Zapalenie ucha środkowego - objawy, leczenie

Zapalenie ucha środkowego jest częstą chorobą wieku dziecięcego. Dane wskazują na to, że zachorowalność u dzieci do 24 miesiąca życia wynosi ponad 60%. Przypuszcza się, że przyczyną tego jest odmienna budowa trąbki słuchowej – jest ona krótsza, szersza i ustawiona bardziej poziomo, co ułatwia wnikanie drobnoustrojów.

Ucho środkowe - budowa

Ucho środkowe stanowi część drogi dla bodźców dźwiękowych między uchem zewnętrznym a wewnętrznym. Elementy jego budowy to:

• błona bębenkowa – owalna struktura o grubości ok. 0,1 mm, która oddziela ucho zewnętrzne od środkowego (granica między przewodem słuchowym a jamą bębenkową),
• trąbka słuchowa – jest strukturą chrzęstno-kostną długości ok. 3,5-4cm, która łączy jamę bębenkową z częścią nosową gardła. Ujście gardłowe otoczone jest tkanką chłonną, która tworzy strukturę, zwaną migdałkiem trąbkowym. W części chrzęstnej ścianę dolną i fragment ściany przedniej tworzy wyłącznie błona śluzowa, co sprawia, że trąbka słuchowa nie jest otwarta przez cały czas. Połączenie z mięśniem napinaczem podniebienia miękkiego skutkuje tym, że trąbka otwiera się tylko podczas skurczy tego mięśnia, np. w trakcie połykania i ziewania. Funkcją trąbki jest wyrównanie ciśnienia w jamie bębenkowej z ciśnieniem atmosferycznym, zabezpieczanie przed dostaniem się bakterii z nosogardła do ucha środkowego, a także odprowadzanie wydzielin z jamy bębenkowej do gardła,
• jama bębenkowa – stanowi główny element ucha środkowego. Jest przestrzenią wyścieloną błoną śluzową, tworzącą liczne zachyłki oraz fałdy, i wypełnioną powietrzem. Ponadto jej zawartość stanowią kosteczki słuchowe:
  • młoteczek (częściowo zrośnięty z błoną bębenkową),
  • kowadełko i strzemiączko, które przenoszą drgania z błony bębenkowej do ucha środkowego.

W jamie bębenkowej przebiegają liczne, drobne naczynia krwionośne, nerwy i ścięgna. Na tylnej ścianie jamy bębenkowej znajduje się otwór łączący ją z przestrzenią pneumatyczną, którą jest jama sutkowa,

• przestrzenie powietrzne – do tej grupy zaliczamy jamę sutkową i komórki sutkowe wyścielone błoną śluzową. Znajdują się one w części kości skroniowej, którą stanowi wyrostek sutkowaty (struktura łatwo badana do tyłu od małżowiny usznej). Pneumatyzacja wymienionych struktur ma miejsce w dzieciństwie i zależy od drożności trąbki słuchowej.

Reklama

Zapalenie ucha środkowego - zachorowalność

Zapalenie ucha środkowego jest częstą chorobą wieku dziecięcego. Dane wskazują na to, że zachorowalność u dzieci do 24 miesiąca życia wynosi ponad 60%.

Przypuszcza się, że przyczyną tego jest odmienna budowa trąbki słuchowej – jest ona krótsza, szersza i ustawiona bardziej poziomo, co ułatwia wnikanie drobnoustrojów. U dorosłych stany zapalne, szczególnie ostre, występują rzadziej. Istnieje wiele podziałów zapaleń ucha środkowego. Najczęściej dzieli się je na: zapalenia ostre i przewlekłe.

Reklama

Zapalenie ucha środkowego – przyczyny

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zapalenia ucha środkowego są:

