Zapalenie ucha zewnętrznego może mieć różną lokalizację (małżowina uszna lub przewód słuchowy zewnętrzny), etiologię (wirusową, bakteryjną, grzybiczą) i różny przebieg; od ograniczonego zapalenia przewodu słuchowego do tzw. zapalenia złośliwego, będącego stanem potencjalnego zagrożenia życia.
Na ucho zewnętrzne składa się zbudowana z chrząstki małżowina uszna oraz przewód słuchowy zewnętrzny. Ma on około 3,5 cm długości i składa się z zewnętrznej części chrzęstnej (skóra w tej części ma włosy i zawiera gruczoły łojowe) i części wewnętrznej – kostnej.
Przyczyny zapalenia ucha zewnętrznego
Zapalenie ograniczone - czynnikiem sprzyjającym są urazy, szczególnie przy współistnieniu cukrzycy, stanów immunosupresji, niedoborów pokarmowych.
Zapalenie rozlane - do częstszych zapaleń ucha predysponują:
- kąpiel w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych (dlatego też zapalenie ucha zewnętrznego jest zwane „uchem pływaka”, gdyż szczególnie często występuje u uprawiających tę dyscyplinę);
- mikrourazy skóry przewodu słuchowego, do których dochodzi przy zbyt częstym i intensywnym czyszczeniu uszu;
- zmiany pH – w następstwie stosowania żelów, szamponów;
- choroby skóry (zapalenie łojotokowe, atopowe, łuszczyca);
- zwężenie przewodu słuchowego;
- niewłaściwe usuwanie ciała obcego/woskowiny – używanie niesterylnych narzędzi;
- obniżenie odporności.
W przypadku zakażeń grzybiczych dodatkowo można wymienić:
- intensywną antybiotykoterapię/sterydoterapię miejscową z powodu zakażenia bakteryjnego;
- utrzymującą się wilgoć i macerację przewodu słuchowego z powodu operacji, przewlekłego zapalenia ucha z wyciekiem;
- wilgotny klimat (zapalenie częściej występuje w krajach tropikalnych);
- praca w zapylonych pomieszczeniach i o dużej wilgotności.
Zapalenie wypryskowe - czynnikiem ryzyka jest występowanie chorób wypryskowych (egzematycznych) w rodzinie. Zwykle w dzieciństwie diagnozuje się atopowe zapalenie skóry. Z czasem może pojawić się astma, katar sienny.
Zapalenie złośliwe - do najważniejszych czynników ryzyka zakażenia pałeczką ropy błękitnej zaliczamy ciężkie zaburzenia odporności organizmu. Do osób szczególnie zagrożonych należą pacjenci w immunosupresji z powodu chemio/radioterapii, po przeszczepie narządu, cierpiący na białaczkę, chorzy na AIDS, pacjenci z cukrzycą w podeszłym wieku.
Reklama
Zapalenia ochrzęstnej małżowiny usznej - objawy
Zapalenia ochrzęstnej małżowiny usznej. Proces zapalny dotyczy ochrzęstnej, czyli cienkiej błony pokrywającej chrząstkę małżowiny usznej. Przyczyną zapalenia jest najczęściej infekcja bakteryjna, do której doszło na skutek zranienia lub zakażenia krwiaka małżowiny usznej. Do objawów zgłaszanych przez chorego zalicza się:
- bardzo bolesne obrzmienie małżowiny,
- zatarcie jej kształtu,
- wydalanie fragmentów martwiczej chrząstki.
Reklama
Róża małżowiny - objawy
Róża małżowiny. Przyczyną jest infekcja paciorkowcowa. Róża manifestuje się objawami ogólnymi (wysoka temperatura) oraz miejscowymi tj.:
- bolesne zaczerwienienie,
- napięta skóra.
Mogą się tworzyć ropnie. Róża zwykle obejmuje też skórę poza małżowiną uszną.
Reklama
Zapalenie ograniczone - co to jest?
