Zapalenie tarczycy jest pojęciem zbiorczym, obejmującym grupę schorzeń o różnej etiologii i przebiegu. Wspólnym ich mianownikiem jest lokalizacja procesów chorobowych w gruczole tarczowym - niewielkim narządzie umiejscowionym w przedniej części szyi i odpowiedzialnym za syntezowanie ważnych dla człowieka hormonów (jak tyroksyna, trijodotyronina oraz kalcytonina).
Przyczyną choroby może być zarówno nieprawidłowe działanie układu odpornościowego, jak też zakażenia wirusowe i bakteryjne, a nawet urazy mechaniczne.
Najczęstszą ze wszystkich postaci jest choroba Hashimoto, która wedle różnych statystyk dotyka od 5 do nawet 14 procent populacji (dane: J. Luty, E. Bryl; M. Gietka-Czernel).
Inne występują znacznie rzadziej, niekiedy sporadycznie w skali całego globu (jak na przykład tzw. wole Riedla).
Czy zapalenie tarczycy jest zaraźliwe? Samo w sobie nie, zwłaszcza jeśli chodzi o jego postać autoimmunologiczną, warunkowaną w dużej mierze predyspozycjami genetycznymi.
Wprawdzie w przypadku infekcji wirusowych i bakteryjnych może dochodzić do przenoszenia zarazków odpowiedzialnych za chorobę, jednak ewentualne zakażenie z dużą dozą prawdopodobieństwa doprowadzi raczej do infekcji górnych dróg oddechowych, nie zaś samej tarczycy.
W związku z dużą niejednorodnością tej dolegliwości, każdy jej rodzaj widnieje pod inną numeracją w międzynarodowych klasyfikacjach chorób i zaburzeń ICD-11 i ICD-10.
Rodzaje zapalenia tarczycy
Zapalenie tarczycy dzieli się w medycznej terminologii ze względu na czas trwania choroby, przyczyny oraz obraz kliniczny. I tak, wyróżnia się:
- autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (w tym takie odmiany, jak przewlekłe limfocytowe zapalenie gruczołu tarczowego typu Hashimoto oraz wole limfoidalne, wole limfocytowe, limfocytarne zapalenie tarczycy) - w klasyfikacji ICD-10 oznaczone kodem E06.3 a w ICD-11 - 5A03.20;
- ostre zapalenie tarczycy, najczęściej ropne, o podłożu bakteryjnym (ICD-10: E06.0);
- podostre zapalenie tarczycy - typu de Quervaina, o najprawdopodobniej wirusowej etiologii, a także olbrzymiokomórkowe, ziarniniakowe, nieropne (ICD-10: E06.1);
- zapalenie tarczycy przewlekle z przemijającą tyreotoksykozą (ICD-10: E06.2);
- polekowe zapalenie tarczycy (ICD-10: E06.4);
- inne przewlekłe zapalania tarczycy, takie jak choroba Riedla oraz deskowate, włókniste czy BNO (ICD-10: E06.5)
Oprócz tego spotykane są też takie jednostki chorobowe o charakterze ostrym, ale nie infekcyjnym, jak zapalenie tarczycy:
- po porodzie,
- popalpacyjne,
- pourazowe,
- popromienne.
Niekiedy do powyższej klasyfikacji błędnie dołącza się chorobę Gravesa-Basedowa, która podobnie jak Hashimoto ma podłoże autoimmunologiczne i również prowadzi do poważnych zaburzeń pracy gruczołu tarczowego.
Należy jednak pamiętać, że schorzenie to nie ma charakteru zapalnego.
Reklama
Ile trwa zapalenie tarczycy?
To, ile trwa zapalenie tarczycy jest bardzo zróżnicowane w zależności od konkretnej jednostki chorobowej. I tak:
- Zapalenia ostre, zarówno ropne (bakteryjne - gronkowcowe i paciorkowcowe) i nieropne (m.in. popromienne), trwają z reguły kilka do kilkunastu dni.
- Zapalenia podostre, w tym zwłaszcza choroba de Quervaine´a, utrzymują się od około 6 tygodni do mniej więcej 6 miesięcy.
