Przyczyny zawrotów głowy
Zawroty głowy są problem dość powszechnym, dotyczą bowiem około 10% populacji i występują aż u 30% osób po 65. roku życia, (za Polski Przegląd Neurologiczny, 2018) aczkolwiek o stanie patologicznym można mówić wtedy, gdy zaburzają one lub uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie.
Pod samą nazwą kryją się różne, często bardzo subiektywne, zgłaszane przez chorego dolegliwości, tj. uczucie oszołomienia, osłabienia, kręcenia się, wirowania, zataczania, podwójnego widzenia, pochylania się, kołysania się lub też przesuwania podłogi. Niemniej jednak dolegliwość ta opisana jest w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10. Zawroty głowy i odurzenie o lekkim charakterze mają w niej symbol R42.
Wyróżnia się:
- układowe zawroty głowy – gdy chory bez żadnych problemów opisuje swoje objawy, ma złudzenie ruchu wirowego własnego ciała lub otoczenia, ponadto występują nudności lub wymioty;
- nieukładowe zawroty głowy – chory ma problemy z precyzyjnym nazwaniem objawów, jego chód i postawa ulegają złudzeniu niestabilności.
Od czego zawroty głowy biorą się najczęściej? Ich podłoże bywa bardzo różne, jednak najczęściej występują:
- zawroty głowy od kręgosłupa - zwyrodnienia kręgosłupa, a w szczególności jego odcinka szyjnego mogą objawiać się zawrotami głowy, a nawet towarzyszącymi im bólami głowy, mdłościami i omdleniami. Objawy te występują na skutek ograniczonego przepływu krwi, będącego konsekwencją ucisku zwyrodniałych części na naczynia krwionośne;
- zawroty głowy od żołądka - kręcenie się w głowie towarzyszące mdłościom i wymiotom jest też częstym symptomem zatrucia lub wirusowej infekcji jelit;
- zawroty głowy przed okresem - bóle i zawroty głowy są częstym objawem zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Towarzyszą też tzw. migrenom miesiączkowym, które mogą występować przed, w trakcie oraz po menstruacji. Ich przyczyną są wahania hormonalne odbywające się wówczas w organizmie kobiet;
- zawroty głowy a stres - mogą zostać wywołane silnym, jednorazowym bodźcem emocjonalnym lub być konsekwencją przewlekłego napięcia nerwowego. Są one wówczas uznawane za dolegliwość psychosomatyczną, czyli zaburzenia fizyczne mające swe podłoże w psychice.
Niekiedy pacjenci skarżą się również na zawroty głowy towarzyszące objawom zmęczenia i osłabienia przy zapaleniu zatok. Jeśli stan zapalny utrzymuje się dłuższy czas, a ogólne samopoczucie jest znacząco obniżone, może wystąpić uczucie kręcenia się w głowie. Powinno jednak ustąpić po wyleczeniu infekcji. W przypadku utrzymujących się dłużej zawrotów, konieczna jest konsultacja z lekarzem.
Reklama
Zawroty głowy przy wstawaniu
Dość często u pacjentów w różnym wieku występują zawroty głowy po przebudzeniu. U niektórych występują one w momencie wstawania z łóżka (w szczególności podczas gwałtownej pionizacji), u innych – jeszcze w pozycji leżącej.
Skąd biorą się poranne zawroty głowy? Te towarzyszące wstawaniu zwykle wiążą się z nagłym odpływem dużej ilości krwi do kończyn dolnych. Mniejsza ilość krwi wraca wówczas do serca i zostaje z niego wypompowana do innych partii ciała, w tym – do mózgu. Skutkuje to chwilowym spadkiem ciśnienia i niedotlenieniem objawiającym się właśnie uczuciem oszołomienia i wirowania.
Jeśli poranne zawroty głowy i zaburzenia równowagi są silne lub utrzymują się przez dłuższy czas, należy skonsultować je z lekarzem. W większości przypadków ich podłoże ma charakter fizjologiczny, zdarza się jednak, że są objawem poważniejszych schorzeń.