• zapalenia ucha u rodziców i innych członków rodziny,
• płeć męska,
• rasa – większa zachorowalność u Eskimosów, Indian,
• obniżenie odporności – pacjenci z wrodzonymi i nabytymi (AIDS) zaburzeniami odporności, po przeszczepach narządów (leki immunosupresyjne), chorzy leczeni kortykosteroidami,
• palenie tytoniu bierne i czynne – dym tytoniowy podrażnia śluzówkę nosa i zaburza funkcję aparatu śluzowo-rzęskowego,
• czynniki klimatyczne – zwiększona zapadalność w okresach przejściowych (jesień-zima-wiosna),
• u dzieci: sztuczne karmienie dziecka do 6. miesiąca życia. Mleko matki zawiera tzw. immunoglobuliny, będące białkami, które zabezpieczają dziecko przed infekcją. Ponadto karmienie sztuczne sprzyja podrażnieniu ujścia trąbki słuchowej,
• budowa trąbki słuchowej u dziecka – jest ona krótsza i szersza, co sprzyja powstawaniu infekcji,
• złamanie kości skroniowej,
• zapalenie zatok,
• przebycie tonsilektomii,
• wrodzone zespoły chorobowe – zespół Downa, zespół Kartagenera, którego podłożem są zaburzenia w funkcji rzęsek, dlatego nabłonek nie spełnia swojego zadania prawidłowo, co sprzyja częstszym stanom zapalnym,
• niedrożność trąbki słuchowej, której przyczyny mogą być następujące:
  • częste zakażenia dróg oddechowych (przeziębienie, grypa, choroby wieku dziecięcego), które sprzyjają  obrzękowi błony śluzowej trąbki słuchowej i przeniesieniu patogenu z nosogardła do ucha środkowego;
  • przerost migdałka gardłowego;
  • rozszczep podniebienia – powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu mięśnia napinacza podniebienia miękkiego, który działając prawidłowo, powoduje okresowe otwieranie trąbki, np.: w trakcie połykania; guz nosogardła, głównie u dorosłych.

W zapaleniu wysiękowym czynniki ryzyka stanowią również:

• niedoczynność tarczycy,
• niewyleczenie zapalenia bakteryjnego (antybiotyki wyjaławiają płyn w uchu, ale nie usuwają go),
• uraz spowodowany gwałtowną zmianą ciśnienia np. w czasie lotu samolotem,
• alergie (za czym przemawia współwystępowanie astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa, wyprysku).

Reklama

Zapalenie ucha środkowego – wizyta u lekarza

Zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane i leczone przez lekarzy rodzinnych i pediatrów. W przypadku przedłużającego się procesu zapalenia, nietypowych objawów bądź wystąpienia powikłań konieczna jest wizyta u specjalisty – laryngologa. Oto przykładowe pytania, które mogą nasunąć się pacjentowi podczas wizyty u lekarza:

1. Czy ostre zapalenie może nawracać?
2. Czy konieczne jest pozostawanie w łóżku w ostrym okresie choroby?
3. Czy muszę szczególnie chronić uszy, np. w zimie?
4. Czy mogę pływać w basenie?
5. Boję się nacięcia błony bębenkowej, czy mogę zatem poczekać, aż pęknie sama i ból ustąpi?
6. Czy zapalenie ucha i jego leczenie nie wpłynie negatywnie na ciążę?
7. Czy w przewlekłym zapaleniu ucha słuchanie muzyki przez słuchawki szkodzi?
8. Czy nawracające zapalenia ucha środkowego wiążą się z ryzykiem utraty słuchu?
9. Czy wszystkie powikłania muszą być leczone operacyjnie?

Pacjent z zapaleniem ostrym powinien udać się do lekarza, jeśli stosowane środki przeciwbólowe i przeciwzapalne nie skutkują, a stan ogólny pacjenta się pogarsza. W przypadku etiologii bakteryjnej zapalenia tylko wczesne rozpoczęcie prawidłowej terapii daje szansę skutecznego wyleczenia. Sygnałem alarmowym powinien być także nawrót objawów po okresie ok. 2 tygodni. Może to świadczyć o niewyleczonym zapaleniu ostrym i rozwijających się powikłaniach.

Reklama

Zapalenie ucha środkowego - badania

Zwykle objawy zgłaszane przez pacjenta w znacznym stopniu naprowadzają lekarza na prawidłową diagnozę. Nieodzownym elementem diagnostyki w tym przypadku jest otoskopia. Jest to badanie, które polega na zastosowaniu wziernika i źródła światła. Wziernik jest wprowadzany przez przewód słuchowy, który wymaga niekiedy wcześniejszego oczyszczenia z zalegającej woskowiny czy złuszczonego naskórka. Pacjent znajduje się w pozycji siedzącej.

Lekarz przed wprowadzeniem otoskopu odciąga małżowinę uszną do góry i do tyłu, co ułatwia wprowadzenie wziernika. Badanie jest bezbolesne i nie wymaga specjalnego przygotowania. Umożliwia dokładne obejrzenie błony bębenkowej, znalezienie ewentualnych perforacji czy płynu w jamie bębenkowej.