To inaczej czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego. Jest zakażeniem ropnym mieszków włosowych wywołanym infekcją gronkowcową. Główny objaw to mocny ból ucha, który nasila się pod wpływem dotyku małżowiny usznej i w czasie wprowadzania otoskopu.
Na skutek obrzęku skóry przewodu słuchowego może dojść do przewodzeniowego upośledzenia słuchu. Stan zapalny może być powodem powiększenia lokalnych węzłów chłonnych.
Reklama
Objawy zapalenia rozlanego ucha zewnętrznego
Zapalenie rozlane może być zapaleniem ropnym spowodowanym zakażeniem bakteryjnym, może mieć także etiologię wirusową lub grzybiczą.
Zapalenie ropne objawia się:
- świądem,
- z czasem coraz mocniejszym bólem,
- obrzękiem przewodu słuchowego
– wszystkie te objawy zaburzają słyszenie. Początkowo surowiczy wyciek z ucha staje się ropny, a z czasem krwisty. Niekiedy pojawia się gorączka i powiększenie węzłów chłonnych. Zwiększona bolesność szczególnie przy żuciu lub szczękościsk świadczą o szerzeniu się zakażenia poza przewód słuchowy.
W przypadku zakażeń wirusowych na błonie bębenkowej i sąsiednim odcinku przewodu słuchowego czasami pojawiają się drobne pęcherzyki wypełnione krwią – są stwierdzane przez lekarza w czasie badania otoskopowego. W niektórych przypadkach różne zmiany widoczne są także na skórze małżowiny usznej i w jej okolicy – tak jest np. w półpaścu usznym.
Reklama
Zakażenie grzybicze ucha zewnętrznego - objawy
Zakażenie grzybicze objawia się świądem, z czasem pojawia się:
- gęsta,
- kleista,
- cuchnąca wydzielina,
charakterystyczny jest brak poprawy, a nawet zaostrzenie choroby po zastosowaniu antybiotyków i sterydów. W badaniu wziernikowym stwierdza się obrzęk przewodu słuchowego, zaczerwienie i obecność złuszczonego nabłonka zmieszanego z grzybnią (w postaci szarych, czarnych, żółtawych mas).
Najczęstsze czynniki etiologiczne zapalenia grzybiczego to grzyby z rodzaju Candida i Aspergillus.
Reklama
Co to jest zapalenie wypryskowe ucha zewnętrznego?
Terminem tym określamy schorzenia dermatologiczne jak np.:
- atopowe zapalenie skóry,
- łuszczycę,
- liszaj rumieniowaty.
Ta postać choroby powinna być rozważana jeżeli laryngologiczne zastosowane z powodu mocnego podejrzenia infekcji bakteryjnej nie przynosi rezultatu.
Objawy choroby to:
- zaczerwienienie skóry,
- świąd,
- obrzęk.
Później pojawiają się grudki przechodzące w pęcherzyki, które następnie pękają i zasychają w strupy. Opisane zmiany sprzyjają wtórnej infekcji.
Co to jest zapalenie złośliwe ucha zewnętrznego?
Jest zapaleniem bakteryjnym, ale zostało wyodrębnione ze względu na ciężki przebieg, ryzyko poważnych powikłań ze śmiercią włącznie. Spowodowane jest pałeczką ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) – bakterią cechującą się znaczną opornością na stosowane leczenie.
Cechuje się nagłym początkiem w postaci silnego bólu, który promieniuje do skroni i stawu skroniowo-żuchwowego.
Pojawia się:
- uczucie pełności w uchu,
- zaburzenie słuchu,
- cuchnący krwisto-ropny wyciek.
W następstwie szerzenie się infekcji na otaczające kości (martwicze zapalenie kości) dochodzi do porażenia nerwów czaszkowych.