Uczucie wirowania związane z nagłą zmianą pozycji może pojawiać się nie tylko rano, ale też w ciągu dnia. Oprócz nieprawidłowości neurologicznych zawroty głowy przy schylaniu mogą wywoływać niektóre zaburzenia ogólnoustrojowe. Jeśli dolegliwość się powtarza, należy zgłosić się do specjalisty celem ustalenia jej przyczyny.
Reklama
Zawroty głowy podczas leżenia
O ile uczucie oszołomienia i wirowania przy nagłym wstawaniu zdarza się często, o tyle zawroty głowy w pozycji leżącej są przypadłością dużo rzadziej występującą. Łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV, od ang. Benign Paroxysmal Positional Vertigo) mają niekiedy swoje źródło w uchu wewnętrznym, a konkretnie – w przemieszczających się w nim kryształkach węglanu wapnia, występujących tam naturalnie.
Kiedy zmieniają one swoje położenie, mogą powodować zaburzenia pracy błędnika. Nasilające się zawroty głowy przy zmianie pozycji głowy (np. podczas obracania się z boku na bok) mogą zwiastować przesuwanie kryształków wewnątrz ucha, powinny jednak ustąpić po spionizowaniu ciała.
Czy możliwe są również zawroty głowy podczas snu? Jak najbardziej – pacjenci ze stwierdzonym BPPV skarżą się czasem na uczucie wirowania przerywające im spokojny sen. Przeważnie występuje ono podczas zmiany pozycji w czasie snu.
Jeśli jednak zawroty utrzymują się nawet podczas leżenia bez ruchu, pojawiają się również w ciągu dnia lub stają się dla pacjenta uciążliwe, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Niekiedy są one symptomem poważnych zaburzeń neurologicznych, dlatego powinno się przeprowadzić odpowiednią diagnostykę.
Reklama
Zawroty głowy a nerwica
Pojęciem nerwicy określa się w medycynie szeroki zakres zaburzeń zarówno psychicznych, jak i somatycznych. Jednym z jej charakterystycznych objawów jest lęk – wyolbrzymiony, niewspółmierny do przedmiotu. Nerwicowym napadom lęku mogą towarzyszyć takie objawy somatyczne, jak:
- drżenie rąk,
- chwilowa utrata kontroli nad własnym ciałem,
- nadmierna potliwość,
- mdłości,
- zawroty głowy.
Jak wyglądają zawroty głowy przy nerwicy? Zwykle nasilają się one przy bezruchu, kiedy wzrok skierowany jest dłuższą chwilę w tym samym kierunku. Pojawia się wówczas lęk przed utratą równowagi i upadkiem.
Dlaczego przy nerwicy kręci się w głowie? Objaw ten pojawia się na skutek oddziaływania bardzo silnych emocji na układ nerwowy, w tym – układ przedsionkowy, którego praca zostaje znacząco zaburzona. Kiedy pacjent cierpi na zawroty głowy i mdłości, a nerwica objawia się przy tym lękiem i brakiem psychicznej równowagi, powinien on niezwłocznie zgłosić się do psychologa i psychiatry.
Reklama
Zawroty głowy u dziecka
Zawroty głowy – choć znacznie niż u pacjentów dorosłych – pojawiają się także u dzieci. Sytuacja ta nastręcza niekiedy problemów diagnostycznych, ponieważ dzieci (szczególnie te najmłodsze) często mają problem z opisaniem występujących objawów.
Co robić, gdy dziecku kręci się w głowie? Jeśli jest to jednorazowa, krótkotrwała sytuacja, należy przez jakiś czas uważnie obserwować dziecko – jego zachowanie i koordynację ruchową. Jeśli dolegliwość się powtórzy, należy bezzwłocznie udać się do pediatry lub lekarza rodzinnego celem skonsultowania symptomu i ustalenia jego przyczyny.