Dokładniejszą obserwację zamian patologicznych umożliwia zastosowanie mikroskopu usznego, którym można wykryć bardzo niewielkie perlaki czy polipy. Znaczenie (zarówno diagnostyczne, jak i lecznicze) ma przedmuchiwanie trąbek słuchowych. Najpowszechniejsze metody przedmuchiwania trąbek słuchowych to:

• Metoda Valsalvy – chory jest proszony o wykonanie wydechu przez nos przy zaciśniętych skrzydełkach nosa. Uczucie zatkania ucha świadczy o tym, że trąbka jest drożna.
• Metoda Politzera – pacjenta prosi się o wymawianie słów "kiki", "kuku" lub przełknięcie płynu. Dochodzi wtedy do oddzielenia części nosowej gardła od gardła środkowego. W tym czasie lekarz za pomocą podobnej do balona gruszki wdmuchuje powietrze przez jeden otwór nosowy, zatykając drugi.

W diagnostyce zmian w kościach  (jako powikłań zapalenia ucha środkowego) stosuje się metody obrazowe, tj. zdjęcie rentgenowskie i tomografię komputerową.

Jeśli chodzi o określenie upośledzenia słuchu, istnieje szereg badań; od orientacyjnego badania słuchu, kiedy lekarz prosi pacjenta o powtarzanie słów wypowiadanych w różnej odległości od ucha chorego, poprzez badania stroikowe (z użyciem kamertonu) aż do badań audiometrycznych, które pozwalają najdokładniej określić rodzaj i stopień uszkodzenia słuchu.

Reklama

Ostre zapalenie ucha środkowego - co to jest?

Jak wspomniano do zapalenia ucha środkowego dochodzi najczęściej w przebiegu chorób wirusowych, a także stanów zapalnych w obrębie nosogardła. Przeniesienie infekcji na błonę śluzową trąbki słuchowej i ucha środkowego jest przyczyną upośledzenia prawidłowego transportu rzęskowego, powstania procesu zapalnego i gromadzenia wysięku stanowiącego podłoże dla rozwoju bakterii. 

Gromadzący się wysięk powoduje ucisk na błonę bębenkową, jej niedokrwienie, co w konsekwencji może spowodować perforację i ustąpienie dolegliwości bólowych. O dokonanej perforacji świadczy wydzielina w przewodzie słuchowym lub wyciek z ucha (najpierw surowiczy, potem ropny).

Ze względu na ważne funkcje, jakie pełni trąbka słuchowa, istotne jest utrzymanie jej prawidłowej drożności. W zapaleniu ostrym uszkodzenie słuchu jest znaczne i ma charakter przewodzeniowy.

Reklama

Ostre zapalenie ucha środkowego - objawy

Zapalenie ostre:

• silny, rozpierający ból ucha (może nasilać się w nocy),
• uczucie pełności w uchu,
• upośledzenie słuchu,
• szum w uszach,
• gorączka (u dzieci nawet do 40ºC, często z współwystępującą biegunką, dziecko może być rozdrażnione, płaczliwe),
• utrata apetytu,
• złe samopoczucie,
• obfity wyciek ropny o nieprzyjemnym zapachu,
• może dojść do perforacji błony bębenkowej, co łączy się ze złagodzeniem lub ustąpieniem dolegliwości bólowych,
• możliwa bolesność uciskowa wyrostka sutkowatego.

Ostre zapalenie ucha środkowego - leczenie

W okresie wczesnym choroby, kiedy w otoskopie jeszcze nie widać uwypuklenia błony bębenkowej spowodowanego gromadzeniem się płynu w uchu środkowym, najważniejsze jest wprowadzenie do leczenia antybiotyków. Najczęściej stosuje się penicyliny, niekiedy cefalosporyny. Wcześniejsze zaprzestanie stosowania antybiotyku grozi nawrotem choroby, ryzykiem wystąpienia powikłań lub przeobrażeniem się choroby w zapalenia przewlekłe.

Jeżeli lekarz stwierdzi znaczne nagromadzenie wysięku uwypuklające błonę bębenkową, które przyczynia się do porażenia nerwu twarzowego, lub objawy podrażnienia i zapalenia ucha środkowego (zawroty głowy, nudności, wymioty), konieczne jest wykonanie nacięcia, czyli tzw. paracentezy. Zabieg wykonywany jest najczęściej w znieczuleniu miejscowym, które niestety nie jest całkowicie bezbolesne. Po nacięciu do przewodu słuchowego wprowadzany jest sączek z antybiotykiem. Miejsce nacięcia goi się zwykle po 3-4 dniach.