- Zapalenia przewlekłe, takie jak choroby Hashimoto i Riedla a także o podłożu grzybiczym i bakteryjnym (pałeczki gruźlicy lub kiły), trwają przynajmniej kilka miesięcy, a często znacznie dłużej. Pierwsze z wymienionych schorzeń ma charakter dożywotni - stosowane w jego terapii leki nie prowadzą do wyzdrowienia, a jedynie pozwalają regulować gospodarkę hormonalną.
Reklama
Przyczyny zapalenia tarczycy
Jeśli chodzi o przyczyny zapalenia tarczycy, to należy podkreślić, że są bardzo zróżnicowane. Poszczególne odmiany choroby mogą być powodowane przez:
- Zaburzenia autoimmunologiczne, czyli nieprawidłowe reakcje układu odpornościowego, atakującego zdrowe komórki własnego organizmu - problem ten często jest dziedziczny, a zmianom zapalnym tarczycy często towarzyszą problemy w obrębie innych organów i układów.
- Bakterie (m.in. paciorkowce i gronkowce, a także pałeczki okrężnicy i ropy błękitnej, pneumokoki czy meningokoki).
- Wirusy (na przykład adenowirusy, Coxackie czy wirus grypy) - zapalenie może się rozwinąć po infekcji górnych dróg oddechowych.
- Leki - istnieje grupa farmaceutyków, których stosowanie może prowadzić do stanów zapalnych tarczycy (mimo, iż część z nich wykorzystywana jest w terapii innych chorób tego gruczołu). W tym kontekście wymienia się m.in. antyarytmiczny amiodaron, jodowe środki cieniujące, preparat genetyczny interferon alfa, czy leki używane w leczeniu nowotworów, takie jak interleukina 2.
- Promieniowanie związane z leczeniem radiojodem łagodnych i złośliwych zmian w obrębie tarczycy, szyi i głowy.
- Urazy, powstałe m.in. w wyniku zbytniego nacisku w czasie badania palpacyjnego tarczycy.
Zapalenie tarczycy po Covid
Choć nie ma na ten temat jeszcze zbyt wielu naukowych doniesień oraz badań klinicznych, wszystko wskazuje, że w ostatnim czasie pojawił się nowy typ podostrego zapalenia tarczycy, związany z zakażeniem koronawirusem.
Jest on notowany u ozdrowieńców i różni się od znanych wcześniej postaci, w tym klasycznej, typu de Quervaina.
Naukowcy analizując dane pacjentów leczonych na covid we włoskich szpitalach, zauważyli, że w ich przypadku poziom tzw. tyreotoksykozy, czyli nadpodaży hormonów tarczycy jest znacznie wyższy. Nie występuje też charakterystyczny ból szyi.
Pocovidowe zapalenie tarczycy nie jest powikłaniem odległym, lecz bardzo bezpośrednim - najprawdopodobniej związanym z działaniem samego koronawirusa.
Nie ma natomiast doniesień na temat zapalenia tarczycy po szczepieniu na covid. Choroby tego gruczołu nie są też przeciwwskazaniem do przyjmowania preparatów zwiększających odporność na koronawirusa.
Reklama
Objawy zapalenia tarczycy
Poszczególne infekcje tarczycy często manifestują się w bardzo niespecyficzny sposób.
Przykładowo w przebiegu choroby Hashimoto występują następujące symptomy:
- depresja, psychozy, nerwice lękowe i zmiany osobowości;
- zaburzenia pamięci i koncentracji;
- bóle głowy, ucha i szumy uszne;
- zażółcenie, pogrubienie, bladość i obniżona temperatura skóry;
- suchość i łamliwość paznokci;
- objawy oczne, w tym zaburzenia widzenia i drganie powiek;
- problemy z oddychaniem, uczucie duszności i zmęczenie;
- zaburzenia pracy serca - kołatanie i spowolnienie akcji;
- bóle mięśniowe i stawowe;
- nadmierne odczuwanie chłodu;
- zatrzymywanie wody w organizmie, czego efektem jest tycie;
- obniżenie libido, zaburzenia miesiączkowania oraz niepłodność.
