych sposobów na zapalenie gardła zaliczyć można:
- płukanie gardła wodą z solą – wystarczy jedną łyżeczkę soli zalać szklanką wody i taką płukankę wykonywać 3 razy dziennie,
- napar z rumianku – dwie łyżki suszonego rumianku należy zalać szklanką wrzątku i pić dwa razy dziennie po pół filiżanki jednorazowo,
- płukanie gardła sokiem z buraków – receptura jest niezwykle prosta, gdyż trzeba szklankę soku z buraków połączyć z łyżką octu winnego i płukać kilka razy dziennie,
- mleko z miodem i masłem – łyżkę miodu i masła należy dodać do kubka ciepłego mleka, które nie powinno zostać doprowadzone do wrzenia.
Zapalenie gardła - najcześciej zadawane pytania
Czy ostre zapalenie gardła jest poważną chorobą?
Prawidłowo zdiagnozowane i leczone zapalenie gardła jest niegroźne dla zdrowia. U dzieci może ono być przyczyną ostrego zapalenia ucha środkowego ze wszystkimi jego konsekwencjami. U osób starszych najgroźniejsze jest nieleczone zakażenie bakteryjne, przechodzące w anginę z powikłaniami takimi jak kłębuszkowe zapalenie nerek lub gorączka reumatyczna, szczególnie uszkadzająca serce. Przed erą skutecznej antybiotykoterapii do wspomnianych powikłań dochodziło często.
Czy można całkowicie wyleczyć zapalenie przewlekłe?
Znalezienie przyczyny tego nieżytu i skuteczne jej usunięcie zapewnia trwałe wyleczenie. Tak jest, jeśli u podstawy nieżytu leży np. brak żelaza lub palenie papierosów. Jeśli natomiast nieżyt jest elementem chorób przewlekłych, najlepszym wyjściem jest leczenie tych chorób i stosowanie środków działających miejscowo na błonę śluzową gardła w celu złagodzenia dolegliwości.
Co zrobić jeśli zapalenie gardła jest skutkiem wykonywanej pracy?
Jeżeli praca wiąże się z przebywaniem w zapylonych pomieszczeniach, wdychaniem różnych gazów, poleca się stosowanie masek i filtrów ochronnych, robienie częstszych przerw w pracy. Jeśli powodem jest nadużywanie głosu - ważne jest picie większej ilości płynów. W obu przypadkach zalecane jest leczenie uzdrowiskowe, które daje okresową poprawę.
