Zatrucie tlenkiem węgla - objawy, leczenie, powikłania

Tlenek węgla (CO, czad) jest bezbarwnym, bezwonnym, palnym gazem, który powstaje w wyniku niecałkowitego spalania węgla zawartego w licznych związkach chemicznych w warunkach o niewystarczającej zawartości tlenu w powietrzu. Jest szeroko rozpowszechniony w środowisku naturalnym.

Tlenek węgla - gdzie występuje?

Powstaje między innymi jako produkt naturalnego utleniania metanu. Jest składnikiem gazów wulkanicznych oraz bagiennych, a także gazów powstających w czasie pożarów lasu i traw.

Oprócz środowiska naturalnego jest także produktem licznych reakcji zaangażowanych w procesy technologiczne w przemyśle:

• chemicznym,
• przy produkcji benzyn,
• olejów napędowych,
• sodu,
• karbidu,
• podczas destylacji smoły.

Reklama

Zatrucie tlenkiem węgla - kto jest narażony?

Narażenie na obecność tlenku węgla występuje także w:

• górnictwie (stare niewietrzone wyrobiska),
• hutnictwie (wielkie piece, stalownie, suwnice).

Najczęstszym źródłem tlenku węgla, które doprowadza do zatruć są domowe instalacje grzewcze, zwłaszcza przy niesprawnej wentylacji łazienkowej.

Niewielkie ilości tlenku węgla powstają także fizjologicznie w organizmie człowieka na skutek przemian hemu (składnika hemoglobiny zawartej w czerwonych krwinkach odpowiedzialnego za wiązanie tlenu). Konsekwencją tego jest występowanie CO we krwi na poziomie 0,4-0,7%, co uznawane jest za poziom fizjologiczny. Należy także wspomnieć, że u osób palących papierosy stale występuje podwyższony poziom tlenku węgla we krwi (średnio przy paleniu 1 paczki dziennie sięga on 5-6%).

Reklama

Tlenek węgla - wchłanianie

Tlenek węgla jest zaliczany do tzw. trucizn krwi. Oznacza to, że jego toksyczność w głównej mierze wynika z działania na składniki krwi, a konretnie na erytrocyty i zawartą w nich hemoglobinę.

Tlenek węgla jest wchłaniany wyłącznie poprzez drogi oddechowe. Po dostaniu się do płuc przechodzi do krwi, gdzie wiąże się w z zawartą w erytrocytach hemoglobiną (Hb) tworząc tzw. karboksyhemoglobinę (lub hemoglobinę tlenkowęglową - HbCO). Hemoglobina jest głównym składnikiem białkowym czerwonych krwinek. Jej fizjologiczną funkcją jest przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich komórek organizmu.

Tlenek węgla ma około 270 razy większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen. Oznacza to, że hemoglobina o wiele chętniej połączy się w tlenkiem węgla niż z tlenem. Konsekwencją tego jest sytuacja, w której mimo dostatecznej ilości tlenu zawartej we wdychanym powietrzu, zaczyna brakować nośnika, który mógłby go dostarczyć do tkanek. Zatem stopień, w jakim tkanki zostaną pozbawione tlenu, a co za tym idzie nasilenie objawów, zależą bezpośrednio od ilości tlenku węgla jaka dostanie się do płuc. Ilość tlenu zawarta w powietrzu atmosferycznym jest względnie stała i wynosi ok. 21%. Zmienność tej wartości (związana np. z tym, czy pomieszczenie było wietrzone) jest na tyle niewielka, że nie ma wpływu na reakcje hemoglobniy z tlenkiem węgla.

Dodatkowym aspektem negatywnie wpływającym na funkcję hemoglobiny w przebiegu zatrucia tlenkiem wegla jest fakt, że powoduje on przesunięcie tzw. krzywej dysocjacji hemoglobiny w lewo. Oznacza to, że CO nie tylko zajmuje miejsca tlenu w hemoglobinie, ale dodatkowo utrudnia oddawanie tkankom tlenu już przez nią związanego.

Wreszcie należy wspomnieć, że tlenek węgla ulega również wiązaniu z licznymi enzymami odpowiedzialnymi za tzw. oddychanie wewnątrzkomórkowe (procesy, których celem jest spożytkowanie dostarczonego przez krew tlenu).

Reklama

Brak tlenu - co powoduje?

Pozbawienie organizmu wystarczającej ilości tlenu uruchamia mechanizmy kompensacyjne, których celem w warunkach fizjologicznych byłoby wyrównanie niedoboru. Ma to swoje bezpośrednie przełożenie na pojawiające się w przebiegu zatrucia objawy:

• pobudzenie psychoruchowe,
• przyspieszenie akcji serca,
• przyspieszenie oddychania.