Podostry stan zapalny tarczycy, jakim jest choroba de Quervaine´a objawia się w inny sposób. W jej przebiegu mogą się pojawić:
- gorączka, osłabienie ogólnoustrojowe i bóle mięśniowe;
- miejscowy ból szyi, promieniujący do uszu, żuchwy i klatki piersiowej;
- kilkutygodniowa tyreotoksykoza;
- przejściowy wzrost enzymów wątrobowych.
Rzadki i nietypowy jest w tym przypadku brak jakiejkolwiek bolesności, a jedynie powiększenie i stwardnienie tarczycy oraz zaburzenie jej funkcji.
Z kolei do symptomów ostrego popromiennego zapalenie gruczołu należą:
- obrzęk i ból tarczycy, promieniujący do uszu i żuchwy;
- objawy ogólnoustrojowe: gorączka, ból mięśni i duszności;
- wzrost stężenia hormonów tarczycowych w organizmie.
Reklama
Jakie badania na zapalenie tarczycy?
Jak wykryć zapalenie tarczycy? Jakie badania należy wykonać w czasie wstępnej diagnostyki?
W zależności od potrzeb niezbędne mogą być:
- oznaczenie poziomu przeciwciał:
- aTPO (anty TPO) - przeciw tzw. peroksydazie tarczycowej. Są one wytwarzane w schorzeniach autoimmunologicznych, co pozwala doprecyzować rozpoznanie choroby Hashimoto
- anty-TG - przeciw tyreoglobulinie, czyli białku hormonalnemu syntezowanemu w tarczycy;
- oznaczenie poziomu hormonów:
- parametry krwi: OB i leukocytoza;
- obrazowanie
- USG (z funkcją Dopplera);
- scyntygrafia tarczycy (ocena wielkości, kształtu i położenia tkanek) z tzw. testem jodochwytności;
- cytologia - biopsja aspiracyjna cienkoigłowa kontrolowana (BACC);
- posiew bakteriologiczny.
Dodatkowo niekiedy, w diagnostyce choroby Hashimoto, wykonuje się badania pod kątem innych schorzeń i zaburzeń współtowarzyszących, w tym m.in. oznaczenie cholesterolu frakcji LDL i trójglicerydów, a także insuliny.
W przypadku przewlekłego zapalenia typu Hashimoto, powtarzanie badań jest niezbędne w trakcie leczenia. W tym celu lekarz może zlecać przede wszystkim kontrolę hormonu fT4, a także przeciwciał aTPO i anty-TG.
Reklama
Wyniki badań przy zapaleniu tarczycy
Ze względu na stopień trudności, wyniki badań tarczycy muszą być interpretowane przez lekarza. W chorobie Hashimoto zazwyczaj stwierdza się:
- podwyższony poziom aTPO i anty-TG,
- podwyższony hormon tyreotropowy TSH,
- obniżony poziom hormonu tarczycowego fT4, niekiedy także fT3,
- hipoechogeniczny (miękki) miąższ gruczołu tarczowego.
Należy jednak pamiętać, że zwłaszcza we wstępnym stadium, objawy choroby są nieznaczne, a wyniki niejednoznaczne.
Możliwe jest zapalenie tarczycy tego typu przy prawidłowym TSH, a także, kiedy hormony tarczycy są w normie.
Dla porównania, choroba de Quervaina rozpoznawana jest, gdy występują:
- nieprawidłowe wyniki krwi: wysokie OB (trzycyfrowe) i nietypowa leukocytoza;
- niskie TSH oraz podwyższone fT4 i fT3 na początku choroby;
- podwyższone TSH i obniżone fT4 w ostatniej fazie;
- asymetryczne powiększenie tarczycy;
- echogeniczność (zdolność odbijania fal dźwiękowych o wysokiej częstotliwości) w miejscu zapalenia;
- zahamowanie jodochwytności;
- obecność komórek olbrzymich nacieku zapalnego.
Reklama
Zapalenie tarczycy i choroby współistniejące
Zapalenie tarczycy występuje z innymi chorobami, będąc zarówno ich skutkiem jak i przyczyną. Często opiera się to także na zasadzie koincydencji.
Choroba Hashimoto jest podstawowym czynnikiem ryzyka niedoczynności tarczycy, wskutek czego gruczoł ten syntezuje mniejsze ilości hormonów, co z kolei ma szerokie przełożenie na funkcjonowanie całego organizmu.