Paracenteza zapobiega samoistnemu pęknięciu błony bębenowej, które objawia się ustaniem dolegliwości bólowych i pojawieniem się płynu w przewodzie słuchowym. U części chorych pozostaje trwały ubytek błony stanowiący wrota dla kolejnych zakażeń ucha. W takim przypadku konieczna jest ochrona ucha przed dostaniem się wody, np. podczas kąpieli w basenie. Jeżeli po wykonaniu parcentezy wyciek z ucha się utrzymuje, wskazane jest badanie wydzieliny i ponowny dobór antybiotyku. Ból i gorączkę leczy się preparatami dostępnymi bez recepty. Stosuje się także krople obkurczające śluzówkę nosa.

Jeżeli po okresie 2-3 tygodni zapalenie ucha środkowego nie zostanie wyleczone (nie ustąpi wyciek, słuch nie powróci do normy), to można przypuszczać, że:

• doszło do zapalenia wyrostka sutkowatego,
• rozwija się stan zapalny nosogardła lub zatok przynosowych,
• doszło do zapalenia przewlekłego.

W przypadku zapalenia grypowego ucha środkowego leczenie należy zacząć od zastosowania leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych, witaminy C, leków przeciwhistaminowych. W przypadku objawów utrzymujących się powyżej 48 h  można mówić już o zapaleniu bakteryjnym. Do leczenia włącza się wówczas antybiotykoterapię. Po wyleczonym ostrym zapaleniu przeprowadza się próbę Politzera w celu udrożnienia trąbki słuchowej.

Czasami leczenie może nie przynosić zamierzonych efektów na skutek: doboru niewłaściwego antybiotyku, stosowania go w nieodpowiedniej dawce lub przez zbyt krótki okres czasu, niewykonania paracentezy (jeśli istnieją ku temu wskazania), oporności bakterii, nadkażenia innymi szczepami, zakażenia wirusowego, nieprzestrzegania zaleceń lekarskich, nieleczonych zmian chorobowych górnych dróg oddechowych, zatok, zapalenia wyrostka sutkowatego, które przed antybiotykoterapią było jednym z częstszych powikłań.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego - rodzaje

Każde zapalenie przewlekłe cechuje się triadą objawów tj. ubytek błony bębenkowej, okresowy wyciek z ucha, upośledzenie słuchu. Może też dochodzić do powstawania polipów, perlaków. Dlatego zapalenia przewlekłe podzielimy na:

• Proste – ta postać ma łagodny przebieg, bez groźnych powikłań wewnątrzczaszkowych. Cała błona śluzowa jamy bębenkowej, w tym kosteczki słuchowe, jest objęta stanem zapalnym. Wyciek z ucha może być okresowy bądź stały. Zwiększenie jego intensywności może świadczyć o nadważeniu bakteryjnym, np. w czasie przeziębienia lub przedostania się wody do ucha. Wydzielina ma charakter śluzowo-ropny, może mieć nieprzyjemny zapach lub być bezwonna. Uszkodzenie słuchu zależne jest od ubytku w błonie bębenkowej, jednak w tej postaci zapalenia przewlekłego zwykle jest niewielkie.
• Z tworzeniem ziarniny i polipów – w uchu środkowym dochodzi do rozrostu tkanki ziarninowej, która może wypełniać całą przestrzeń jamy bębenkowej (prowadząc do zniszczenia kosteczek słuchowych) i jej zachyłki, zajmując jamę sutkową i komórki sutkowe, a następnie przenosząc proces zapalny na kość. Tworzą się polipy, które mogą wyrastać z każdego miejsca w obrębie jamy bębenkowej, a nawet w przewodzie słuchowym. Można powiedzieć, że mamy wówczas do czynienia z błędnym kołem, gdyż przyczyną powstawania opisanych zmian wytwórczych jest zalegająca wydzielina, z kolei zmiany te utrudniają jej odpływ. Wydzielina jest zwykle obfita, zawsze ropna i przeważnie ma nieprzyjemny zapach. Zaburzenie słuchu jest znacznie większe (przewodzeniowe lub mieszane), zwykle jest zgłaszane przez chorego, gdyż poza perforacją błony dochodzi do zniszczenia kosteczek słuchowych, zalegania wydzieliny, zaburzenia w upowietrznieniu wyrostka sutkowatego.

Z tworzeniem perlaka – czyli tworu utworzonego ze złuszczonego nabłonka, który układa się warstwowo (jak w cebuli), a otacza go nabłonek rogowaciejący. Rozrastający się perlak (nazwa pochodzi od charakterystycznego koloru) zajmuje przestrzenie powietrzne ucha środkowego, a później niszczy elementy kostne.

Zniszczeniu ulegają zarówno kosteczki słuchowe (w najmniejszym stopniu strzemiączko: zapobiega to przedostaniu się zapalenia do ucha wewnętrznego), może dojść do porażenia nerwu twarzowego, uszkodzenia błędnika i związanych z tym zaburzeń równowagi.