Przyczynami zawrotów głowy u nastolatków i dzieci mogą być:
- choroby układu nerwowego,
- urazy mechaniczne głowy,
- wstrząs mózgu,
- migrena,
- niektóre infekcje wirusowe,
- zaburzenia psychiczne,
- anemia,
- choroba lokomocyjna i inne.
Podłoża problemu są rozmaite, ale nigdy nie można lekceważyć powtarzających się objawów. W większości przypadków im szybsza będzie interwencja lekarska, tym większe szanse na wyleczenie i zniwelowanie przyczyny.
Kiedy zawrotom głowy u dziecka towarzyszy ból brzucha, stan taki może wskazywać na zatrucie pokarmowe. Z tego rodzaju objawami również warto udać się do lekarza, by uniknąć odwodnienia organizmu i innych groźnych powikłań.
Reklama
Jakie badania przy zawrotach głowy?
W przypadku częstych zawrotów głowy chory powinien najpierw udać się do swojego lekarza rodzinnego. W trakcie wizyty należy dokładnie opisać występujące objawy i okoliczności, podczas których się one pojawiają lub nasilają. Ważne jest także, żeby podać wszystkie choroby współwystępujące – obecne i występujące w przeszłości.
Lekarz rodzinny powinien według swoich umiejętności dokładnie zbadać chorego, może również przeprowadzić podstawowe badanie neurologiczne. Po przeprowadzeniu badania i zebraniu szczegółowego wywiadu, lekarz często kieruje pacjenta do lekarza specjalisty – neurologa, psychiatry czy laryngologa.
Po otrzymaniu skierowania należy zgłosić się na konsultację.
Diagnostyka zawrotów głowy obejmuje przede wszystkim zebrany przez lekarza, szczegółowy wywiad, badanie lekarskie – w tym dokładne badanie neurologiczne oraz próby wywołujące zawroty głowy, tj:
- próba ortostatyczna – leżąc na plecach, z rozluźnionymi mięśniami, w czasie nie krótszym niż jedna minuta mierzy się tętno. Następnie badany wstaje nie spiesząc się i ponownie w ciągu 1 minuty mierzy się tętno,
- manewr Valsalvy – jest jedną z metod badania drożności trąbki słuchowej, polega na wdmuchiwaniu powietrza do nosa przy jednoczesnym jego zatkaniu,
- ucisk zatoki szyjnej,
- skręt szyi,
- hiperwentylacja,
- próby przedsionkowe,
- próba Hallpike’a – polega na szybkim ułożeniu chorego na wznak z głową zwisającą do 45 stopni i zwróconą na boki o około 20 stopni, pojawia się zawrót głowy i oczopląs,
- badanie ruchów gałek ocznych,
- ocena oczopląsu przy różnych ułożeniach głowy,
- próba kaloryczna – polega na podrażnieniu kalorycznym (woda o temp. 30°C i 44°C podawana do ucha przez 30-40s). Płukanie wodą ciepłą wywołuje oczopląs w kierunku ucha drażnionego, natomiast wodą zimną w stronę przeciwną,
- badanie równowagi – elektronystagmografia to obrazowe badanie na błędnik, który często odpowiedzialny jest za zawroty głowy.
Lekarz może także skierować pacjenta na badania obrazowe (RTG, tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny) i laboratoryjne. Jakie badania krwi zrobić przy zawrotach głowy? O tym powinien na podstawie wywiadu zdecydować lekarz. Często zaczyna on zlecenia morfologii podstawowej.
Reklama
Lek na zawroty głowy
Czy istnieje dobry lek na zawroty głowy, który od razu pomoże pozbyć się uciążliwego problemu? Trudno mówić o uniwersalnych tabletkach na zawroty głowy, ponieważ terapia zależy przede wszystkim od podłoża problemu.
Leczenie objawowe nie przynosi w tym wypadku pożądanych rezultatów. Najważniejsze jest wyeliminowanie przyczyny zaburzeń, bez względu na to, czy ich źródło ma charakter somatyczny, czy psychiczny.