Kolejną konsekwencją jest możliwa pierwotna niedoczynność kory nadnerczy. Co istotne w dobie pandemii koronawirusa, oba te schorzenia wiążą się z większym prawdopodobieństwem ciężkiego przebiegu covid.
Nie stwierdza się natomiast, by zapalenie tarczycy samo w sobie zwiększało podatność na zakażenie wirusem SARS CoV-2.
Hashimoto zwiększa ryzyko zachorowania na raka brodawkowatego gruczołu tarczowego. Charakterystyczne jest też współwystępowanie z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak:
- łuszczyca,
- cukrzyca typu 1 (insulinozależna),
- celiakia (trwała nietolerancja glutenu),
- bielactwo (nabyte).
Wskazuje się również, że autoimmunizacyjne choroby tarczycy, do których zalicza się Hashimoto, mogą prowadzić do poważnych zakłóceń pracy serca.
Kolejną konsekwencją jest rozwój depresji oraz innych schorzeń psychicznych.
Wszystko sygnalizuje też, że choroba ta może być czynnikiem ryzyka wystąpienia zespołu policystycznych jajników, będącego jedną z najbardziej powszechnych przyczyn kobiecej niepłodności.
Leczenie zapalenia tarczycy
Jak leczyć zapalenie tarczycy? Także w tym kontekście wszystko zależy od postaci, jaką przyjmuje dolegliwość.
Hashimoto ma charakter dożywotni. Odpowiedź na pytanie, czy da się wyleczyć tę chorobę jest przecząca. Nie istnieje żadna w pełni skuteczna terapia przyczynowa.
Jedyną powszechnie stosowaną procedurą jest objawowe podawanie lewotyroskyny, co pozostaje bez wpływu na sam proces zapalny.
Substancja ta jest de facto suplementem, pozwala bowiem uzupełniać niedobory hormonu T4, który w przypadku występującej niedoczynności tarczycy nie jest syntezowany w odpowiedniej ilości.
Lewotyroksynę można kupić wyłącznie na receptę, zazwyczaj dostępna jest w tabletkach, rzadziej w postaci roztworu doustnego. Sporadycznie leczenie zapalenia tarczycy typu Hashimoto polega na podawaniu glikokortykosteroidów, a więc silnych preparatów sterydowych o działaniu przeciwzapalnym. Są one jednak skuteczne tylko w przypadku rzadkiej odmiany choroby - IgG4-zależnej.
Kortykosteryd prednizon jest lekiem zalecanym w przypadku ciężkich przebiegów choroby de Quervaine´a. Objawy, w tym ból szyi i gorączka, powinny wówczas ustąpić w ciągu trzech dni. Jeśli tak się nie stanie, zaleca się weryfikację wcześniejszego rozpoznania choroby.
Co na zapalenie tarczycy, gdy ma ono lżejszy charakter? Wystarczą środki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub paracetamol.
Jeśli w przebiegu choroby występuje tyreotoksykoza, czyli znaczne podwyższenie hormonów tarczycowych T3 i T4, zwalcza się ją za pomocą wspomnianego prednizonu lub β-adrenolityków blokujących tzw. receptory adrenergiczne.
Natomiast w sytuacji odwrotnej, gdy występuje niedoczynność, pacjent otrzymuje lewotyroksynę.
Ostre infekcyjne zapalenie tarczycy o podłożu bakteryjnym leczy się antybiotykami, zazwyczaj podawanymi dożylnie, często w warunkach szpitalnych.
W szczególnych, bardzo rzadkich przypadkach wykonywana jest strumektomia, czyli usunięcie tarczycy.
Dzieje się tak, gdy stan zapalny uporczywie nawraca, a także w związku ze znacznym i trwałym powiększeniem gruczołu tarczowego, powodującym bolesny ucisk na sąsiednie struktury.
Leczenie naturalne zapalenia tarczycy
Wiele osób praktykuje domowe leczenie zapalenia tarczycy, co nie jest postępowaniem rekomendowanym przez specjalistów, w sytuacji, gdyby miałoby ono zastąpić profesjonalną farmakoterapię.
Można jednak do tego typu środków odwołać się wspomagająco i po uprzedniej konsultacji z lekarzem.
