Zapalenie przydatków - objawy zapalenia jajnika i jajowodu

Co to są jajniki?

Jajniki to 2 niewielkie, owalne twory zlokalizowane po dwóch stronach macicy. U dojrzałej kobiety mają wielkość około 2,5-5 × 1,5-3 cm i masę 5-8 g. Górny biegun każdego z jajników objęty jest przez jajowód (przewód o długości 10-12cm, który prowadzi do rogu macicy).

Ściany jajowodu zbudowane są z trzech warstw:

• błony śluzowej,

• mięśniowej,

• surowiczej.

Jajniki i jajowody są przymocowane za pomocą pasm tkanki łącznej do więzadła szerokiego macicy (mocującego macicę do ścian miednicy) oraz bocznych ścian miednicy.

Reklama

Ostre i przewlekłe zapalenie przydatków - przyczyny powstawania

Ostre i przewlekłe zapalenie przydatków najczęściej wywołane jest zakażeniem mieszanym tj. zakażeniem kilkoma typami patogenów. Należą do nich m.in. mikroorganizmy przenoszone drogą płciową (Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae), a także bakterie fizjologicznie zamieszkujące drogi rodne i przewód pokarmowy (m.in. Escherichia coli, bakterie beztlenowe).

Do zakażenia dochodzi najczęściej, gdy bakterie przedostaną się z pochwy lub szyjki macicy („droga wstępująca”). Czasami bakterie dostają się z innych ognisk (np. migdałków, zatok, zębów) do przydatków drogą układu krwionośnego, a bardzo rzadko dochodzi do szerzenia się infekcji z otrzewnej albo jelit („przez ciągłość”).

Reklama

Czynniki ryzyka zapalenia przydatków

Do czynników ryzyka zapalenia przydatków należą:

• współżycie płciowe (zwłaszcza bez zabezpieczeń, z dużą ilością partnerów),

• zabieg wyłyżeczkowania jamy macicy, histerosalpingografii,

• zakładanie i stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej,

• poronienie,

• okres połogu,

• okres krwawienia miesięcznego,

• brachyterapia.

Reklama

Rodzaje zapalenia przydatków

Zapalenie przydatków może przyjąć jedną z kilku postaci:

• Zapalenie błony śluzowej jajowodu – to najłagodniejsza i zazwyczaj bezobjawowa postać zapalenia przydatków. Stan zapalny powoduje zlepianie się błony śluzowej wyścielającej jajowód, co prowadzić może do upośledzenia jego drożności i w przyszłości do niepłodności lub rozwoju ciąży ektopowej jajowodowej.

• Wodniak jajowodu – powstaje, gdy pomiędzy zlepionymi przez stan zapalny ścianami jajowodu zgromadzi się płyn.

• Ropniak jajowodu – powstaje, gdy dojdzie do wtórnego zakażenia płynu wypełniającego wodniak i powstania ropy.

• Pełnoobjawowe zapalenie przydatków – rozwija się, gdy proces zapalny jajowodu obejmie również jajnik i struktury sąsiadujące.

• Ropień jajnika – powstaje, gdy na skutek rozwoju procesu zapalnego, wewnątrz jajnika gromadzi się ropa.

• Ropień jajowodowo-jajnikowy – powstaje, gdy współistnieją ze sobą ropniak jajowodu i ropień jajnika.

Czasami zakażenie bakteryjne i towarzyszący mu stan zapalny przenosi się z przydatków na błonę śluzową macicy (endometrium) – tą jednostkę chorobową nazywamy wówczas PID (pelvic inflammatory disease). Leczenie PID jest identyczne, jak leczenie zapalenia przydatków.

Reklama

Powikłania przy zapaleniu przydatków

Nieleczone zapalenie przydatków rozszerza się na okoliczne struktury i prowadzi do zapalenia otrzewnej miednicy mniejszej (tzw. „ostry brzuch”).