Czasami dochodzi do wydzielenia perlaka przez przewód słuchowy i swego rodzaju samowyleczenia. Częściej jednak rozwija się zakażenie i powstaje cuchnący ropotok. W tym typie zapaleniu zawsze zaobserwować można brzeżny ubytek błony bębenkowej i wydzielinę mniej lub bardziej obfita, jednak zawsze ropną, brudną i mocno cuchnącą.

Jeśli chodzi o upośledzenie słuchu, bywa ono różne. Niewielki perlak oraz mała perforacja w błonie bębenkowej mogą nie dawać znaczących zaburzeń słuchowych. Z kolei intensywny rozrost perlaka, a z czasem zajęcie ucha wewnętrznego, prowadzi do bardzo poważnego upośledzenia słyszenia.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego - objawy

Zapalenia przewlekłe:

• perforacja błony bębenkowej,
• okresowy wyciek z ucha,
• postępujące w czasie pogorszenie słuchu,
• uczucie przelewania w uchu przy zmianie pozycji głowy (w tzw. zapaleniu wysiękowym).

Zwiększoną zachorowalność obserwuje się w sezonie jesienno-wiosennym. Przyczyną zapaleń ostrych są bakterie, takie jak: Streptococcus penumoniae (dwoinka zapalenia płuc), Haemophilus influenzae oraz inne paciorkowce i gronkowce.

Zakażenie może występować samoistnie bądź w przebiegu przeziębienia, grypy, zapalenia migdałków, zatok czy chorób wirusowych, jak np. odra, płonica, koklusz. Do zapalenia dochodzi na drodze bezpośredniego przeniesienia patogenu z błony śluzowej gardła do ucha środkowego, poprzez krew, a także w wyniku ubytku w błonie bębenkowej wprost ze środowiska zewnętrznego.

W zapaleniach przewlekłych, jako przyczyny wymienia się głównie:

• nawracające infekcje górnych dróg oddechowych,
• zbyt późne lub niewłaściwe leczenie zapalenia ostrego ucha środkowego,
• choroby wirusowe, np. w zapaleniach ostrych.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego - leczenie

Głównym celem leczenia zapaleń przewlekłych jest usunięcie ogniska chorobowych oraz przywrócenia słuchu lub przynajmniej niedopuszczenie do jego utraty. Przed zabiegiem operacyjnym istotne jest leczenie zachowawcze mające na celu ograniczenie stanu zapalnego i uzyskania suchości ucha. Zalecane jest usunięcie ognisk zakażenia (np. stanów zapalnych migdałków, gardła), udrożnienie nosa, ochrona ucha przed dostaniem się wody. Obita wydzielina wymagać może odessania lub opatrunków usznych nawet przez dłuższy czas.

Jeśli chodzi o leczenie antybiotykowe w zapaleniach przewlekłych, powinno być zawsze potwierdzone badaniem mikrobiologicznym z posiewem oraz wykonaniem antybiogramu (określeniem wrażliwości na różne antybiotyki) i wybraniem najefektywniejszego leku. Stosowanie środków odkażających jest zalecane, ale po usunięciu wydzieliny z ucha. Zmiany takie jak ziarnina czy polipy mogą być usuwane z zastosowaniem mikroskopu usznego. Jeżeli przewlekły proces zapalny obejmuje też wyściółkę komórek wyrostka sutkowatego, wykonuje się antromasteidektomię.

Tympanoplastyka

Operacje w obrębie ucha środkowego zwane są ogólnie tympanoplastykami.

Tympanoplastyka otwarta polega na połączeniu w jedną dużą jamę: jamy sutkowej, bębenkowej i jej zachyłków. Po operacji z czasem pokrywa się nabłonkiem, ale w dużych jamach pokrywa się ją najczęściej powięzią mieśniową. Ta radykalna operacja jest wykonywana szczególnie przy zapaleniu ucha z wytworzeniem perlaka i niszczeniem kości. Wiąże się ona ze znacznym uszkodzeniem słuchu. Co więcej, po takim zabiegu niezwykle istotna jest opieka pooperacyjna. W operacji radykalnej zmodyfikowanej zachowują się nieuszkodzone kosteczki słuchowe, które zostają połączone z błoną bębenkową. Upośledzenie słuchu występuje, jednak jest ono mniejsze niż w przypadku operacji radykalnej.