Czym się leczy zapalenie tarczycy w domu? Stosowane są między innymi:
- Leki homeopatyczne, opracowane na bazie naturalnych składników i zawierające małe dawki substancji czynnych. Z reguły nie powodują one skutków ubocznych, ale lekarze są podzieleni w ocenie ich skuteczności.
- Witaminy C, E, D3, a także składniki mineralne, takie jak cynk i selen. Ze względu na możliwość zaostrzenia stanu zapalnego, nie podaje się natomiast jodu.
- Zioła, w tym wyciągi z takich roślin leczniczych, jak: czystek, moringa, ashwagandha, melisa, skrzyp polny, pokrzywa, rdest ptasi, wąkrotka azjatycka czy balsamowiec indyjski.
Oprócz tego warto poświęcić więcej uwagi właściwemu żywieniu, zwłaszcza w przypadku wieloletniej i niezwykle problematycznej choroby Hashimoto.
Dieta przy zapaleniu tarczycy
Co jeść przy zapaleniu tarczycy? Dieta powinna być w tym przypadku przede wszystkim przeciwzapalna (aby tonować przebieg choroby) oraz odchudzająca (by zapobiegać jej niepożądanym skutkom).
W dużej mierze menu takie wpisuje się w śródziemnomorskie zasady żywienia. Podstawą jadłospisu powinny być:
- chude mięso i ryby,
- owoce morza,
- oliwa z oliwek i inne oleje roślinne ,
- ciemne pieczywo,
- soja,
- warzywa,
- orzechy, nasiona.
Komponenty te są cennym źródłem wartościowych białek, węglowodanów i tłuszczów (w tym kwasów tłuszczowych omega 3 i 6), a także wspomnianych wyżej witamin i pierwiastków, takich jak selen i cynk.
Czego nie jeść przy zapaleniu tarczycy? Przede wszystkim produktów bogatych w tłuszcze nasycone i trans. Znajdują się one w dużych ilościach w:
- tłustym mięsie i mleku,
- potrawach smażonych w głębokim tłuszczu,
- wyrobach wysokoprzetworzonych,
- przekąskach, fast foodach.
Mogą one zaostrzać stan zapalny toczący się w organizmie.
Dodatkowo należy pamiętać o zaleceniach dotyczących ewentualnych chorób współistniejących, w szczególności tak uciążliwych i wymagających samodyscypliny żywieniowej, jak choćby cukrzyca typu 1.
Nieleczone zapalenie tarczycy
Czy zapalenie tarczycy jest groźne? Tak, w szczególności choroba Hashimoto, z której konsekwencjami pacjenci zmagają się przez całe życie.
Sama w sobie nie prowadzi do zgonu, ale już schorzenia z nią związane mogą istotnie skracać życie lub też obniżać jego jakość. Wśród potencjalnych skutków szczególną uwagę zwraca się zwykle na otyłość, która niekontrolowana prowadzić może do takich konsekwencji, jak:
- miażdżyca, nadciśnienie i związane z tym choroby oraz zaburzenia układu sercowo-naczyniowego;
- cukrzyca typu 2 wraz ze wszystkimi jej potencjalnymi powikłaniami, z których część może być śmiertelna.
Nieleczone przewlekłe zapalenie tarczycy (brak suplementacji hormonu t4), prowadzi do zaburzeń seksualnych oraz niepłodności, zarówno męskiej jak też kobiecej. Może też przyspieszać wystąpienie menopauzy.
Czym jeszcze grozi choroba? Choć nie zdarza się to często, możliwe jest wystąpienie tzw. śpiączki hipometabolicznej. Jest to skrajne powikłanie, pojawiające się w sytuacji, gdy zapalenie typu Hashimoto w ogóle nie jest leczone. Stanowi bezpośredni efekt silnej i trwającej latami niedoczynności gruczołu tarczowego.
W takiej sytuacji może dojść do:
- zapadnięcia w długotrwały sen,
- obniżenia temperatury ciała nawet do 24 stopni Celsjusza,
- spadku ciśnienia krwi i niedotlenienia tkanek, skutkującego zaburzeniem funkcji i uszkodzeniami organów wewnętrznych.