W zależności od stopnia nasilenia i szybkości rozwoju procesu zapalnego wyróżniamy dwa typy zapalenia przydatków: ostre i przewlekłe. Ostre zapalenie przydatków rozwija się szybko, jego objawy są zazwyczaj silnie zaznaczone. Przewlekłe zapalenie przydatków rozwija się wolno, objawy są zazwyczaj słabo zaznaczone i nieswoiste, ale trwają długo. Przewlekłe zapalenie ma tendencję do nawracania.

Możliwymi powikłaniami zapalenia przydatków są:

• zrosty pozapalne (pasma tkanki łącznej), które ograniczając ruchomość przydatków i macicy, wywołują przewlekłe i nawracające bóle podbrzusza (samoistne, podczas wysiłku fizycznego, podczas stosunku płciowego) oraz bolesne miesiączki;

• zwiększone ryzyko ciąży ektopowej lub niepłodność (w związku z upośledzoną drożnością jajowodów) – u 10-15% kobiet, które przeszły zapalenie przydatków.

Prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań wzrasta z każdym epizodem zapalenia przydatków.

Reklama

Ostre zapalenie przydatków - objawy

Objawy ostrego zapalenia przydatków to m.in.:

• bóle podbrzusza,

• bolesność macicy przy poruszaniu (w trakcie badania ginekologicznego, podczas stosunku seksualnego),

• wysoka gorączka.

Jeżeli dojdzie do uogólnienia procesu zapalnego i zajęcia otrzewnej (tzw. „ostry brzuch”) pojawią się bolesność uciskowa i obrona mięśniowa w obszarze miednicy mniejszej.

Do innych objawów, które mogą pojawić się w trakcie choroby, należą:

• wymioty,

• zaparcia lub biegunki,

• obfite i/lub przedłużone krwawienia miesiączkowe,

• krwawienia pomiędzy miesiączkami.

Reklama

Przewlekłe zapalenie przydatków - objawy

Objawy przewlekłego zapalenia przydatków to m.in.:

• bóle podbrzusza,

• bóle w okolicy krzyżowej (zwłaszcza podczas miesiączki),

• bóle podczas stosunku seksualnego,

• bóle podczas oddawania moczu,

• utrzymujące się stany podgorączkowe,

• zaparcia,

• zaburzenia miesiączkowania.

Zapalenie przydatków - zapobieganie i diagnostyka

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na zapalenie przydatków należy:

• stosować profilaktykę chorób przenoszonych drogą płciową (abstynencja seksualna lub współżycie z użyciem prezerwatywy, ze stałym partnerem);

• w razie wystąpienia jakichkolwiek objawów zakażenia dróg rodnych (ból jajnika, upławy, nieprzyjemny zapach z pochwy, pieczenie podczas oddawania moczu, krwawienia pomiędzy miesiączkami) nie uprawiać seksu i skonsultować się z lekarzem ginekologiem;

• w razie zdiagnozowania choroby przenoszonej drogą płciową konieczne jest wdrożenie leczenia nie tylko u osoby chorej, ale również u wszystkich jej partnerów seksualnych.

Ponadto należy dbać o zachowanie fizjologicznej biocenozy pochwy (która zmniejsza ryzyko zakażenia patogennymi drobnoustrojami). [patrz sposoby zapobiegania w artykule zapalenie pochwy]

Rozpoznanie zapalenia przydatków stawia się zazwyczaj na podstawie:

• opisu dolegliwości przez chorą,

• badania ginekologicznego,

• badania USG,

• wyników badań laboratoryjnych,

• w przypadku ostrego zapalenia: leukocytoza, podniesione OB, zwiększone stężenie CRP, czasami zwiększone stężenie Ca-125,

• w przypadku przewlekłego zapalenia najbardziej charakterystyczne jest podniesione OB.

Diagnostyką zapalenia przydatków powinien zająć się lekarz ginekolog.

Zapalenie przydatków - wizyta u lekarza

Wizyta u lekarza ginekologa powinna mieć następujący przebieg:

Lekarz zbiera wywiad, tzn. zapyta o:

• dotychczasowy stan zdrowia pacjentki,

• przebyte przez nią choroby,

• hospitalizacje,

• zabiegi operacyjne.