Zapalenie ucha zewnętrznego - badania
W badaniu lekarskim stwierdzana jest zwykle ziarnina w przewodzie słuchowym. O pogarszającym się stanie ogólnym chorego świadczy anemizacja, wzrost wskaźników stanu zapalnego i rozwijające się objawy posocznicy. Bardzo pomocnym badaniem w obrazowaniu inwazji zapalenia w obręb kości jest tomografia komputerowa. Badanie bakteriologiczne służy do potwierdzenia obecności Pseudomonas aeruginosa.
Ważnym elementem badania jest wywiad lekarski. Istotne są informacje na temat:
- poprzednich zapaleń ucha,
- chorób współistniejących (stwierdzenie wypryskowego zapalenia ucha zewnętrznego jest bardziej prawdopodobne u osoby, która podaje w wywiadzie lub cierpi na atopowe zapalenie skóry lub łuszczycę),
- przebytych urazów,
- zabiegów otolaryngologicznych,
- przyjmowanych leków (ogólnie i miejscowo).
Następnym etapem jest badanie fizykalne polegające na ocenie wzrokowej ucha zewnętrznego, a także na badaniu z użyciem otoskopu (wziernika) umożliwiającym obejrzenie zmian w przewodzie słuchowym zewnętrznym.
Zwykle stwierdza się:
- obrzęk przewodu,
- jego zwężenie,
- zaczerwienie,
- w zależności od typu zapalenia treść ropną, krwistą, ziarninę, komórki naskórka zmieszane z grzybnią.
Przed rozpoczęciem leczenia ważne jest pobranie wydzieliny do badania mikrobiologicznego i określenie z jakim drobnoustrojem mamy do czynienia. Takie postępowanie umożliwia dobranie najskuteczniejszego antybiotyku i daje szansę na efektywne leczenie.
W niektórych przypadkach, szczególnie jeśli doszło do rozprzestrzenienia zapalenia konieczne staje się wykonanie badań obrazowych np. tomografii komputerowej lub scyntygrafii kości.
Leczenie zapalenia ucha zewnętrznego
Leczenie zależy od postaci i etiologii choroby. W zapaleniu ochrzęstnej małżowiny usznej stosuje się odpowiednio dobrane antybiotyki. Zniszczone fragmenty chrząstki są usuwane chirurgicznie. W róży – jeśli jej przyczyną jest ognisko w uchu środkowym – dąży się do jego usunięcia.
W farmakoterapii zastosowanie mają antybiotyki skuteczne w stosunku do paciorkowców. Leczenie czyraka polega na jego nakłuciu lub nacięciu w celu opróżnienia z treści ropnej. Powstająca blizna może w niektórych przypadkach prowadzić do zwężenia przewodu słuchowego.
Jeżeli dolegliwości bólowe się zmniejszą, a stan zapalny skóry utrzymuje się nadal, można zastosować miejscowo antybiotyk w postaci maści. W razie braku poprawy zalecana jest ogólnoustrojowa antybiotykoterapia.
W przypadku leczenia zakażeń bakteryjnych przebiegających bez gorączki, bez powiększenia węzłów chłonnych i bez zajęcia otaczających tkanek zaleca się stosowanie miejscowej antybiotykoterapii. Opatrunki powinny być zmienianie co 3-4 dni z jednoczesnym dokładnym oczyszczeniem przewodu słuchowego z zalegającej wydzieliny.
Przed włączeniem antybiotyku stosuje się roztwory słabych kwasów (octowego, bornego) w celu obniżenia pH w świetle przewodu słuchowego zewnętrznego.
Na łagodzenie dolegliwości bólowych stosuje się leki przeciwbólowe. Leczenie zapaleń grzybiczych należy rozpocząć od dokładnego oczyszczenia przewodu słuchowego, a następnie można zastosować sączki z alkoholowym roztworem jodyny. Leczenie swoiste polega na stosowaniu leków przeciwgrzybicznych w postaci maści lub zasypek.
Nieleczące się zapalenie lub jego progresja może wymagać konsultacji dermatologicznej. W zapaleniu złośliwym o etiologii Pseudomonas aeruginosa postępowanie początkowe (oczyszczenie przewodu, zakwaszenie roztworem kwasu bornego) jest podobne jak w innych zakażeniach bakteryjnych.