Zapalenie tarczycy u mężczyzn
Znacznie rzadziej niż u kobiet występuje zapalenie tarczycy u mężczyzn.
Oprócz typowych objawów, takich jak wymienione wyżej (stany depresyjne, wzrost wagi, suchość skóry, problemy z oddychaniem czy bóle głowy, szyi i mięśni), wywołuje też charakterystyczne dla tej płci dysfunkcje seksualne, jak:
- spadek popędu płciowego,
- zaburzenia erekcji - niemożność osiągnięcia lub utrzymania wzwodu,
- problemy z dojściem do orgazmu i wytryskiem nasienia,
- męska niepłodność będąca efektem powyższych.
Problemy te mogą być powodowane niedoborem hormonów tarczycowych, jak też pośrednio wiązać się z chorobami towarzyszącymi zapaleniu tarczycy (zwłaszcza przewlekłemu).
Zapalenie tarczycy u dziecka
Pierwsze objawy choroby u najmłodszych mogą się ujawnić około siódmego- ósmego roku życia, (bardzo sporadycznie ma to miejsce wcześniej).
Większą zapadalność notuje się w okresie dojrzewania - na chorobę Hashimoto, która jest najbardziej upowszechniona, zapada 1-2 procent populacji w wieku nastoletnim, zdecydowanie częściej dziewczęta niż chłopcy (dane: D. Góra).
Oprócz typowych symptomów opisanych wyżej, wspomnieć można takie problemy, jak:
- opóźnienie dojrzewania płciowego,
- opóźnienie i zaburzenia pierwszych krwawień miesięcznych,
- problemy z koncentracją i pamięcią, utrudniające naukę w szkole,
- spowolnione tempo wzrostu przy jednoczesnej nadwadze lub otyłości,
- zwiększona męczliwość, utrudniająca aktywny udział w zajęciach sportowych.
Warto zauważyć, że zapalenie tarczycy u dzieci, zwłaszcza choroba Hashimoto, często występuje razem z innymi problemami zdrowotnymi.
Oprócz chorób autoimmunologicznych zwraca się uwagę na poważną korelację z wadami genetycznymi (zespoły Downa i Turnera).
Zapalenie tarczycy u kobiet
Zapalenie tarczycy jest chorobą, na którą zapadają przede wszystkim kobiety. W przypadku Hashimoto dysproporcja w porównaniu z zachorowaniami męskimi może wynosić nawet 10:1 (dane: F. Gołkowski). Najczęściej problem ten dotyczy pań w wieku rozrodczym, między 30 a 50 rokiem życia.
Zapalenie tarczycy może zaburzać cykl miesiączkowy, prowadzić do zespołu policystycznych jajników, a także innego schorzenia ginekologicznego, jakim jest endometrioza (rozrost błony śluzowej macicy poza jej jamą).
Do tego należy dodać istotne zaburzenia w syntezowaniu i działaniu rozlicznych substancji, takich jak hormony płciowe SHBG, gonadoliberyna czy lutropina.
Wszystko to w wydatny sposób może utrudniać, a nawet uniemożliwiać zajście w ciążę.
Zapalenie tarczycy w ciąży
Szczególnym przypadkiem jest zapalenie tarczycy w ciąży. To o charakterze autoimmunologicznym, czyli choroba Hashimoto, zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu lub poronienia. Dzieje się tak, jeśli schorzenie jest w aktywnej fazie zapalnej, a we krwi znajduje się duże stężenie przeciwciał tarczycowych.
Wspomnieć należy też o szczególnej odmianie Hashimoto, jakim jest poporodowe zapalenie tarczycy. Problem ten jest stosunkowo częsty - dane epidemiologiczne z różnych części świata wskazują, że może dotyczyć od 1 proc. w Tajlandii do nawet 16,7 proc. w Wielkiej Brytanii (dane: M. Gietka-Czernel).
Występuje w szczególności u kobiet, które:
- Chorują na cukrzycę typu 1.
- W 1 trymestrze ciąży miały dodatnie miano przeciwciał aTPO.
- Chorowały na zapalenie tarczycy poporodowe we wcześniejszych latach.
Co ważne, zapalenie tarczycy nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią. Może jednak je wydatnie utrudniać, powodując zaburzenia laktacji.