Powinien również zapytać o:

• ogólne samopoczucie,

• występowanie problemów ze snem, apetytem, wypróżnianiem się.

Padną również pytania o uczulenia (w tym także na leki) i o stosowane używki (papierosy, alkohol, substancje psychoaktywne, czyli np. narkotyki) Lekarz zapyta również o choroby, które występowały w najbliższej rodzinie (u rodziców, dziadków, rodzeństwa). W wywiadzie pojawią się również pytania dotyczące objawów obecnej choroby, a także o czas ich trwania, stopień nasilenia.

Badania na zapalenie jajnika i jajowodu

Lekarz ginekolog dodatkowo skupi się na wywiadzie ginekologicznym, w którym spyta o:

• wiek, w którym wystąpiła pierwsza miesiączka,

• regularność i długość cykli miesięcznych,

• obfitość i czas trwania krwawienia miesięcznego,

• występowanie krwawień i plamień między miesiączkami,

• obecność skrzepów w krwi miesiączkowej,

• zespół napięcia przedmiesiączkowego,

• datę pojawienia się ostatniej miesiączki.

Dodatkowo zapyta o przebyte ciąże (w tym także te zakończone poronieniem), ich czas trwania, sposób rozwiązania (naturalny, cięcie cesarskie), występujące powikłania. Padną również pytania dotyczące przebytych zabiegów ginekologicznych, aktywności seksualnej i chorób przenoszonych drogą płciową.

Następnie lekarz powinien przystąpić do tzw. badania ogólnego. Jego wygląd różni się istotnie w zależności od wieku i ogólnego stanu zdrowia danego pacjenta. Lekarz zwraca szczególną uwagę na części ciała i narządy, których wygląd bądź funkcja ulegają zmianie pod wpływem danej choroby.

Do niezbędnego minimum badania należy:

• dokładne obejrzenie ciała pacjenta,

• zbadanie dotykiem głowy, szyi, brzucha, pachwin i kończyn.

Kolejnym etapem badania powinno być badanie gruczołów sutkowych (piersi). Polega ono na oglądnięciu i badaniu dotykiem piersi i ich okolic w różnych pozycjach ciała przyjmowanych przez pacjentkę. Podczas badania lekarz poszukuje zaczerwienienia, zsinienia, owrzodzeń czy innych uszkodzeń skóry pokrywającej piersi.

Następnie poszukuje guzków, zgrubień lub stwardnień wewnątrz gruczołu piersiowego, mogących świadczyć o toczącym się tam procesie nowotworowym. Badanie dotykiem pachy umożliwia wykluczenie powiększenia węzłów chłonnych (które następuje m.in. w przypadku zaplenia piersi lub rozwoju w nich zmian nowotworowych).

Lekarz uciśnie też brodawki sutkowe – sprawdzi w ten sposób, czy nie pojawia się wyciek, który (poza okresem ciąży i laktacji) świadczyć może o schorzeniu rozwijającym się w gruczołach piersiowych (np. zapalenie, zmiany nowotworowe).

Następnie lekarz przechodzi do badania ginekologicznego. Przeprowadza się je na fotelu ginekologicznym – kobieta znajduje się w pozycji leżącej z podpartymi i rozchylonymi nogami. Pacjentka przed badaniem powinna oddać mocz, a także – w miarę możliwości, wypróżnić się.

Lekarz kolejno:

• obejrzy narządy płciowe zewnętrzne,

• zbada ściany pochwy i szyjkę macicy za pomocą wziernika (niewielkiego plastikowego urządzenia służącego do rozchylenia warg sromowych i ścian pochwy),

• przeprowadzi badanie narządów płciowych wewnętrznych (pochwy, macicy, jajników). Dokona tego za pomocą dwóch rąk – dwa palce jednej ręki wprowadzi do pochwy, drugą ręką natomiast będzie badał brzuch (u dziewic palec jednej ręki wprowadzany jest do odbytnicy zamiast do pochwy).

Końcowym elementem badania powinno być badanie ultrasonograficzne (USG). Badanie to odbywa się za pomocą sondy, którą wprowadza się przez pochwowo lub przez odbytniczo – umożliwia ona pokazanie na ekranie aparatu wyglądu niektórych narządów wewnętrznych.