W tympanoplastykach zamkniętych pozostawia się tylną, kostną, część przewodu słuchowego, co umożliwia odtworzenie w kolejnym etapie operacji układu przewodzącego dźwięki. Wykonuje się uzupełnienie ubytku w błonie bębenkowej (myringoplastykę) i rekonstrukcję kosteczek słuchowych (ossikuloplastykę). W przypadku perlaka ten typ leczenia wiąże się z częstymi nawrotami i trudnością w ocenie obszaru objętego procesem chorobowym.

Zapalenie ucha środkowego – nietypowe postacie

Zapalenie ucha w przebiegu płonicy – jeśli choroba jest spowodowana bakterią, która powoduje płonicę, przebieg choroby jest ciężki. Dochodzi do martwicy błony bębenkowej, błony śluzowej i kosteczek słuchowych w jamie bębenkowej. Szybko zajęty zostaje wyrostek sutkowaty. Nierzadko zdarzają się poważne powikłania wewnątrzczaszkowe i porażenie nerwu twarzowego. Charakterystyczny dla tego zapalenia jest cuchnący wyciek ropny.

Zapalenie ucha w przebiegu odry – postać wczesna choroby spowodowana jest zwykle przez zakażenie krwiopochodne, występuje często wraz z pojawieniem się wysypki na skórze. Postać późną natomiast powodują najczęściej pneumokoki drogą trąbki słuchowej. Charakteryzuje się ona cięższym przebiegiem i częstszym występowaniem powikłań oraz możliwością przeobrażenia w zapalenie przewlekłe.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego

Ten typ zapalenia nazywany jest również zapaleniem surowiczym bądź śluzowo-surowiczym. Może przebiegać zarówno w postaci ostrej, jak i przewlekłej. Występuje dość często, a szczególnie u dzieci do 10 roku życia, które przebyły ostre zapalenie ucha. Występuje dość często, a szczególnie u dzieci do 10 roku życia, które przybyły ostre zapalenie ucha. Istotą choroby jest obecność nieropnego płynu w uchu środkowym przy zaburzonej drożności trąbki słuchowej. Istnieje kilka mechanizmów powstawania jałowego płynu:

• Spadek ciśnienia w uchu środkowym powoduje rozszerzenie naczyń w uchu środkowym i  powstawanie przesięku.
• Czynniki infekcyjne, zwłaszcza w przebiegu górnych dróg oddechowych, przechodząc przez trąbkę słuchową, wyzwalają odczyn zapalny manifestujący się powstawaniem wysięku.
• Nabłonek wyścielający ucho ulega metaplazji, staje się bogatszy w gruczoły, które produkują gęstą wydzielinę.

Choroba ma zwykle przebieg długotrwały i charakteryzuje się różnie nasilonym uszkodzeniem słuchu, zwykle obustronnym, a choroba przebiega najczęściej bez bólowo i bezgorączkowo. W przebiegu choroby dochodzi do zrostów w obrębie błony bębenkowej, jej ścieńczenia, co upośledza ruchomość błony. Ponadto trąbka słuchowa jest częściowo lub całkowicie niedrożna. Uszkodzenie słuchu ma zwykle charakter mieszany.

Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego

Objawy ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego to:

• tętniący ból z tyłu małżowiny usznej oraz obrzęk tej okolicy,
• wyciek z ucha,
• zły stan ogólny pacjenta,
• postępująca głuchota, a także perforacja błony bębenkowej.

Symptomy te pojawiają się  zwykle w czasie 2-3 tygodni po niewyleczonym zapaleniu ucha. W badaniu stwierdza się bolesność dotykową wyrostka sutkowatego. Stan ten jest wskazaniem do pilnej hospitalizacji i leczenia antybiotykowego oraz operacyjnego (mastoidektomia). Późne podjęcie leczenia skutkuje powikłaniami wewnątrzczaszkowymi lub znacznym uszkodzeniem słuchu.

Niekiedy ten ropny proces ulega przebiciu w różnych kierunkach. Przebicie w kierunku przednim skutkuje powstaniem przetoki w przewodzie słuchowym zewnętrznym, przyśrodkowo: powoduje zajęcie części skalistej kości skroniowej. Szerzenie się ku dołowi wzdłuż mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowetgo jest przyczyną tworzenia się ropni w tkankach głębokich szyj.

Zapalenie ucha środkowego - uszkodzenie słuchu

Wyróżnia się 3 rodzaje uszkodzenia słuchu:

Przewodzeniowe – przyczyną jest upośledzenie przewodzenia fali dźwiękowej na skutek patologii ucha zewnętrznego lub środkowego.

Odbiorcze – występuje przy uszkodzeniu ucha wewnętrznego, nerwu przedsionkowo-ślimakowego (przewodzącego impulsy dźwiękowe do mózgu) lub części mózgu odpowiadającej za słyszenie.