W chwili spadku ilości dostarczanego do tkanek tlenu poniżej wartości krytycznej następuje załamanie mechanizmów kompensacyjnych. W wyniku tego dochodzi do postępujących zaburzeń świadomości, zwolnienia akcji serca i oddechu, a w konsekwencji do zgonu.

Reklama

Ostre zatrucie tlenkiem węgla - co na nie wpływa?

Nasilenie objawów ostrego zatrucia CO zależy zatem przede wszystkim od ilości tlenku węgla dostarczonej do ustroju, na co wpływ mają:

• stężenia CO we wdychanym powietrzu,
• czasu ekspozycji na gaz,
• wielkości wentylacji minutowej płuc (częstość i głębokość oddechów).

Reklama

Zatrucie tlenkiem węgla - powikłania

Działanie toksyczne tlenku węgla nie ogranicza się do konkretnych organów. Wywiera on negatywny wpływ na cały organizm człowieka. Najgroźniejsze skutki dotyczą jednak tych narządów, które w warunkach fizjologicznych mają najwyższy poziom metabolizmu i zużywają najwięcej tlenu:

• mózg,
• serce,
• wątroba,
• nerki.

Już bardzo niewielka zawartość CO prowadzi do zatrucia. Jego obecność w ilości około 0,2% w powietrzu wywołuje objawy ostrego zatrucia, które może stać się zatruciem śmiertelnym jeśli ekspozycja nie zostanie przerwana w ciągu godziny. Dłuższe przebywanie w pomieszczeniu, gdzie stężenie CO wynosi nawet 0,02% powoduje wzrost poziomu karboksyhemoglobiny do 20-30%, co zazwyczaj prowadzi do pojawienia się objawów. Jeśli CO występuje w powietrzu w stężeniu wynoszącym 1% doprowadza do gwałtowanie przebiegającego zatrucia z szybkim skutkiem śmierteltnym.

Reklama

Zatrucie tlenkiem węgla - przyczyny

Poniższe okoliczności sprzyjają występowaniu zatruć tlenkiem węgla:

• posiadanie piecyka gazowego w łazience przy niedostatecznym poziomie wentylacji (najczęstsza przyczyna zatruć),
• praca w przemyśle petrochemicznym, górnictwie węglowym, hutnictwie,
• pożar (zatrucie CO jest jedną z najczęśtszych konsekwencji przebywania w pomieszczeniu objętym pożarem, a co więcej, bardzo często bywa bezpośrednią przyczyną zgonu).

Na czym polega: Resuscytacja krążeniowo-oddechowa?

Zatrucie tlenkiem węgla - objawy

Poniższe zestawienie obrazuje narastanie nasilenia objawów zatrucia w zależności od poziomu karboksyhemoglobiny (HbCO) we krwi:

Śmierć może nastąpić już przy poziomie HbCO rzędu 60-70%, a im on wyższy, tym zgon następuje szybciej.

Należy podkreślić, że u osób predysponowanych zatrucie CO może mieć ostrzejszy przebieg, a objawy mogą być bardzo nasilone nawet przy niższych stężeniach HbCO we krwi. Do schorzeń predysponujących do takiego przebiegu należą głównie choroby układu sercowo-naczyniowego oraz wszelkie stany przebiegające z anemią.

Zatrucie tlenkiem węgla - wezwij pomoc

Ostre zatrucie alkoholem metylowym jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. W przypadku podejrzenia, że u osoby, z którą mamy kontakt mogło do niego dojść należy niezwłocznie wezwać pomoc (999 lub 112).

Zatrucie tlenkiem węgla - gdzie szukać pomocy?

Wszelkie informacje i niezbędną pomoc w nagłych przypadkach uzyskamy pod numerami telefonów centrów ostrych zatruć, które funkcjonują na terenie naszego kraju:

Gdańsk

I Klinika Chorób Wewnętrznych i Ostrych Zatruć,

Instytut Chorób Wewnętrznych AMG,

ul. Dębniki 7, 80-952 Gdańsk,

Tel. „na ratunek”: (058) 349 28 31 lub 301 65 16

Kraków

Klinika Toksykologii Collegium Medicum UJ,

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im L. Rydygiera,

Osiedle Złotej Jesieni 1, 31-826 Kraków,

Tel. „na ratunek”: (012) 411 99 99 lub 646 87 06

Lublin

Regionalny Ośrodek Toksykologii Klinicznej Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego im. Jana Bożego,

ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin,

Tel: (081) 740 26 76 lub 740 89 83

Łódź

Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii,

Oddział Toksykologii, Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera,

ul. Św. Teresy 8, 91-348 Łódź,

Tel. „na ratunek”: (042) 657 99 00, tel. (042) 631 47 67

Poznań

Szpital im. Raszei, Oddział Toksykologii i Chorób Wewnętrznych,

ul. Mickiewicza 2, 60- 834 Poznań

Tel. „na ratunek”: (061) 847 69 46

Tel. (061) 848 10 11 w. 315, 341, 374

Rzeszów

Szpital Wojewódzki nr 2 w Rzeszowie,

Oddział Intensywneh Terapii i Anestezjologii z Ośrodkiej Ostrych Zatruć,

ul. Lwowska 60, 35-301 Rzeszów,

Tel „na ratunek”: (017) 866 44 09, tel. (017) 866 40 25

Sosnowiec

Regionalny Ośrodek Ostrych Zatruć, Szpital Kliniczny,

Klinika Chorób Zawodowych,

Instytut Medycyny Pracy, Zdrowia Środowiskowego,

ul. Kościelna 13, 41-200 Sosnowiec,

Tel. „na ratunek”: (032) 266 11 45

Tel. (032) 266 13 88 lub 266 08 85 w. 230

Tarnów

Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza,

II Oddział Chorób Wewnętrznych i Ostrych Zatruć,

ul. Lwowska 178a 33-100 Tarnów,

Tel. „na ratunek”: (014) 631 54 09

Tel. (014) 631 54 96 lub 631 54 79

Warszawa

Stołeczny Ośrodek Ostrych Zatruć, Szpital Praski,

III Oddział Chorób Wewnętrznych,

al. Solidarności 67, 03-401 Warszawa,

Tel. „na ratunek” (022) 619 08 97 lub 619 66 54

Wrocław

Dolnośląski Szpital Specjalistycznyim. T. Marciniaka,

Oddział Toksykologiczny,

ul. Traugutta 116 50-420 Wrocław,

Tel. „na ratunek”: (071) 343 30 08

Tel. (071) 789 02 14

Zatrucie tlenkiem węgla - badania

Diagnostyka ostrego zatrucia tlenkiem węgla opiera się wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz wynikach badań dodatkowych.

W wywiadzie lekarz dąży do sprecyzowania okoliczności w jakich doszło do wystąpienia objawów choroby lub w jakich znaleziono chorego, w przypadku gdy był on nieprzytomny. Będzie więc pytał, czy w domu chorego jest używany piecyk gazowy lub kominek i czy przewody wentylacyjne są sprawne, a gdy do zatrucia doszło w zakładzie pracy o to, czy dokonywane były regularne pomiary stężenia CO w miejscach pracy.

Celem badania fizykalnego jest ocena stanu ogólnego osoby zatrutej, wydolności krążeniowo-oddechowej oraz zaburzeń świadomości.

Kluczowe dla postawienia rozpoznania ostrego zatrucia CO jest wykonanie oznaczeń analitycznych we krwi osoby zatrutej. Najważniejszym wskaźnikiem, który oznaczamy w takiej sytuacji jest poziom HbCO. Na jego podstawie można w sposób schematyczny podzielić zatrucia na lekkie (10-30%), średnie (30-40%) oraz ciężkie (powyżej 40%).

Charakterystyczne dla ostrego zatrucia CO są także inne zmiany w wynikach badań analitycznych krwi:

• leukocytoza (podwyższona liczba krwinek białych),
• hiperglikemia (wzrost poziomu glukozy we krwi),
• hipoksemia (spadek zawartości tlenu we krwi),
• hipokapnia (spadek zawartości dwutlenku wegla we krwi),
• kwasica metaboliczna (spadek pH krwi).

W diagnostyce zatrucia CO pomocne jest także wykazanie zmian w EKG charakterystycznych dla uszkodzenia mięśnia sercowego oraz zmian w EEG będących odzwierciedleniem uszkodzenia centralnego systemu nerwowego.

Zatrucie tlenkiem węgla - leczenie

Leczenie w warunkach szpitalnych odbywa się zazwyczaj w ramach oddziału intensywnej terapii.

Najskuteczniejszą metodą leczenia w ostrym zatruciu tlenkiem węgla jest tlenoterapia. Wyróżniamy dwa sposoby prowadzenia leczenia tlenem:

1. Oddychanie 100% tlenem pod normalnym ciśnieniem atmosferycznym. Pacjent oddycha 100% tlenem przez specjalną maskę. W niektórych przypadkach konieczna jest intubacja i podłączenie do aparatury wspomagającej oddychanie. Krótkotrwałe stosowanie 100% tlenu do oddychania zazwyczaj nie powoduje występowania negatynych następstw.
2. Oddychanie 100% tlenem pod ciśnieniem 3 atm w tzw. komorze hiperbarycznej. Pacjent jest zamykany w specjalnej kapsule, która zawiera 100% tlen pod zwiększonym ciśnieniem. Pozwala to na przyspieszenie procesu eliminacji tlenku węgla z krwi i szybsze niż przy oddychaniu 100% tlenem przywrócenie zdolności hemoglobiny do jego transportu. Zwykle metoda ta znajduje zastosowanie w umiarkowanych oraz ciężkich zatruciach CO.