Problemem staje się dobranie odpowiedniego leku, gdyż bakteria cechuje się dużą opornością na leczenie. Zwykle skuteczne okazują się cefalosporyny III i IV generacji, niektóre penicyliny i antybiotyki z grupy karbapenemów.
Leczenie zapalenia ucha zewnętrznego wiąże się z przyjmowaniem kropli do ucha zawierających lek właściwy dla wykrytego drobnoustroju. Zakraplanie płynów do ucha najlepiej wykonać w pozycji leżącej z uchem skierowanym ku górze. W cięższych zapaleniach stosuje się leczenie ogólnoustrojowe.
W zapaleniu ropnym podaje się antybiotyki ze sterydami, a w zapaleniu grzybiczym leki przeciwgrzybiczne (w postaci proszku - jeżeli ucho jest suche, lub sączków z odpowiednimi lekami).
Zwykle pacjenci są leczeni w warunkach ambulatoryjnych. W czasie takich wizyt następuje zmiana opatrunku (co 3-4 dni), odessanie zalegającej wydzieliny z przewodu słuchowego i ocena efektów leczenia.
Czasami konieczna jest hospitalizacja. Dotyczy to niektórych przypadków róży, pacjentów w ciężkim stanie ogólnym, z zapaleniem złośliwym, u których reakcja na leczenie jest słaba lub infekcja się rozprzestrzenia.
Często nawracające czyraki przewodu słuchowego są wskazaniem do kontrolnego badania poziomu glukozy w krwi. Te ropne zakażenia często bywają jednym z pierwszych objawów cukrzycy.
Zapalenie ucha zewnętrznego - leczenie chirurgiczne
Czasami konieczne jest uzupełniające leczenie chirurgiczne umożliwiające usunięcie martwiczych fragmentów kości, które poddane działaniu enzymów bakteryjnych przypominają konsystencją galaretę. Zapalenia wypryskowe są zwykle leczone we współpracy z alergologiem lub dermatologiem. Po przeprowadzonym leczeniu zapalenia ucha powinno się wykonać kontrolne badanie słuchu.
Jeżeli w czasie leczenia nie następuje poprawa, dochodzi do jeszcze głębszego upośledzenia słuchu lub występują zawroty głowy i wymioty, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem!
Jak zapobiegać zapaleniu ucha zewnętrznego?
W celach profilaktycznych pacjentom, którzy przebyli zapalenie ucha środkowego zaleca się szczególną ostrożność podczas kąpieli. Dobrym rozwiązaniem jest umieszczenie w przewodzie słuchowym wacika nasączonego parafiną.
Jeżeli przyczyną nawracających epizodów zapalenia jest zwężenie przewodu słuchowego, powinno się przeprowadzić operację w celu jego poszerzenia. Należy zachować ostrożność podczas czyszczenia uszu oraz wzmożoną czujność w czasie długotrwałej miejscowej antybiotyko- i sterydoterapii.
Jedynie znajomość czynników ryzyka i ich modyfikacja jest skutecznym sposobem zapobiegania zapaleniom ucha zewnętrznego.
O co najczęściej pytają pacjenci z zapaleniem ucha?
Czy zapalenie ucha może być chorobą niebezpieczną?
Zdecydowanie tak. Bagatelizowanie objawów, nieprawidłowe leczenie lub leczenie zbyt późno rozpoczęte prowadzi do nasilenia objawów, do szerzenia się infekcji na sąsiednie struktury (ucho środkowe, kości czaszki tp.), co może skutkować uogólnionym zakażeniem (posocznicą) nierzadką kończącym się śmiercią.
Czy po przebyciu zapalenia można chodzić na basen?
Pływanie nie jest przeciwwskazane. Jednak należy zachowywać szczególną ostrożność. Należy unikać zanieczyszczonych zbiorników wodnych i najlepiej zawsze zabezpieczać przewód słuchowy np. wacikami nasączonymi parafiną.