Mieszane – przewodzeniowo-odbiorcze.

Zapalenie ucha środkowego - powikłania

Rozlane zapalenie błędnika – częstokroć jest skutkiem zapalenia ostrego ucha środkowego. W typie surowiczym zapalenia występują zawroty głowy (wirowanie), wymioty, oczopląs i odbiorcze zaburzenie słuchu. Niewyleczone może przeobrazić się w zapalenie ropne o bardziej nasilonych objawach, a w konsekwencji spowodować głuchotę i trwałe uszkodzenie ucha wewnętrznego. W leczeniu stosuje się różne metody (w zależności od zaawansowania choroby): od antybiotykoterapii i paracentezy aż po radykalną operację chirurgiczną.

Porażenie nerwu twarzowego – główną przyczyną jest zapalenie ucha środkowego, zwłaszcza u dzieci (w  przeciągu 2-4 dni choroby) oraz przewlekłe perlakowe zapalenie ucha. Objawami wskazującymi na porażenie nerwu są: niedomykanie powieki i opadanie kącika ust. W zapaleniu ostrym leczeniem jest antybiotykoterapia przez 10-14 dni i wykonanie paracentezy. W zapaleniach przewlekłych z perlakiem/ziarniną porażenie nerwu twarzowego jest wskazaniem do operacji chirurgicznej, która powinna być wykonana do 48 h od momentu wystąpienia porażenia.

Zapalenie ucha środkowego – powikłania wewnątrzczaszkowe

Ropień nadoponowy – tworzy się między kością skroniową a oponą mózgu, zwłaszcza przy zapaleniu wyrostka sutkowatego i zapaleniu perlakowym ucha. Objawy to: tępy ból głowy, podwyższona temperatura i objawy takie jak w zapaleniu wyrostka sutkowatego. Leczenie operacyjne.

Zapalenie opon mózgowych – jest skutkiem przedostania się zapalenia ropnego do opon miękkich mózgu przy: ostrym zapaleniu ucha środkowego (drogą krwionośną), zapaleniu perlakowym, zapaleniu wyrostka sutkowatego czy zapaleniu błędnika. Można zaobserwować wówczas następujące objawy:

• ból głowy,
• sztywność karku (pozostałe objawy oponowe są też dodatnie),
• gorączka,
• światłowstręt,
• wymioty,
• a nawet utrata przytomności.

Potwierdzeniem diagnozy jest wynik analizy płynu mózgowo-rdzeniowego. Terapia polega zwykle na skojarzeniu antybiotykoterapii i leczenia chirurgicznego.

Ropień mózgu – najczęściej jest powikłaniem zapalenia ucha środkowego z wytworzeniem perlaka lub  następstwem ropnia nad- lub podoponowego. Objawy zależą od umiejscowienia ropnia. Zajęcie płata skroniowego manifestuje się porażeniem ośrodka mowy.

Ropień umiejscowiony w móżdżku objawia się oczopląsem i trudnościami w utrzymaniu równowagi. W obu przypadkach dochodzi do zwiększenia ciśnienia śródczaszkowego, co skutkuje wymiotami, sennością, zaburzeniami świadomości czy bólami głowy (ból nasila się podczas kaszlu, kichania, defekacji, obejmuje całą głowę).

Rozpoznanie ustala się z wykorzystaniem metod diagnostyki obrazowej. Ropień może być opróżniony w czasie operacji ucha, niemniej jednak w niektórych przypadkach konieczna jest operacja wewnątrzczaszkowa.

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej – ropień okołozatokowy (w przebiegu przewlekłego zapalenia ucha środkowego) przyczynia się do powstania zakrzepu w zatoce esowatej (zatoka żylna opony twardej mózgu), który może ulec zakażeniu. Zapalenie charakteryzuje się gorączką dochodzącą do 40ºC, dreszczami, bolesnością bocznej powierzchni szyi po stronie zajętej zapaleniem. Z czasem może dojść do systemowej reakcji zapalnej i wstrząsu septycznego.

Pojawia się tachykardia, przyspieszona częstotliwość oddychania, a w badaniu krwi widoczna jest znaczna leukocytoza. Uzupełnienie diagnozy stanowi dodatni wynik posiewu krwi, choć u 1/3 pacjentów może być ujemny (skutek wcześniejszego stosowania antybiotyku). Obecnie powikłanie to nie należy do częstych, aczkolwiek jest bardzo groźne. Śmiertelność w zapaleniu zakrzepowym wynosi ok. 20%, a jeśli dołączą do tego objawy wstrząsu septycznego, sięga nawet 60%.