Pozostałe działania lecznicze mają przede wszystkim na celu podtrzymanie podstawowych funkcji życiowych oraz korygowanie powstających w przebiegu zatrucia zaburzeń metabolicznych.

Należą do nich:

• zapobieganie obrzękowi mózgu (podawanie mannitolu),
• korygowanie kwasicy przy użyciu wodorowęglanu sodu,
• monitorowanie stanu krzepliwości krwi i ewentualne wprowadzenie leczenia przeciwkrzepliwego heparyną,
• monitorowanie czynności oddechowych oraz pracy serca.

W przypadku ostrego zatrucia tlenkiem węgla pacjent nie ma wpływu na stosowane leczenie. Kluczowe jest jak najszybsze wezwanie fachowej pomocy i rozpoczęcie leczenia.

Zatrucie tlenkiem węgla - leczenie w komorze hiperbarycznej

Kwalifikacja pacjentów do leczenia w warunkach komory hiperbarycznej jest zawsze oparta na indywaidualnej ocenie wskazań. Pod uwagę brane się przede wszystkim:

• ciężkość zatrucia,
• stan ogólny chorego,
• współistniejące obciążenia mogące pogarszać przebieg zatrucia.

Czynnikiem limitującym powszechność stosowania komór hiperbarycznych jest ich dostępność. W Polsce w chwili obecnej działają 4 komory hiperbaryczne: w Warszawie, Gdyni, Siemianowicach oraz we Wrocławiu.

Zatrucie tlenkiem węgla - zapobieganie

Metody zapobiegania zatruciom tlenkiem węgla skupiają się wokół ograniczenia ekspozycji człowieka na ten związek.

W warunkach domowych należą do nich:

• regularna kontrola sprawności piecyków gazowych, pieców węglowych i koksowych,
• regularna kontrola sprawności systemów wentylacyjnych,
• niepozostawianie włączonego silnika samochodu w garażu, nawet gdy drzwi do garażu są otwarte,
• natychmiastowa wizyta u lekarza w przypadku wystąpienia objawów sugerujących zatrucie CO.

Można także rozważyć instalację czujników poziomu tlenku węgla w miejscach takich, jak łazienka czy garaż, w których najczęściej dochodzi do zatruć.

W warunkach środowiska pracy kluczowe znaczenie dla ograniczenia ekspozycji na tlenek węgla ma regularny pomiar jego poziomu i utrzymanie go poniżej tzw. najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), które dla CO wynosi 30 mg/m³ (0,0026%).

Ostre zatrucie tlenkiem węgla - powikłania

Ostre zatrucie tlenkiem węgla w zdecydowanej większości przypadków wiąże się z występowaniem przewlekłych powikłań, które nie mają tendencji do ustępowania. Są one tym cięższe, im cięższy stan chorego przy przyjęciu do szpitala oraz im większa dawka CO, na którą chory był narażony. Najniebezpieczniejsze, a przede wszystkim nieodwracalne są zmiany, które zachodzą w centralnym systemie nerwowym oraz w mięśniu sercowym. Uszkodzenie mózgu może prowadzić do trwałego upośledzenia zdolności intelektualnych. Objawy uszkodzenia nerek i wątroby zazwyczaj stopniową ulegają regresji w okresie jednego miesiąca.

Zatrucie tlenkiem węgla - pierwsza pomoc

Po przebyciu ostrego zatrucia tlenkiem węgla zazwyczaj konieczne jest ograniczenie aktywności fizycznej przez okres 2-4 tygodni.

W przypadku znalezienia osoby nieprzytomnej lub z zaburzeniami świadomości, u której podejrzewamy zatrucie tlenkiem węgla należy niezwłocznie podjąć następujące działania:

• przerwać ekspozycję na CO: wyłączyć palnik gazu, wynieść osobę zatrutą z pomieszczenia, w którym została znaleziona, otworzyć okna i przewietrzyć pomieszczenie,
• jeśli osoba zatruta jest nieprzytomna, ale oddycha samodzielnie, należy ułożyć ją w pozycji bezpiecznej,
• chronić chorego przed wyziębieniem,
• jak najszybciej wezwać fachową pomoc (999 lub 112).