Jeśli za dolegliwości odpowiada np. stan zapalny błędnika, lekiem na zawroty głowy będzie antybiotyk, podawany najczęściej w warunkach szpitalnych. W przypadku zwyrodnień kręgosłupa terapia może polegać na rehabilitacji bądź leczeniu zabiegowym.
Co na zawroty głowy występujące fizjologicznie, np. w czasie około-menstruacyjnym? Pomocny może okazać się wypoczynek, większa dawka snu, a także niektóre ćwiczenia ruchowe.
Ćwiczenia na zawroty głowy
W niektórych przypadkach – kiedy dolegliwość nie ma podłoża chorobowego – skuteczne okazują się pewne ćwiczenia na zawroty głowy. Rehabilitacja ruchowa nazywana jest kinezyterapią i sprawdza się np. przy BPPV. Ćwiczenia na położeniowe zawroty głowy najlepiej wykonywać pod okiem fizjoterapeuty lub lekarza. Niewłaściwie wykonywane mogą nie przynieść oczekiwanych rezultatów, a niekiedy wręcz pogłębić problem.
Gotowe zestawy ćwiczeń na zawroty głowy można znaleźć w Internecie. Nie wszystkie jednak nadają się do wykonywania przy każdego rodzaju zaburzeniach równowagi. Przed wykonywaniem ćwiczeń pacjent powinien więc poradzić się lekarza i rozpocząć terapię tylko zgodnie z jego zaleceniami.
Leczenie manualne stosuje się najczęściej w przypadku łagodnych, położeniowych zawrotów głowy, gdzie jakiekolwiek leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne. Wykonanie specjalistycznych ćwiczeń Brendta i Daroffa albo manewrów Epleya i Reymonta polegających na określonych zwrotach głowy w stosunku do wektora grawitacji, pozwala uzyskać długotrwałą remisję (ustąpienie okresowe lub całkowite) objawów.
Domowe sposoby na zawroty głowy
Kiedy dolegliwości mają charakter sporadyczny lub diagnostyka wykluczyła wszelkie podłoże chorobowe, pomóc mogą niektóre metody naturalne. Co pomaga na zawroty głowy? Domowe sposoby, które niekiedy przynoszą oczekiwane efekty to:
- regularna aktywność ruchowa - częsty ruch nie tylko poprawia koordynację i równowagę, ale także ukrwienie, a co za tym idzie – odżywienie i dotlenienie całego organizmu, zapobiegając zawrotom głowy;
- zdrowa dieta - utrzymywanie na co dzień zdrowej, zbilansowanej diety pozwala uniknąć np. zawrotów głowy towarzyszących anemii. Bardzo ważne jest, aby regularnie dostarczać organizmowi wszelkich potrzebnych mu do prawidłowego funkcjonowania substancji – witamin, minerałów i składników odżywczych;
- duża ilość snu - to także przynoszący niekiedy spodziewane efekty domowy sposób na zawroty głowy, które często wynikają z niewyspania i przewlekłego zmęczenia. Aby im zapobiec, należy dostatecznie się wysypiać, tj. spać około ośmiu godzin nocą, lub ucinać sobie krótkie, 15-minutowe drzemki w ciągu dnia, będące świetnym sposobem na szybką regenerację organizmu. Oprócz ilości snu bardzo ważna jest także jego jakość. Aby sen był efektywny, należy zapewnić sobie wygodę, świeże powietrze (warto co wieczór wywietrzyć sypialnię), zaciemnienie (nawet podczas dziennej drzemki warto zasunąć roletę lub użyć opaski na oczy do spania) i ciszę;
- ćwiczenia relaksacyjne i unikanie sytuacji stresowych - kiedy zawroty głowy wiążą się z nerwicą lub przewlekłym napięciem emocjonalnym, domowe sposoby na stres mogą okazać się pomocne. Skuteczne bywają niekiedy zioła o działaniu uspokajającym, jak np. melisa i proste techniki relaksacyjne.