W zapaleniach ostrych ważne jest, aby pacjent pozostawał w łóżku i stosował się do zaleceń lekarskich. Oprócz antybiotyków powinien przyjmować leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Natomiast z metod niefarmakologicznych zaleca się ogrzewanie ucha za pomocą termoforu lub specjalnej lampy. Trzeba jednak pamiętać, że nie wolno tego wykonywać w przypadku wystąpienia powikłań. Nie poleca się także stosowania olejku kamforowego do ucha. Powoduje on macerację błony bębenkowej i skóry przewodu słuchowego, co utrudnia prawidłową ocenę obrazu chorobowego.

Na uwagę zasługuje fakt, iż w wyniku długotrwałego stosowania kropli do uszu zawierających antybiotyki i steroidy może dojść do zapalenia ucha spowodowanego przez grzyby. Objawy są tak podobne do zapalenia z tworzeniem perlaka, że czasami chorzy są kwalifikowani do zabiegów operacyjnych. Zapalenie grzybicze może się także rozwinąć po zabiegach operacyjnych. Diagnostyka jest trudna, wymaga wyhodowania grzyba na specjalnym podłożu, gdyż tylko wtedy możliwa jest skuteczna terapia.6

Bywa tak, że przy pierwszym epizodzie ostrego zapalenia ucha środkowego zakończonego perforacją błony bębenkowej i ustąpieniem objawów pacjent nie zasięga porady lekarskiej. Udaje się do specjalisty z chwilą zaostrzenia objawów lub w przypadku postępującej utraty słuchu. Niemniej jednak z wizytą u lekarza nie powinno się zwlekać.

Pacjent może współdecydować, jeśli chodzi o czas przeprowadzenia operacji mającej na celu poprawę słuchu. Leczenie operacyjne wszelkich powikłań powinno być wykonywane w trybie pilnym ze względu na duże ryzyko uszkodzenia zdrowia lub nawet utraty życia i wymaga jedynie pisemnej zgody pacjenta na zabieg. W razie nadwrażliwości na dany lek (głównie antybiotyki), należy poprosić lekarza o zmianę na inny, równie skuteczny, a dający mniej działań niepożądanych.

Zapalenie ucha środkowego - zapobieganie

Zapobieganie zapaleniom ucha środkowego opiera się na ograniczaniu czynników ryzyka. Na niektóre z nich, jak np.:

• płeć,
• rasa,
• czynniki pogodowe,
• wrodzone zespoły chorobowe,
• anatomia ucha w okresie niemowlęcym,
• występowanie choroby w rodzinie pacjenta,

nie mamy jednak wpływu.

W profilaktyce zaleca się:

• zaprzestanie palenia,
• leczenie nieżytów nosa (leki obkurczające śluzówkę), przeziębień, zapaleń zatok, przerostu migdałka gardłowego (rozważyć  można wykonanie adenotomii).

W przypadku profilaktyki zapaleń przewlekłych istotne jest niebagatelizowanie objawów zapalenia ostrego, szybkie udanie się do specjalisty oraz prawidłowe leczenie. W zapobieganiu nawrotom zapalenia ucha szczególnie u dzieci stosuje się niekiedy profilaktyczne podawanie małych dawek antybiotyków, zwłaszcza w okresie nasilonej infekcji górnych dróg oddechowych.

Objawy ostrego zapalenia zwykle pojawiają się nagle, a bardzo mocny ból i ogólne samopoczucie mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie pacjenta. Co więcej, podstawą leczenia stanów ostrych jest pozostanie chorego w łóżku, przyjmowanie leków i obserwacja postępu choroby, co także wyłącza chorego z codziennej aktywności.

W czasie antybiotykoterapii należy liczyć się z możliwymi skutkami ubocznymi przyjmowanego leku. Do najczęściej występujących zalicza się: biegunki oraz wysypki skórne. W razie wystąpienia poważniejszych dolegliwości należy niezwłocznie powiadomić o tym lekarza, gdyż konieczna może być zmiana antybiotyku na inny. Dyskomfortem staje się także uszkodzenie słuchu, które może przyjmować różne nasilenie w zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania zapalenia. W powikłanych zapaleniach przewlekłych może dojść nawet do jego całkowitej utraty.

Ponadto należy zachować ostrożność w czasie kąpieli w zbiornikach wodnych oraz unikać gwałtownych zmian temperatur. Poza wspomnianym ostrym zapaleniem wyrostka sutkowatego, chory powinien być świadomy możliwych, znacznie poważniejszych powikłań.