U pacjentek z podejrzeniem zapalenia przydatków należy wykonać badania dodatkowe: 

• stężenie beta HCG celem wykluczenia ciąży, szczególnie ciąży pozamacicznej

• pobranie wymazów w kierunku N. gonorrhoeae, Ch. trachomatis, M. genitalum z szyjki macicy

• pobranie badań laboratoryjnych – głównie wskaźników stanu zapalnego – CRP, prokalcytonina, OB, morfologia z rozmazem, badanie og. Moczu

• laparoskopia diagnostyczna z pobraniem wymazów z otrzewnej (potwierdza rozpoznanie PID, ale jej wykonanie nie zawsze jest konieczne

• badanie w kierunku zakażeń przenoszonych drogą płciową, w tym HIV

• biopsja endometrium, w wybranych przypadkach klinicznych

Leczenie ostrego zapalenia przydatków

Leczenie ostrego zapalenia przydatków polega na stosowaniu skojarzonej wielolekowej antybiotykoterapii. Zazwyczaj stosuje się jeden z poniższych schematów:

• ceftriakson w jednej dawce domięśniowo + doksycyklina doustnie przez 14 dni 

• cefotaksym w jednej dawce domięśniowo + probenecyd w jednej dawce doustnie + doksycyklina doustnie przez 14 dni;

• ofloksacyna doustnie przez 14 dni 

• każdy z powyższych schematów można zmodyfikować dodając metronidazol doustnie przez 14 dni.

W przypadku dużego nasilenia objawów i ciężkiego stanu chorej konieczna jest hospitalizacja i podawanie leków drogą dożylną. Ponadto podaje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, istnieją również doniesienia o korzystnym wpływie glikokortykosterydów, które zmniejszają ryzyko powstawaniu zrostów.

Leczenie przewlekłego zapalenia przydatków

Leczenie przewlekłego zapalenia przydatków polega na stosowaniu:

• antybiotykoterapii,

• leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych,

• a także prowadzenie oszczędzającego trybu życia.

Istnieją doniesienia o korzystnym działaniu leczenia ciepłem, kąpieli borowinowych i stosowaniu nikotynianu ksantynolu (zmniejszają nasilenie powstawania zrostów). Przewlekłe zapalenie przydatków można uznać za całkowicie wyleczone dopiero po uzyskaniu normalizacji OB.

Antybiotykoterapią należy objąć także wszystkich partnerów seksualnych leczonej kobiety, którzy współżyli z nią w ciągu 60 dni poprzedzających wystąpienie u niej objawów. Do czasu zakończenia leczenia zarówno kobieta, jak i mężczyzna powinni zachować wstrzemięźliwość seksualną.

Zapalenie przydatków - operacja

W przypadku wytworzenia się ropnia jajnika, ropnia jajowodowo-jajnikowego czasami konieczne jest wykonanie zabiegu operacyjnego (laparoskopii lub laparotomii) i usunięcie zmienionych chorobowo tkanek. Niekiedy wykonanie operacji jest również konieczne celem uwolnienia powstałych zrostów. Zabieg operacyjny jest niezbędny w razie pojawienia się objawów zapalenia otrzewnej (tzw. „ostry brzuch”) – stan taki jest bowiem stanem zagrożenia życia.

Kontrola skuteczności leczenia

• ocena skuteczności leczenia po 72 h od wdrożenia terapii

• u kobiet u których uzyskano dodatnie posiewy w kierunku rzeżączki lub chlamydii należy ponownie wykonać kontrolne posiewy po 6 miesiącach

Powikłania zapalenia przydatków

Do najczęstszych powikłań zapalenia przydatków zaliczyć należy:

• ropnie w miednicy mniejszej

• zapalenie otrzewnej

• powstanie przetoki

• zrosty w miednicy mniejszej

• niedrożność jelit

• niepłodność / ciąża ektopowa

• przewlekły ból miednicy mniejszej

• spekulowany czynnik rozwoju endometriozy i raka jajnika